________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 23
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਇਹ ਮੱਤਭੇਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੂਲ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਗਏ, ਪਰ ਅੱਠਵਾਂ ਮੱਤਭੇਦ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾ ਦਿਗੰਬਰ ਜੋ ਪੂਰਨ ਨਗਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਸਵੇਤਾਂਬਰ ਸਫੈਦ ਕਪੜੇ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਫਿਰਕੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਮੱਤ ਹਨ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਨੀ ਦੇ ਆਚਾਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਮੱਤਭੇਦ ਹਨ।
ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨਗਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਗਨਤਾ (ਪਰੀਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤੀ) ਅਪਣਾਏ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਲਈ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਰਾਂ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਮੁਨੀ ਵਸਤਰ ਸਹਿਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਲਈ ਵਸਤਰ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ।
ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਤਰੀਆਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਗਨ ਰਹਿਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇਸਤਰੀ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਇਸਤਰੀ ਜਿਨ ਮੱਲੀ ਨਾਥ 19ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।
ਦਿਗੰਬਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇਹ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੂਲ ਆਗਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਸਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਰਾਹੀਂ ਮੰਨੇ ਆਗਮ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਅਸਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਗਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਭਾਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਫਿਰਕੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲਕੇ ਉਪ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ। ਦਿਗੰਬਰ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਉਪ ਫਿਰਕੇ ਹਨ: ਵੀਸ ਪੰਥੀ, ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਪੰਥੀ, ਤਾਰਨ ਪੰਥੀ। ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਵੀ ਤਿੰਨ ਫਿਰਕੇ ਹਨ: ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ, ਸਥਾਨਕ ਵਾਸੀ, ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਪੰਥੀ। ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
