Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. ४ कर्मबन्धनहेतुक्रियाविशेषनिरूपणम् जीवः खलु नैरयिकेभ्यःनैरयिकान् अपेक्ष्य कतिक्रियः प्रज्ञप्तः भगवानाह-'गोयमा!" हे गौतम! सिय तिकिरिए सिय चउकिरिए सिय अकिरिए'स्यात्-कदाचित् त्रिक्रियः स्यात् कदाचित् चतुष्क्रियः,स्यात् कदाचित् अक्रियस्तावद्जीवो नैरयिकान् अपेक्ष्य प्रज्ञप्तः, न तु पश्चक्रियः प्रागुक्तयुक्तः, एवं जहेव पढमो दंडओ तहा एसो बितियो भाणियम्बोजाव वेमाणिएहितो त्ति' एवम्-उक्तरीत्या यथैव प्रथमो दण्डक एकत्वविशिष्टजीवाद्यवधिकः प्रतिपादितस्तथा एष द्वितीयो दण्डकोऽपि वहुत्वविशिष्ट जीवाद्यवधिको भणितव्यो यावद्-असुरकुमारादिभवनपतिभ्यः पृथिवीकायिकादिभ्य एकेन्द्रियेभ्यो द्वित्रिचतुरिन्द्रियेभ्यः पञ्चेन्द्रियतियग्योनिकेभ्यो मनुष्येभ्यो वानव्यन्तरेभ्यो ज्योतिष्केभ्यो वैमानिकेभ्यश्चेति अथ बहूनांजीवाना मेकत्वविशिष्टं जीवमपेक्ष्य क्रिया प्ररूपयितुमाह'जीवाणं भंते जीवाओ कइकिरिया?' हे भदन्त जीवाः खलु जीवात् जीवमपेक्ष्य कतिक्रियाःप्रज्ञप्ताः? भगवानाह 'गोयमा!' हे गौतम! 'सिय तिकिरिया वि सिय चउकिरिया विसिय पंचकिरिया वि सिय
श्री भगवान्-हे गौतम ! कदाचित् तीन क्रियावाला, कदाचित् चार क्रिया वाला, कदाचित् अक्रिय होता है । नारकजीवों की अपेक्षा से जीव पांच क्रिया वाला नहीं होता, इसका कारण पहले कहा जा चुका है। ____ इस प्रकार जैसा प्रथम दण्डक-एक वचन की अपेक्षासे कहा है, वैसा ही दूसरा बहुवचन विशिष्ट दण्डक भी समझलेना चाहिए, यावत् असुरकुमार नागकुमार आदि भवनपतियों की अपेक्षा से, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रिय जीवों की अपेक्षा से द्वीन्द्रियों, त्रिन्द्रियों, चतुरिन्द्रियों की अपेक्षा से, पंचेन्द्रियतियंचों, मनुष्यों, वानव्यन्तरों. ज्योतिष्कों और वैमानिकों की अपेक्षा से भी प्रथम दंडक के ही समान जानना चाहिए ।
अब बहुत जीवों की एक जीव की अपेक्षा होने वाली क्रियाओं का निरूपण करते हैं
श्री गौतमस्वामी-हे भगवन् ! बहुत जीवों को एक जीव की अपेक्षा से कितनी क्रियाएँ होती है ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! કદાચિત્ ત્રણ દિયાવાળે, કદાચિત્ ચાર કિયાવાળે, અને કદાચિત અક્રિય બને છે. નારકોની અપેક્ષાથી જીવ પાંચ ક્રિયાવાળ નથી થતું, એનું કારણ પહેલા કહેલું છે. એ પ્રકારે જેમ પહેલું દંડક–એક વચનની અપેક્ષાથી કહ્યું છે, તેમજ આ બીજુ બહુવચન વિશિષ્ટ દંડક પણ સમજી લેવું જોઈએ, થાવત્ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ ની અપેક્ષાથી, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિયોની અપેક્ષાથી, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, અને ચતુરિદ્ધિની અપેક્ષાથી, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો, મનુષ્ય, વાનવ્યન્તર, જતિષ્ક અને વૈમાનિકેની અપેક્ષાથી પણ પ્રથમ દંડકના સમાનજ જાણવું જોઈએ.
હવે ઘણા જીવની એક જીવની અપેક્ષાએ થનારી ક્રિયાઓનું નિરૂપણ કરે છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી–હેભગવાન ! ઘણુ જીવોને એક જીવની અપેક્ષા કેટલી ક્રિયાઓ થાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
