Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिरिभद्दबाहुसामिनिबद्धं
॥कप्पसत्तं॥
(भास-विसेसचुण्णिसहियं)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिरिभद्दबाहुसामिनिबद्धं ॥ कप्पसुत्तं ॥
(भास-विसेसचुण्णिसहियं) (बीओ भागो) (बीइयो तइयो उत्थो उद्देसो)
२
श्रुतभवन संशोधन केन्द्र
पुणे
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीभद्रबाहुस्वामिनिबद्धं ॥ कल्पसूत्रम् ॥ (भाष्य- विशेषचूर्णिसहितम्)
(द्वितीयो भागः)
(द्वितीय-तृतीय-चतुर्थोद्देशकाः)
२
श्रुतभवनसंशोधनकेन्द्रम्
पुणे
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
ग्रंथनाम
मूलकर्ता भाष्यकर्ता चर्णिकर्ता
विषय
- कप्पसुत्तं - (भासविसेसचुण्णिसहियं) - २
कल्पसूत्रम् - (भाष्यविशेषचूर्णि सहितम्) - २ - आ.श्रीभद्रबाहुस्वामी - श्रीसंघदासगणिक्षमाश्रमण - अज्ञात - आगम/छेदसूत्र/आचार
मुनिवैराग्यरतिविजयगणी, श्री रूपेन्द्रकुमार पगारिया। - शुभाभिलाषा (रिलिजीयस) ट्रस्ट - १२ + ४३४ (४२३-८५६) = ४४६
प्रथम, वि.सं.२०७२, ई.२०१६ - ६०० रु. - श्रमणसंस्थाधीनशुभाभिलाषाविश्वस्तधार्मिकसंस्थानम्।
सम्पादक
प्रकाशक
पत्र
आवृत्ति
मूल्य
स्वामित्व
प्राप्तिस्थल
पणे
अहमदाबाद
: श्रुतभवन संशोधन केन्द्र
४७/४८, अचल फार्म, आगम मंदिर से आगे, सच्चाई माता मंदिर के पास, कात्रज, पुणे-४११०४६
Mo.7744005728 (9-00am to 5-00pm)
www.shrutbhavan.org, Email : shrutbhavan@gmail.com : श्रुतभवन (अहमदाबाद शाखा)
C/o. श्री उमंगभाई शाह, बी-४२४, तीर्थराज कॉम्प्लेक्स, वी.एस.हॉस्पिटल के सामने मादलपुर, अहमदाबाद.
मो.०९८२५१२८४८६ : श्री गौरवभाई शाह
सी/१११, जैन एपार्टमेंट, ६० फीट रोड, देवचंद नगर रोड, भायंदर (वेस्ट) मुंबई-४०११०१. मो.०९८३३१३९८८३
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય
પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવે જગતને બે અણમોલ ભેટ આપી છે - અહિંસા અને અનેકાંત. ‘અહિંસા અને અનેકાંતના સહારે આત્મધ્યાનની સાધના ભગવાનના ઉપદેશનું કેંદ્રબિંદુ છે. ભગવાનનો આ ઉપદેશ આગમ અને શાસ્ત્રોના માધ્યમથી પ્રવાહિત થયો છે. આગમ અને શાસ્ત્રો જૈનધર્મની માત્ર ધરોહર જ નથી પરંતુ અણમોલ વિરાસત પણ છે. પરમાત્માના નિર્વાણના એક હજાર વર્ષ પછી આગમ અને શાસ્ત્રો લખાયા. શરુઆતમાં તાડપત્રો ઉપર અને ત્યાર પછી કાગળ ઉપર શાસ્ત્રો લખવામાં આવતા હતા. આજે આપણી પાસે ૩૫OOO શાસ્ત્રોની હાથથી લખેલી દશ લાખ હસ્તપ્રતો છે. મુદ્રણ યુગ શરુ થયા પછી આગમ અને શાસ્ત્રો છપાવા લાગ્યા.
લેખન અને મુદ્રણ કરતી વખતે આગમ અને શાસ્ત્રોમાં માનવ સહજ સ્વભાવવશ ભૂલો થઇ છે. આજે ઘણા શાસ્ત્રો મુદ્રિત રૂપે મળે છે જેનું સંશોધન આજે પણ બાકી છે, જે માત્ર પ્રાચીન તાડપત્ર ઉપર લખેલી હસ્તપ્રતોના આધારે થઈ શકે છે. શ્રુતભવનનું લક્ષ્ય આના મુખ્ય આધારે સંશોધન કાર્ય કરવાનું છે. સંશોધન કાર્ય કરવા માટે અમારી સંચાલન સમિતિએ વિશેષજ્ઞ પંડિતોની નિમણૂક કરી છે જેઓ ટ્રેનીંગ મેળવીને પૂ. મુનિશ્રી વૈરાગ્યરતિ વિ. ગણિવરના માર્ગદર્શન પ્રમાણે આ કાર્યમાં સંલગ્ન છે. આ કામમાં અનેક સમુદાયોના વિશેષજ્ઞ આચાર્યભગવંતોનું માર્ગદર્શન અને સહાય મળી રહી છે. કાર્યની વિશાળતા, મહત્તા અને ઉપયોગિતા જોતા આગામિ સમયમાં પંડિતોની સંખ્યા વધારવાનો ઇરાદો છે.
આની સાથે બીજું પણ આયોજન છે, આજ સુધી જે શાસ્ત્ર મુદ્રિત રૂપમાં ઉપલબ્ધ નથી તેનું સંશોધન કરીને પ્રકાશિત કરવા. આ શાસ્ત્રોને બે વિભાગમાં વહેંચી શકાય છે. ૧) સાધુ ઉપયોગી ૨) ગૃહસ્થ ઉપયોગી. ગૃહસ્થ ઉપયોગી શાસ્ત્રોનો સરળ સારાંશ કરીને અંગ્રેજી, હિન્દી, અને ગુજરાતી ભાષામાં પ્રસ્તુત કરવામાં આવશે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
બૃહત્કલ્પસૂત્ર' નામના આગમની વિશેષચૂર્ણિ નામની વ્યાખ્યા શ્રી સંઘના ચરણોમાં સમર્પિત કરતા અને આનંદ અનુભવીએ છીએ. વિશેષચૂર્ણિ લગભગ ૧૩૦૦ થી વધુ વરસ પ્રાચીન છે અને આજ સુધી અપ્રગટ છે. ચૂર્ણિગ્રંથ આગમપંચાંગીમાં સ્થાન ધરાવે છે. બધું મળીને ૨૦ જેટલાં જ ચૂર્ણિ ગ્રંથો છે. તેમાં કલ્પસૂત્ર પર બે ચૂર્ણિઓ છે. તેમાંથી એક વિશેષચૂર્ણિ અહીં પ્રસ્તુત છે. પ્રાજ્ઞવર્ય શ્રી રૂપેન્દ્રકુમારજી પગારિયાએ ખૂબ જહેમત લઇને વિશેષચૂર્ણિ લિવ્યંતર કરીને આદર્શપ્રત તૈયાર કરી હતી. તેનો આધાર લઈને વિવિધ પ્રતો સાથે મેળવીને પૂજ્ય ગુરુદેવ મુનિપ્રવરશ્રી વૈરાગ્યરતિવિજયજી ગણિવરે શ્રુતભવન સંશોધન કેંદ્રના સહકર્મિઓની સહાયથી સંપાદન તૈયાર કર્યું છે. એક પ્રાચીન કૃતિનું પ્રકાશન કરવા દ્વારા હસ્તપ્રતોમાં સચવાયેલા શાશ્વત જ્ઞાનને ભવિષ્યની પેઢી સુધી પહોંચાડવાનો લાભ અમને પ્રાપ્ત થયો તેનો આનંદ છે. કલ્પસૂત્ર એ છેદસૂત્ર છે. શાસ્ત્રોમાં વર્ણવેલા યોગવાહી આચાર્ય ભગવંતોને જ તેના પઠન-પાઠનનો અધિકાર છે. આ મર્યાદાને ખ્યાલમાં રાખીને જ અધિકારી મહાત્મા તેમાં પ્રવેશ કરે તેવી નમ્ર પ્રાર્થના છે.
આ ગ્રંથના પ્રકાશનનો લાભ સ્વ. શ્રી નવીનચંદ્ર જયંતીલાલ ગોસલિયા પરિવારે લીધો છે. તેમની શ્રુતભક્તિની હૃદયપૂર્વક અનુમોદના.
શ્રુતભવનમાં કાર્યરત સંપાદકગણ તેમજ શ્રુતભવન સંશોધન કેંદ્રની તમામ પ્રવૃત્તિનાં મુખ્ય આધારસ્તંભ માંગરોળ (ગુજરાત) નિવાસી માતુશ્રી ચંદ્રકલાબેન સુંદરલાલ શેઠ પરિવાર તેમજ સહુ લાભાર્થીઓ પ્રત્યે આભારની લાગણી વ્યક્ત કરૂ
ભ૨ત શાહ (માનદ અધ્યક્ષ)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રુતપ્રેમી
સ્વ.શ્રી નવીનચંદ્ર જયંતીલાલ ગોસલિયા સ્વ.શ્રીમતી મંજુલા નવીનચંદ્ર ગોસલિયા
સ્વ. ધર્મપત્ની સાધના રાજેશ ગોસલિયા તથા સ્વ. બહેન હેમાંગિની દીપક શાહની પુણ્યસ્મૃતિમાં
રાજેશ ગોસલિયા, પુત્ર - કુણાલ ગોસલિયા પુત્રી - શ્રીમતી મેઘના ઋષભ જૈન જમાઈ - શ્રી ઋષભ યોગેશ જૈન
દૌહિત્ર - અંશ ઋષભ જૈન માંગરોળ, સૌરાષ્ટ્ર, હાલ - દુબઈ)
16x9
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
कप्पविसेसचुण्णिए अणुक्कमो
बीओ भागो बीओ उद्देसो (४२३-४९७)
पगयं
भासगाहा उवस्सयपगयं
३२९०-३५१७ -उवस्सयपगडे वियडसुत्तं
३२९०-३४१८ -उवस्सयपगए उदगसुत्तं
३४१९-३४२९ -उवस्सयपगए जोतिसुत्तं
३४३०-३४५८ -उवस्सयपगए पईवसुत्तं
३४५९-३४७३ -उवस्सयपगए पिंडाइसुत्ताणि ३४७४-३४८३ -उवस्सयपगए आगमणगिहादि सुत्ताणि ३४८४-३५१७ सागारियपारिहारियपगयं
३५१८-३६१५ आहडियनीहडियापगयं
३६१६-३६४२ अंसियापगयं
३६४३-३६५२ पूयाभत्तउवगरणपगयं
३६५३-३६५८ उवहिपगयं
३६५९-३६७२ रयहरणपगयं
३६७३-३६७८
पत्तंको ४२३-४६३ ४४०-४४२ ४४३-४४४ ४४५-४५० ४५१-४५३ ४५४-४५६ ४५७-४६३ ४६४-४८३ ४८४-४८९ ४९०-४९१ ४९२-४९३ ४९४-४९६ ४९७
तइओ उद्देसो (४९८-७०५)
४९८-५१७ ५१८-५२९ ५३०-५३५
निग्गंथीउवस्सयपवेसपगयं चम्मपगयं कसिणाकसिणपगयं भिण्णाभिण्णवत्थपगयं उग्गहणंतउग्गहपट्टगपगयं निस्सापगयं
३६७९-३८०४ ३८०५-३८७८ ३८७९-३९१७३९१८-४०९९ ४१००-४१४७ ४१४८-४१८८
५३६-५६६
५६७-५७३
५७४-५८०
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
तिकसिणपगयं
४१८९-४२३४ समोसरणपगयं
४२३५-४३०७ आहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं ४३०८-४३६६ आहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं ४३६७-४४१३ किइकम्मपगयं
४४१४-४५५३ अंतरगिहठाणाइपगयं
४५५४-४५६५ अंतरगिहखाणाइपगयं
४५६६-४५९७ सिज्जासंथारगपगयं
४५९८-४६४९ उग्गहपगयं
४६५०-४७९४ सेणापगयं
४७९५-४८३९ उग्गहपरिमाणपगयं
४८४०-४८७६
५८१-५९० ५९१-६०५ ६०६-६१४ ६१५-६२१ ६२२-६४३ ६४४-६४६ ६४७-६५३ ६५४-६६३ ६६४-६८८ ६८९-६९८ ६९९-७०५
चउत्थो उद्देसो (७०६-८५६)
७०६-७२२ ७२३-७३७ ७३८-७५१
७५२-७६१
७६२-७६४
७६५-७६९
४८७७-४९६८ ४९६९-५०५७ ५०५८-५१३७ ५१३८-५१९६ ५१९७-५२१० ५२११-५२३५ ५२३६-५२६२ ५२६३-५३१४ ५३१५-५३३८ ५३३९-५३६१ ५३६२-५४९६ ५४९७-५५६५ ५५६६-५५९३
७७०-७७४
अणुग्घाइयपगयं पारंचियपगयं अणवठ्ठप्पपगयं पव्वावणाइपगयं वायणापगयं सण्णप्पपगयं गिलाणपगयं कालक्खेत्ततिकंतपगयं अणेसणिज्जपगयं कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं गणंतरोवसंपयपगयं विसुंभणपगयं अहिगरणपगयं परिहारियपगयं महानईपगयं उवस्सयविहिपगयं
७७५-७८३
७८४-७८७
७८८-७९२
७९३-८२० ८२१-८३१ ८३२-८३७ ८३८-८४२ ८४३-८५२ ८५३-८५६
५५९४-५६१७
५६१८-५६६४ ५६६५-५६८१
( १० )
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिरिभद्दबाहुसामिनिबद्धं
॥कप्पसुत्तं॥
(भास-विसेसचुण्णिसहियं) (बीओ भागो) (बीइयो तइयो उत्थो उद्देसो)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिरिभद्दबाहुसूरिरइयं ॥ कप्पसुयं ॥ ( भासविसेसचुण्णिसहियं ) ॥ बीओ उद्देो ॥ ॥ उवस्सयपगयं ॥
[सुत्तं] उवस्सयस्स अंतोवगडाए सालीणि वा वीहीणि वा मुग्गाणि वा मासाणि वा तिलाणि वा कुलत्थाणि वा गोहूमाणि वा जवाणि वा जवजवाणि वा उक्खित्ताणि वा विक्खित्ताणि वा विकिन्नाणि वा विप्पकिन्नाणि वा, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए ॥२-१॥
उद्देसाभिसम्बन्धो—
एरिसए खेत्तम्मी, उवस्सए केरिसम्मि वसितव्वं ? | पुव्वुत्तदोसरहिते, बीयादिजढेस संबंधो ॥ ३२९०॥ अहवा पढमे सुत्तम्मि पलंबा वण्णिया ण भोत्तव्वा । सिं चि रक्खट्टा, तस्सहवासं निवारेति ॥ ३२९१॥ अवि य अणंतरसुत्ते, उवस्सतो अधिकतो णिसिं जत्थ । समणाण न निग्गंतुं, कप्पति अह तेण जोगो उ ॥ ३२९२ ॥
77 44
" एरिसए खेत्तम्मी उवस्सए०" ["अहवा पढमे० ' 'अवि य० " ] गाहाओ तिन्नि कण्ठाओ । एएणाभिसम्बन्धेन इमं सुत्तमागतं "उवस्सगस्स अंतोवगडाए० "१ सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
उपेत्य यत्राश्रयं गच्छन्ति स उपाश्रयः उवसग्गो त्ति वा एगद्वं । तस्स उवस्सयस्स अंतोवगडाए, वगडा णाम वतिपरिक्खेओ । अभ्यंतरग्रहणेन निवेसणवगडा उवस्सयवगडा
१. अंतोअवगडाए अ ब क ड इ ।
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२४ विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगयं अधिकृता । उवस्सयस्स अब्भंतरे अंगणे वा । सालीणि वा वीहीणि वा। वा विभाषाविकल्पेषु । वाशब्दो यवकादिविहीसेसाणि सूययति । उक्खिन्नाणि नाम वन्नरासी भिन्ना असमत्ता असकला इत्यर्थः । विक्खिन्नाणि णाम ते चेव धन्नरासी भिन्नेल्लया एगतो संबद्धा । वितिकिन्ना नाम ताणि सव्वाणि धण्णाणि एगओ मिलियाणि । विप्पकिन्नाणि नाम जहा पुप्फोवकारो कओ । एवेतेसु चउसु वि पगारेसु णो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा । न इति निषेधे द्रष्टव्यः किं पडिसेहेइ? सबीए उवस्सए वासं । अथेत्ययं निपात: लंद इति कालस्याऽऽख्या । तं च अहालंदं तिविहंउक्कोसं मज्झिमं जहन्नं । उक्कोसं पंच राइंदियाणि, जहन्नयं जाव उदउल्लो हत्थो विसुयाइ, एत्थ जं अंतरा तं मज्झिमगं । एत्थ मज्झिमजहन्नेहिं सुत्तं निपतति । एतेसु उवस्सएसु जहन्नमवि ण कप्पइ वसिउं । जति ठाति अविसेसितं सव्वेसु सुत्ताभिहितं मासलहुं । एस सुत्तत्थो।
इदाणि णिज्जुत्ती वित्थारेइ । उवस्सय अंतोवगडाए तस्सोवस्सयस्स निक्खेवो चउव्विहो
नाम ठवणा दविए, भावे य उवस्सओ मुणेयव्वो । एएसिं नाणत्तं, वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥३२९३॥ [नि०]
"नामं०" गाहा । नामठवणाओ गयाओ । जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्ते दव्वोवस्सए इमा गाहा
दव्वम्मि ऊ उवस्सऔं, कीरइ कड वुत्थमेव सुन्नम्मि ।
भावम्मि निसिढे संजएसु दव्वम्मि इयरेसु ॥३२९४॥ [नि०]
"दव्वम्मि ऊ०" गाहा । जो संजयट्ठाए उवस्सओ कीरइ, कतो वा, जो ण ताव णिसिरिज्जइ, अहवा जो गिहत्थेहिं अप्पणो अट्ठाए कओ, तत्थ संजया मासकप्पं वा वासावासं वा काउं गता सुन्नओ अच्छइ । एसो दव्वोवस्सगो। भावोवस्सगो जो संजयाणं दिन्नो अगुणविए निसृष्टः दत्त इत्यर्थः । 'दव्वम्मि इतरे'त्ति लिंगत्था, तेसिं जो दत्तो सो दव्वोवस्सगो तस्सेगट्ठियाणि
