________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 130 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਅਤੇ ਪਰਾਏ ਦਾ ਭੇਦ ਜਾਂ ਕਰਤੱਵ ਅਕਰਤੱਵ ਦਾ ਵਿਵੇਕ ਹੋਵੇ ਉਹ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਦਸ ਸਾਧਨ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ - ਨਿਸਰਗ, ਉਪਦੇਸ਼, ਆਗਿਆ, ਸੁਤਰ, ਬੀਜ, ਅਭਿਗਮ, ਵਿਸਤਾਰ, ਕ੍ਰਿਆ, ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਧਰਮ 26 ਕੁੰਦ ਕੁੰਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਛੇ ਦਵ, ਨੌਂ ਤੱਤਵ, ਪੰਜ ਆਸਤੀਕਾਏ ਅਤੇ ਸੱਤ ਤੱਤਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਵਰੁਪ ‘ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰੇ।27 ਮੋਖਪਾਹੁੜ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਕਿ ਹਿੰਸਾ ਰਹਿਤ ਧਰਮ, ਅਠਾਰਾਂ ਦੋਸ਼ ਰਹਿਤ ਦੇਵ, ਨਿਰਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਅਰਹੰਤ ਪ੍ਰਵਚਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ ਉਹ ਹੀ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲਾ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ।28 ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ, ਆਗਮਾਂ ਅਤੇ ਛੇ ਵ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।29 ਉਤਰਾਧਿਐਨ ਨੌਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨੂੰ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਆਖਦਾ ਹੈ। 30 ਅਮਿਤ ਗਤੀ, ਵਸੁਨੰਦੀ32, ਨੇਮੀਚੰਦ, ਅਮ੍ਰਿਤ ਚੰਦਰ, ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਜੈਨ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਸੱਤ ਤੱਤਵਾਂ ਅਤੇ ਨੌਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਰਧਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਆਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਅੰਦਰੁਨੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਸਮੇਸਾਰ` ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਗਿਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਹਨ: ਸੰਵੇਗ, ਨਿਰਵੇਗ, ਨਿੰਦਾ, ਨ੍ਹਾ, ਉਪਸ਼ਮ, ਭਗਤੀ, ਅਨੁਕੰਪਾ ਅਤੇ ਵਾਤਸ਼ਲਯ | 32
ਮਹਾਂ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ - ਸੰਵੇਗ, ਪ੍ਰਮ, ਸਥਿਰਤਾ, ਅਮੁਡਤਾ, ਹੰਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਆਸਤਿਕਯ ਅਤੇ ਅਨੁਕੰਪਾ। 36 ਇਸੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸੱਮਿਅਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਪੰਜ ਅਤਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ - ਸ਼ੰਕਾ, ਕਾਂਕਸ਼ਾ, ਵਿਚਿਕਿਤਸਾ, ਹੋਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਦਾ ਗੁਣ ਗਾਣ।37
