________________
ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ: | 233
ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ
ਈਰਖਾ, ਘ੍ਰਿਣਾ, ਧੋਖਾ, ਮੋਹ ਆਦਿ ਤੋਂ ਭਰਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਵਤ ਸੁੱਖ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਪਰਮ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾ ਆਰੀਆ ਸੱਚ “ਦੁੱਖ” ਸੰਸਾਰਿਕ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਆਰੀਆ ਸੱਚ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੋਧੀ (ਗਿਆਨ) ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੁੱਧ ਦਾ ਸਾਰਨਾਥ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਇਸੇ ਦੁੱਖ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪੰਜ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਭਿਕਸ਼ੂਓ ਇਹ ਦੁੱਖ ਸੱਚ ਹੈ, ਜਨਮ ਦੁੱਖਕਾਰੀ ਹੈ, ਬੁਢਾਪਾ ਦੁੱਖਕਾਰੀ ਹੈ, ਬਿਮਾਰੀ ਦੁੱਖਕਾਰੀ ਹੈ, ਮੌਤ ਦੁੱਖਕਾਰੀ ਹੈ, ਦੁੱਖ ਵਿਲਾਪ, ਵਿਸ਼ਾਦ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦੁੱਖ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਕੰਧ ਸਮੂਹ ਦੁੱਖਕਾਰੀ ਹੈ”।
ਬਾਕੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ,
ਭਿਕਸ਼ੂਓ, ਇਹ ਦੁੱਖ ਨਿਰੋਧ ਸੱਚ ਹਨ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਲਗਾਓ ਰਹਿਤ।
ਇਸ ਕਥਨ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਚੀ ਸੰਸਾਰਿਕ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਮਰਨ ਅਤੇ ਪੁਨਰਜਨਮ ਦੇ ਭਿੰਅਕਰ ਪਰਿਣਾਮ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪੰਜ ਸਕੰਧਾਂ ਦੀ ਕੜੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਦੁੱਖ ਸੱਚ ਸੰਸਾਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਬੋਧੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਉਹ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਵਤ ਹੈ।
ਬੋਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਜਿਸ ਧਰਮ ਦਾ ਅਸੀਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਗੰਭੀਰ ਹੈ, ਔਖੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਦੁਰਬੋਧ ਹੈ, ਉੱਚ ਹੈ, ਸਰਵ ਉੱਚ ਹੈ, ਸੂਖਮ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਪੰਡਿਤ ਵੇਦਨੀਯ (ਗ੍ਰਹਿਣ ਯੋਗ) ਹੈ”। ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ।