उवसग पडिसग सेज्जा, आलय वसधी णिसीहिया ठाणे । एगट्ठ वंजणाई, उवसग वगडाय निक्खेवो ॥३२९५॥ "उवसय०" गाहा । कण्ठ्या । 'उवस्सय वगडाय णिक्खेवो'त्ति अस्य व्याख्याएमेव होति वगडा, चउव्विहा सा उ वतिपरिक्खेवो । दव्वम्मि तिप्पगारा, भावे समणेहि भुज्जंती ॥३२९६॥
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३२९०-३३०२] बीओ उद्देसो
४२५ "एमेव होइ वगडा०' गाहा । वगडाए वि चउव्विहो णिक्खेवो । एस मासकप्पे वन्निओ। ‘दव्वम्मि तिप्पगारे'त्ति सचित्ता अच्चित्ता मीसिया । वगडि त्ति वा वइ त्ति वा एगटुं। घरवगडाए अधीयारो । सो पुण इमेरिसो -
वलया कोट्ठागारा, हेट्ठा भूमी य होइ रमणिज्जा । बीएहिं विप्पमुक्को, उवस्सओ एरिसो होइ ॥३२९७॥ कडपल्लाणं सण्णा, तणपल्लाणं च देसितो वलया । निप्परिसाडिम भुज्जतगा य कयभूमिकम्मंता ॥३२९८॥
"वलया कोट्ठागारा०" ["कडपल्लाणं०"] गाहा । वलयाण व्याख्या-कडिवल्लि त्ति वा धण्णसाल त्ति वा तणपल्लि त्ति वा वलय त्ति वा एगटुं । तेसिं मालाबद्धा, तेसु मालेसु धण्णाणि कीरंति, हेट्ठा य से भूमी रमणिज्जा । कोट्ठागारा अस्य व्याख्या
चाउस्सालघरेसु व, जत्थोव्वर-कोट्ठएसु धण्णाइं । निच्चट्ठइतमभोगा, तेसु निवासं न वारेइ ॥३२९९॥
"चाउस्साल०" गाहा । कण्ठ्या। उववरओ त्ति कोट्ठगो त्ति वा एगटुं । चाउस्साले जेसु उव्वरएसु साली कओ, निच्चठइत्ता य अच्छंति । सेसएसु उव्वरिएसु खणिएसु निवासं न वारेइ । एएसु कप्पइ । जो पुण
सालीहिं वीहीहिं, तिल-कुलत्थेहिं विप्पकिण्णेहिं ।
आदिण्णे वितिकिण्णे, अहलंद ण कप्पती वासो ॥३३००॥ [नि०] "सालीहिं०" गाहा । पुरातना । एतीसे' विभासागाहाओ तिन्नि । सालीहि व वीहीहि व, इति उत्ते होति एतदुत्तं तु । सालीमादीयाणं, होति पगारा बहुविहा उ ॥३३०१॥ “सालीहिं व०" गाहा । कण्ठ्या । उक्खित्त भिन्नरासी, विक्खित्ते तेसि होति संबंधो । वितिकिण्णे सम्मेलो, विपइण्णे संथडं जाणे ॥३३०२॥ "उक्खित्त०" गाहा । कण्ठ्या ।
१. एगीसे अ इ ।
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२६
विसेस
तिविहं च अहालंदं, जहन्नयं मज्झिमं च उक्को । उदउल्लं च जहण्णं, पणगं पुण होइ उक्कोसं ॥३३०३॥ " तिविहं च० ' गाहा । कण्ठ्या ।
11
बीयादि आइण्णे, लहुओ मासो उठायमाणस्स । आणादिणो अ दोसा, विराहणा संजमाऽऽताए ॥३३०४॥
उक्खिण्णमाइएसु, थिराऽथिरेसुं तु ठायमाणस्स । पणगादी जा भिन्नो, विसेसितो भिक्खुमाईणं ॥ ३३०५ ॥
साहारम्मि गुरुगा, दसादिगं मासे ठाति समणीणं । मासो विसेसिओ वा, लहुओ साहारणे गुरुगो ॥३३०६॥
[ उवस्सयपगयं
"बीयाई आइण्णे० " [ "उक्खिण्णमाइ० " "साहारम्मि० " ] गाहा । आइण्णे मासलहुओ । आयरियाओ उवज्झाय-वसभ - भिक्खूणं तवकालविसेसियं । अहवा उक्खिण्णेसु अथिरेसु ठायंतस्स पंचराइंदिया, थिरेसु दस, विक्खिण्णेसु अथिरेसु दस, थिरेसु पन्नरस, वितिगिहन्नेसु' अथिरेसु पन्नरस, थिरेसु वीस, विप्पकिण्णेसु अथिरेसु वीस, थिरेसु पणुवीस' । एवं भिक्खुस्स दोहि लहुया, वसभस्स कालगुरु, अभिसेयस्स तवगुरु, आयरियस्स उभयगुरु | एयं परित्तेसु । संजईण दससु आरद्धं मासलहुए ठाति । भिक्खुणी अभिसेयपत्ता गणावच्छेइणी पवत्तिणी एयासिं तवकालविसेसो । एवं परित्तेसु । अणंतेसु एए चेव गुरुगा पायच्छित्ता | अहवा सव्वेसिं चेव उक्खिण्णेसु मासलहुं, उभयलहुया, विक्खिण्णेसु कालगुरुं, वितिकिण्णेसु तवगुरुं, विप्पकिन्नेसु उभयगुरुं । एवं परित्ते । अणंते एवं चेव मासगुरुं, आणादी दोसा । विराहणा दुविहा—संजमायाए । संजमविराहणा णितो वा बीयकायसंघट्टं करेइ तण्णिप्फण्णं, जे य तदस्सिया पाणा । आयविराहणाए इमा गाहा -
सालि जव अच्छि सालुग, णिस्सरणं मास मुग्गमादीसु । सस्सू गुज्झ कुतूहल, विप्पइरण मास णिस्सरणं ॥ ३३०७॥
१. वितिगिण्ण इति मलवृ । २. उत्क्षिप्तेषु स्थिरसंहननिषु बीजेषु तिष्ठति लघुपञ्चरात्रिन्दिवानि, अस्थिरसंहननिषु लघुदशरात्रिन्दिवानि, विक्षिप्तेषु स्थिरेषु तिष्ठति लघुदशरात्रिन्दिवानि, अस्थिरेषु लघुपञ्चदशरात्रिन्दिवानि, व्यतिकीर्णेषु स्थिरेषु तिष्ठति लघुपञ्चदशरात्रिन्दिवानि, अस्थिरेषु लघुविंशतिरात्रिन्दिवानि, विप्रकीर्णेषु स्थिरेषु तिष्ठति लघुविंशतिरात्रिन्दिवानि, अस्थिरेषु लघुपञ्चविंशतिरात्रिन्दिवानि इति मलवृ ।
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२७
भासगाहा-३३०३-३३११] बीओ उद्देसो
"सालि जव०" गाहा । सालिजवाणं सालुगं अच्छीसु लग्गेज्ज, अहवा सकलं पादंगुली अन्तरेसु लग्गेज्जा, तत्थ गिलाणारोवणा । निस्सरणं णाम फिल्लुसणं । एक्को गोहो चिंतेइ-जइ सस्सुगाए गुज्झोरुगादि पासेज्जा । ताहे मासा अइगमण-निग्गमणपहे विप्पकिण्णा, सा तत्थ फिल्लुसिया उत्ताणिया पडिया। एवं वा आयविराहणा ।
बितियपद कारणम्मि, पुट्विं वसभा पमज्ज जतणाए । विक्खिरणम्मि वि लहुओ, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥३३०८॥
"बिइयपद०" गाहा । अद्धाणणिग्गयाई तिक्खुत्तो मग्गिऊण असईए ताहे वसभा पादपुंछणं गहाय जत्थ थिराणि उक्किन्नाणि परित्ताणि गवेसंति इमाए जयणाए
गीया पुरा गंतु समिक्खियम्मि, थिरे पमज्जित्तु महाथिरे वा । साहट्टमेगं ति वसंति लंद, उक्कोसयं जाणिय कारणं वा ॥३३०९॥
"गीतापुरा०" वृत्तं । गीतत्था पुव्वं वसहिं पमज्जंति जहा अगीतत्था ण याणंति । जइ णाम तेहिं ताओ दिट्ठाओ वसहीओ, ताहे भणंति-एत्ताहे केण वि पमज्जियाओ। वच्चामो । तहिं चेव जामो । तत्थ आव उक्कोसं अहालंदं अच्छेज्जा । एवं ताहे जयणाए विक्खिण्णवितिगिण्ण-विप्पकिण्णेसु वि, पढमं परित्तेसु अथिरेसु पच्छा थिरेसु वि, एवं अणंतेसु वि । अह उप्परिवाडीए ठाइ मासलहुं । संजईणं पि एसेव उस्सग्गाववाओ ।
[सुत्तं] अह पुण एवं जाणिज्जा-नो उक्खित्ताइं नो विक्खित्ताइं? नो विकिण्णाई रासिकडाणि वा पुंजकडाणि वा भित्तिकडाणि वा कुलियाकडाणि वा लंछियाणि वा मुद्दियाणि वा पिहिताणि वा कप्पड़ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा हेमंत-गिम्हासु वत्थए ॥२-२॥
"अह पुण एवं जाणेज्जा णो उक्खिण्णाणि०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । रासीकडा य पुंजे-कुलियकडा पिहित मुद्दिते चेव । ठायंतगाण लहुगा, कास अगीतत्थ सुत्तं तु ॥३३१०॥ "रासी०" गाहा । एयाणि सुत्तपदाणि गहियाणि । एषां व्याख्यापुंजो य होति वट्टो, सो चेव य ईसि आयतो रासी ।। कुलिया कुडल्लीणा, भित्तिकडा संसिया भित्ती ॥३३११॥
१. नो उक्खिण्णाइं नो विक्खिण्णाई - अ ब क ड इ ।
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२८
विसेस
छारेण लंछिताई, मुद्दा पुण छाणपाणियं दिण्णं ।
परिकल्लाइँ करेत्ता, किलिंजकडएहिँ पिहिताई ॥३३१२॥
अह
"
“पुंजो य१०” [“छारेण०" ] गाहाद्वयम् । 'परिकल्लाणि 'त्ति णावि लंछिया णावि मुद्दिया एमेव कडएण पिधेत्ता ठवित्ता, एएसु जइ ठाइ चउलहुया । कस्स पुण एयं पच्छित्तं ? जो भिक्खू अगीतत्थो ठाइ तस्स । अत्राह चोयकः
नत्थि अगीतत्थो वा, सुत्ते गीतो व वण्णितो कोइ । जा पुण गाणुण्णा, सा सेच्छा कारणं किं वा ? ॥३३१३॥
“नत्थि' अगीत०" गाहा । एगाणुण्णा नाम गीतत्थस्स अणुण्णा । आयरिओ भइ
एतारिसम्म वासो, न कप्पती जति वि सुत्तऽणुण्णातो । अव्वोकडो उ भणितो, आयरिओं उवेहती अत्थं ॥ ३३१४॥ " एयारिसम्मि० " गाहा । अव्वोगडो अविसेसिओ ।
[ उवस्सयपगयं
जं जहसुत्ते भणितं, तहेव तं जइ वियालणा नत्थि ।
किं कालियाणुओगो, दिट्ठो दिट्टिप्पहाणेहिं ? ॥३३१५॥
"जं जह सुत्ते०" गाहा । कालियाणुओगस्स अत्थो वक्खाणिज्जइ दिट्ठिवातस्स ण वि ।
उस्सग्गसुतं किंची, किंची अववातियं भवे सुत्तं । तदुभयसुत्तं किंची, सुत्तस्स गमा मुणेयव्वा ॥ ३३१६॥ “उस्सग्गसुत्तं०” गाहा ।
गेसु एगगहणं, सलोम णिल्लोम अकसिणे अइ । विहिभिन्नस्स य गहणं, अववाउस्सग्गियं सुतं ॥३३१७॥
" णेगेसु एगगहणे० " गाहा । कण्ठ्या । एयाणि सुत्ताणि उस्सग्गाववाइयाणि । चोयकाह-कहमेवं ? आयरिओ भाइ
उस्सग्गठिई सुद्धं, जम्हा दव्वं विवज्जयं लभति ।
णय तं होइ विरुद्धं, एमेव इमं पि पासामो ॥३३१८ ॥
१. भुंजो उ अ ब क ड इ । २. नास्ति ड ।
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३३१२-३३२५ ]
बीओ उद्देस
४२९
" उस्सग्गठिई ० " गाहा । उस्सग्गस्स ठिती उस्सग्गठिती नाम संथरमाणो आहारादीणि उग्गमादिसुद्धाणि गेण्हइ । 'जम्हा' यस्मात् कारणात् । विवज्जओ नाम तदेव द्रव्यं असंथरमाणो उग्गमादि असुद्धं गेण्हइ, अपवादे प्राप्ते इत्यर्थः । एमेव इमं पि पासामो एस उवणओ सलोमादीणं ।
उस्सग्ग गोयरम्मी, निसेज्जकप्पाऽववादतो तिहं । मंसं दलमा अट्ठी, अववादुस्सग्गियं सुतं ॥३३१९॥
नो कप्पति व अभिन्नं, अववातेणं तु कप्पती भिन्नं । कप्पति पक्कं भिण्णं, विधीय अववायउस्सग्गं ॥३३२०॥ "उस्सग्गे गोयरिम्मी १०" [ "नो कप्पति० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । अन्नं चकत्थइ देसग्गहणं, कत्थति भण्णंति णिरवसेसाई । उक्कम-कमजुत्ताई, कारणवसतो णिजुत्ताइं ॥३३२१॥
44
'कत्थइ देसग्गहणं० " गाहा । कत्थइ देसग्गहणेण गहिएणं सव्वाणि वि गहियाणि भवंति । कत्थइ णिरवसेसाई घेप्पंति । ताणि पुण कत्थइ कमेण, कत्थइ उक्कमेण, कारणिवसेण णिउज्जंति ।
देसग्गहणे वीएहि सूयिया मूलमादिणो हुंति ।
कोहादि अणिग्गहिया, सिंचति भवं निरवसेसं ॥३३२२॥
सत्थपरिण्णादुक्कमे, गोयर पिंडेसणा कमेणं तु ।
जं पिय उक्कमकरणं, तमभिणव धम्ममादऽट्ठा ॥३३२३॥
“देसग्गहणे०” [“सत्थपरिण्णा० " ] गाहा । कण्ठ्या । सत्थपरिण्णा वाक्क अंते कओ । ‘गोयरपिंडेसण 'त्ति आयारंगेसु पढमं असणं पच्छा पाणगं वण्णियं । एयं दसयालियपिंडेसणाए वि ।
बीएहि कंदमादी, वि सूयिया तेहिं सव्व वणकालो ।
भोम्मादिगा वणेण तु सभेद सारोवणा भणिता ॥ ३३२४ ॥
जत्थ उ देसग्गहणं, तत्थऽवसेसाई सूइयवसेणं । मोत्तू अहिगारं, अणुयोगधरा पभासंति ॥ ३३२५॥
१. उस्सग्ग गोयरम्मी मुच ।
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३०
विसेसचुण्णि
[ उवस्सयपगयं "बीएहिं कंद०" ["जत्थ उ०"] गाहा । जहा एत्थ चेव बीयाणि गहिताणि ण कंदादीणि, पउराणि उवस्सए भवंति, कंदादीणि भवंति वा न वा । मूलादीणि पुण बीएहिं सूइयाणि । जहिं च किंचि कारणं नत्थि तत्थ कमेण चेव भण्णइ । जत्थ देसग्गहणं करेइ तत्थ सेसं सूइयवसेणं णिज्जइ। जहा बीएहिं सूइया कंदादओ, तेसु च ठायंतस्स चवि(सचि)त्ताचित्तमीसएसु परित्ताणतेसु य पच्छित्तम्मि सूइयमेव । सचित्तेसु परित्तेसु :: ४ (?) । मीसएसु परित्तेसु मा(मासलघु) । अणंतेसु मा० (मासगुरु) । जा य विराहणा दुविहा । जहा बीएहिं मूलादी दसविहो वनकाओ सूइतो तहा वणकाएण वि पुढविमादी सभेदा सारोवणा सूइया । जत्थ तु देसग्गहणं तत्थ सेसाइं सूइयवसेणं ताइं सव्वाइं मोत्तूण अधिकार णेव जाणिहिति त्ति अणुओगधराए भासंति ।
उस्सग्गेणं भणियाणि जाणि अववादतो तु जाणि भवे । कारणजातेण मुणी !, सव्वाणि वि जाणितव्वाणि ॥३३२६॥ उस्सग्गेण निसिद्धाइँ जाइँ दव्वाइँ संथरे मुणिणो ।
कारणजाते जाते, सव्वाणि वि ताणि कप्पंति ॥३३२७॥
"उस्सग्गेण०" ["उस्सग्गेण निसिद्धाइं०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । पुनराह चोयक:
जं चिय पए णिसिद्धं, तं चिय जति भूतो कप्पती तस्स । एवं होतऽणवत्था, ण य तित्थं णेव सच्चं तु ॥३३२८॥ उम्मत्तवायसरिसं, खु दंसणं ण वि य कप्पऽकप्पं तु । अध ते एवं सिद्धी, ण होज्ज सिद्धी उ कस्सेवं ॥३३२९॥ "जं चिय०" ["उम्मत्त०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । आयरियाह
ण वि किंचि अणुण्णायं, पडिसिद्धं वा वि जिणवरिंदेहिं । एसा तेसिं आणा, कज्जे सच्चेण होतव्वं ॥३३३०॥
"ण वि किंचि०" गाहा । उस्सग्गो वि णाणुन्नाओ एगंतेण जेण अववादं अवेक्खइ । अववादो वि एगंतेण णाणुण्णातो किं पुण रागद्दोसविप्पमुक्केणं तित्थगराणाए तुलासमेण होयव्वं । सच्चो संजमो कज्जे तेण सच्चेण होयव्वं । जहा सो संजमो होइ तहा कायव्वं । कहं पुण ?
