________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 139
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
64
ਚਰਿੱਤਰ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਗੁਣੀ (ਗੁਣ ਰਹਿਤ) ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜੀਵ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਦਰਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਨਿਗਰਿਹ (ਚਲਨਾ) ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਪ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਂ ਰਿਸ਼ੀ ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਤੱਪ ਰਾਹੀਂ ਪਿੱਛਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਨਿਸ਼ਚੈ ਚਰਿੱਤਰ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਚਰਿੱਤਰ। ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਤੋਂ ਪਾਪ ਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਤਿਆਗ ਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਭੂਤ ਅਨਸ਼ਨ, ਓਨੋਦਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਤਪ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਤੋਂ ਨਿਜ ਸਵਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਵਿਚਲ (ਸਥਿਰ) ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਭੂਤ ਸਹਿਜ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਯਆਤਮਕ ਪਰਮੁ ਭਾਵ ਸਵਰੂਪ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਤੱਪਨ ਨੂੰ ਤਪ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
65
ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਰਿੱਤਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਵਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਮੁਨੀਆਂ ਦੇ ਲਈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਪਾਪ ਦੇ ਤਿਆਗ ਰੂਪ ਇਹ ਚਰਿੱਤਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ - ਸ਼ਕਲ ਚਰਿੱਤਰ (ਸੰਪੂਰਨ) ਅਤੇ ਵਿਕਲ ਚਰਿੱਤਰ (ਅਧੂਰਾ)। ਸ਼ਕਲ ਚਰਿੱਤਰ ਪੂਰਨ ਚਰਿੱਤਰ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਂ ਵਰਤ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪਰੀਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਮੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਲ ਚਰਿੱਤਰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਚਰਿੱਤਰ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਨੁਵਰਤ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਸਹਿਤ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀਆ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
66
ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਜੈਨ ਸਾਧੂ ਸੰਸਾਰਕ ਸੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਠਿਨ ਤਪਸਿਆ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਮ ਆਸ਼ਰਵ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਕਰਮ ਨਿਰਜਰਾ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉੱਚਤਮ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਮਹਾਂ ਵਰਤ (ਅਹਿੰਸਾ, ਸੱਚ, ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ਅਤੇ ਅਪਰੀਗ੍ਰਹਿ) ਪੰਜ ਸੰਮਤੀਆਂ (ਈਰਿਆ, ਭਾਸ਼ਾ, ਈਸ਼ਨਾ, ਆਦਾ ਨਿਕਸ਼ੇਪਨ
-
