________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 4 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਬਦਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਦਾ ਆਉਣਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਹੜੱਪਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵੈਦਿਕ ਆਰੀਅਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ।
ਹੜੱਪਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਵਿਧਾਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤੱਤਵ ਅਨਾਰੀਆ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਨਗਾਰਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਅਵੈਦਿਕ ਹੜੱਪਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਯੱਗ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਪਨਿਸ਼ਧ ਜਿਹੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਨਾਰੀਆ ਤਾਪਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾ: ਗੋਬਿੰਦ ਚੰਦ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਨੇਕਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਬਾਹਮਣ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਯੁੱਗ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਅਸੀਂ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕੀ ਯੁੱਗ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਚਾਰ ਜੋ ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਪਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇਸ ਲਈ ਵੇਦਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਅਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਸੇ ਵੈਦਿਕ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਵੈਦਿਕ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਧਰਮ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਅਗਿਆਨਤਾ ਜਾਂ ਪੁਰਵ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਅਨਦੇਖੀ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 3
