________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 123
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਬੰਧ
7
ਯੋਗ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਮਿਕ ਪੁਦਗਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਆਸ਼ਰਵ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਪਾਣੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਛੇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਕਾਨ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮਾ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹਨ। ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰੀ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਭਾਵ ਆਸ਼ਰਵ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਦਵ ਆਸ਼ਰਵ ਹੈ।
ਅਚਾਰੀਆ ਕੁੰਦ ਕੁੰਦ ਇੱਛਾ, ਘ੍ਰਿਣਾ, ਮੋਹ ਨੂੰ ਹੀ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਜੋ ਭਾਵ ਰਾਗ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਹੈ ਉਹ ਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਰਾਗ ਆਦਿ ਰਹਿਤ ਹੈ ਉਹ ਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
9
ਜੀਵ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮ ਪੁਦਗਲ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਬੰਧਨ ਹੀ ਬੰਧ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਰਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਤਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਸ਼ੇਤਰਾ ਅਵਗਾਹ (ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ) ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੀ ਬੰਧ ਹੈ। ਜੀਵ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਬੰਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬੰਧ ਦੇ ਯੋਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਬੰਧ ਅਤੇ ਅਨੁਭਾਗ ਬੰਧ ਤੋਂ ਕਸ਼ਾਏ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੰਧ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਦੇ ਮੂਲ ਗੁਣ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਸ਼ਰਵ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਧ ਵੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ: ਮਿੱਥਿਆਤਵ ਰਾਗ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਪਰਨਿਤ ਰੂਪ ਅਸ਼ੁੱਧ ਚੇਤਨ ਭਾਵ ਸਵਰੂਪ, ਜਿਸ ਪਰਿਣਾਮ ਤੋਂ ਗਿਆਨਾਵਰਨੀ ਆਦਿ ਕਰਮ ਦਾ ਬੰਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਰਿਣਾਮ ਭਾਵ ਬੰਧ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਣਾ ਦਵ ਬੰਧ ਹੈ।
10
ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਆਸ਼ਰਵ ਬੰਧ ਦੇ ਲਈ ਭੂਮਿਕਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੰਧ ਆਸ਼ਰਵ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੇ ਆਸ਼ਰਵ ਤੇ ਰੁਕਾਵਟ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੰਧ ਅਪਣੇ ਆਪ ਰੁਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਬੰਧ ਰੋਕਣ ਦੇ ਲਈ ਆਸ਼ਰਵ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