दोसा जेण निरुब्भंति जेण खिज्जंति पुव्वकम्माइं । सो सो मोक्खोवाओ, रोगावत्थासु समणं वा ॥३३३१॥
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३३२६-३३३८ ]
बीओ उद्देस
४३१
" दोसा जेण० गाहा । रोगावत्था रोगप्रकार इत्यर्थः । येन प्रशमति तं तस्य दीयते । एएण कारणेण—
11
44
अग्गीयस्स न कप्पड़, तिविहं जयणं तु सो न जाणाइ । अणुन्नवणार जणं, सपक्ख- परपक्खजयणं च ॥३३३२॥
'अगीतत्थस्स" गाहा । कण्ठ्या । अन्नं च - किं सुत्तं अपडिबोहियं ण सक्का णाउज्जे (णाउं जे) । कम्हा ?
निउणो खलु सुत्तत्थो, ण हु सक्को अपडिबोधितो गाउं । ते सुह तत्थ दोसा, जे तेसि तहिं वसंताणं ॥३३३३॥ " निउणो खलु सुत्तत्थो० " गाहा ।
अगीयत्था खलु साहू, णवरिं दोसे गुणे अजाणता । रमणिज्जभिक्ख गामो, ठायंतऽह धण्णसालाए ॥३३३४॥
मणिज्ज भिक्ख गामो, ठायामों इहेव वसहि झोसेह । धण्णघराणुण्णवणा, जति रक्खह देमु तो भंते ! ॥३३३५ ॥ वसही रक्खणवग्गा, कम्मं न करेमो णेव पवसामो । णिच्चितो होहि तुमं, अम्हे रत्तिं पि जग्गामो ॥३३३६॥ जोतिस - निमित्तमादी, छंद गणियं व अम्ह साधेथा । अक्खरमादी डिंभे, गाधेस्सह अजतना सुणणे ॥३३३७॥
"अगीतत्था० " [ "रमणिज्ज० " "वसही ० " " जोतिस० " ] गाहा । 'दोसा गुणेत्ति अणुण्णवण अजयणाए दोसा । जयणाणुण्णवणगुणा कारणयट्ठियाणं जयणं ण जाणंति, तत्थ दोसा उप्पज्जंति ते ण जाणंति । गाहाओ भाणियव्वाओ जाव अम्हे रतिं पि जग्गामो । एसा अणुण्णवणअजयणा । इमे अणुण्णवणअजयणाए दोसा
अणुण्णवण अजतणाए, पउत्थ सागारिए घरे चेव । तेसिं पि य चीयत्तं, सागारियवज्जियं जातं ॥ ३३३८ ॥ "अणुण्णवण अजयणाए० " गाहा । अस्य व्याख्या
१. अगीयस्स मुच ।
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३२
विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगयं तेसु ठिएसु पउत्थो, अच्छंतो वा वि ण वहती तत्तिं ।
जति वि य पविसितुकामो, तह वि य ण चएति अतिगंतुं ॥३३३९॥
"तेसु ठितेसु०" गाहा । 'घरे चेव'त्ति अप्पवसिओ घरे च्चेव अच्छंतो तत्तिं ण वहइ 'तेसिं पि य चीयत्तं'ति जे ते संजया वन्न-रसलोगु(लु)ग्गा (?) 'ण चएंति अतिगंतुं'ति जत्थ संजया ठिया । केण कारणेण ? अत उच्यते
संथारएहि य तहिं, समंततो आतिकिण्ण विइकिण्णं । सागारितो ण एती, दोसे य तहिं ण जाणाती ॥३३४०॥ "संथारएहि य०" गाहा । ते तत्थ सण्णिविट्ठा, गहिया संथारगा जधिच्छाए । णाणादेसी साधू, कासइ चिंता समुप्पण्णा ॥३३४१॥ अणुहूया धण्णरसा, णवरं मोत्तूण सेडगतिलाणं । काहामि कोउहल्लं, पासुत्तेसुं समारद्धो ॥३३४२॥ विगयम्मि कोउहल्ले, छट्ठवतविराहण त्ति पडिगमणं । वेहाणस ओहाणे, गिलाण सेधेण वा दिट्टो ॥३३४३॥ दगुण वा गिलाणो, खुधितो भुंजेज्ज जा विराधणता । एमेव सेधमादी, भुंजे अप्पच्चयो वा सिं ॥३३४४॥ उड्डाहं व करेज्जा, विप्परिणामो व होज्ज सेहस्स । गेण्हतेण व तेणं, सव्वो पुंजो समारद्धो ॥३३४५॥ फेडिय मुद्दा तेणं, कज्जे सागारियस्स अतिगमणं । केण इमं तेणेहिं, तेणाणं आगमो कत्तो ॥३३४६॥ इहरा वि ताव अम्हं, भिक्खं व बलिं व गिण्हह ण किंचि । एण्हि खु तारितो मी, गिण्हह छंदेण जा अट्ठो ॥३३४७॥ लहुगा अणुग्गहम्मी, अप्पत्तिग धम्मकंचुए गुरुगा । कडुग-फरुसं भयंते, छम्मासा करभरे छेदो ॥३३४८॥
१. लोग्गुग ब । धान्यं सम्भालयितुं मलवृ. ।
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३३३९-३३५५] बीओ उद्देसो
४३३ मूलं सएज्झएसुं, अणवठ्ठप्पो तिए चउक्के य । रच्छा-महापथेसु य, पावति पारंचियं ठाणं ॥३३४९॥ चोरु त्ति कडुय दुब्बोडितो त्ति फरुसं हतो सि पव्वावी ! । समणकरो वोढव्वो, जातो णे करभरहताणं ॥३३५०॥
"ते तत्थ सन्निविट्ठा०" ["अणुहूया०" “विगयम्मि०" "दट्ठण" "उड्डाहं" "फेडिय०" "इहरा वि०" "लहुगा०" "मूलं०" "चोरु त्ति०"] गाहा । गाहाएत्तो आढत्ता सपक्खअजयणा जाव 'करभरहयाणं' । सेडग-तिल पंडरा गिलाणो वा वेदणाए जागरइ । तेण दिट्ठो । तस्स वि सद्धा जाया । तेण वि समुद्दिट्ठा । तस्स य ते अपच्छा जं सो णगाढादि परिताविज्जइ तं निप्फण्णं । उद्दाइ चरिमं । सेहेण वा दिट्ठो, ताहे सो तेणोत्ति काउं उड्डाहं करेज्जा विपरिणमेज्ज वा । इमे सयमेव न परिहरंति नवरं परूवेंति राइओयणं । एवं सो पडिगमणं वा(क)रेज्जा । “एक्कम्मि दोसु तीसु वि०" गाहा ।
अहवा णिद्धम्मो हवेज्जा सो वि तहेव करेज्ज, सएज्झएसु जइ तेणवादो चउक्के तेणगवाओ । इमा परपक्खअजयणा -
परपक्खम्मि अजयणा, दारे उ अवंगुतम्मि चउलहुगा । पिहणे वि होंति लहुगा, जंते तसपाणघातो य ॥३३५१॥
"परपक्खम्मि०" गाहा । दारं जइ ण पिधंति :: ४ (चतुर्लघु) अहव पिधेति तो वि :: ४ (चतुर्लघु) यंत्रे लूयाघरकोइलियादिवहो । अपिहणे इमे दोसा -
गोणे य साणमादी, वारण लहुगा य जं च अधिकरणं ।
खरए य तेणए या, गुरुगा य पदोसओ जं च ॥३३५२॥ "गोणे य०" गाहा। अस्य व्याख्यातेसि अवारणे लहुगा, गोसे सागारियस्स सिट्ठम्मि । लहुगा य जं च जत्तो, असिटे संकापदं जं च ॥३३५३॥ तिरियनिवारण अभिहणण मारणं जीवघातौ णासंते । खरिया छोभ विसाऽगणि, खरए पंतावणादीया ॥३३५४॥ लहुगा अणुग्गहम्मि, गुरुगा अप्पत्तियम्मि कायव्वा । कडुग-फरुसं भणंति, छम्मासा करभरे छेदो ॥३३५५॥
१. एषा गाथा नास्ति मुच ।
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३४
विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगयं मूलं सएज्झएसुं, अणवठ्ठप्पो तिए चउक्के य । रच्छा-महापहेसु य, पावति पारंचियं ठाणं ॥३३५६॥
"तेसि अवारणे." ["तिरियनिवारण."] गाहाद्वयम् । ["लहुया०" "मूलं०"] तत्थ गोणो पविट्ठो धन्नं खाएज्ज, साणो धन्नं विक्खरेज्ज । आदिग्गहणेणं मज्जारादी धन्नं विक्खरेज्ज। खरओ खरिया वा तेणगो वा तं धन्नं अवहरेज्ज, तत्थ तिरिया णिवारेज्जमाणा अभिहणेज्ज वा मारेज्ज वा जं च ते वच्चंतारियादि विराधेहिति । अइराइयं च तं निप्फन्नं । खरगखरिगं तेणगं वा वारेंते चउगुरुयं । सेसाणं :: ४ (चतुर्लघु) सव्वेसि अवारणे :: ४ (चतुर्लघु) गोसे जइ सागारियस्स साहंति :: । ४ (चतुर्गुरु) । "जं च जत्तो''त्ति सिढे जं सो खरियादि पंतावेहिति तं निप्फन्नं । जं च ते पदुट्ठा काहेति खरिया छोभयं देज्ज विसं वा अगणिकायं वा देज्ज, खरगे पन्नावणादी उद्दमेज्ज वा । अह न साहति :: ४ (चतुर्लघु) तेच्चेव दोसा । लहुया अणुग्गहिम्मि सच्चेव पसज्जणा जाव रच्छामहापहेसु । इमा तेणएसु ।
आसन्नो य छणूसवों, कज्जं पि य तारिसेण धण्णेणं । तेणाण य आगमणं, अच्छह तुण्हिक्कका तेणा ॥३३५७॥ गहियं च णेहिं धण्णं, घेत्तूण गता जहिं सि गंतव्वं । सागारिओ य भणती, सउणी वि रक्खए णे९ ॥३३५८॥ रासी ऊणे दहें, सव्वं णीतं व धण्णखेरिं वा । केण इमं तेणेहिं, असिढे भद्देतर इमं तु ॥३३५९॥ एगमणेगे छेदो, दिय रातों विणास-गरहमादीया । जं पाविहिंति विहणिग्गतादि वसधिं अलभमाणा ॥३३६०॥
"आसन्नो य०" ["गहियं०" "रासी०" "एगमणेगे०"] गाहा । अह तेणावज्ज आसण्णो छणूसवो त्ति काउं तेसिं च तारिसेण धन्नेण कज्जं ते तत्थ पविट्ठा तस्स धन्नस्स कएण, सव्वसाहूणं ते दव्वस्स अन्नदव्वस्स वा [वोच्छेयं] करेज्ज । दिया णिच्छुब्भति :: ४ (चतुर्लघु) रत्तिं णिछुब्भति :: । ४ (चतुर्गुरु) । 'गरहमादिय'त्ति एए तेणा । आदिग्गहणेण गेण्हणादीया दोसा। जं च अद्धाणणिग्गयादी उवस्सयं अलहंता पाविहिंति तं निप्फण्णं । एए दोसा अगीतत्थाणं, जेण सुत्तं निरूवियं ।
गीयत्थेसु वि एवं, णिक्कारण कारणे अजतणाए । कारणे कडजोगिस्सा, कप्पति तिविहाएँ जतणाए ॥३३६१॥
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३३५६-३३७०]
४३५
निक्कारणम्मि दोसा, पडिबद्धे कारणम्मि निदोसा । ते चेव अजतणाए, पुणो वि सो लग्गती दोसे ॥३३६२॥
"गीतत्थेसु वि एवं०" ["निक्कारणम्मि०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । 'पडिबद्धे 'त्ति धण्ण-साला इत्यर्थः । कारणं इमं
अद्धाणनिग्गतादी, तिक्त्तो मग्गिऊण असतीए । गीतत्था जतणाए, वसंति तो धण्णसालाए ॥३३६३॥ "अद्धाण०" गाहा। इमा अणुण्णवणजयणा । ण वि जोइसं ण गणियं, ण अक्खरे ण वि य किंचि रक्खामो । अप्पस्सगा असुणगा, भातण खंभोवमा वसिमो ॥३३६४॥ तुस धन्नाई जहियं, णिप्परिसाड-परिसाडगाई वा । तेसु पढमं तु ठायति, तेसऽसती दंतखज्जेसु ॥३३६५॥ निक्कारणम्मि एवं, कारण दलभे भणंतिमं वसभा । अम्हे ठितेल्लग च्चिय, अधापवत्तं वहह तुब्भे ॥३३६६॥ आमं ति अब्भुवगते, भिक्ख वियारादि णिग्गत मिएसु । भणति गुरू सागारिय, णाउं जे कत्थ किं धण्णं ? ॥३३६७॥ सालीणं वीहीणं, तिल कुलत्थाण मुग्ग मासाणं । दिट्ठ मए सण्णिचया, अण्णे देसे कुटुंबीणं ॥३३६८॥ एवं च भणितमित्तम्मि कारणे सो भणाति आयरियं ।
अत्थि महं सण्णिचया, पेच्छह णाणाविहे धण्णे ॥३३६९॥
"ण वि जोइसं०' ["तुस धन्नाइं०" "निक्कारणम्मि०" "आमं०" "सालीणं०" "एवं च०"] गाहा । जइ भणंति – 'जोइसं सिक्खावेज्जह' तत्थ वत्तव्वं'न याणामो' । इमा सपक्खजयणा -
उवलक्खिया य धण्णा, संथाराणं जहाविधि ग्गहणं । जो जस्स उ पाउग्गो, सो तस्स तहिं तु दायव्वो ॥३३७०॥
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३६
विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगयं निक्खम पवेसवज्जण, दूरेण अभाविया तु धण्णाणं । धण्णंतेण परिणता, चिलिमिणि दिवरत्तऽसुण्णं तु ॥३३७१॥ ते तत्थ सन्निविट्ठा, गहिया संथारगा विहीपुव्वं । जागरमाण वसंती, सपक्खजतणाएँ गीयत्था ॥३३७२॥ ठाणं वा ठायंती, णिसिज्ज अहवा सजागर सुवंति । बहुसो अभिद्दवेंते, वयणमिणं वायणं देमि ॥३३७३॥ फिडियं धण्णटुं वा, जतणा वारेति न उ फुडं बेंति । मा णं सोही अण्णो, णित्थक्को लज्ज गमणादी ॥३३७४॥ दारं न होइ एत्तो, णिद्दामत्ताणि पुंछ अच्छीणि । भण जं व संकियं ते, गिण्हह वेत्तियं भंते ! ॥३३७५॥
"उवलक्खिया य" ["निक्खम्म०" "ते तत्थ०" "ठाणं वा०" "फिडियं०" "दारं न०"] गाहाओ जाव 'गेन्हह वेरत्तियं भंते० !'। नवरं ठाणं ति । गीतत्था ठाणं वा ठायंति । णिसिज्ज त्ति । अन्नो भणइ-गीतत्थो आयरियं, अहं णिसज्जागओ सविहरिस्सामि । आयरिया भणंति-लटुं, एवं सेहा रक्खंति । बहुसो अभिवंति त्ति सपक्खे । इमा परपक्खजयणा
परपक्खम्मि वि दारं, पिहंति जतनाएँ दो वि वारेति । तह वि य अठायमाणे, उवेह पुट्ठा व साहिति ॥३३७६॥ "परपक्खम्मि०" गाहा । एईसे वक्खाणगाहा। पेहिय पमज्जिऊणं', उवओगं काउ सणिय ढक्कैति । तिरिय णर दोन्नि एते, खर खरि पुं थी णिसिट्टितरे ॥३३७७॥
