________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 127
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
.
ਤੀਵਰ ਭਾਵ, ਮੰਦ ਭਾਵ, ਗਿਆਤ ਭਾਵ, ਅਗਿਆਤ ਭਾਵ, ਅਧਿਕਰਨ ਅਤੇ ਵੀਰਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੇਦ ਤੋਂ ਕਰਮ ਆਸ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਪਾਰ ਸਾਂਪਰਾਯ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਪਰਿਆਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਜੋ ਕਰਮ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਜਕ ਹੈ ਉਹ ਸਾਂਪਰਾਯਕ ਹੈ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਰਹਿਤ ਆਤਮਾ ਦਾ ਯੋਗ ਈਰਿਆ ਪੱਥ ਹੈ। ਮਿੱਥਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੂਖਮ ਸਾਮਪਰਾਏ ਦਸਵੇਂ ਗੁਣਸਥਾਨ ਤੱਕ ਸਾਂਪਰਾਯਕ ਆਸ਼ਰਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਸ਼ਾਂਤ ਕਸ਼ਾਏ, ਕਸ਼ੀਨ ਕਸ਼ਾਏ ਅਤੇ ਸਯੋਗਕੇਵਲੀ ਦੇ ਈਰਿਆ ਪਥ ਆਸ਼ਰਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਰਕੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਸਾਂਪਰਾਯ ਸੰਯੁਤ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਈਰਿਆ ਪੱਥ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।
ਪੁੰਨ ਅਤੇ ਪਾਪ
ਪਰ (ਪਰਾਇਆ) ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਪੁੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਪਾਪ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਯੋਗ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਯੋਗ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਪੂਰਵਕ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਯੋਗ ਸ਼ੁਭ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਯੋਗ ਅਸ਼ੁਭ ਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਸ਼ਰਵ ਭਾਵਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਭ ਅਸ਼ੁਭ ਭਾਵ ਹੀ ਪੁੰਨ ਪਾਪ ਦੇ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੈਨੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮਤ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਰਥ (ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੁੰਨ ਅਤੇ ਪਾਪ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਕੜਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਕੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਦੋਵੇਂ ਕਰਮ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜਕੜਦੇ
14
ਹਨ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਤਮਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ ਅਸ਼ੁਭ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ। ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੋਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਦਾ ਕਰਮ ਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਾਨ, ਪੂਜਾ ਆਦਿ ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਪ ਅਤੇ ਪੁੰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੀਵ ਜਿਸ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੀਨਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਦਾ ਸੱਦ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਭ ਹੋਣ ਤੇ ਪੁੰਨ ਕਰਮ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਹੋਣ ਤੇ ਪਾਪ ਕਰਮ ਦਾ ਬੰਧ ਹੁੰਦਾ
-
