________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 293 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਦੂਸਰਾ ਮੁੱਖ ਫਰਕ ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਈਸ਼ਵਰ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਜੈਨ ਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਹ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਮਣ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਵਰ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਰਮ ਇੱਥੇ ਅਪਣਾ ਪੂਰਾ ਕੰਮ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਮੁਨੀ ਜੀਵਨ ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। | ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਈਸ਼ਵਰ ਕਰਮ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪੱਖੋਂ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