"पेहिय पमज्जिऊणं०" गाहा । 'णिसिटुं'ति जेसिं पविसणं दिन्नं वि वारइ, इतरे अणिसट्ठा ।
गेण्हंतेसु य दोसु वि, वयणमिणं तत्थ बिंति गीयत्था । बहुगं च णेसि धण्णं, किं पगतं होहिती कल्लं ? ॥३३७८॥
१. पमज्जिया णं मुच ।
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३७
भासगाहा-३३७१-३३८७] बीओ उद्देसो
नीसढेसु उवेहं, सत्थेण व तासिता उ तुण्हिक्का । बहुसो भणाति महिलं, जह तं वयणं सुणति अण्णो ॥३३७९॥ साहूणं वसहीए, रत्तिं महिला ण कप्पती शंती । बहुगं च णेसि धण्णं, किं पाहुणगा विकालो य ॥३३८०॥ तेणेसु णिसट्टेसुं, पुव्वाऽवरत्तिमल्लियंतेसु ।
तेणबियरक्खणट्ठा, वयणमिणं बेंति गीतत्था ॥३३८१॥
"गिण्हंतेसु य दोसु वि०" ["नीसढेसु०" "साहूणं०" "तेणेसु०"] गाहा । "दोसु व"त्ति खरए खरियाए वा । सेसं कण्ठ्यम् । नवरं जइ इत्थी णिसट्ठी "बहुसो भणाति महिलं०" कण्ठ्यम् । “किं पाहुणग''त्ति किं पाहुणगा वियाले आगया ? जाहे णिसटुंतेणा एज्ज, अक्कंतिय तेणा, इयरे य एज्ज । बीयरक्खणट्ठा य इमा जयणा
जागरध नरा ! णिच्चं, जागरमाणस्स वड्डते बुद्धी । जो सुवति ण सो धण्णो, जो जग्गति सो सया धण्णो ॥३३८२॥ सीतंति सुवंताणं, अत्था पुरिसाण लोगसारत्था । तम्हा जागरमाणा, विधुणध पोराणयं कम्मं ॥३३८३॥ सुवति सुवंतस्स सुतं, संकितं खलियं भवे पमत्तस्स । जागरमाणस्स सुतं, थिर-परिचितमप्पमत्तस्स ॥३३८४॥ नालस्सेण समं सुक्खं, न विज्जा सह निद्दया । न वेरग्गं ममत्तेणं, नारंभेण दयालुया ॥३३८५॥ जागरिया धम्मीणं, आहम्मीणं च सुत्तया सेया । वच्छाहिव भगिणीए, अकहिंसु जिणो जयंतीए ॥३३८६॥ सुवइ य अयगर भूओ, सुयं च से नासई अमयभूयं । होहिइ गोणब्भूओ, नट्ठम्मि सुए अमयभूए ॥३३८७॥
"जागरह नरा !०" ["सीतंति०" "सुवति०" "नालस्सेण०" "जागरिया०" "सुवइ य०"] गाहाओ कण्ठाओ । कोसंबी नगरी, वच्छा जणपदो । तस्स अहिवो सयाणिओ। तस्स भइणी जयंती । पन्नत्ति आलावगो (शतक १२ उद्देश २) ।
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
४३८
विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगयं तासेऊण अवहिए, अचेइय हिए व गोसि साहति । जाणंता वि य तेणं, साहंति न वन्न-रूवेहिं ॥३३८८॥ सुण सावग ! जं वत्तं, तेणाणं संजयाण इह अज्ज । तेणेहिं पविटेहिं, जाहे नीएक्कसिं धण्णं ॥३३८९॥ ताहे उवगरणाणिं, भिन्नाणि हियाणि चेव अन्नाणि । हरिओवही वि जाहे, तेणा न लभंति ते पसरं ॥३३९०॥ गहियाऽऽउहप्पहरणा, जाधे वधाए समुट्ठिया अम्हं । नत्थि अकम्मं ति ततो, एतेसि ठिता मु तुण्हिक्का ॥३३९१॥ सेज्जायरो य भणती, अण्णं धण्णं पुणो वि होहिति णे। एसो अणुग्गहो मे, जं साधु ण दुक्खविओं को वि ॥३३९२॥
"तासेऊण०"["सुण सावग०" "ताहे." "गहिया०" "सेज्जायरो०"] गाहा । कण्ठ्या । त्रासिता शस्त्रेण । शेषं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं] अध पुण एवं जाणिज्जा नो रासिकडाइं नो पुंजकडाइं नो भित्तिकडाइं नो कुलियकडाइं कोट्ठाउत्ताणि वा पल्लाउत्ताणि वा मंचाउत्ताणि वा मालाउत्ताणि वा ओलित्ताणि वा लित्ताणि वा पिहियाणि वा लंछियाणि वा मुद्दियाणि वा, कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा वासावासं वत्थए ॥२-३॥
"अह पुण एवं जाणिज्जा नो पुंजकुडाइं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । कोट्ठाउत्ता य जहिं, पल्ले माले तधेव मंचे य । ओलित्त पिहिय मुद्दिय, एरिसएँ ण कप्पती वासो ॥३३९३॥ छगणादी ओलित्ता, लित्ता मट्टियकता उ ते चेव । कोट्ठियमादी पिहिता, लित्ता वा पल्ल-कडपल्ला ॥३३९४॥ ओलिंपिऊण जहि अक्खरा कया लंछियं तयं बिंति । जहियं मुद्दा पडिया, होति तगं मुद्दियं धण्णं ॥३३९५॥ उडुबद्धम्मि अतीए, वासावासे उवट्टिते संते । ठायंतगाण लहुगा, कास अगीयत्थ सुत्तं तु ॥३३९६॥
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३३८८-३४०१] बीओ उद्देसो
४३९ अणुभूता धण्णरसा, नवरं मुत्तूण गंधसालीणं ।
काहामि कोउहल्लं, थेरीएँ परंधणं भणियं ॥३३९७॥
"कोट्ठाउत्ता य०" ["छगणादी०" "ओलिंपिऊण." "उडुबद्ध०" "अणुभूता०"] गाहाओ कण्ठ्याओ । पल्लाओ कडपल्ला उच्चतरा । एयं कारणियं सुत्तं । एत्थ जइ वसइ वासावासे :: ४ (चतुर्लघु) कास अगीतस्स । ताओ चेव गाहाओ जाव 'अनुभूया धन्नरसा' ।
इहरा कहासु सुणिमो, इमे हु ते कलमसालिणो सुरभी । थोवे वि णत्थि तित्ती, को य रसो अण्णमण्णाणं ॥३३९८॥ निग्रोलियं च पल्लं, कज्जे सागारियस्स अतिगमणं । सागारिओ विसन्नो, भीतो पुण पासए कूरं ॥३३९९॥ सो भणइ कओ लद्धो, एसो अम्हं खु लद्धिसंपन्नो । ओभावणं व कुज्जा, धिरत्थु ते एरिसो लाभो ॥३४००॥ इहरह वि ताव अम्हं, भिक्खं व बलिं व गिण्हह न किंचि । इण्हि खु तारिओ मि, ठवेमि अन्ने वि जा धन्ने ॥३४०१॥
"इहरा कहासु सुणिमो०" ["निग्घोलियं०" "सो भणइ०" "इहरह वि"] गाहा। 'को य रसो' त्ति अन्नमन्नमिस्सिएणं । एवं सो लद्धासादो दिवसे दिवसे पल्लाओ अवहरिउं थेरी य उवट्ठवेइ। थेरी वि लद्धासाया तेसिं साहूण उवकप्पेइ । एवं तेण सो पल्लो निग्घोलिओ। सेसं गाहासिद्धं ।
१. सो य रसो अ इ ।
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगडे वियडसुत्तं ॥
[सुत्तं] उवस्सगस्स अंतोवगडाए सुरावियडकुंभे वा सोवीरकवियडकुंभे वा उवनिक्खित्ते सिया, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए । हुरत्था य उवस्सयं पडिलेहमाणे नो लभेज्जा, एवं से कप्पइ एगरायं वा दुरायं वा वत्थए । जे तत्थ एगरायाओ वा दुरायाओ वा परं वसइ से संतरा छेए वा परिहारे वा ॥२-४॥
"उवस्सगस्स अंतोवगडाए सुरावियडकुंभे वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । अस्य
सम्बन्धः
पगयं उवस्सएहि, वाघाया तेसि होंति अन्नोन्ना । साहारण पत्तेगा, जा पिंडो एस संबंधो ॥३४०२॥
"पगयं उवस्सएहिं०" गाहा । तेहिं उवस्सयाणं जत्थ दोसो नत्थि, तस्स अलंभे जत्थ जत्थ अप्पतरा दोसा तत्थ तत्थ ठाइयव्वं । ‘साहारणे'त्ति एकसूत्रे यानि गृहीतानि सूत्रपदानि 'पत्तेय'त्ति यानि प्रत्येगं प्रत्येगं सूत्राणि एयाणि जाव 'उवस्सगस्स अंतोपिंडए वा०' एषां सर्वेषामेव एष सम्बन्धोपदिष्टो भवति । इमा पत्तेयसंबंधगाहा
सालुच्छ्रहि व कीरति, विगडं भुत्त तिसितोदयं पिबति ।
आहारिमम्मि दोसा, जह तह पिज्जे वि जोगोऽयं ॥३४०३॥ "सालुच्छूहि व०" गाहा । कण्ठ्या ।
इदाणि सूत्रव्याख्या-उवस्सयस्स अंतोवगडा पुव्ववन्निया । सुरापिटेणं सोवीरं पिट्ठवज्जियं, सुरारायं सोवीरगं च । वियडं सुरा सोवीरवियडं । वियडं णाम सामयिकी संज्ञा, विगइ सूणेइं जीवं, वियडकुंभो घडो, सुरा सोवीरवियडकुंभो । जम्हि उवस्सए उवनिक्खित्ता उपेत्य निक्षिप्ता उपनिक्षिप्ता, सियाकारः आशंकायां अपवारणे च । अत्र च अपवृत्तमेवानिक्षिप्ता तस्मिन् सुरासोवीरकुंभादि । 'नो कप्पइ निग्गंथाणं निग्गथीणं' न इति प्रतिषेधे । किं प्रतिषेधयति ? कप्पण(इ) अहालंदमवि वसित्तए । अहालंदओ पुव्ववन्नियं । को दोसो ? पुरस्ताद्वक्ष्यति -
देसी भासाइ कयं, जा बहिया सा भवे हुरत्था उ । बंधऽणुलोमेण कयं, परिहारो होइ पुव्वं तु ॥३४०४॥
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३४०२-३४१२] बीओ उद्देसो
४४१ अहवण वारिज्जंतो, निक्कारणओ व तिण्ह व परेणं । छेयं चिय आवज्जे, छेयमओ पुव्वमाहंसु ॥३४०५॥
"देसी भासाइ कयं०" ["अहवण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । से इति निद्देसे, अंतरा इति कालः, छेदो नाम पज्जाओ च्छिज्जइ । परिहारो नाम तवो, चउगुरुं । जइ निवारिज्जंतो णिक्कारणे वा कारणे वा ट्ठिओ अजयणाए अच्छइ ताहे छेदो पंचराइंदिएणं, अहवा चउगुरुएण। एस सुत्तत्थो निज्जुत्तीए वित्थारेइ -
पितॄण सुरा होती, सोवीरं पिट्ठवज्जियं जाणे । ठायंतगाण लहुगा, कास अगीयत्थ सुत्तं तु ॥३४०६॥ [नि०] अणुभूया मज्जरसा, णवरि मुत्तूणिमेसि मज्जाणं । काहामि कोउहल्लं, पासुत्तेसुं समारतो ॥३४०७॥ इहरा कहासु सुणिमो, इमं खु तं काविसायणं मज्जं । पीते वि जायति सती, तज्जुसिताणं किमु अपीते ॥३४०८॥ विगयम्मि कोउहल्ले, छट्टवयविराहण त्ति पडिगमणं । वेहाणस ओहाणे, गिलाणसेहेण वा ट्ठिो ॥३४०९॥ उद्दाहं व करिज्जा, विप्परिणामो व हज्ज सेहस्स । गिण्हतेण व तेणं, खंडिय विद्धे व भिन्ने वा ॥३४१०॥ आमं ति अब्भुवगए, भिक्ख-वियाराइनिग्गयमिएसु । भणइ गुरु सागारिय, कहि मज्जं जाणणट्ठाए ॥३४११॥
"पितॄण सुरा०" ["अणुभूया०"] गाहा । कण्ठ्या । एत्तो आढत्तं गाहाओ भाणियव्वाओ जाव "इहरा कहासु सुणिमो०"[“विगयम्मि०""उड्डाहं व०""आमं०"] गाहा। कण्ठ्या । 'तज्जुसिताणं'ति तस्सेविताणं तेण य गेण्हतेणं इमं कयं होज्ज। तं वियडभायणं खंडियं, विद्धो भिन्नो वा होज्ज । वियडस्स य इमे पगारा
गोडीणं पिट्ठीणं, वंसीणं चेव फलसुराणं च । दिट्ठ मए सन्निचया, अन्ने देसे कुडुंबीणं ॥३४१२॥
"गोडीणं०" गाहा । गुडानिप्फन्ना गोडी-गोडगमित्यर्थः । 'पिट्ठीणं'ति सुरा 'वंसीणं'ति वंसे सुरा संधिज्जइ । 'फलसुराणं'ति द्राक्षा-खज्जूरनिप्फन्ना ।
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४२
विसेसचुण्णि [उवस्सयपगडे वियडसुत्तं गहियम्मि य' जा जयणा, गेलन्ने अधव तेण गंधेणं । सागारियादि गहणं, णेयव्वं लिंगभेयाई ॥३४१३॥ [नि०] "गहियम्मि०" गाहा पुरातणा । गहिते इमा जयणा - पीयं जया होज्जऽविगोविएणं, तत्थाऽऽणइत्ताण रसं छुभंति । भिन्ने उ गोणादिपए करेंति, तेसिं पवेसस्स उ संभवम्मि ॥३४१४॥ "पीयं जया०" पुव्वद्धं कण्ठ्यम् । खंडितभिन्ने पच्छद्धं । कण्ठ्यम् । बंधित्तु पीए जयणा ठवेंति, मुद्दा जहा चिट्ठइ अक्खुया से । ऊणम्मि दिट्ठम्मि भणंति पुट्ठा, नूणं परिस्संदति भाणमेयं ॥३४१५॥ "बंधित्तु पीए०" गाहा । कण्ठ्या । सव्वम्मि पीए अहवा बहुम्मि, संजोगपाढी व ठयंति अन्नं ।
अन्नं व मग्गित्तु छुहंति तत्था, कीयं कयं वा गिहिलिंगमाई ॥३४१६॥
"सव्वम्मि२०" गाहा । कण्ठ्या । तं पुण कहं मग्गइ ? गिहलिंगमादीहिं उप्पाएत्ता तत्थ छुब्भंति । एसा सेहजयणा ।
तब्भावियट्ठा व गिलाणए वा, पुराण सागारिय सावए वा । वीसंभणीआण कुलाणऽभावा, गिण्हंति रूवस्स विवज्जएणं ॥३४१७॥
"तब्भावियट्ठा०" गाहा। तब्भावणाभावियस्स गंधेण भावो उप्पज्जेज्ज गिलाणगस्स वा अट्ठाए मग्गिज्जंतं इमेसु मग्गिज्जति । पढमं पुराणेसु, असइ जो सागारिओ अम्मापिइसामाणो अत्थि ततो घेप्पइ, सावएसु वा अम्मापिइसामाणेसु घेप्पइ । अहवा भाविएसु कुलेसु विस्संभणिज्जेसु घेप्पइ । असइ सलिंगेण वा उड्डाहो, ताहे लिंगविवेगं काऊण मग्गिऊण दिज्जइ।
