________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 25 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਬਾਕੀ ਮੁਨੀ ਸੰਘ ਸਥੁਲੀਭੱਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਪਾਟਲੀ ਪੁੱਤਰ ਵਿੱਚ ਰੁੱਕ ਗਿਆ। ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਕਾਲ ਨੇ ਜੈਨ ਮੁਨੀ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਬਿਖਰਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲ ਦੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਸਥੁਲੀਭੱਦਰ ਨੇ ਇਕ ਸੰਗੀਤੀ ਪਾਟਲੀ ਪੁਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਈ ਤਾਂ ਕਿ ਲੁਪਤ ਹੋ ਰਹੇ ਆਗਮ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਨੀ ਲੋਕ ਅਕਾਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਪਣੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਭੱਦਰਬਾਹੁ ਹੀ 14 ਪੁਰਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਜਾਣਕਾਰ ਸਨ। ਸੰਗੀਤੀ ਨੇ ਸਥੁਲੀਭੱਦਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਪੁਰਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਭੱਦਰਬਾਹੂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਚਾਰ ਪੂਰਵ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਏ, ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਦੱਸ ਪੂਰਵ ਪਾਟਲੀ ਪੁਤਰ ਸੰਗੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਰੀਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਚਾਰੀਆ ਸਕੰਧਿਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਮਥਰਾ ਵਿਖੇ ਜੈਨ ਮੁਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸੰਗੀਤੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਉਪਲੱਬਧ ਆਗਮ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਕਲਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਨਾਗਅਰਜੁਨ ਸ੍ਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬਲਵੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਗੀਤੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੀਜੀ ਸੰਗੀਤੀ ਦੇ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦੇਵਾਧਿਗਨੀ ਕਸ਼ਮਾਂਮਣ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਗਮਾਂ ਨੂੰ ਲਿਪੀਬੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਅਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਜੋ ਵੀ ਆਗਮ ਸਾਹਿਤ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦੇਵਾਧਿਗਨੀ ਨੂੰ ਹੈ। | ਸਵੇਤਾਂਬਰ ਆਗਮ ਛੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। 1. ਅੰਗ, 2. ਉਪਾਂਗ, 3 ਮੂਲ ਸੂਤਰ, 4. ਛੇਦ ਸੂਤਰ, 5. ਚੂਲੀਕਾ ਸੂਤਰ ਅਤੇ 6.
ਕ੍ਰਿਕ ਇਹ ਸਾਰੇ ਆਗਮ ਗ੍ਰੰਥ ਅਰਧ ਮਾਗਧੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ। 1. ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ। 1. ਆਯਾਰੰਗ (ਆਚਾਰੰਗ), 2. ਸੂਯਗਡਾਂਗ (ਸੂਤਰਕ੍ਰਿਤਾਂਗ), 3. ਠਾਣਾਂਗ (ਸਥਾਨ), 4. ਸਮਵਾਯਾਂਗ 5. ਭਗਵਤੀ ਵਿਵਾਹਪੰਣਤੀ (ਵਿਆਖਿਆ ਗਿਅਪਤੀ)
