________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 260 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਆਰੰਭਿਕਾ: | ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਨੇਕਾਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਧਰਮ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਰਕ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਸ਼ਰੁਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੈਦਿਕ, ਪੌਰਾਣਿਕ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਣ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਰਕ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਮਣ ਧਰਮ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਪਰ ਮੌਲਿਕ ਭੇਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਦਵੈਤਵਾਦ ਦਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸ਼ਮਣ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਧਰਮ ਇਕ ਪਰਮ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਤੱਤ ਲਏ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੋਅ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ, ਭਗਤੀ ਸਾਧਨਾ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (1469 ਤੋਂ 1539) ਤੋਂ ਅਪਣੀ ਉੱਤਪਤੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਅਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੌਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਪਥ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ ਘੋਸ਼ਿਤ