अच्चाउरं वा वि समिक्खिऊणं, खिप्पं तओ घेत्तु दलित्तु तस्स । अन्नं रसं वा वि तहिं छुभंती, संगं च से तं हवयंति तत्तो ॥३४१८॥
"अच्चातुरं०" गाहा । 'समिक्खिऊणं' ति जइ णातुरो अन्नओ मग्गिज्जइ, अह आउरो ततो चेव घेत्तुं दिज्जइ । 'संगं३ च से तं हावयंति' त्ति मद्ये यः प्रसंगः ते हावयंति वारयंति इत्यर्थः । 'तत्तो' त्ति मज्जां । सेसं तं चेव ।
१. वि मुच । २. सव्वम्मि इत्यादि नास्ति अ इ । ३. सतं इति अ ब क ड इ ।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगए उदगसुत्तं ॥ [सुत्तं] उवस्सयस्स अंतोवगडाए सीओदगवियडकुंभे वा उसिणोदगवियडकुंभे वा उवनिक्खित्ते सिया, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए । हुरत्था य उवस्सयं पडिलेहमाणे नो लभेज्जा, एवं से कप्पइ एगरायं वा दुरायं वा वत्थए । जे तत्थ परं एगरायाओ वा दुरायाओ वा वसइ से संतरा छेए वा परिहारे वा ॥२-५॥
"उवस्सयस्स अंतोवगडाए सीओदगवियडक्कुंभे वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धो
छोढ़ण दवं पिज्जइ, गालिंति दवं व छोणं तं तु । पातुं मुहं व धोवइ, तेणऽहिकारो सजीवं वा ॥३४१९॥ सीतोदे उसिणोदे, फासुगमप्फासुगे य चउभंगो । ठायंतगाण लहुगा, कास अगीतत्थ सुत्तं तु ॥३४२०॥ अणुभूया उदगरसा, नवरं मोत्तुं इमेसि उदगाणं ।
काहामि कोउहल्लं, पासुत्तेसुं समारद्धो ॥३४२१॥
"छोढूणं०"["सीतोदे०" "अणुभूया०"] गाहा । कण्ठ्या । अहवा तं णिज्जीवं इमं णिज्जीवं सजीवं वा । एस सम्बन्धः । सीतोदगं सच्चित्तं अचित्तं च । उसिणोदगं सच्चित्तं अच्चित्तं च । एते चउरो भंगा। तं पुण उदगं इमं होज्ज -
धारोदए महासलिलजले संभारिते व्व दव्वेहिं । तण्हातियस्स व सती, दिया व राओ व उप्पज्जे ॥३४२२॥ इहरा कहासु सुणिमो, इमं खु तं विमलसीतलं तोयं । विगयस्स वि णत्थि रसो, इति सेवे धारतोयादी ॥३४२३॥ विगयम्मि कोउयम्मी, छट्ठवयविराहण त्ति पडिगमणं । वेहाणस ओहाणे, गिलाणसेहेण वा दिट्ठो ॥३४२४॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४४
विसेस
तण्हाइओ गिलाणो, तं दट्टु पिएज्ज जा विराहणया । एमेव सेहमादी, पियंति अप्पच्चओ वा सिं ॥ ३४२५ ॥ ऊसव छणेसु संभारियं दगं तिसिय रोगियट्ठाए । दोहल कुतूहलेण व, हरंति पडिवेसयाईया || ३४२६॥ गहियं च तेहिं उदगं, घित्तूण गया जहिं सि गंतव्वं । सागारिओ व भाई, सउणी वि य रक्खई निड्डुं ॥ ३४२७॥
44
[ उवस्सयपगए उदगसुत्तं
दगभाणूणे दट्टु, सजलं व हियं दगं व परिसडियं । केण इमं तेणेहिं, असिट्ठे भद्दयरे इमे उ ॥ ३४२८॥
चउमूलं पंचमूलं, तालोदाणं च तावतोयाणं । दिट्ठ मए सन्निचया, अन्ने देसे कुडुंबीणं ॥ ३४२९॥
धारोदए० " [ " इहरा ० ' " विगयम्मि० " "तण्हाइआ० ऊसव०
11
"गहियं ० "
"दगभाणूण०” “चउमूला ० " ] गाहा । धारोदगं जहा उज्जेंतातो पडइ । महासरियं गंगा-सिंधूणं जलं, 'संभारिएव दव्वेहिं'ति चउमूलादीहिं । सेसं कण्ठ्यम् । तालोदं तोसलिए, तावोदगं रायगिहे ।
"
44
11
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगए जोतिसुत्तं ॥ [सुत्तं] उवस्सयस्स अंतोवगडाए सव्वराईए जोई झियाएज्जा, नो कप्पड़ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए ।हुरत्था य उवस्सयं पडिलेहमाणे नो लभेज्जा, एवं से कप्पइ एगरायं वा दुरायं वा वत्थए।जे तत्थ एगरायाओ वा दुरायाओ वा परं वसइ से संतरा छेए वा परिहारे वा ॥२-६॥
"उवस्सयस्स अंतोवगडाए सव्वराईए जोई झियाएज्जा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धो गाहा
उदगाणंतरमग्गी, सो उ पईवो व होज्ज जोई वा । पडिवक्खेणं व गयं, समागमो एस सुत्ताणं ॥३४३०॥ देसीभासाएँ कयं, जा बहिया सा भवे हुरच्छा उ । बंधऽणुलोमेण कयं, छेए परिहार पुव्वं तु ॥३४३१॥ अहवण वारिज्जंतो, निक्कारणओ व तिण्ह व परेणं । छेयं चिय आवज्जे, छेयमओ पुव्वमाहंसु ॥३४३२॥
"उदगाणंतर०" ["देसीभासाएँ०" "अहवण०"] गाहा । अहवा पडिपक्खेणं सम्बन्धमागतः । आउक्कायस्स अगणिकाओ सत्थं । अगणिकायस्स वि आऊकायं । ‘गयंति आगतः । 'समागमो' सम्बन्ध इत्यर्थः ।
दुविहो य होइ जोई, असव्वराई य सव्वराई य । ठायंतगाण लहुगा, कास अगीयत्थ सुत्तं तु ॥३४३३॥ उवगरणे पडिलेहा, पमज्जणाऽऽवास पोरिसि मणे य । निक्खमणे य पवेसे, आवडणे चेव पडणे य ॥३४३४॥ पणगं लहुओ लहुया, चउरो लहुगा य चउसु ठाणेसु ।
लहुगा गुरुगा य मणे, सेसेसु वि होंति चउलहुगा ॥३४३५॥
"दुविहो य०" गाहा । जोती अगणिकाय उद्दित्तयं सव्वराइए :: (चतुर्लघु) असव्वराइए वि :: (चतुर्लघु) छस्स (?) सेसं तहेव मा छेदणएहि अगणिक्कायसंघट्टो भविस्सइ त्ति मासलहुं उवहिनिप्फन्नं वा । जहन्नय उवही ण पडिलेहइ पंचराइंदियाणि, मज्झिमए मा. (मासलघु)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४६
विसेसचुण्णि
[उवस्सपगए जोतिसुत्तं उक्कोसए :: (चतुर्लघु) 'अवासे 'त्ति जत्तिया काउस्सग्गा ण करेंति तत्तिया मा. (मासलघु), सव्वआवासयं ण करेंति :: । (चतुर्गुरु), अविधि आवासयं करेंति, जत्तिया काउस्सग्गा करेंति तत्तिया :: (चतुर्लघु) । सम्मत्तं आवासयं करेंति :: (चतुर्लघु) । य संघट्टो भवइ :: (चतुर्लघु) । वसहिं ण पमज्जंति, अतितिणित्ता वा ण पमज्जंति (मासलघु) अह वि पमज्जंति तह वि मा. (मासलघु) पमज्जिज्जंते य छेदणएहिं अगणिकायसंघट्टो भवति :: (चतुर्लघु) वंदणयं ण देंति, थुईओ न देंति, संडासयेसु वेसमाणा न पमज्जंतेसु वि मा. (मासलघु) अह करेंति तह वि मा. (मासलघु), जं च छेदणेहिं :: (चतुर्लघु) । सुत्तपोरिसिं ण करेंति मा. (मासलघु), अत्थपोरिसिं ण करेंति मा. (मासलघु), सुत्तं नासेंति :: चतुर्लघु, अत्थं नासेंति :: । (चतुर्गुरु)२ ।
मणे त्ति दारं-जदि अरती से जायति :: (चतुर्लघु), रइ य होइ सुहं अच्छिज्जइत्ति ::। (चतुर्गुरु) एतदेवार्थ
पेहपमज्जण वासग अग्गी, ताणि अकुव्वतों जा परिहाणी । पोरिसि भंग अभंगि सजोई, होति मणे उ रती वरई वा ॥३४३६॥ जइ उस्सग्गे न कुणइ, तह मासा सव्व अकरणे लहुगा । वंदण थुई अकरणे, मासो संडासकाईसुं ॥३४३७॥
"निक्खमणे य०" गाहापच्छद्धं । अस्य व्याख्या - "पेहपमज्जण वासग०" ["जइ उस्सग्गे०"] गाहाद्वयम् । कण्ठ्यम् ।
आवस्सिगा निसीहिग पमज्ज आसज्ज अकरणे इमं तु । पणगं पणगं लहु लहु, आवडणे लहुग जं चऽन्नं ॥३४३८॥
"आवस्सिगा" गाहापुव्वद्धं । पच्छद्धेणं पच्छत्तिया३ यथासंख्यं णिक्खमंता वा पविसंता वा आवडंति वा पवडंति वा :: (चतुर्लघु)५ संघट्टणपरितावणणिप्फन्नं वा । अहवा आयविराहणा, कयाइ उंमुग-अक्कंत-अनंतरसरीरादि होज्ज, तत्थ गिलाणारोवणा । 'जं चऽन्नं'ति ।
१. अत्र कश्चित्पाठः भ्रष्ट इति प्रतिभाति । मलवृत्त्यनुसारेण स एवं सम्भवति - यदि ज्योतिःशालायां स्थिताः 'अग्निसङ्घट्टो मा भूत्' इति कृत्वा वस्त्राद्युपकरणं न प्रत्युपेक्षन्ते ततो जघन्ये पञ्चकं मध्यमे मासलघु उत्कृष्ट चत्वारो लघवः । २. अत्र प्रायश्चित्तप्रकारनिदर्शनं मलवृत्तौ भिन्नक्रमेण दृश्यते । क्वचित् प्रायश्चित्तप्रकारभेदोऽपि, तत्त्वं गीतार्थाः विदन्ति । सं. ३. पच्छित्ता इति भाव्यम् । ४. पविसंति क ड । ५. पञ्चकम्, पञ्चकम्, चतुर्लघु, चतुर्लघु इति भाव्यम् ? ।
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३४१३-३४४३] बीओ उद्देसो
४४७ सेहस्स विसीयणया, ओसक्कऽतिसक्क अन्नहिं नयणं । विज्झविऊण तुअट्टण, अहवा वि भवे पलीवणया ॥३४३९॥
"सेहस्स विसीयणया०" गाहा। सेहो कोइ सियत्तो विसीदेज्ज, तेण वा उज्जालिए अन्नो तप्पइ :: । (चतुर्गुरु) जत्तिया वारा हत्थपाया तावेइ तत्तिया :: । (चतुर्गुरु) ओसक्कइ = उम्मुयं सारेइ, अइसक्कइ = उम्मुयं उत्तपइ, णयणं = अन्नत्थ नेइ । मा अगणि संघट्टो होहिति, मा पलिएहिति' वा विज्झावेउं वा तुयट्टइ, मा पलिवणयं होज्ज । सव्वत्थ :: (चतुर्लघु) ।
तप्पओगेण पलीवणयं करेज्जा । गाउअ दुगुणादुगुणं, बत्तीसं जोयणाइँ चरिमपदं ।
चत्तारि छ च्च लहु गुरु, छेओ मूलं तह दुगं च ॥३४४०॥
"गाउअ०" गाहा । गाउयं डज्झइ :: (चतुर्लुघु) अद्धजोयणं :: । (चतुर्गुरु) जोयणे ::: ६ (षड्लघु) । दोहिं जोयणेहिं ::: । ६ (षड्गुरु) । चउहिं छेदो, अट्ठहिं मूलं, सोलसहिं अणवठ्ठो, बत्तीसाए चरिमं । अह अगणी जणेइ मूलं ।
गोणे य साणमाई, वारणे लहगा य जं च अहिगरणं । लहुगा अवारणम्मि, खंभ तणाई पलीवेज्जा ॥३४४१॥
"गोणे य०" गाहा । गोणो साणो वा उम्मयाई चालेइ,२ [जइ वारेइ :: (चतुर्लघु)] जइ न वारेइ :: (चतुर्लघु) खंभे तणाइं पलीवेज्ज तत्थ जइ विज्झवेइ :: । (चतुर्गुरु) अह न विज्झवेइ :: । (चतुर्गुरु) गाउयदुगुणा दुगुणा तहेव अगाहणा देउलवालो भणइ-एएहिं चेव पलीवियं । तत्थ गेण्हणादी दोसा । तम्हा न ठाइयव्वं । भवे कारणं ठाएज्जा वि ।
अद्धाणणिग्गयाई, तिक्खुत्तो मग्गिऊण असतीए । गीयत्था जयणाए, वसंति तो अगणिसालाए ॥३४४२॥ अद्धाणनिग्गयाई, तिण्हं असईएँ फरुससालाए । गीयत्था जयणाए वसंति तो पयणसालाए ॥३४४३॥
"अद्धाण०" ["अद्धाण."] गाहा । कत्थ पुण ठाएज्ज ? कुंभगारस्स संचयअगणिसालाओ।
१. पलियएहिति अ इ । २. चोलेइ अ ब क ड ।
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४८
विसेसचुण्णि
[ उवस्सपगए जोतिसुत्तं पणिए य भंडसाला, कम्मे पयणे य वग्घरणसाला । इंधणसाला गुरुगा, सेसासु वि होंति चउलहुगा ॥३४४४॥ कोलालियावणो खलु, पणिसाला भंडसाल जहिं भंडं । कुंभारकुडीकम्मे, पयणे वासासु आवाओ ॥३४४५॥ तोसलिए वग्घरणा, अग्गीकुंडं तहिं जलति निच्चं । तत्थ सयंवरहेडं, चेडा चेडी य छुब्भंति ॥३४४६॥
"पणिए य" ["कोलालियावणो०"] गाहाद्वयम् । “तोसलिए०" पणियसालाजत्थ विक्कायंति वाणियगो वा किणित्ता कुंभारस्स हत्थाओ आवणे ठवेइ एसा पणियसाला तहिं संगोवियाणि अच्छंति घडाईणि । कम्मसाला-जत्थ कम्मं करेइ कुंभगारो । पयणसाला-जहिं पच्चंति भायणाणि । इंधणसाला-जत्थ तणकरीस-कयवरा अच्छंति । वग्घरणसाला-जहा तोसलिविसए गाममज्झे साला कीरइ तत्थ अगणिकुंडं निच्चमेव अच्छति, सयंवरनिमित्तं तत्थ बहवे चेडा एगा य चेडी पविसिज्जइ, जो से पडिभाइ तं वरेइ । एयासु सव्वासु :: (चतुर्लघु) इंधणसालाए, णवरं झुसिरत्ति काउं :: । ४ (चतुर्गुरु) ।
इंधणसाला गुरुगा, आदित्ते तत्थ नासिउं दुक्खं ।
