________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 142 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਦੋਸਤੀ ਗੁਣੀਜਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੁੱਖੀ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕਰੁਣਾ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਚਿਤ ਵਿੱਚ ਦਰਮਿਆਨਾ ਭਾਵ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮਨ, ਵਚਨ, ਕਾਇਆ, ਕ੍ਰਿਤ, ਕਾਰਿਤ, ਅਨੁਮੋਦਨ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਨਾ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੰਵੇਗ ਅਤੇ ਵੈਰਾਗ ਦੇ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੀਲ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਰੰਭ (ਹਿੰਸਾ) ਅਤੇ ਪਰੀਹਿ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਵੇਖਣ ਨਾਲ ਧਰਮ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਤੀ ਆਦਰ ਭਾਵ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਭੋਗ ਉਪਭੋਗ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵੈਰਾਗ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਚਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। | ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਰਤਨ ਸ੍ਰ ਅਰਥਾਤ ਸੱਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ, ਸੱਮਿਅਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਣ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੈ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਤਮਾ ਹੀ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।76
ਨਿਸ਼ਚੈਨਯ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਹੀ ਧਰਮ ਹੈ। ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ - ਨਿਸ਼ਚੈ ਤੋਂ ਚਰਿੱਤਰ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਾਂ ਸ਼ਮ ਜਾਂ ਸਾਮਯਭਾਵ ਨੂੰ ਧਰਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਹ ਮਿੱਥਿਆ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਸ਼ੋਭ ਰਾਗ ਦਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਸ਼ਮ ਜਾਂ ਸਾਮਯਭਾਵ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
| ਸੰਵਰ ਅਤੇ ਨਿਰਜਰਾ . ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਜੈਨ ਵਕ ਅਤੇ ਮੁਨੀ ਧਰਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਦੋ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ - ਸੰਜਮ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕਰਮ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਸੰਚਿਤ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸੱਮਿਅਕ ਤੱਪ ਰਾਹੀਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸੰਵਰ ਅਤੇ ਨਿਰਜਰਾ।
ਸੰਵਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸੰਜਮ ਕਰਨਾ, ਇਹ ਆਸ਼ਰਵ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਵਰ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ਰਵ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।
