________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 281 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਥੇ ਸਹਿਜ ਜਾਂ ਸੁੰਨ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਹਿਜ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ - ਕੁਦਰਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁੱਧ ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਸਹਿਜਯਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੁੰਨ ( ਸ਼ੂਨਯ) ਸ਼ਬਦ ਸ਼ੂਨਯ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਧਮਿਕ ਬੋਧ ਅਚਾਰਿਆ ਨੇ ਸ਼ੂਨਯ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਰਵਉੱਚ ਸੱਤਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ੰਕਰ ਆਚਾਰਿਆ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰਿਲ ਨੇ ਸੁੰਨਯਵਾਦ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਅਸਲੀਅਤ ਸੁਨਯ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦਵੈਤ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਿੱਛੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਸੁੰਨ ਸਮਾਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੂਨੀਯਤਾ ਅਤੇ ਸੁਭਾਵਿਕਤਾ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ। | ਸ਼ੂਨਯ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਹ ਵਾਚਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮ-ਸੱਤਾ ਬਾਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸਹਿਜ ਪਦ ਹਾਂ ਵਾਚਕ ਹੈ ਜੋ ਪਰਮ-ਸੱਤਾ ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਰਮ ਸੱਤਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਭਗਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਸਹਿਜ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਧੇਰੇ ਸੋਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰਮ ਸੱਤਾ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਣੀ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਨਾਂ ਪੱਖੀ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਉਪਰੰਤ ਅਸੀਂ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਕੀ ਹੈ।
ਮੁਕਤ ਜੀਵ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸੁੱਖ, ਆਨੰਦ, ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਇੰਤਹਾ ਆਨੰਦ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨਮਨ ਅਵਸਥਾ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਰਾਹੀਂ ਸੁੰਨਸਮਾਧ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸ ਉਨਮਨ ਅਵਸਥਾ ਭਾਵ ਸੰਪੂਰਨ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ (ਸੁੰਨ ਸਮਾਧ ਨਾਮ ਰਸ ਮਾਤੇ)। ਇਹ ਹੈਰਾਨੀਕੁਨ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਾ ਸਕਣੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ (ਕਹਨੁ ਨ ਜਾਈ