दुविह विराहणझुसिरे, सेसा अगणी य सागरिए ॥३४४७॥ "इंधणसाला०" गाहा । कण्ठ्या । अण्णाए वसहीए असइपढमं तु भंडसाला, तहि सागरि नत्थि उभयकालं पि । कम्माऽऽपणि निसि नत्थी, सेस कमेणेंधणी जाव ॥३४४८॥ ते तत्थ सन्निविट्ठा, गहिया संथारगा विहीपुव्वं । जागरमाण वसंती, सपक्खजयणाएँ गीतत्था ॥३४४९॥
"पढमं तु भंडसाला०"["ते तत्थ०"] गाहा । उभयकालं दिया य राओ य । पच्छा पणियसालाए पच्छा कम्मसालाए पच्छाकमेणं जाव इंधणसालाए । सेसं कण्ठ्यम् । वसंति जयणाए गीतत्था । का जयणा ? अत उच्यते
पासे तणाण सोहण, अहिसक्कोसक्क अन्नहिं नयणं । संवरणा लिंपणया, छुक्कारण वारणाऽऽगट्ठी ॥३४५०॥ [नि०] १. वग्घारण क ड । २. पच्छा कम्मेधणं अ ब क ड इ ।
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३४४४-३४५४]
बीओ उद्देस
४४९
“पासे तणाण०” गाहा पुरातना । अगणिकायस्स पासे तणाणि विसोहिज्जंति । उसक्काविज्जंति विउक्कंतियतेणेहिं उसक्काविज्जंति, गिलाणसावयनिमित्तं वा अद्धाणे वा विवित्ता सीयं च तेण अइसक्केज्जा वि । 'अन्नेहिं नेयणं' 'ति सो तुमणा वा बाहिं णीणेज्जा वि । 'संवरणे 'त्ति कए कज्जे छारेणं संवरिज्जइ, मल्लएण वा तेणं अहाउयं पालेइ । खंभो ३ अणक्कंतियतेणेहिं पलिंपिज्ज सो छगणेणं लिंपियव्वो । जाहे साणो तेणो वा तत्थ छु त्ति हडि त्ति वा भणंति वारिज्जइ वा, सहसा वा पलिप्पेज्जा तत्थ ओकड्डिज्जंति ।
कडओ व चिलिमिणी वा, असती सभए व बाहि जं अंतं । ठाणाऽसति य भयम्म व, विज्झायऽगणिम्मि पेर्हिति ॥ ३४५१ ॥ " कडगो वा० गाहा । अणंतरेण॰ कडगो वा कीरइ चिलिमिणी वा, 'असइ ' त्ति कयग - चिलिमिणीणं बाहिं जो पंतो उवही सो पडिलेहिज्जइ । अह बाहिंतो सभयं पाणं वा नत्थि ताहे विज्झाए पडिलेहेंति ।
"
निता न पमज्जंती, मूगाऽऽवासं तु वंदणगहीणं
पोरिसि बाहि मणेण व, सेहाण य दिंति अणुसट्ठि ||३४५२॥
"णिता" ण पमज्जंती० " गाहा । एत्तीसे गाहाए अणाणुपुव्वीए वक्खाणं । 'मणे 'त्ति जत्थ उद्दित्ते रागं गच्छई तत्थ अणुसट्ठि देंति गिहत्था ।
44
णाज्जोया साहू, दव्वुज्जोवम्मि मा हु सज्जित्था ।
जस्स वि न एइ निद्दा, स पाउय निमीलिओ गिम्हे ॥३४५३॥
44
" णाणुज्जोगा० " गाहा । कण्ठ्या । सज्जति रज्जति वा एगट्ठे । जस्स अरगी सो पायओ सुवइ । अह गिम्हो तो अच्छीणि णिमिल्लेति जाव निद्दाएति । आवासं तु वंदणगहीणं०" अस्य व्याख्या
आवास बाहि असई, ठिय वंदण विगड जयण थुइहीणं ।
पोरिसि बाहि अंतो, चिलिमिणि काऊण व झरंति ॥ ३४५४॥
'आवास बाहि० " गाहा । आवासयं बाहिं करेंति । अह अवकासो बाहिं से होज्ज,
ताहे काउस्सग्गे ठिया चेव करेंति । वंदणगथुईओ णत्थि । 'पोरिसि बाहि' त्ति सुत्तत्थपोरिसीओ बाहिं करेतिं अंतो वा चिलिमिणी काऊण । नत्थि ओवासो ताहे मणेण वि करेंति । 'निंता न
१. नयणं मुच । २. मेल्लएणं अ ब क ड इ । ३. खंतो अ ब क ड इ । ४. अनंतरं ड । ५. णंता णपज्जंतीण क ड । ६. सुत्तत्थ बाहि मुच ।
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५०
विसेसचुण्णि
[उवस्सपगए जोतिसुत्तं पमज्जंति मूगा' अस्य व्याख्यागाहा -
मूगा विसंति निंति व, उम्मुगमाई कओ वि अछिवंता । सेहा य जोइ दूरे, जग्गंति य जा धरइ जोई ॥३४५५॥ अद्धाणाई अइनिद्दपिल्लिओ गीऔसक्किउं सुवइ । सावयभय उस्सक्के, तेण भए होइ भयणा उ ॥३४५६॥ अद्धाणविवित्ता वा, परकड असती सयं तु जालेंति । सूलाई व तवेउं, कयकज्जा छार अक्कमणं ॥३४५७॥ सावयभय आणिंति व, सोउमणा वा वि बाहि नीणिति । बाहिं पलीवण भया, छारे तस्सऽसति निव्वावे ॥३४५८॥
"मूगा विसंति०' ["अद्धाणाई०" "अद्धाणविवित्ता०" "सावयभय०"] गाहा। अतितणिता हत्थगएणं पुराहुत्तेणं रयहरणेणं अ पमज्जित्ता हियएण आवस्सियणिसीहियाओ करेंता सणियं वच्चंति जहा ण आवडंति पवडंति वा उवगरणं गिण्हमाणा वा णिक्खिवमाणा वा जयणाए अगणिकायस्स पासे गीतत्था ठायंति, सेहा मज्झे छुब्भंति । जइ सेहो उढिओ विसीहणाए सो जयणाए णिवारिज्जइ जाव अगणी हरेइ ताव जग्गंति । “विहिणिग्गयादि" [ ] गाहा' कण्ठ्या । कह भयणा? अक्कंतियतेणेसु विज्झवेंति अणक्कंतिएसु ण वि । सेसं कण्ठ्यम् ।
१. न दृश्यते एषा गाथा मुच ।
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगए पईवसुत्तं ॥ [सुत्तं]-उवस्सयस्स अंतोवगडाए सव्वराईए पईवे दिप्पेज्जा, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए । हुरत्था य उवस्सयं पडिलेहमाणे नो लभेज्जा, एवं से कप्पड़ एगरायं वा दुरायं वा वत्थए । जे तत्थ परं एगरायाओ वा दुरायाओ वा वसइ से संतरा छेए वा परिहारे वा ॥२७॥
"उवस्सयस्संतोवगडाए सव्वराईए पईवे दिप्पेज्जा०" तहेव सूत्रम् । देसीभासाय कयं, जा बहिया सा भवे हुरच्छा उ । बंधऽणुलोमेण कयं, छेया परिहार पुव्वं तु ॥३४५९॥ अहवण वारिज्जंतो, निक्कारणओ व तिण्हं व परेणं । छेयं चिय आवज्जे, छेयमओ पुव्वमाहंसु ॥३४६०॥ दुविहो य होइ दीवो, असव्वराई य सव्वराई य । ठायंते लहु लहुगा, कास अगीयत्थ सुत्तं तु ॥३४६१॥
["देसीभासाय०" "अहवण०" "दुविहो०"] असव्वराईए मा. । (मासलघु) सव्वराईए :: ४ (चतुर्लघु) । सेसं तहेव जाव -
उवगरणे पडिलेहा, पमज्जणाऽऽवास पोरिसि मणे य । निक्खमणे य पवेसे, आवडणे चेव पडणे य ॥३४६२॥ "उवगरणे०" दारगाहा । इमे पच्छित्तगाहापणगं लहुओ लहुगा, चउरो लहुगा य चउसु ठाणेसु । लहुगा गुरुगा य मणे, सेसेसु वि होंति चउलहुगा ॥३४६३॥ गुरुगा य पगासम्मि उ, लहुगा ते चेव अप्पगासम्मि । सायम्मि होंति गुरुगा, अस्साए होंति चउलहुगा ॥३४६४॥ ["पणगं०" "गुरुगा०"] आवस्सियणिसीहिय ण करेइ पंचराइंदिया । वसहिं ण
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५२
विसेसचुण्णि
[उवस्सयपगए पईवसुत्तं पमज्जइ, अतितणितो वा मा० (मासलघु) वंदणगादीण वि अकरेंते मा० (मासलघु) पमज्जिएहि य छेदणएहि :: ४ (चतुर्लघु) 'चउरो लहुगा य चउसु ठाणेसु'त्ति जत्तिया काउस्सग्गा करेंति तत्तिया चउलहुगा । समत्ते चउलहुगा । जत्तिया वा काउस्सग्गा ण करेंति तत्तिया मा० (मासलघु) सव्वं आवासयं ण करेंति :: ४ (चतुर्लघु) सेसेसु वि होति त्ति छेदणादीहिं :: ४ (चतुर्लघु) "लहुगा०" [६४६३] गाहा । पकासे :: ।४ (चतुर्गुरु) अरतीति वाक्यशेषः । अप्पगासे :: ४ (चतुर्लघु) रतीए ति वाक्यशेषः ।।
पडिमाएँ झामियाए, उड्डाहों तणाणि वा भवे हेट्ठा ।
साणाइ चालणा लाल, मूसए खंभ तणाइं पलीवेज्जा ॥३४६५॥
"पडिमाए०" गाहा । तेणं पदीवेणं पडिमा झामिज्जेज्ज, उड्डाहो पडिणीययाएहिं समणएहि, पडिमा नारायणादीणं होज्ज ते एव गेण्हणादी दोसा हेट्ठाऽऽयणाणि होज्ज दीवगस्स ताणि नालाए पलिप्पेज्ज साणादीओ वा चालेज्ज, पच्छा खंभतणाणि पलिप्पेज्ज ।
गाउय दुगुणादुगुणं, बत्तीसं जोयणाई चरिमपदं । चत्तारि छच्च लहु गुरु, छेदो मूलं तह दुगं च ॥३४६६॥ अद्धाणनिग्गयादी, तिक्खुत्तो मग्गिऊण असईए । गीयत्था जयणाए, वसंति तो दीवसालाए ॥३४६७॥ ते तत्थ सन्निविट्ठा, गहिया संथारगा विहीपुव्वं । जागरमाण वसंती, सपक्खजयणाएँ गीयत्था ॥३४६८॥
"गाउय दुगुणा०" ["अद्धाण." "ते तत्थ०"] गाहा । कण्ठ्या । लाला=दीवगवट्टी। बिइयपदे -
पडिमाझामण ओरुभण, लिंपणा दीवगस्स ओरुभणं ।
ओसक्कण उस्सक्कण, छुक्कारण वारणोकट्ठी ॥३४६९॥
"पडिमा०" गाहा । जत्थ पडिमा झामिज्जेज्ज, तओ ओगासा से पडिमा फेडिज्जइ जइ सक्कइ, अह न सक्कइ फेडेत्ता दीवगो फेडिज्जइ । उप्परासे भूमीए कीरइ लिंपणा कुड्डाणं खंभाण वा।
संकलदीवे वत्तिं, उव्वत्ते पीलए व मा डज्झे । रूएण व तं नेहं, घेत्तूण दिवा विगिंचिंति ॥३४७०॥ "संकलदीवे" गाहा । अह संकलदीवगो होज्ज ण सक्कइ ओरुभेउं ताहे वत्ती
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३४५५-३४७३] बीओ उद्देसो
४५३ उव्वत्तिज्जइ णिप्पीलिज्जइ वा । अहवा तेल्लं रूवेण घेत्तुं दिया विगिचिज्जइ, परपक्खे फुक्कारणा। जाहे पलिप्पइ ताहे उक्कड्ढणे ।
हेट्ठा तणाण सोहण, ओसक्कऽभिसक्क अन्नहिं नयणं ।
आगाढ़े कारणम्मि, ओसक्कऽसिक्कणं कुज्जा ॥३४७१॥ “हेट्ठा तणाण." गाहा । कण्ठ्या। मज्झे व देउलाई, बाहिं व ठियाण होइ अतिगमणं ।
जे तत्थ सेहदोसा, ते इह आगाढे जयणाए ॥३४७२॥
"मज्झे व देउलाई०" गाहा । अववादे साहू वियाले आगया । देउलियाए ठिया बाहिं, तत्थ य एए च्चेव ठियाणं, तेण-सावयगयं जाणित्ता अंतो अतियया सदीवाए सालाए वा एज्ज, तत्थ सेहादिसु जे दोसा पुव्वुत्ता तेहिं इहं जयणा कायव्वा । तत्थ जइ पलिप्पेज्ज इमा जयणा
अन्नाए तुसिणीया, नाए दट्ठण करण सविउलं । बाहिं देउलसद्दो, समागयाणं खरंटो य ॥३४७३॥
"अन्नाए०" गाहा । जइ केणइ ण णाया - जहा एत्थ संजया ठिय त्ति ताहे तुसिणीया णासंति । अह णाया महया सद्देण बोलं करेंति जाव तत्थ बहुयणो मिलीणो, ताहे बहुयणस्स पुरओ इमं भणंति-केण वि पावेणं पलीवणं कयं । तुब्भेहिं चेव अम्ह अगणिकाओ दिन्नो । सव्वं उवकरणं दटुं । एवं ते खरंटिज्जंति जहा ण चेव उल्लावेंति-तुब्भेहिं पलीवियं ति 'दट्ठणं'ति पज्जलियं दटुं 'बाहिं देउलसद्दो 'त्ति देउलाओ बाहिं निग्गंतुं बोलं करेंति । सेसं कण्ठ्यम् ।
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगए पिंडाइसुत्ताणि ॥
[सुत्तं ] - उवस्सगस्स अंतो वगडाए पिंडए वा लोयए वा खीरे वा दहिं वा नवणीए वा सप्पिं वा तेल्ले वा फाणिए वा पूवे वा सक्कली वा सिहरिणी वा उक्खित्ताणि वा विक्खित्ताणि वा विकिन्नाणि वा विप्पइन्नाणि वा, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहालंदमवि वत्थए ॥ २-८ ॥
'उवस्सयस्स अंतोवगडाए पिंडए वा लोयए वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धः
देहोवहीण डाहो, तदन्नसंघट्टणाय जोतिम्मि ।
संगाल चरणडाहो, एसो पिंडस्वग्घाओ ॥ ३४७४॥
"देहोवहीण दाहो ० " गाहा । 'तदण्ण 'त्ति गीतेण वा सेहेण वा अन्नेण वा गोणादीहिं संघट्टिये देहोवहीण दाहो भवति । इमं चरणदाहो रागेण सइंगाल (पिं.नि.-६५९) । 'उवोग्घाउ'त्ति संबंध इत्यर्थः ।
पिंडो जं संपन्नं, पिंडगेज्झं व पिंडविगई वा ।
जं तु सभावा लुत्तं, तं जाणसु लोयगं नाम ॥ ३४७५ ॥
“पिंडो जं०” गाहा । आहारगुणोपवेयं पिंड इत्यपदिश्यते, अनुपवेंते लोचं । अहवा पिंडे णामं पिंडविगईओ जहा गुलो, पिंडग्गहणेणं सव्वासिं घणाणं विगईण गहणं कयं भवति । खीरं पंचविहं । खीरेण सव्वाओ दवविगईओ सूइयाओ ।
पूवो उ उल्लखज्जं, छुट्टगुलो फाणियं तु दविओ वा । सक्कुलिगाई सुक्कं तु खज्जगं सूयिअं सव्वं ॥३४७६॥
