________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 241
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਉਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਨਾ ਖੁਸ਼ੀ, ਸੁੱਖ ਜਾਂ ਦੁੱਖ ਕਿ ਹੈ? ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਵਾਸਨਵਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਇਹ ਨਿਰਵਾਨ ਸੋਪਧੀਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਰਵਾਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।24
3. ਨਿਰੂਪਅਧਿਅਸ਼ੇਸ ਨਿਰਵਾਨ:
ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੁੱਝ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
25
4. ਅਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਤ ਨਿਰਵਾਨ:
ਅਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਨਾ ਰਹਿਣਾ। ਤਥਾਗਤ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਨਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਨਾ ਅਨਿਰਮਾਣ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਵੀ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। । ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਤੱਥਤਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਕਰੂਨਾ ਅਤੇ ਮਹਾਪ੍ਰਗਿਆ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
27
ਅਸਲੀਅਤ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬੁੱਧ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਹੇ ਭਿਕਸ਼ੂਓ ! “ਇੱਕ ਹੀ ਸੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਨਿਰਵਾਨ, ਜੋ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ”।” ਉਹ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਉਹ ਸਭ ਲਈ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਸਾਰੇ ਬੁੱਧ ਫਿਰਕੇ ਨਿਰਵਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਵਰੂਪ ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰਵਾਨ ਸ਼ਾਸਵਤ ਹੈ, ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ।
ਅਭਿਧਰਮ ਫਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਾਨ:
ਮਿਲਿੰਦਪਾਹੋਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਵਾਨ ਨੂੰ ਹਾਂ ਪੱਖੀ, ਪਰਲੋਕਿਕ ਅਤੇ ਸਰਵਉੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨੰਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਅਨੁਭਵ ਵਾਲਾ ਹੈ ਪਰ ਵਰਣਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਿਰਵਾਨ ਅਨੰਤ ਸੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਮੁਕਤ ਹੈ ਜਿਵੇਂ
