________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 124
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਪਹਿਲੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸੁਕੰਧਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਆਸ਼ਰਵ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਮ ਸੁਕੰਧਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਸਰੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਕਰਮ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਜੀਵ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੋ ਜਾਣਾ ਬੰਧ ਹੈ।" ਇਸ ਭੇਦ ਤੋਂ ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਬੰਧ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਆਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਸਹਿਤ ਯੋਗ ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਬੰਧ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਾਨਸਿਕ, ਵਾਚਿਕ ਅਤੇ ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ। ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭਾਵ ਜੋ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਣ: ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਲੋਭ। ਹਰ ਕਰਮ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਬੰਧ ਦੇ ਸਵਰੂਪ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਸੰਸਕਾਰੀ ਆਤਮਾ ਮਾਨਸਿਕ, ਵਾਚਿਕ ਅਤੇ ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੱਦ ਤੱਕ ਉਹ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟਿਆ ਹੈ।
ਮਨ, ਵਚਨ ਕਾਇਆ ਦੇ ਕਰਮ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਯੋਗ ਆਸ਼ਰਵ ਦੇ ਹੇਠ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪਾਪ ਦਾ ਆਸ਼ਰਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਭ ਯੋਗ ਨਿਰਜਰਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਨਿਰਜਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਿਰਜਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੁੰਨ ਦਾ ਆਸ਼ਰਵ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਨਿਰਜਰਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ੁਭ ਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਯੋਗ ਆਸ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੰਤ ਭੇਦ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਆਸ਼ਰਵ ਦੇ ਸਕਸ਼ਾਏ ਅਤੇ ਅਕਸ਼ਾਏ ਸਵਾਮੀਆਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ: ਸਕਸ਼ਾਏ ਜੀਵ ਦੇ ਸਾਂਪਰਾਇਕ ਆਸ਼ਰਵ (ਕਰਮਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਅਭਿਭਵ ਹੋਣਾ) ਅਤੇ ਅਕਸ਼ਾਏ ਜੀਵ ਦੇ ਈਰਿਆ ਪੱਥ ਆਸ਼ਰਵ (ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਰਮ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ (ਸਪਰਸ਼, ਰਾਸਨਾ, ਪ੍ਰਾਣ, ਚਕਸੂ ਅਤੇ ਸਰੋਤ) ਚਾਰ ਕਸ਼ਾਏ (ਕ੍ਰੋਧ, ਮਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ) ਪੰਜ ਅਵਰਤ (ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਕੁਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਪਰੀਗ੍ਰਹਿ) ਅਤੇ 25 ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ
12