“पूवो उ०” गाहा । पूयग्गहणेणं सव्वेसि उल्लखज्जयाणं गहणं कयं भवति । “छुट्टगुलो २ "त्ति उल्लगुलो फाणितं भन्नइ । 'दवितो वा' त्ति यणावट्टगं पाणितमेव फाणितं भवति । सक्कुलिगहणेणं सव्वेसिं सुक्कखज्जयाणं गहणं कयं भवति । सिहरिणी मज्जिया । सा पुण
I
१. रागेण सइंगालं दोसेण साधूमगं मुणेयव्वं ।
छायालीसं दोसा बोद्धव्वा भोयणविहीए ||
२. सइकालं क, सइगालं अ ब ड इ । ३. 'खुडुगुलो' त्ति फाणितं, 'द्रवितो व त् पिंडगुलो वा पाणिएण समं द्रवितो खुड्डगुलो त्ति भइ - इति चूर्णौ । मुच ।
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५५
भासगाहा-३४७४-३४८१] बीओ उद्देसो
जा दहिसरम्मि गालियगुलेण चउजायसुगयसंभारा । कूरम्मि छुब्भमाणी, बंधति सिहरं सिहरिणी उ ॥३४७७॥ पिंडाई आइन्ने, निग्गंथाणं न कप्पई वासो । चउरो य अणुग्घाया, तत्थ वि आणाइणो दोसा ॥३४७८॥ चउरो विसेसिया वा, दोण्ह वि वग्गाण ठायमाणाणं ।
अहवा चउगुरुगाई, नायव्वा छेयपज्जंता ॥३४७९॥
"जा दहिसरम्मि०" ["पिंडाई०" "चउरो०"] गाहा । ण कूरे पविसंतीत्यर्थः । 'उक्खिण्ण विक्खिण्णा' जहा हेट्ठा तेसु ठाइ चउगुरुं, चउण्हं तवकालविसेसियं । अहवा भिक्खुस्स चउगुरुं, अभिसेगस्स :: ।४ (चतुर्गुरु) उवज्झायस्स ::: ६ (षड्गुरु) आयरियस्स छेदो । कास अगीतत्थ सुत्तं तु । सेसं जहा हेट्ठा ।
[सुत्तं]-अह पुण एवं जाणेज्जा-नो उक्खित्ताइं नो विक्खित्ताइं नो विइकिण्णाई नो विप्पकिण्णाई रासिकडाणि वा पुंजकडाणि वा कलियाकडाणि वा भित्तिकडाणि वा लंछियाणि वा मद्दियाणि वा पिहियाणि वा कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा हेमंत-गिम्हासु वत्थए ॥२-९॥
"अह पुण एवं जाणेज्ज नो उक्खिण्णाणि०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । तहेव विभासा । अणुभूया पिंडरसा, नवरं मुत्तूणिमेसि पिंडाणं । काहामो कोउहल्लं, तहेव सेसा वि भणियव्वा ॥३४८०॥ तेल्ल गुड खंड मच्छंडियाण मह पाण सक्कराईणं । दिट्ठ मए सन्निचया, अन्ने देसे कुटुंबीणं ॥३४८१॥ "अणुभूया०" [“तेल्ल गुड०"] गाहा ।
[सुत्तं]-अह पुण एवं जाणिज्जा-नो रासिकडाइं जाव नो भित्तकडाई कोट्ठाउत्ताणि वा पल्लाउत्ताणि वा मंचाउत्ताणि वा मालाउत्ताणि वा कुंभिउत्ताणि वा करभिउत्ताणि वा ओलित्ताणि वा विलित्ताणि वा
१. सूत्रपाठो भिन्नो दृश्यते मुच ।
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५६
विसेसचुण्णि [उवस्सयपगए पिंडाइसुत्ताणि लंछियाणि वा मुद्दियाणि वा पिहियाणि वा कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा वासावासं वत्थए ॥२-१०॥
"अह पुण एव जाणेज्ज नो पुंजकयाइं०१" सुत्तं उच्चारेयव्वं । कुंभी करहीऍ तहा, पल्ले माले तहेव मंचे य ।
ओलित्त पिहिय मुद्दिय, एरिसएँ ण कप्पती वासो ॥३४८२॥ उडुबद्धम्मि अईते, वासावासे उवट्टिए संते । ठायंतगाण गुरुया, कास अगीतत्थ सुत्तं तु ॥३४८३॥
"कुंभी करहीए०"["उडुबद्धम्मि०"] गाहा । कुंभी उट्टिया, करहिया दुक्कणादी। 'कास अगीतत्थ सुत्तं तु' । एयं कारणियं सुत्तं । सेसं कण्ठ्यम् ।
१. सूत्रपाठो भिन्नो दृश्यते मुच ।
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवस्सयपगए आगमणगिहादिसुत्ताणि ॥ [सुत्तं]–नो कप्पति निग्गंथीणं अहे आगमणगिहंसि वा वियडगिहंसि वा वंसीमूलंसि वा रुक्खमूलंसि वा अब्भावगासियंसि वा वत्थए ॥२-११॥
आगमणे वियडगिहे, वंसीमूले य रुक्खमब्भासे । ठायंतिकाण गुरुगा, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥३४८४॥
"आगमणे०" गाहा । आगमणगिहं नाम जत्थ पंथिय-पहिया आगंतूणं अच्छंति तं आगमणगिहं । वियडगिहं च उडवियडगिहं च अहेवियडगिहं च । [अहेवियडगिहं] जं उवरिच्छन्नं हेट्ठा से नत्थि किंचि । उड्डवियडं कूडा अत्थि, छाण्णं नत्थि । वंसीमूलगिहं उसरिया । अहे रुक्खमूलं रुक्खस्स हेट्ठागिहं, अह य रूक्खहेतृ चेव । अब्भावासिगिहं नाम आगासं । 'ठायंतिकाण गुरुग'त्ति ।
आगमगिहादिएसं, भिक्खुणिमादीण ठायमाणीणं । गुरुगादी जा छेदो, विसेसितं चउगुरू वा सिं ॥३४८५॥ आगंतुगारत्थिजणो जहिं तु, संठाति जं चाऽऽगमणम्मि तेसिं । तं आगमोगं ति विऊ वदंति, सभा पवा देउलमादियं वा ॥३४८६॥
"भागमणे०१" ["आगंतुगार०"] गाहा । आगमणगिहादीसु भिक्खुणी ठाइ :: ।४ (चतुर्गुरु) अभिसेया ठाइ :: ६ (षड्लघु) गणावच्छेइणी ::: ।६२ (षड्गुरु) पवत्तिणीए छेदो। अहवा चउगुरुयं चउण्ह वि तवकालविसेसियं । 'तत्थ वि आणादिणो दोस'त्ति । मिच्छत्ते इमा
गाहा
आगमणगिहे अज्जा, जणएण परिवारिया अणज्जेण । दटुं कुलप्पसूता, संजमकामा विरज्जंति ॥३४८७॥ "आगमणगिहे" गाहा । कण्ठ्या । कहं पुण विरज्जइ ? उवस्सए एरिसए ठियाणं, ण सीलभारा सगला भवंति ।
को दाणि हंसेण किणेज्ज काकं, एवं नियत्तंति कुलप्पसूया ॥३४८८॥ "उवस्सए एरिसए ठियाणं०" वृत्तम् । 'को दाणि'त्ति को पुण हंसेण कागं १. आगमणेगिहादिसुं इति विशेषचूर्णिकृत्सम्मतः पाठः सम्भाव्यते । २. नास्ति ड ।
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५८
विसेसचुण्णि [उवस्सयपगए आगमणगिहादिसुत्ताणि किणेज्ज? आयविराहणाए -
काइय पडिलेह सज्झाए, भुंजणे वीयारमेव गेलण्णे । साणादी उवगरणे, तरुणाई जे भणिय दोसा ॥३४८९॥ [नि०]
"काइय०' दारगाहा । 'काइगंतिमोयस्स वायस्स य सण्णिरोहे, गेलण्ण णीसट्टमसण्णिरोहे । पलोट्टणा घाण ससद्द मत्ते, आतो भया तत्थ भवंति कीवे ॥३४९०॥
"मोयस्स०" वृत्तम् । सागारियं ति काउं जइ कायियं वाउक्कायं वा निरंभति तो नीसट्ठाए भवइ, आधिक्येन निर्लज्जीभवतीत्यर्थः । अह मत्तए वोसिरइ तओ पलोट्टे घाणी उच्छलइ । वोसिरिजंते य सद्दो भवति । तं च वित्ता आगवेंति उड्डाहो । आतपर-तदुभयसमुत्था य दोसा ।
पडिलेहा सज्झाय भिक्ख त्ति एगट्ठा वक्खाणेइपेहिंति उड्डाह पवंचतेणा, अपेहणे सोहि तिहोवहिस्सा । कीरंतऽकीरंत सुते य दोसा, ण णिति भिक्खस्स निरुद्धमग्गा ॥३४९१॥ "पेहिंति उड्डाह०" वृत्तम् । कण्ठ्य म् । 'भुंज'त्ति । दुक्खं च भुंजंति सति ट्ठितेसु, तक्किति देंते य अति दोसा । भुंजंति गुत्ता अधिकारिया उ, कुलुग्गया किं पुण जा अतोया ॥३४९२॥ "दुक्खं च भुंजंति०" वृत्तम् । कण्ठ्यम् । वियार-गिलाण दो वि एगट्ठा भणइवीयारभोमे बहि दोसजालं, णिसट्ट बीभच्छकया य अंतो । कीरंत किच्चे य गिलाण दोसा, कालादिवत्ती य तहोसहस्स ॥३४९३॥
"वीयारभोमे०" वृत्तम् । 'णिसट्ठ-बीभच्छकिया य अंतो'त्ति जइ अंतो उच्चारं आयरंति णिल्लज्जीभवंति बीभत्सा य दीसेज्ज । 'कीरंत किच्चे य' त्ति अकप्पिएणं गिलाणस्स कीरइ तं पासेंता२ दोसं कीरंति । एयं एयासि ण कप्पइ, अह सागारियं ति काउं न देंति ताहे कालाइक्कमेणमणगाढादि परिताविज्जइ । 'साणादी उवकरणे 'त्ति
हरंति भाणाइ सुणादिया य, सयंति भीया व वसंति निच्चं । णिच्चाउले तत्थ णिरुद्धचारे, णेगग्गया होति कओ सि झाओ ॥३४९४॥
१. तं च गिहत्था वेंति इति भाव्यम् ? । २. तप्पासंता अ ब ड इ । ते पासेंता क ।
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३४८२-३५०१] बीओ उद्देसो
४५९ "हरंति भाणाइ०" वृत्तम् । 'तरुणादी जे भणिय दोस' त्ति जे हेट्ठा भणिया जहा
तरुणा वेसत्थि विवाह रायमादीसु होति सतिकरणं । इच्छमणिच्छे तरुणा, तेणा ताओ व उवहिं वा ॥३४९५॥ "तरुणावेसत्थि०" गाहा ।
ओभावणा कुलघरे, ठाणं वेसित्थि खंडरक्खाणं । उद्धंसणा पवयणे, चरित्तभासुंडणा सज्जो ॥३४९६॥ चिंताइ दट्टमिच्छइ, दीहं णीससति तह जरे डाहे । भत्तारोयग मुच्छा, उम्मत्तो ण याणती मरणं ॥३४९७॥ मासो लहुओ गुरुओ, चउरो लहुगा य होति गुरुगा य ।
छम्मासा लहु-गुरुगा, छेदो मूलं तह दुगं च ॥३४९८॥
"ओभावणा०"["चिंताइ०" "मासो०"] गाहा । केइ ताओ तत्थ ठियाओ दट्ठण सन्नातयाणं साहेति - तो तुब्भं धूताओ जाहिं चंद-सूरा वि न दिट्ठपुव्वा ता संपयं वित्तेहिं परिवारिया अच्छंति । ताहे भाणिउ भामिज्जंताणि आणेति । सा वि ण' तरइ उच्चारिउं । जइ नेच्छइ ताहे भणंति - धुवं तुमंसि विनट्ठा । एक्काए दोसु तीसु व गाहा पूर्वोक्ता [२२६३] । अन्नं च तं 'ठाणं वेसित्थि खंडरक्खाणं' खंडरुक्खा संधिक्खाणादी उद्धंसणा तासिं पवयणे वा तासिं-अहो ! इमाओ जिइंदियाओ बंभचारिणीओ जाओ लोगस्स दुप्पुत्तेहिं समं अच्छंति । पवयणे-णूणं णिस्सारं पवयणं जत्थ एरिसो वासो ण निवारिओ त्ति, चरित्तभासुंडणाय तारिसे शीघ्रमेव भवति । जम्हा एते दोसा तम्हा आगमणगिहे न ठाइयव्वं ।
एए चेव य दोसा, सविसेसतरा हवंति विगडगिहे । वंसीमूलट्ठाणे, पडिसिद्धे जे भणिय दोसा ॥३४९९॥ "एए चेव य दोसा०" गाहा । एईसे विभासा ।
अवाउडं जं तु चउद्दिसिं पि, तीसु दुसुं वा वि तहेक्कतो वा । अहे भवे तं वियडं गिहं तु, उर्दू अमालं च अच्छन्नगं वा ॥३५००॥ "अवाउडं जं तु०" वृत्तं कण्ठ्यम् । एत्थ – 'सविसेसतरा दोस' त्ति ।
अजंतिया तेण सुणा उर्वति, गोणादि निस्संकमभिद्दवंति । तेणादिया तत्थ चिलीय दोसा, कडादिकम्मं तु सजीवघातं ॥३५०१॥
१. नास्ति
अ इ ।
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६०
विसेसचुण्णि [उवस्सयपगए आगमणगिहादिसुत्ताणि "अजंतिता०" वृत्तम् । चिलिमिणीए तेणाईया दोसा । 'कडादि' त्ति कडगे आहाकम्मदोसा जीवघाओ य । वंसीमूलस्स विभासा -
जाओ (जो आ) वणे वी य बहिं घरस्स, अलिंदओ वा अवसारिगा वा । गेहस्स पासे पुर पिट्ठओ वा, तं वंसिमूलं कुसला वदंति ॥३५०२॥ "जाओ वणे वी०" वृत्तं कण्ठ्यम् । रुक्खमूलस्स अब्भावगासियाए य इमा विभासा
अढेि व दारुगादी, सउणगपरिहार पुप्फ फलमादी । एवं तु रुक्खमूले, अब्भावासम्मि सिण्हाई ॥३५०३॥
"अद्धिं च दारुगादी०" गाहा । अढेि दारुगं वा अवरी विरग्गेल्लयं वाएण चालियं उवरिं पडेज्ज, सउणगपुरिसं वा अच्छिसि पडेज्ज, पुष्पाणि वा, फलाणि वा एएसु संजमविराहणा । कविट्ठा दीसी संभिंदेज्ज अब्भावासम्मि सेन्हादि त्ति सेण्हा उस्सा, आइसद्देण सचित्तरओ वा पडेज्ज । सेन्हाए उल्लंगीणं आयविराहणा वि विसूइयादीहिं । जम्हा एए दोसा तम्हा ण ठाइयव्वं । भवे कारणं ठाएज्जा वि ।
अद्धाणनिग्गयादी, तिक्खुत्तो मग्गिऊण असतीये । वाडगआगमणगिहे, इयरम्मि य णिग्गहसमत्थे ॥३५०४॥
"अद्धाण०" गाहा । 'वाडगआगमणगिहे' त्ति-वाडगस्स तं मज्झे आगमणगिहं देउलादि "इयरंमि यत्ति सेज्जायरे णिग्गहसमत्थे जइ इच्छइ शक्तो यः ततः तत्र वसंति ।
जं देउलादी उणिवेसणस्सा, मज्झम्मि गुत्तं सुपुरोहडं च । अदुट्ठगम्मं ण य दुट्ठमज्झे, अदूरगेहं तहियं वसंति ॥३५०५॥ जुवाणगा जे सविगारगा य, पुत्तादओ तुज्झ इहं वसंति । मा ते वि अम्हं इह संवयंतु, इच्छंत सत्ते य वसंति तत्थ ॥३५०६॥ "जं देउलादी तु०" ["जुवाणगा०"] वृत्तम् । भोइयकुले व गुत्ते, दुज्जणवज्जे वसंति उ पउत्थे । महतरगादिसु गुत्ते, वंसीमूलम्मि ठायंति ॥३५०७॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६१
