________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 220 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਜੀਵ ਸਦਾ ਤ੍ਰਮ ਹੈ, ਬੰਧ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਪਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ, ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੇ ਉਹ ਬ੍ਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 80 | ਸ਼ੰਕਰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ, ਉਹ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਹਮ ਅਵਸਥਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਖਾਲੀ ਖਾਤਮਾ ਤੇ ਬ੍ਰਮ ਦੀ ਅਦਵੈਤਤਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੈ। ਸਰੂਤੀ ਦਾ ਵਾਕ, ‘ਤੱਤਵਮਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕ੍ਰਮ ਦੀ ਅਨੁਭੁਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। | ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਦਵੈਤ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹੁਮ ਹੀ ਪਰਮ ਸੱਚ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ ਮਿੱਥਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਬ੍ਰਹਮ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। 82 ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹੈ ਪਰ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਇੱਕ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਪਰ ਬ੍ਰਮ ਕਿਸੇ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਾਯਾ ਸਧਾਰਨ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਛੱਡਣ ਯੋਗ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੰਕਰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਇਸ ਲੋਕ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਮਾਯਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਮੋਕਸ਼ ਤ੍ਰਮ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਤ੍ਰਮ ਹੀ ਹੈ। ਆਖਰੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਿਧਾ ਰਾਹ ਹੈ।
| ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟਾ ਅਦਵੈਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਤੀ
ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਰਾਮਾਨੁਜ ਦੇ ਮਤ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝ ਲਈਏ। ਰਾਮਾਨੁਜ (ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਹਮਣ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿੰਨ ਪਰਮ ਸੱਚ ਹੈ, ਈਸ਼ਵਰ, ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ। ਈਸ਼ਵਰ ਸ਼ਾਸਵਤ ਹੈ, ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਪੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਵੱਗ ਹੈ, ਉਹ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਆਤਮਾਵਾਂ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
