________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 92 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ |
ਦ੍ਰਵ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਯੁਗਪਤ ਭਾਵ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਜੋ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਵੇ। | ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗਿਆਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ ਆਤਮਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਰਸ਼ਨ ਆਦਿ ਸੁਭਾਵਿਕ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਢੱਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਮ ਸਰਵਘਾਤੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਘਾਤੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੰਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ - ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਤਯਨੀਕਤਾ, ਗਿਆਨ ਨਿੰਹਵ, ਗਿਆਨ ਅੰਤਰਾਏ, ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਵੇਸ਼, ਗਿਆਨ ਅਸ਼ਾਤਨਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਵਿਸੰਵਾਦਨਯੋਗ। 2. ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ: ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਆਕਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੇਵਲ ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ। ਜੋ ਕਰਮ ਅਜਿਹੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਢੱਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੌਂ ਭੇਦ ਹਨ:i. ਚੱਕਸ਼ੂ ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ - ii. ਅਚੱਕਸ਼ੂ ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ - iii. ਅਵੱਧੀ ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ - iv. ਕੇਵਲ ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨੀਆਂ ਕਰਮ - v. ਨੀਦਰਾਂ - ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੁੱਖਪੁਰਵਕ ਨੀਂਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਵੇ। vi. ਨੀਦਰਾਂ ਅਨੀਦਰਾਂ - ਜੋ ਅਜਿਹੀ ਨੀਂਦ ਉਤਪੰਨ ਕਰੇ ਕਿ ਸੋਇਆ ਹੋਈਆ ਆਦਮੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਜਾਗ ਸਕੇ। vii. ਪ੍ਰਚਲਾ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਖੜੇ ਖੜੇ ਜਾਂ ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਵੇ। vii. ਅਪ੍ਰਲਾ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਚੱਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਵੀ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਵੇ। ix. ਸਥਾਨ ਬ੍ਰਿਧੀ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਿਆ ਕੰਮ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਆਵੇ। 3. ਵੇਦਨੀਆ ਕਰਮ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਵੇਦਨ (ਭੋਗਿਆ ਜਾਵੇ) ਹੋਵੇ। ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ:- ਸਾਤਾ ਵੇਦਨੀਆਂ (ਸੁੱਖ ਪੁਰਵਕ) ਅਤੇ ਅਸਾਤਾ ਵੇਦਨੀਆਂ (ਦੁੱਖ ਪੂਰਵਕ)। ਇਸ ਕਰਮ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਸ਼ਹਿਦ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ
