________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 7 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਮਿਗਸ਼ਾਲਾ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਜੀਵਨ ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਾਧੂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਧੂ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੀ ਵੈਦਿਕ ਹੱਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੈਦਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਰਿਸ਼ੀ ਮਹਾਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। | ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ ਕੀ ਪਾਗ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗ, ਸਾਂਖਯ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਮੁਲ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਨਿਸ਼ਚੈ ਹੀ ਮੁਨੀਆਂ ਤੇ ਮਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਰਿਕ ਜੰਬਰ ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਗੱਲ ਆਖੀ ਹੈ, “ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਮੂਲ ਵੈਦਿਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਨਾ ਅਸੀਂ ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਪੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜੈਨ ਸਿਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਜਾਂ ਮੂਲ ਅਵੈਦਿਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਕਥਾਤਮਕ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਂਖਯ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਤੇ ਵੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਲੀਨ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਅਤੇ ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਮੂਲ ਵੈਦਿਕ ਸਿਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਠੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਰੀਆ ਹਮਲਾਵਰ ਦਾ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਦਿਮਾਗ ਕੁੱਝ ਖੁੱਲਿਆ ਅਤੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਦੋਹੇਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮੇਂ
