________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 203 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਕਿ ਸਰਵ ਉੱਚ ਉਦੇਸ਼ ਅਨੇਕਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਯੱਗ ਸੰਬੰਧੀ ਕ੍ਰਿਆ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। | ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰੜ੍ਹਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਹੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਏਕਾਤਮਕ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰਵਉੱਚ ਗਿਆਨ ਅੰਤਮ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਰਗ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਨਾਲ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕਾਰਜਾਂ, ਵਿਸ਼ੁੱਧੀ, ਸ਼ਰਧਾ, ਅਤੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਸੰਜਮ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਇਹ ਤੱਤ ਸਾਨੂੰ ਮਣਾਂ ਅਤੇ ਮੁਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਚੁਣੇ ਮਾਰਗ ਦੀ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਔਪਨਿਸ਼ਧਕ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਸੁਰੁ ਦੇ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੋ ਜਗਾਂ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਧਨ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਅਗਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਾਂਗੇ।
ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਅਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ ਅਵਿਦਿਆ ਵਾਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਸਹੀ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ, ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਠੋ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਅਗਿਆਨੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, “ਜੋ ਅਵਿਦਿਆ ਜਾਂ ਅਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਸਵੈ ਬੁੱਧੀ, ਸਵੈ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਇਧਰ ਉੱਧਰ ਭਟਕਦਾ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਹੋ ਕੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੇਤਰਹੀਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜੋ ਨੇਤਰਹੀਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ
ਹਨ। 36
