________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 22
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਕੋਈ ਘਾਟ ਜਾਂ ਵਾਧ ਹੈ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਕ ਸੂਤ ਦਾ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟੇ ਜਾਣ ਤੇ ਉਛੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੂਰਖ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਮਨੁੱਖ ਇਕੋ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
50
51
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੰਖਲੀ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਨਿਯਤੀਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਕੰਮ ਨਿਯਤੀ ਰਾਹੀਂ ਸੰਚਾਲੀਤ ਸੀ। ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਨ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨਿਯਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਨੁੱਖ ਅਸਹਾਏ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਿਸਮਤ ਰਾਹੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹਨ। ਮੰਥਲੀ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਦਾ ਇਹ ਕਠੋਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤਵਾਦ (ਨਿਯਤੀਵਾਦ) ਨੈਤਿਕਤਾ ਵਾਦ, ਕਰਮਵਾਦ, ਸੁਤੰਤਰ ਇੱਛਾਵਾਦ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹੈ।
ਜੈਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੰਖਲੀ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਚੇਲਾ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮੱਤਭੇਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਅਲਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਮਹਾਵੀਰ ਅਤੇ ਮੰਥਲੀ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਦੋਹੇ ਵਸਤੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਥੇ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਕੀ ਮੰਖਲੀ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਤੀਰਥੰਕਰ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖ ਕੇ ਮੰਥਲੀ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲੇਸ਼ਿਆ ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਹੀਂ ਮਹਾਵੀਰ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰੀਖਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਇਕ ਸਪਤਾਹ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ ਸਹੀ ਨਿਕਲੀ ਅਤੇ ਮਰਨ ਸਮੇਂ ਗੋਸ਼ਾਲਕ ਨੇ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗਲਤ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਵੀਰ ਹੀ ਸੱਚੇ ਜਿਨ ਹਨ।
51
ਜੈਨ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੱਤਭੇਦ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੈਨ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਮੱਤਭੇਦ ਵਰਧਮਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਗੰਬਰ ਅਤੇ ਸਵੇਤਾਂਬਰ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਬਨਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 7 ਮੱਤਭੇਦ ਰਹੇ ਹਨ।
52
