________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: - 1
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
1
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇੱਕ ਵਿਵੇਚਨ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਦਾ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਉਸੇ ਸ਼ਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਹੈ। ਤਿਆਗ ਦੀ ਅਣਗਾਰਿਕ (ਸਾਧੂ) ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉੱਚੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛਲੇ 2500 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਇੱਥੇ ਇਹ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ, ਕੀ ਸ਼ਮਣ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫੈਲਿਆ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੁਪਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਇੱਥੇ ਸਮਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਲਚਕ ਦੋਹੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਉਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੈਨ ਸਾਧੂ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਦੋਹਾਂ ਵਰਗਾਂ ਨੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨੇ ਉਲਟ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
‘ਜਿਨ’ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ ਦਾ ਹੀ ਜੈਨ ਮੁਨੀਆਂ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਨਮ ਤੋਂ ਛੁੱਟਕਾਰਾ ਦਿਲਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤੱਤਵ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਆਤਮ ਵਿਦਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਉਸ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਇਹ ਤੱਤਵ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕੋਈ ਅਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉੱਲਟ ਨਿਰਜਰਾ ਤੱਤਵ (ਕਰਮ ਝੜ੍ਹਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ) ‘ਤੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ
