________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 196 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਹਨ, ਬੁੱਧੀ ਸਾਰਥੀ ਹੈ, ਮਨ ਲਗਾਮ ਹੈ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਰਥ
ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਆਤਮਾ ਸਵਾਮੀ ਹੈ। 16 | ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਔਪਨਿਸ਼ਧਕ ਚਿੰਤਕ ਪਰਮ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਉਪਲੱਬਧੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਅੰਤਰ ਆਤਮਾ ਤੇ ਕੇਂਦਰਤ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਸ਼ਨਿਕ (ਲੱਛਣ) ਰੀਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਵੈਦਿਕ ਯੁੱਗਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਯੱਗ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਉਪਯੋਗੀ ਹਨ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਅੰਤਰ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਹੈ। ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਖੌਤੀ ਯੱਗ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸਰਵ ਉੱਚ ਸੁੱਖ ਦੀ ਅਨੁਭੁਤੀ ਪਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਨੈਤਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।
ਯੁੱਗ ਵਿਰੋਧੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਨਿਸ਼ਧਕ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਤੇ ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਕਰਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਨਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ, ਨਿਰਵਾਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਯੋਗ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਆਦਿ ਅਵੈਦਿਕ ਜਾਂ ਅਬ੍ਰਾਹਮਣਿਕ ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦੇ ਅਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਯੁੱਗ ਸੰਬੰਧੀ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਨਵੀਂ ਵਿਆਖਿਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਸਗੋਂ ਮਣਿਕ (ਜੈਨ, ਬੁੱਧ ਆਦਿ ਧਰਮ) ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਗਿਆਨ ਦੇ ਲਈ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਿਆ ਪਰ ਉਹ ਵੈਦਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹੇ। ਚੀਨ ਉਪਨਿਸ਼ਧਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ
ਮਣਿਕ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਾ: ਲਾਲ ਮੁਨੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ। | ਉਪਨਿਸ਼ਧਕ ਰਿਸ਼ੀ ਅਵੈਦਿਕ ਰਿਸ਼ੀਆਂ, ਮੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਣੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਅਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਏਕਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। 17
