________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 105 ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ।
ਆਦਿ ਦਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾ ਵਿਖਾਉਣਾ ਜਾਂ ਆਦਰ ਦਾ ਭਾਵ ਨਾ ਰੱਖਣਾ ਪ੍ਰਮਾਦ ਹੈ। ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ ਆਦਿ ਇਸ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹਨ। 4. ਯੋਗ: ਮਾਨਸਿਕ, ਵਾਚਿਕ, ਅਤੇ ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਯੋਗ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਮਨ, ਵਚਨ, ਕਾਇਆ (ਸਰੀਰ) ਤੋਂ ਕ੍ਰਿਤ (ਕਰਨਾ), ਕਾਰਿਤ, ਕਰਵਾਉਣਾ) ਅਤੇ ਅਨੁਮਤੀ (ਹਮਾਇਤ ਕਰਨਾ) ਰੂਪ ਵਿਰਤੀ ਯੋਗ ਹੈ। 5. ਕਸ਼ਾਏ: ਜੀਵ ਦੇ ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਨੂੰ ਕਸ਼ਾਏ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਸੋਲਾਂ ਭੇਦ ਹਨ। ਉ. ਅੰਨਤਾਂਨੁਬੰਧੀ: ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ। ਅ. ਅਪ੍ਰਤਖਿਆਨ ਆਵਰਨੀਆਂ: ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ ॥ ਏ. ਪ੍ਰਤਖਿਆਨ ਆਵਰਨੀਆਂ: ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ। ਸ. ਸੰਜਵਲਨ: ਕ੍ਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ, ਲੋਭ। ਇਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨੋਕਸ਼ਾਏ। ਜੋ ਕਸ਼ਾਏ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਜੋ ਕਸ਼ਾਏ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਹਾਸਾ, ਸੋਗ, ਭੈ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੋ ਕਸ਼ਾਏ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਜੈਨ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਲੈਸ਼ਿਆ, ਇਸ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨਾ ਬੜਾ ਕਠਿਨ ਹੈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ‘ਟਿਨਟ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਹੈ। “ਕਲੇਰੇਸਨ’ ਲੈਸ਼ਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰਮ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲਿਪਤ ਕਰੇ, ਭਾਵ ਜਿਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵ ਪੁੰਨ ਪਾਪ ਨਾਲ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਿਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸ਼ਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੈਸ਼ਿਆ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁਭ ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸ਼ੁਭ ਲੈਸ਼ਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਨੀਲ ਅਤੇ ਕਪੋਤ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਲੈਝਿਆਵਾਂ ਹਨ - ਪੀਤ, ਪਦਮ, ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਲ। ਦ੍ਰਵ ਅਤੇ ਭਾਵ ਦੇ ਭੇਦ ਤੋਂ ਵੀ ਲੈਸ਼ਿਆ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਨਾਮ ਕਰਮ ਉਦੈ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਵ ਲੈਸ਼ਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਹਨੀਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੈ, ਕਸ਼ਯਪਸਮ, ਉਪਸ਼ਮ ਅਤੇ ਸ਼ਯ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਜੋ ਜੀਵ ਦਾ ਸਪੰਦਨ
