________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 76
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਨੈਤਿਕ ਕੰਮ ਸਾਰੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦੇ ਕਰਮ ਪਰਿਣਾਮ (ਸਿੱਟੇ) ਵੀ ਭਾਗ ਦੇ ਨਾਉਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਰਮ ਦਾ ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੁਰੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਬੁਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤ ਪੱਖੋਂ ਕਰਮ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਰਮ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਚਾਹੇ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਹੋਣ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ, ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਉਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦਾ ਵਿਪਾਕ (ਫਲ ਭੁਗਤਨ ਲਈ) ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਮ ਵਰਤਮਾਨ ਜੀਵਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨੈਤਿਕ ਕਾਰਨ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਹੋਂਦਾ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ, ਭੂਤ, ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ
ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਧਰਮ ਦਾ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ
ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਡਾ: ਗੋਬਿੰਦ ਚੰਦ ਪਾਂਡੇ ਅਤੇ ਡਾ: ਲਾਲ ਮਨੀ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ, ਕਰਮ, ਯੋਗ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਨੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਡਾ: ਪੀ. ਵੀ. ਕਾਨੇ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਹੈ, “ਸਮੁੱਚੇ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਨਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦਾ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਵਰਣਨ ਆਇਆ ਹੈ, ਕੁੱਝ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੋਸ਼ਣ ਦੂਸਰੇ
