________________
5
ਹਨ। ਰਿਗਵੇਦ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਕਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਕਿ ਸੱਚ ਇੱਕ ਹੈ ਪਰ ਵਿਦਵਾਨ ਉਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਪਣੇ ਅਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਉਲੇਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਿਗਵੇਦ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਰਿਚਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਤਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਅਵੈਦਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਜਾਂ ਆਤਮਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਿਤ ਅਤੇ ਧਰਮ
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 192
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਸੱਚ ਜਾਂ ਨਿਯਮ। ਆਰ. ਸੀ. ਜਹਿਨਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦੇ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ, ਨਿੱਤੀ ਤੱਤਵ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਹਾਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਜੋ ਯੱਗ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮ ਬੰਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਨੈਤਿਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ ਭਾਵ ਨਾਲ ਨਿਯਮ ਬੰਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਿਤ ਸੱਚ ਦਾ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਹੈ, ਸਹੀ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਹੈ। ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾਂ, ਨਛੱਤਰ ਨਦੀਆਂ ਆਦਿ ਰਿਤ ਦੇ ਅਧਿਨ ਚੱਲਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ
8
ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰਿਤ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਨਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਦਾ ਪਿਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐਸ. ਰਾਧਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਿਤ ਨੈਤਿਕ ਮਾਨਦੰਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸੱਤਵ ਹੈ, ਉਹ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸੱਚ
ਹੈ।
9
ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਵਿਧੀ ਜਾਂ ਨਿਯਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਧਾਰਮਿਕ ਕ੍ਰਿਆਕਾਂਡ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸੱਤਵ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਰਿਤ ਨਿਯਮ, ਏਕਤਾ, ਨਵੀਨਤਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੇਵ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਨਵ ਸਾਰੇ ਰਿਤ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
