________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: - 84
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਜਨਮ ਦੇ ਵਿੱਚ) ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਗਮ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਕਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਚਾਈ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਤਮਾ ਜਿਹਾ ਨਿੱਤ ਜਾਂ ਸ਼ਾਸਵਤ ਤੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੋ ਪੁਨਰ ਜਨਮਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਕਰਮ ਦੀ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਦੋ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹਨ: ਕੱਮੰਤਰ ਅਤੇ ਵਿਪਾਕਾਨੰਤਰ ਇਹ ਕਰਮ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ਼ੁੱਧੀਮੱਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਮਾਤਰ ਇੱਕ ਤੱਤਵ ਹੈ ਜੋ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਵੀ ਉਹ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿਛਲੇ ਕਾਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕੁਸ਼ਲ ਅਤੇ ਅਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ
20
ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਰ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ
ਹੈ:21
-
1. ਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ
2. ਅਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ
3. ਕੁਸ਼ਲ ਅਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ 4. ਲੋਕੋਤੱਰ ਕਰਮ
ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
1. ਆਸ਼ਰਵ ਮੁਕਤ ਕਰਮ (ਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ)
2. ਆਸ਼ਰਵ ਯੁਕਤ ਕਰਮ (ਅਕੁਸ਼ਲ ਕਰਮ)
ਇੱਥੇ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਅਵਿਦਿਆ, ਇੱਛਾ, ਚੇਤਸਿਕ ਅਤੇ ਅਨਾਸ਼ਰਵ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਇਸ ਅਵਿਦਿਆ, ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਚੇਤਸਿਕਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ। ਇੱਥੇ ਅਨਾਸ਼ਰਵ ਨਿਰਵਾਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਕਰਮ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਕੁਸ਼ਲ ਜਾਂ ਅਕੁਸ਼ਲ ਪਰਿਣਾਮ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਧਰਮ ਇੱਛਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਤੋਂ ਪਰਿਣਾਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇੱਛਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਚੇਤਸਿਕ ਜਿਹੇ ਤੱਤਵ
