________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 12
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਆਤਮਾ, ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਕਿ ਬੁੱਧ ਦੇ ਅਕ੍ਰਿਆ ਵਾਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ।
29
‘ਅੰਗੁਤੱਰਨਿਕਾਏ” ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਵਕਾਚਾਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਜੈਨ ਵਕ (ਉਪਾਸਕ) ਦਾ ਨਿਯਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, “ਮੈਂ ਅੱਜ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾਵਾਗਾਂ। ਉੱਥੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਓਪੋਸਥ (ਧਾਰਮਿਕ ਕ੍ਰਿਆ) ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਉਪਾਸਕ 24 ਘੰਟੇ ਦਾ ਪੋਸ਼ਧ (ਉਪਾਸਕ ਦਾ ਇਕ ਵਰਤ) ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਵਚਨ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਭਿਕਸ਼ੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
‘ਦੀਰਘਨਿਕਾਏ’ ਦਾ ਸਾਮੱਜਫਲਸੱਤ ਚਾਤੁਯਾਮ ਸੰਬਰ ਏਸੰਬੂਤੋ” ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਣਨ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਅਜਾਤਸ਼ਤਰੂ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੋਏ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਾ ਨਿਗੰਠ ਨਾਤਪੁਤ ਨਾਲ ਹੋਈ ਭੇਂਟ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੈਕੋਬੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਲੀ ਚਾਤੁਯਾਮ ਪ੍ਰਾਕਰਿਤ ਚਾਉਜਾਮ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਈ. ਡਬਲਯੂ. ਹਾਪਕਿੰਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਬੁੱਧਾਂ ਨੇ ਨਿਰਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਨਾਤਪੁਤ ਨੂੰ ਉਸ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਜਦ ਕੀ ਜੈਕੋਬੀ ਸੱਚਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਫਿਰਕਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ।
31
30"
ਇਹ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਠੋਸ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਕਿ ਮਹਾਵੀਰ ਜਦ ਸ਼ਾਸਤਾ (ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ) ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ ਦੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਵੈਦਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਵੀ ਵੈਦਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ
