________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 278 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਗੁਰਮੁਖ: ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਜੀਵ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਖੰਭਿਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਢਾਂਚਾ ਖੜਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਹ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਧਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਉਸ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹੈ। ਜੋ ਈਸ਼ਵਰ ਵੱਲ ਮੁੱਖ ਰਖਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਚਰਨ ਸ਼ੁਧ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਰਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਹੈ ਉਹ ਗੁਰਮੁਖ ਹੈ।
ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਸੱਚੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਵੈ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਉੱਪਰ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਮਨੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੱਚ ਚੰਗਿਆਈ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਗੁਰਮੁਖ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਸਿਖ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਿਤ ਆਦਰਸ਼ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਹਰ ਇਕ ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਲਈ ਈਸ਼ਵਰ ਅਨੁਭੁਤੀ ਹਿਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ; ਸੱਚ, ਸੰਤੋਖ, ਵਿਚਾਰ, ਦਯਾ, ਧਰਮ, ਦਾਨ, ਸ਼ਰਧਾ, ਸਹਿਣਸ਼ਕਤੀ, ਸੰਜਮ, ਖਿਮਾ, ਨਿਮਰਤਾ, ਸੇਵਾ, ਪ੍ਰੇਮ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ।42 | ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਮੁਖ ਸ਼ਾਸ਼ਵਤ ਆਨੰਦ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮਨਮੁਖ ਸੰਸਾਰਿਕ ਵਾਸਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਦਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਸਦਾ ਸਰੀਰਕ ਭੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲਤਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਦੈਵੀ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਜਾਦੀ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਨਮੁਖ ਆਵਾਗਵਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ ਭੋਗਦਾ ਹੈ।
ਨੈਤਿਕ ਪੱਖੋਂ ਸੰਪੰਨ ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੁਕਤ
