________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 254 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਉਹ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੋਧ ਸਾਧਨ ਹੈ।
ਆਖਰੀ ਮਾਰਗ ਹੈ ਸੱਮਿਅਕ ਸਮਾਧੀ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੇ ਮਨ ਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਛਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ ਮਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਸਧਾਰਨ ਤੋਰ ਤੇ ਸਮਾਧੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ: - 1. ਪਹਿਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ
ਹੈ। ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੇ ਮਿੱਥਿਆ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਡਰ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਮਾੜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਭੋਗਾਂ
ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 2. ਦੂਜੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮਨ ਨੂੰ ਅਕਾਗਰ, ਬੁੱਧੀ ਪੂਰਵਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ | ਰੋਕ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਵਿਚਾਰ ਇੱਥੇ ਸਾਰੇ
ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੰਦਰਲਾ ਗਿਆਨ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 3. ਤੀਜੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਮਤਾ ਅਤੇ ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਦਾ ਭਾਵ ਬਾਕੀ ਰਹਿ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਤੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 4. ਚੋਥੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਨਸ਼ਟ ਹੋ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦੁੱਖ, ਆਨੰਦ ਆਦਿ ਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਸਿਰਫ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਮਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਰਧਾ ਪਾਲੀ ਸ਼ਬਦ ਸੱਧਾ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਰਧਾ) ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ “ਫੇਥ` ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਬੀਜ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਬੋਧ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਗ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਦੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ਰਧਾ ਇੱਕ ਬੋਧਿਕ ਅਤੇ
