________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 32 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਸਾਰ
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇੱਕ ਅਵੈਦਿਕ ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਤੋਂ ਉਲਟ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੇ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ, ਨੈਤਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਹਿਤ, ਅਮੀਰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਉਲਟ ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂਤ ਵਾਦ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਉਸ ਨੇ ਆਤਮ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਵੇਦ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪੁਰਾਣਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਆਗਮ ਸੰਕਲਨ ਹੈ। ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਜੈਨ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਕ੍ਰਿਆਕਾਂਡ ਦਾ ਅੰਤ ਜਾਂ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਪੱਕੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅਨੰਤ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਗੁਣ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਨ, ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਖਾਇਆ ਧਰਮ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪੂਰਨਤਾ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਮਾਰਗ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। | ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਇਸ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਸੰਸਾਰ
