________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 19
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਪੁਨਰਜਨਮ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਮ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੈਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੇ ਕਰਮ ਕੱਟਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ।
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਗੁਨਧਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ: ਇੰਦਰਭੂਤੀ, ਅਗਨੀਭੂਤੀ, ਵਾਯੂਭੂਤੀ, ਵਿਅੱਕਤ, ਸੁਧਰਮਾਂ, ਮੰਡਿਕ ਪੁੱਤਰ, ਮੋਰੀਆ ਪੁੱਤਰ, ਅਕੰਪਿਤ, ਅਚਲਭਰਾਤਾ, ਮੈਤਾਰਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਸ਼
39
40
ਸਾਰੇ ਗਨਧਰ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਉਹ ਜੈਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬਾਰਾਂ ਅੰਗ, ਚੋਲ੍ਹਾਂ ਪੂਰਵ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਸਨ। ਇੰਦਰਭੂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਧਰਮਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ। ਬਾਕੀ ਗਨਧਰਾਂ ਨੇ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਤੋਂ 12 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੱਦ ਆਰੀਆ ਸੁਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਉਹਨਾਂ ਸਮੁੱਚਾ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਅਪਣੇ ਚੇਲੇ ਆਰੀਆ ਜੰਬੂ ਸਵਾਮੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ।
41
42
43
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਬੂ ਸਵਾਮੀ ਅੰਤਮ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਦੇ 64 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਜੰਬੂ ਸਵਾਮੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਚਾਰੀਆ ਭੱਦਰ ਬਾਹੂ ਸਨ। ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੋਰੀਆ ਦਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਜੈਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਵੇਤਾਂਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭੱਦਰ ਬਾਹੂ ਜੋ ਸਾਧਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੇਪਾਲ ਗਏ ਜਦ ਕੀ ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ
