________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 235 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚ ਹੈ। ਸੰਵਰਿਤੀ ਸੱਚ ਸੰਸਾਰਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਪਰਮਾਰਥ ਸੱਚ ਨਾਲ ਅਲੋਕਿਕ ਜਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਸੱਚ ਤੋਂ ਅਸੀ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਬੁੱਧ ਦੇ ਨਿਰਵਾਨ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਧੱਮਪਦ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, “ਸਹਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ, ਸੰਤੋਖ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਨ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁੱਖ ਹੈ। ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਵਾਸਨਾਵਾਂ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧੱਮਪਦ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਬਿਨਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜਿਸ ਕੋਲ ਗਿਆਨ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੋਵੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਉਹ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲ ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।
ਨਿਰਵਾਨ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸਕੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਨਾਸ਼, ਲੌਕਿਕ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਬੁਰੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਲਗਾਓ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਫਲ ਹੈ। ਇੱਛਾ ਘਿਣਾ ਅਤੇ ਮੋਹ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਅਦਭੁਤ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਸ਼ਾਂਤ, ਆਨੰਦਭੁਤ, ਸੁੱਖ, ਨਿੱਤ, ਕੁਲੀਨ ਅਤੇ ਲਗਾਓ ਰਹਿਤ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਝ ਵੀ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਚਾਈ ਹੈ, ਸਰਵਉੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੁੱਧ ਸਰੀਰਕ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਚੇਤਨਾ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
| ਨਿਰਵਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਰਣਨ ਬੁੱਧ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਾਨ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੇਤਿਪੱਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਸ਼ਬਦ
