________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 77. ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਯੱਗ ਆਦਿ ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਅਥਰਵ ਵੇਦ (XVIII, 2.71) ਵਿੱਚ ਸੁਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਇਆ ਹੈ। ਸ਼ਤਪਥ ਬਾਹਮਣ (XII, 9.1.1) ਪ੍ਰਤੀ ਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਦੁਬਾਰਾ ਮੌਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਛੂਹਦਾਰੀਯਕ ਅਤੇ ਛਾਏਂਗਿਯ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਰਣਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ।
ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤਿੱਤਲੀ ਦਾ ਲਾਰਵਾ ਇੱਕ ਘਾਹ ਤੋਂ ਦੁਸਰੇ ਘਾਹ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਅਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਆਤਮਾ ਮੌਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। | ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਚਰਚਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਰਤਭਾਗ ਨੇ ਯਾਗਵੱਲਯਕ ਰਿਸ਼ੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਯਾਗਵੱਲਯਕ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਮਨੁੱਖ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਬੁਰਾ ਉਹ ਕਰਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਛਾਦੋਂਗਿਯ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਚੰਗਾ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਹਤ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੱਤ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੀ ਬੁਰਾ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਬੁਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਟ ਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਅਨੇਕ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਰੂਪ ਅਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਆਕਾਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
