________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 153
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
5. ਦੇਸ਼ ਵਿਰਤ ਗੁਣਸਥਾਨ
ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਆਤਮ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸਮਝਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਂ ਵਰਤਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਪਰ ਅਣਵਰਤਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਤੱਖਿਯਾਣਵਰਣ ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਉਦੈ ਰਹਿਣ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਜਮ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਅਪ੍ਰਤੱਖਿਯਾਣਵਰਣ ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਉਦੈ ਨਾ ਰਹਿਣ ਤੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਰਤ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਸ਼ਾਇਕ ਸ਼ਮਿਕ ਭਾਵ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਰਤ ਅਵਿਰਤ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤਰੱਸ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਵਿਰਤ (ਦੂਰ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਵਰ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਅਵਿਰਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
6. ਪ੍ਰਮੱਤ ਸੰਯਤ ਗੁਣਸਥਾਨ
ਸਕਲ ਸੰਯਮ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਤੱਖਿਆਵਰਨ ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਕਸ਼ਾਯੋਕਸ਼ਮ ਹੋਣ ਤੇ ਪੂਰਨ ਸੰਜਮ ਤਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਸੰਜਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੰਜੀਵਲ ਅਤੇ ਨੋਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਣ ਤੇ ਸੰਜਮ ਵਿੱਚ ਮਲ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਮਾਦ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੱਤ ਸੰਯਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਜਵਲਣਾ ਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਤੀਵਰ ਉਦੈ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਦ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅੋਦਾਇਯਕ ਆਦਿ ਪੰਜ ਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਕੇਵਲ ਕਸ਼ਾਯੋਕਸ਼ਮ ਭਾਵ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7. ਅਮਤ ਸੰਯਤ
ਜਦੋਂ ਸੰਜਵਲਣ ਅਤੇ ਨੌਕਸ਼ਾਏ ਦਾ ਘੱਟ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਦ ਸਕਲਸੰਯਮ ਵਾਲੇ ਮੁਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਦ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਗੁਣਸਥਾਨ ਨੂੰ ਅਪਮਤ ਸੰਯਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ ਇੱਕ ਸਰਵਸਥਾਨਅਮਤ ਦੂਸਰਾ ਸਾਤਿਸ਼ਯਾਮਤ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਮਾਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਅਪਮਾਦ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਪਮਤ ਸਾਧਕ ਜਦ ਉਪਸ਼ਮਕ ਜਾਂ
