________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ અહિં પ્રથમ અર્ધ ગાથા દ્વારા આરંભ કરેલા કાર્યની નિર્વિઘ્ન સમાપ્તિ થાય તે માટે ઇષ્ટ દેવતાને નમસ્કાર કરવારૂપ મંગલ અને પાછલી અર્ધી ગાથા દ્વારા અધ્યયન કરનાર, શ્રવણ કરનાર અને વ્યાખ્યા કરનારની પ્રવૃત્તિ માટે ગ્રંથનું નામ અને સંબંધ સાક્ષાત્ કહેલ છે અને ગ્રંથ કરવાનું પ્રયોજન સામર્થ્યથી જણાવશે. છૂટાં છૂટાં પદોની વ્યાખ્યા કરવાથી યથાર્થ અર્થ સમજાવી શકાય, તે માટે હવે અર્થની વિસ્તૃત વ્યાખ્યા કહેવાય છે. રાગાદિક શત્રુને જિતનાર હોવાથી જિનો, છદ્મસ્થ વિતરાગ બારમા ગુણસ્થાનકે રહેલા પણ “જિન” કહેવાય. માટે કેવલી એવા જિન ગ્રહણ કરવા માટે “વર' શબ્દ ગ્રહણ કર્યો. જિનોમાં શ્રેષ્ઠ તે જિનવરો. સામાન્ય કેવલીઓને પણ જિનવર કહી શકાય. તે માટે જિનવરોમાં પણ ઇન્દ્ર એટલે જિનપણું કેવલીપણું હોવા છતાં તે સાથે તીર્થંકર નામકર્મરૂપ શ્રેષ્ઠ ઐશ્વર્યવાળા, તેમને નમસ્કાર કરીને, ૩ર કે ૬૪ સંખ્યાવાળા ઇન્દ્રો અને મહારાજાઓ વડે પૂજા પામેલા, કેવલજ્ઞાનના પ્રભાવથી ત્રણે લોકના તમામ પદાર્થોને યથાર્થ જાણીને યથાર્થ રીતે કહેનાર હોવાથી ત્રણે લોકના ગુરુ. આમ કથન કરવા દ્વારા ભગવંતના જ્ઞાનાતિશય અને વચનાતિશય જણાવ્યા. “જિનવરેન્દ્ર' પદ કહેવા દ્વારા અપાયાપગમાતિશય અને “ઇન્દ્રનરેન્દ્રાર્થિત પદથી પૂજાતિશય જણાવ્યો. આવી રીતે જિનેશ્વર ભગવંતના ચાર મૂળ અતિશયો જણાવ્યા. અતિશયોનું કીર્તન કરવું, તે ભગવંતની સ્તુતિ જ કહેવાય. ઉપદેશો-આત્માને હિતકારી એવાં વાક્યોની શ્રેણી-પરંપરાને હું કહીશ. જે માટે કહેવું છે કે – “સંતોષને પોષણ કરનાર, કરેલા અપરાધોનું શોષણ કરનાર, ક્લેશને દૂર કરનાર, માનસિક સંતાપનો લોપ કરનાર, પ્રશમરસમાં પ્રવેશ કરાવનાર, છેવટે સિદ્ધિસામ્રાજ્ય અપાવનાર હોય તો તે સદ્ગુરુનો હિતોપદેશ છે.” આ ઉપદેશમાળા હું મારી સ્વતંત્ર બુદ્ધિથી કહેતો નથી, પરંતુ તીર્થંકર ભગવંતના ઉપદેશને અનુસરીને જ કહીશ. અહીં કહેવા યોગ્ય હિતકારી ઉપદેશનાં વચનોની માલા, તે ઉપદેશમાલા, તે જણાવીને કર્તાએ નામનો નિર્દેશ કર્યો. તે સાથે કર્તાએ સામર્થની પરોપકારનું નજીકનું પ્રયોજન જણાવ્યું. શ્રોતાને તો ઉપદેશ દ્વારા આ લોક અને પરલોકના હિતકારી પદાર્થની પ્રાપ્તિ, બંનેને પરંપર પ્રયોજન તો મોક્ષફળની પ્રાપ્તિ. પરોપકાર અને હિતાર્થની પ્રાપ્તિ તે પરંપરાએ છેવટનું મોક્ષ ફલ જ આપનાર થાય છે. સંબંધ તો ગુરુ ઉપદેશપરંપરા સ્વરૂપ ગુરૂઉપદેશાનુસાર એ પદથી કહેલો છે. પ્રકરણઅભિધેય વાચ્ય-વાચકભાવ, અભિધેય-પ્રયોજન ઉપાય-ઉપેયભાવ સંબંધ પૂર્વની વૃત્તિમાં સમજાવી ગયા છે. કેટલાક આ ગાથા ઉમેરેલી માને છે.
શ્રી ધર્મદાસગણીએ આ પ્રકરણ કયા ઉદ્દેશથી રચેલું છે, તે વૃદ્ધા પાસેથી સાંભળેલું અહિં કહેવાય છે.
