________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 33 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ |
ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਿੱਥਿਆ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਮਣ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੇ ਚੰਗੇ ਸਾਧੁ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਧਰਮ ਸਮਾਨ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। 60
ਅਗਲੇ ਅਧਿਐਨਾ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਬੰਧ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਵਰਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ, ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣੇ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਨ ਹਨ: ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਜੈਨ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲੇਗਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ, ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਬੰਧ-ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਦਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਅਨੇਕਾਂਤਵਾਦ ਸਿਧਾਂਤ ਦੁਸਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਤੱਥਸੰਗਤ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਨਾ ਕੇਵਲ ਇਹ ਪਾਇਆ ਕੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹਨ। ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਤੱਥ ਵਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਜੋ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹਨ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਆਤਮਾ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਕੁੱਝ ਗੂੜਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰਾਂਗੇ।
