________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 13
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਆਧਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਸੁਧਰਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਆਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਹੱੜਪਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਯੋਗ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਕੁੱਝ ਤੱਤਵਾ ਨੂੰ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡਾ: ਜਯੋਤੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੈਨ ਨੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸ਼੍ਰੀਕਾਂਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
“3000-2500 ਈ. ਪੂ. ਦੀ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਵਿੱਚ ਨਗਨਤਾ ਅਤੇ ਯੋਗ ਰਿਸ਼ਭ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚਿੰਨ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵੱਲ ਹੋਰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੰਧੂ ਸਭਿਅਤਾ ਅਨਾਰੀਆ ਜਾਂ ਅਵੈਦਿਕ ਸਭਿਅਤਾ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ”।32
ਡਾ: ਹੀਰਾ ਲਾਲ ਜੈਨ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨੂੰ ਹੱੜਪਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਖੋਜਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਹੱੜਪਾ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਵਿੱਚੋਂ ਨਗਨ ਪੁਰਸ਼ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਲੋਹਾਨੀਪੁਰ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੱਥ ਪੈਰ ਰਹਿਤ ਨਗਨ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਗਹਿਰੀ ਸਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।
33
ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਮਗਧ ਵਿੱਚ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਕਾਫੀ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਜਨਿਤੀਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਸਨ, ਰਾਜਤੰਤਰ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰ। ਮਗਧ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਤੰਤਰ ਸੀ ਜੋ ਵਿਸਤਾਰ ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਵਾਦੀ ਸੀ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਲਿਛੱਵੀ, ਕਪਿਲ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸ਼ਾਕਯ ਕੁਸ਼ੀਨਗਰ ਦੇ ਮੁੱਲ ਆਦਿ ਗਣਤੰਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਰਾਜਤੰਤਰਾਂ ਅਤੇ ਗਣਤੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਦਿਨ ਯੁੱਧ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਮਗਧ ਦਾ ਅਜ਼ਾਤਸ਼ਤਰੂ, ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਲਿਛੱਵੀਆਂ
