________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 103 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਕਰਮ ਬੰਧ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਇੱਛਾ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੱਛਾ ਹੀ ਹੈ ਇੱਥੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਮ ਦਾ ਬੰਧ ਇੱਛਾ ਦਾ ਬੰਧ ਹੈ। ਪਰੀਹਿ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੱਦ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਮਨੁੱਖ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਛਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਵੀਰਾਗ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰਲੇ ਲੱਛਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਆਤਮਾ ਅਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਾਸ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, “ਕਰਮ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ | 46
ਆਤਮਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਕਰਮ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਇਹ ਮਿਸ਼ਰਨ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਪੰਚਾਸਤੀਕਾਏ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਹਿਣ ਯੋਗਾਂ ਦੇ ਨਿਮਿਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਯੋਗ, ਮਨ, ਵਚਨ, ਕਾਇਆ ਦੇ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੰਧ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਮਿਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਵ, ਰਤੀ, ਰਾਗ, ਦਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੋਹ ਤੋਂ ਯੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 47 .
ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦੇ ਉਦੈ, ਕਾਰਨ, ਅਤੇ ਪਰਿਣਾਮਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਤੱਤਵਾਰਥ ਰਾਜਵਾਰਤਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਜੀਵ ਸਵਸਾਏ ਹੋਣ ਤੇ ਕਰਮ ਯੋਗ ਪੁਦਗਲਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹੋ ਬੰਧ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਰਸ ਵਾਲੇ ਬੀਜ, ਫਲ, ਫੁੱਲ ਆਦਿ ਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੀਨਮਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਥਿਤ ਪੁਦਗਲਾਂ ਦਾ ਯੋਗ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ ਤੋਂ ਕਰਮ ਰੂਪ ਪਰੀਨਮਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਭੰਡਾਰ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਨਾਜ ਬਾਹਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਭਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨਾਦਿ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਰੂਪ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ
