________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: / 239
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਸਵਰੂਪ ਹੈ 1. ਸਰਵਉੱਚ ਲੱਕਸ਼ (ਨਿਸ਼ਾਨਾ) 2. ਸਰਵਉੱਚ 3. ਪਰਮਾਰਥ 4. ਅਗੰਗਮ 5. ਸਯਯੋ 6. ਪ੍ਰਨਿਤ 7. ਅਨੁਮ 8. ਪਰਮੋਤਕੁਸ਼ਟ 9. ਅਪਵਗਗ। ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਚੇਲੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ, ਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਜੋੜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁੱਝ ਕਰਨਾ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚਟਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਕੰਬਦੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੂਪ, ਸ਼ਬਦ, ਗੰਧ, ਸਵਾਦ ਆਦਿ ਕੋਈ ਵੀ ਤੱਤ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਚਲਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਵਿਚਾਰ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਹੈ।
—
ਨਿਰਵਾਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਰਵਉੱਚ ਤੱਤਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਮੋਤਕਸ਼ਟ ਵਿਅਕਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਾਂ, ਕਸ਼ਟਾਂ ਅਤੇ ਵਾਸਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹੈ, ਉਹ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ।
18
ਡਵਲਯੂ. ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਮੁਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, “ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਸਵਾਰਥ, ਇੱਛਾ, ਘ੍ਰਿਣਾ, ਅਗਿਆਨ, ਦੁਪ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੀ ਉਹ ਸ਼ੁੱਧ, ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ, ਕਰੁਣਾ, ਦਿਆ, ਹਮਰਦਰਦੀ, ਸਮਝ, ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸੇਵਾ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾ ਕੋਈ ਸਵਾਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਨਾ ਇੱਕਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੋ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਤੋਂ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਤਮਾ, ਜਨਮ ਆਦਿ ਤੇ ਝਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
19
ਨਿਰਵਾਨ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਤੱਤ ਹੈ ਪੱਕਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸੁੱਖ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੈ, ਨੈਤਿਕ ਉਪਲੱਬਧੀ ਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਵਰਣਨਯੋਗ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਸਵੈ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਪਰਮ ਉੱਚ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਪਰਮ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਚੇਤਨਾ ਹੈ। ਐਸ. ਐਨ. ਦਾਸ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਸਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਨਿਰਵਾਨ ਇੱਕ ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
