________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 17. ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਅਤੇ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੈਨ ਧਰਮ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਨੰਤ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ।
ਯੋਗ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਧੁ ਜੀਵਨ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨਿਸ਼ਵਰ ਵਾਦੀ ਹੈ।38 ਉਸ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਤਪੱਸਿਆ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਪੱਸਿਆ ਦੇ ਸਿਖਰ ਰੂਪ ਅਨੇਕਾਂ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਤਪੱਸਿਆ ਰਾਹੀਂ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਅਹਿੰਸਾ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ Non-violence ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਦਯਾ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਨਮਾਨ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਜੈਨ ਅਚਾਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਉੱਪਰ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੇ ਵੀ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ ਹੈ ਪਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੇ ਜਿਸ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ ਹੈ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। | ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਚ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪਹਿਲੁ ਕੇਵਲ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪੇਕਸ਼ਵਾਦ (ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਣਾ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਤੱਤਵ ਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੈਨ ਤਰਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
