________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 269
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਘਾਟ ਵਜੋਂ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਹੀ ਬੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ:
ਰੇ ਮਨ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਜਹ ਰਚਉ ਤਹ ਤਹ ਬੰਧਨ ਪਾਹਿ॥ ਜਿਹ ਬਿਧ ਕਤਹੂ ਨ ਛੂਟੀਐ ਸਾਕਤ ਤੇਊ ਕਮਾਹਿ॥17
ਅਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆ ਹਉਮੈ ਦੀ ਜੜ ਹੈ। ਹਉਮੈ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਕਾਰ ਭਾਵ ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਸਨਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੁੱਖ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ। | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਚੋਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।18 ਇਹ ਚੋਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸੰਸਾਰਕ ਜੀਵਾਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਮਾੜੀਆਂ ਵਾਸ਼ਨਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਤੇ ਸੰਜਮ ਰੱਖਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ, ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਦੈਤ ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਰਾਂ ਤੋਂ ਲੁੱਟੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਇਹ ਪੰਜ ਬੁਰਾਈਆਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਛੁਪੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਮਮਤਾ ਚਾਹੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਪਤਨੀ-ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਧਨ ਸੰਪਤੀ ਆਦਿ ਦੀ ਹੋਵੇ ਬੰਧਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਾਤ, ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਮਾਇਆ ਹੈ; ਪੁੱਤਰ, ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਵੀ ਮਾਇਆ ਹਨ; ਦਿਖਾਵੇ ਹਿਤ ਨਿਭਾਈਆ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਮਾਇਆ ਹਨ; ਮਨ ਅੰਦਰ ਪੁੱਤਰ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਮੋਹ ਸਭ ਮਾਇਆ ਹੈ।19 ਜੋ ਜੀਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਨ, ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲਤਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਹਉਮੈ ਪਾਲ ਕੇ ਚਲਦੇ ਹਨ ਉਹ ਮਨਮੁਖ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੀਵ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਹਉਮੈ ਦਾ ਹੋਣਾ ਉਸ ਦੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ ਕਿ
