________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 292 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੇ ਹੀ ਇਹ ਜਨਮ ਮਰਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਅਵਿਦਿਆ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਨਾਦੀ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੈ ਪਰ ਅੰਤਹੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਇੱਕ ਮਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ, ਸੰਜਮ, ਵਿਸੁੱਧੀ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਹਿੰਸਾ, ਸੱਚ, ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ, ਨਿਮਰਤਾ, ਲਗਾਉ ਨਾ ਰੱਖਣਾ, ਖਿਮਾ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਪਵਿਤਰਤਾ ਨੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਸ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਮਤ ਹਨ। | ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਮਾਰਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਬੁੱਧ, ਜੈਨ, ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਹਨ ਜਦੋਂਕਿ ਜੈਨ ਬੋਧ ਧਰਮ ਅਨੀਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਹਨ। ਈਸ਼ਵਰ ਭਗਤੀ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਜੈਨ ਬੁੱਧ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਜਿਹੇ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤੱਤ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਆਤਮਵਾਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਨਾਤਮਵਾਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। | ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਆਤਮਵਾਦ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕੋ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵੱਖ ਹਨ। ਸਾਂਖਯ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਵੈਦਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਬਹੁਆਤਮਵਾਦ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸਥਾਈ ਆਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
