________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 131 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਭੇਦ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ: ਸਰਾਗ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਵੀਰਾਗ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ। ਪ੍ਰਮ, ਸੰਵੇਗ, ਅਨੁਕੰਪਾ ਅਤੇ ਆਸਤਿਕਾਯ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਰਾਗ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ ਮਾਤਰ ਵੀਰਾਗ ਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ। 38 ਇੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਰੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭੇਦ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਹੈ। ਨਿਰਗਜ਼ (ਸੁਭਾਅ) ਅਤੇ ਅਦਿਗਜ (ਅਨੁਭਵ ਵਾਲੀ) ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਔਸ਼ਮਿਕ, ਕਸਾਏਕ ਅਤੇ ਕਸਾਏ ਕੁਸ਼ਮਨਿਕ ਭੇਦ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋ ਸੰਖਿਆਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੱਖੋ ਅਸੰਖਿਆਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਨ ਯੋਗ ਪਦਾਰਥਾਂ ਅਤੇ ਅੱਧਵਿਸ਼ਾਏ (ਸਵਾਧਿਆਏ ਦਾ ਕਾਰਨ) ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਅਨੰਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। 39
ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਮੂਲ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ - ਅਸਲੀ ਸੱਮਿਅਕ, ਸਤ, ਤੀਰਥੰਕਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਤ ਤੱਤਵਾਂ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਸ਼ਰਧਾ। ਇਹ ਸੱਮਿਕਤਵ ਸੁਖਮ ਹੈ ਅਤੇ ਵਚਨਾਮ ਗੋਚਰ (ਵਚਨ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੁਭਵ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲਾ) ਹੈ। ਪ੍ਰਸ਼ਮ (ਸ਼ਾਂਤੀ) ਆਦਿ ਗੁਣ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਅਨੁਭੁਤੀ ਵੀ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪਰਿਆਏ (ਅਵਸਥਾ) ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਵਸੰਵੇਧਯ (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਗਿਆਨ) ਸ਼ਰੂਤ ਗਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਉਹ ਪ੍ਰਤੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ।40 ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਲੱਛਣ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹਨ। ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਦਾ ਲੱਛਣ ਤੱਤਵਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਲੱਛਣ ਉਸ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।41 ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਗਿਆਨ ਪੂਰਵਕ ਆਚਰਨ ਕਰਨਾ ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਹੈ।
