________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 9 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਨੂੰ 400 ਤੋਂ 200 ਈ. ਪੂ. ਵਿੱਚਕਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ ਕੀ ਮਗਧ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਜਾਤਸ਼ਤਰੂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਵਦਅਰੰਕ ਉਪਨਿਸ਼ਧ (II-i-i) ਅਤੇ ਕੋਸ਼ੀਤਿਕੀ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਚੈਪਟਰ (IV-i) ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜੇ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਰਹੇ ਹਨ। 16
ਡਾ: ਕੀਥ ਨੇ ਵੀ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਨੂੰ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ, ਜੇ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਕਲਪਣਾ ਹੋਵੇਗੀ। 17 | ਚੌਥੇ ਆਸ਼ਰਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਧਰਮ ਸੂਤਰ ਬੁੱਧ ਕਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਾ ਹੈ। ਜੈਕੋਬੀ, ਬੂਲਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਪੇਂਟੀਯਰ ਦਾ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਆਖਣਾ ਅਸਿੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕੀ ਜੈਨ ਬੁੱਧ ਸਾਧੂ ਫਿਰਕੇ ਨੇ ਬਾਹਮਣ ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਜੈਨ, ਬੁੱਧ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਾਹਮਣ ਵਿਧੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸੰਨਿਆਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ , ਜੈਨ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਜੈਨ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ ਉਚਿੱਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 23 ਤੀਰਥੰਕਰ ਹੋਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਮਹਾਵੀਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਤਾਂ ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅੰਨਤ ਹੈ। 23 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ: 1. ਰਿਸ਼ਭ ਦੇਵ (ਆਦੀ ਨਾਥ), 2. ਅਜਿਤ ਨਾਥ, 3. ਸੰਭਵ ਨਾਥ, 4. ਅਭਿਨੰਦਨ ਨਾਥ, 5. ਸੁਮਤੀ ਨਾਥ, 6. ਪਦਮ ਪ੍ਰਭ, 7. ਸੁਪਾਰਸ਼ਵ ਨਾਥ, 8. ਚੰਦਰ ਪ੍ਰਭ, 9. ਸੁਵਿਧੀ ਨਾਥ (ਪੁਸ਼ਪ ਦੰਤ), 10. ਸ਼ੀਤਲ ਨਾਥ, 11. ਸ੍ਰੀਯਾਂਸ ਨਾਥ, 12. ਵਾਸੁ ਪੁਜਯ, 13. ਬਿਮਲ ਨਾਥ, 14. ਅਨੰਤ ਨਾਥ, 15. ਧਰਮ
