________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 75 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ |
ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੂਲ ਸਿਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਜੈਨ, ਬੁੱਧ, ਹਿੰਦੂ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਨਾਲ ਇਹ ਡੂੰਘਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ ਉਸ ਦਾ ਹਲ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਮੌਤ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਨਿਯਮ ਹੈ। ਜੋ ਕੰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਕਤੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ ਹੀ ਨਿਰਵਾਨ ਹੈ।
ਆਤਮਾ ਦਾ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਸਿਧਾਂਤ ਕੁੱਝ ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੀਕ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਅਤੇ ਐਮਨੋਦੋਕਲਸ ਜਿਹੇ ਗ੍ਰੀਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਉੱਪਰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।
| ਕਰਮ ਦਾ ਅਰਥ ਕਰਮ ਸ਼ਬਦ ਉਤਪਤੀ ‘ਕੁ’ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਰਨਾ। ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਚਾਹੇ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਕਰਮ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦੋਵੇਂ ਸਮਾਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਕਰਮ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮ, ਦਫਤਰੀ ਕੰਮ, ਕਰਤੱਵ, ਵਪਾਰਕ ਜਾਂ
