________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 52
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸਕੰਧ ਰੂਪ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਵਿਭਾਗੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਅਕਾਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੰਧ ਅਪਣੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਸਕੰਧ ਨਿਰਮਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: 1. ਚਿਕਨਾਹਟ ਅਤੇ ਰੁੱਖੇਪਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ 2. ਚਿਕਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਦਾ ਚਿਕਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ 3. ਰੁੱਖੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਦਾ ਚਿਕਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ 4. ਅਭਿਯਵ ਦਾ ਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ 5. ਦੋ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁਣ ਵਾਲੇ ਅਭਿਯਵ ਦਾ ਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, 6. ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਚਿਕਨਾਹਟ ਤੋਂ ਚਿਕਨੇ ਅਤੇ ਰੁਖੇ ਅਭਿਯਵ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਗੁਣ ਹੋਣ ਤੇ ਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
23
(ਦੋ-ਤਿੰਨ) ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਧਰਮ, ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦੀ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਗਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਕ੍ਰਿਆ ਰਹਿਤ, ਅਖੰਡ, ਵਿਆਪਕ, ਨਿੱਤ, ਅਮੂਰਤਿਕ (ਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਰਹਿਤ), ਅਤੇ ਅਸੰਖਿਆਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ। ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗਮਨ ਅਤੇ ਸਗਨ ਵਿੱਚ ਆਪ ਹੀ ਉਪਾਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਦਰੱਵ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਹਿਕਾਰੀ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰੇਰਕ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ ਮੱਛਲੀ ਦੇ ਤੈਰਨ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਉਪਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਠਹਿਰਨ (ਬਲਦੀ ਦੁਪਿਹਰ ਵਿੱਚ) ਰੁੱਖ ਉਪਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
24
(ਚਾਰ) ਅਕਾਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਅਵਗਾਹਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਸਥਾਨ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੁਦਗਲ ਇੱਕਠੇ ਅਵਕਾਸ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਅਮੂਰਤੀਕ, ਅਖੰਡ, ਨਿੱਤ, ਸਰਵਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਦ੍ਰਵ ਹੈ।25 ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ, ਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਤੇ ਅਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼। ਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਦਵਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਦਰੱਵ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਅਸੰਖਿਆਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਲੋਕਾ ਅਕਾਸ਼ ਅਨੰਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ। (ਪੰਜ) ਕਾਲ ਦ੍ਰਵ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਵਰਤਨਾ (ਲੰਘ ਜਾਣਾ) ਪਰਨਾਮ ਕ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਪਰਤਵਾਪਰਤਵ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਕਾਰਕ ਹੈ। ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ
