________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: / 78
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
6
ਕਠੋਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਯੱਮ ਨੇ ਨਚਿਕੇਤਾ ਨੂੰ ਕਰਮ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਨਰਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਗੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਅਗਿਆਨੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਨ ਸੰਜਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੰਡਿਕਾ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਮਨ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਗੀਤਾ ਦੋ ਮਾਰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ- ਸ਼ੁਕਲ (ਸਫੈਦ) ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ (ਕਾਲਾ), ਸ਼ੁਕਲ ਮਾਰਗ ਦਾ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਯੋਗੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਂਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਗੀਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਜੇ ਯੋਗ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਰਿਣਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਉੱਚ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜੋ ਵੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਵੀਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਨਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਸਖਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਅੰਤਮ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
9
ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਰਜਨ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ, “ਮੇਰੇ ਅਨੇਕਾਂ ਜਨਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਵੀ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ'
10
ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦਾ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਵਰਣਨ ਆਇਆ ਹੈ।" ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾਂ ਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਪਰਿਣਾਮ ਦੀ ਇੱਛਾ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ‘ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਕਰਮ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਮ ਛੱਡਣ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਕੰਮ ਦੇ ਫਲ ਦੀ ਇੱਛਾ ਛੱਡ ਦੇਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਮਯੋਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਰੀਆਂ ਉੱਲਟ ਆਦਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਵਿੱਚ, ਹਾਨੀ ਲਾਭ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਤ ਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਸਮਤਾ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ‘ਸਮਤਵਯੋਗ’ ਵੀ ਕਿਹਾ
