________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 51 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਰੁੱਖਾਪਣ ਜਾਂ ਕੋਮਲਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰੀਪਣ ਜਾਂ ਹਲਕਾਪਣ ਜਿਹੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਗੁਣ ਸਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸਥੀ ਵੰਧ ਅਤੇ ਸੰਘਾਤ (ਵਿਖਰਾਅ ਜਾਂ ਟੁੱਟ) ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।8। ਸਕੰਧਾਂ ਦਾ ਇੱਕਠਾ ਰੂਪ ਹੋਣ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਵੇਖਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਦੇ ਕੁੱਝ ਸਕੰਧ ਅਦਿੱਖ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 19 ਪਰ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਤੱਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦ ਉਹ ਆਪਸੀ ਸੰਘਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਤੇ ਕਲੋਰੀਨ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਸਕੰਧ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਾਤ (ਵਿਖਰਾਵ ਜਾਂ ਟੁੱਟਣਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। 20 | ਪ੍ਰਮਾਣੁਆਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਮੇਲ ਸਕੰਧ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ21 ਸਪਰਸ਼, ਰਸ਼, ਗੰਧ ਅਤੇ ਵਰਨ ਜਿਹੇ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਕੰਧ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਸਕੰਧ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਕੰਧ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਸਕੰਧ ਦੇਸ਼ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਣੁਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਬੰਧ ਵਿੱਚ ਚਿਕਨਾਹਟ ਅਤੇ ਰੁਖਾਪਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਜਾਂ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਇਕੱਠ ਦਾ ਸਿਰਜਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਕੰਧ ਦੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਛੇ ਭੇਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: 1. ਸਥੁਲ - ਸਥੁਲ ਜ਼ਮੀਨ ਪਰਬਤ ਆਦਿ), 2. ਸਥੂਲ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਘੀ ਆਦਿ), 3. ਸਥੂਲ ਸੁਖਮ (ਛਾਂ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਤਪਸ਼ ਆਦਿ), 4. ਸੁਖਮ ਸਥੂਲ (ਸਪਰਸ਼, ਰਸ਼, ਗੰਧ ਆਦਿ), 5. ਸੂਖਮ (ਕਾਰਮਨ, ਵਰਗਨਾ ਆਦਿ) 6. ਸੂਖਮ, ਸੂਖਮ ਜਾਂ ਅਤਿ ਸੂਖਮ (ਦੋ ਸਕੰਧ ਆਦਿ)22
ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਭੇਦ ਮੋਟੇ ਅਤੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਅੰਤਮ ਦੋ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਮ ਪੁਦਗਲ ਸੁਖਮ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਣੁ ਨਿਰ ਅਵਯਭ (ਅੰਡ ਰਹਿਤ) ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਸ਼ ਇੱਕ ਗੰਧ ਤੇ ਇੱਕ ਵਰਨ ਹੈ। ਠੰਡੇ ਗਰਮ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਅਵਿਰੋਧੀ ਦੋ ਸਪਰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ (ਭਾਰਾ), ਲਘੁ (ਛੋਟਾ), ਮਰਿਦੂ (ਹਲਕਾ) ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਸਪਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਕੰਧਤ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭੂਤ ਆਦਿ