भासगाहा-३५०२-३५१२]
बीओ उद्देसो ___ "भोइय०" गाहा । असइ एरिसस्स ताहे वंसीमूले ठायंति णिद्दोसे । कत्थइ भोइयकुलो सो य पविसियगो तं च घरं रक्खिज्जइ ।
तस्सऽसइ वियडगिहे', वसंति कडगादि छोढुणं उवरिं । तस्सऽसति पासवियडे, कडगादी पंतवत्थेहिं ॥३५०८॥
"तस्सऽसइ वियडगिहे०" गाहा । उड्डवियडे उवरि कडगं दाऊण ठायंति। पच्छा तिरियवियडे वि, तस्स कडग चिलिमिणी३ कीरइ । असई चीरेहिं विज्जणेहिं रुक्खमूले अब्भावगासे य । एए दोन्नि वि य ट्ठाणे ।
विहं पवन्ना घणरुक्खहेतु, वसंति उस्साऽवणिरक्खणट्ठा । तस्साऽसती अब्भगवासिए वि, सुवंति चिटुंति व उण्णिछन्ना ॥३५०९॥ "विहं पवन्ना०" वृत्तम् । उन्नियकप्पोछन्ना सुवंति चिटुंति वा ।
[सुत्तं]-कप्पइ निग्गंथाणं अहे आगमणगिहंसि वा वियडगिहंसि वा वंसीमूलंसि वा रुक्खमूलंसि वा अब्भावगासंसि वा वत्थए ॥२-१२॥
सुत्तं । एसेव गमो नियमा, निग्गंथाणं पि णवरि चउलहुगा । नवरिं पुण णाणत्तं, अब्भावासम्मि वतिगादी ॥३५१०॥ "एसेव गमो०" गाहा । आह चोयक:- सुत्तं निरत्थयं । आयरिओ आहसुत्तनिवाओ पोराण आगमे भोइए व रक्खंते ।
आराम अहेविगडे, वंसीमूले व णिद्दोसे ॥३५११॥
"सुत्तणिवाओ पोराण." गाहा । पुरा आगमणगिहं आसि, संपयं ण कोइ एइ । एत्थ एयं सुत्तं । अस्य व्याख्या
अभुज्जमाणी उ सभा पवा वा, गामेगपासम्मि ण याऽणुपंथे । पभू व वारेति जणं उवेंतं, ण कुप्पती सो य तहिं तु ठंति ॥३५१२॥
१. सूसीमूले अ ब क ड इ । २. उड्ढवियडे मुच । ३. वि इत्यधिकं अ इ ।
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६२
विसेसचुण्णि [उवस्सयपगए आगमणगिहादिसुत्ताणि ___"अभुज्जमाणी उ०" वृत्तं कण्ठ्यम् । 'न कुप्पइ सो य' त्ति सभादीणं जो सामी सो ण कुप्पइ जं जएहिं ट्ठिएहि भोइए वक्खंते त्ति सम्मदिट्ठि भद्दगो वा गामासीतस्स गंधेणं संजएसु ठिएसु कोइ ण अल्लियइ वियडगिहे । इमो सुत्तणिवाओ ।
गुम्मेहि आरामघरम्मि गुत्ते, वईय तुंगाय व एगदारे ।
अहे अगुत्ते छइतम्मि ठंती, ण जत्थ लोगो बहु सण्णिलेति ॥३५१३॥
"गुम्मेहि" वृत्तं । 'वईय तुंगाय' त्ति वाडी उच्चिया आरामस्स, 'अहे अगुत्ते' त्ति जं हेट्ठा वियडघरं तं सेरिया गुम्मादीहि गुत्तीभूतं? अप्पसारियं एक्कं च वा(दा)रं उवरि वियडगिहे उवरिं छएउं वि हं(ठ)ति वंसीमूले । इमो सुत्तणिवाओ ।
जं वंसिमूलऽण्णमुहं च तेणं, पिहढुवारं ण तओ उ छिंडी । सुणेति सदं न परोप्परस्स, न काइयं णेव य दिट्ठिवातो ॥३५१४॥ "जं वंसिमूलं०" वृत्तं कण्ठ्यम् । रुक्खो अब्भावगासे य दो वि एगट्ठा भणइ । असई य रुक्खमूले, जे दोसा तेहिं वज्जिए ठंति । अद्धाणमब्भवासे, गेलण्णागाढ वइगादी ॥३५१५॥ कडं कुणंतेऽसति मंडवस्सा, कडाऽसती पोत्तिमतेणगम्मि । सद्दोवओगो धणुतासणा य, सोट्टादि पाडिति य पुव्वलग्गे ॥३५१६॥
"असई य रुक्खमूले०"["कडं०"] गाहा । असई रुक्खमूले वि अट्ठिमादिदोसा जहिं णत्थि, जहिं चेव हेट्ठा मंडवो तहिं, असइ मंडवस्स पच्छा किडएण चिलिमिणी कीरइ, तस्स असइ पोत्तेहिं, असइ सागारियं वा जहा समणगा पडमंडवं करेंति । ताहे सउणयादीणि
छुक्कारेंति उवओगं वा देंति, धणुएणं भेसेंति, पाहाणेहिं वा, जं वा पुव्वलग्गं तं पाडिज्जइ सोड्ढा जे सुक्ककट्ठा पुव्वलग्गा । एसा जयणा रुक्खमूलहेट्ठा । अब्भावासंसि कहं होज्जा ? अद्धाणे गिलाणट्ठाए वा खीरादिणा खज्जं होज्जा। तं पुण
१. अभुत्त अ इ । २. सउयादीणि अ ब क ड इ । ३. रूक्ख मूले हेट्ठा अ इ ।
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३५१३-३५१७] | बीओ उद्देसो
४६३ विसोहिकोडिं हवइत्तु गामे, चिरं व कज्जं ति वयंति घोसं ।
अब्भासगामाऽसति तत्थ गंतुं, पडालि रुक्खाऽसतिए अछण्णे ॥३५१७॥
"विसोहिकोडिं०" वृत्तं । जहा गामादिसु सुद्धं न लब्भइ ताहे गामादिएसु चेव विसोहिकोडीए गेहंति । तह वि अलब्भमाणो आसन्ने वइयाए गामो, तत्थट्ठाओ वइयाओ आणिज्जइ । अह अब्भासे णत्थि गामो ताहे वइयं गम्मइ । तत्थ छन्ना असइ रुक्खहेट्ठा ठायंति असइ आगासे ।
॥ उवस्सयपगयं समत्तं ॥
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ सागारियपारिहारियपगयं ॥
[सुत्तं ]- एगे सागारिए पारिहारिए, दो तिन्नि चत्तारि पंच सागारिया पारिहारिया, एगं तत्थ कप्पागं ठवयित्ता अवसेसे निव्विसेज्जा ॥२- १३॥ " एगे वि सागारि पारिहारिए जाव अवसेया निव्विसेज्ज० " सुत्तं । जहुत्तदोसेहि विवज्जिया जे, उवस्सगा तेसु जती वसंत । एगं अणेगे व अणुण्णवित्ता, वसंति सामिं अह सुत्तजोगो ॥३५१८॥
[“जह्रुत्तदोसेहिं०”] सम्बन्धो वृत्तसिद्धः । सह आगारेण सागारियः स्वसमयसिद्धांतसंज्ञा। यस्य गृहे साहवो वसन्ति तस्येयं संज्ञा सागारिए त्ति, स एव परिहरिज्जति। अपिशब्दः संभावने । किमंगं पुण बहवे तेसिं पडिहरियव्वा ।
इदाणिं सुत्तं सुत्तेण अववदति । जया किंचि कारणं होज्ज तया एगो कप्पागो ठविज्जइ । 'सागारिए' त्ति मूलं अवसेसा णिव्विसिज्जंति ।
सागर ति को पुण ?, काहे वा ? कतिविहो व ? से पिंडो । असिज्जायरो व काहे ?, परिहरियव्वो व सो कस्सा ? ॥ ३५९९॥ दोसा वा के तस्सा ?, कारणजाए व कप्पती कम्मि ? | जयणाए वा काए ?, एगमणेगेसु घेत्तव्वो ॥३५२०॥
" सागारिउत्ति को पुण० " त्ति गाहा । [ " दोसा वा के तस्सा० " ] दारगाहाद्वयम्। तत्थ सागारिय इति दारं । अस्य व्याख्या
सागारियस णामा, एगट्ठा णाणवंजणा पंच । सागारिय सेज्जायर, दाता य धरे घरे चेव ॥३५२१ ॥ " सागारियस्स णामा० गाहा । कण्ठ्या ।
अगमकरणादगारं, तस्सहजोगेण होइ सागारी ।
सेज्जाकरणे सेज्जाकरो उ दाता तु तद्दाणा ॥ ३५२२॥
44
"
11
'आगमकरणा० गाहा । कण्ठ्या ।
गोवाइऊण वसहिं, तत्थ ठिते यावि रक्खिरं तर । तद्दाणेण भवोघं, च तरति सेज्जातरो तम्हा ॥३५२३॥
१. एगे वि इति अपिसहितः विशेषचूर्णिकृतसम्मतः पाठो नास्ति मुच ।
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६५
भासगाहा-३५१८-३५२८] बीओ उद्देसो
जम्हा धारइ सिज्जं, पडमाणिं छज्ज लेप्पमाईहिं । जं वा तीऍ धरेती, नरगा आयं धरो तम्हा ॥३५२४॥
"गोवाइऊण." ["जम्हा धारइ०"] गाहा । सेज्जाए सारक्खणं संगोवणं, जेण तरइ काउं । तत्थ ठिए या वि रक्खिउं तर त्ति, तत्थ ठिया साहुणो ते सारक्खिउं तरइ तेण सेज्जायरो। अहवा तेण सेज्जापयाणेण संसारं तरइ तेण सेज्जायरो। सागारिय त्ति गयं ।
इयाणिं को पुण त्ति दारं
सेज्जायरो पभू वा, पभुसंदिट्टो व होइ कायव्वो । एगमणेगे व पभू, पभुसंदिढे वि एमेव ॥३५२५॥
"सेज्जायरो पभू वा०" गाहा । जो सो पभू सो एगो वा अणेगो वा होज्जा जे वि पभू संदिट्ठा ते वि एगो वा अणेगो वा होज्ज ।।
सागारिय संदिटे, एगमणेगे चउक्कभयणा तु । एगमणेगा वज्जा, णेगेसु उ वज्जए एक्कं ॥३५२६॥
"सागारिय संदिढे०" गाहा । एत्थ संदिसंतए य संदिद्वेसु य चत्तारि भंगा ।१-एगो पभू एगं संदिसइ, २-एगो पभू अणेगे संदिसइ, ३-बहवे पभुणो एगं संदिसंति, ४-बहवे पभुणो बहवे संदिसंति । ते एगो वा अणेगो वा वज्जणीया । अणेगेसु एगो ठविज्जइ । एस उवरिं भन्निहिति । को पुण त्ति गयं ।
इदाणिं काहे त्ति दारं
अणुणविय उग्गहंगण, पायोग्गाणुण्ण अतिगते ठविते । सज्झाय भिक्ख भुत्ते, णिक्खित्ताऽऽवासए एक्को ॥३५२७॥ पढमे बितिए ततिए, चउत्थ जामे व होज्ज वाघातो । निव्वाघाए भयणा, सो वा इतरो व उभयं वा ॥३५२८॥
"अणुणविय०" ["पढमे०"] गाहा । एत्थ णेगमपक्खासृ(श्रि)ता । आह, एगो भणइ-अणुण्णविए उवस्सए सागारिओ । अन्नओ भणइ-जदा सागारियस्स उग्गहं पविट्ठा तया सागारिओ, अण्णो भणइ-जया अंगणं पविट्ठा । अन्नो भणइ-जया पाउग्गं अणुन्नवियं । अन्नो भणइ-जया वसहिं पविट्ठा । अन्नो भणइ-दंडए निक्खित्ते । अन्नो भणइ-जया सज्झायं काउमाढत्ता । अन्नो-जया भिक्खाए पविट्ठा । अन्नो-जया भुत्तं । अन्नो-भाणेसु निक्खितेसु ।
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६६
विसेसचुण्णि
[सागारियपारिहारियपगयं अन्नो-आवस्सए कए । अन्नो भणइ-दिवसस्स पढमे जामे गते, अन्नो बिइए जामे, अन्नो तइए जामे, अन्नो चउत्थे जामे । आयरिओ भणइ-सव्वे एए अणादेसा । पढमादिसु जामसु जइ वाघाओ होज्ज तो असेज्जातरो । को पुण वाघाओ? तेणादीण भएणं अन्नं खेत्तं संकंता। एवं असेज्जायरो भणइ । 'णिव्वाघाए भयण' त्ति जइ न गया तत्थेव च रत्तिं वुत्था कल्लो एए णिगंतुकामा ताहे इमा भयणा । 'सो वा अन्नो' व' त्ति अस्य व्याख्या
जति जग्गंति सुविहिया, करेंति आवासगं च अण्णत्थ । सेज्जातरो ण होती, सुत्ते व कए व सो होती ॥३५२९॥
"जइ जग्गंति०" गाहा । कण्ठ्या । एवं अन्नो सेज्जायरो जो से ण जत्थ 'सुत्ते व कए व सो होही२' ति जत्थ वुत्था ण जग्गिया तत्थेव य आवस्सयं कयं एवं सो भवइ । 'उभयं व' त्ति अस्य व्याख्या
अन्नत्थ व सोऊणं, आवासग चरममण्णहिं तु करे । दोन्नि वि तरा भवंती, सत्थादिसु इधरधा भयणा ॥३५३०॥
"अन्नत्थ व०" गाहा । सत्थे गामे वा कहिं चि सुवित्ता पच्चूसियं आवस्सयं जइ अन्नत्थ करेंति दो वि सेज्जायरा ‘इहरहा भयण' त्ति जइ सत्थे चेव आवस्सयं करेंति चरिमं पच्चूसिकमित्यर्थः । सत्थेल्लगसेज्जदाता सेज्जायरो । अह न चेव वुत्ता जत्थ आवस्सयं करेंति चरिमं सो सेज्जायरो । एयं उभयभयणा भणिया । अहवा इमा भयणा
असइ वसहीय वीसुं, वसमाणाणं तरा तु भयितव्वा । तत्थऽण्णत्थ व वासे, छत्तच्छायं तु वज्जेंति ॥३५३१॥
"असइ०" गाहा । जइ संकुया वसही अद्धगा अन्नत्थ सोवगा जंति तत्थ जे गया जइ कल्लेग्गणियं पोरुसिं तत्थेव करेंति दो वि सेज्जायरा । अह मूलवसही पडियागंता करेंति पोरिसिं मूलवसहिदाया सिज्जायरो । एसा भयणा । अहवा लाडाचार्यानामादेशेन-जत्थ आयरिओ वसति सो सेज्जायरो । छत्तो आयरिओ । काहे त्ति गयं ।।
कइविहो पिंडो त्ति दारं
दुविह चउव्विह छव्विह, अट्टविहो होति बारसविहो य ।
सेज्जातरस्स पिंडो, तव्विवरीओ अपिंडो उ ॥३५३२॥ १. इतरो - मुच. । २. होती - मुच. ।
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६७
भासगाहा-३५२९-३५५७] बीओ उद्देसो
"दुविह०" गाहा ।
आहारोवहि दुविहो, विदु अण्णे पाण ओहुवग्गहिए । असणादिचउर ओहे, उवग्गहे छव्विहो एस ॥३५३३॥ अण्णे पाणे वत्थे, पादे सुयादिया य चउर? । असणादी वत्थादी, सूचादि चउक्कका तिन्नि ॥३५३४॥ तणडगलछारमल्लगसेज्जासंथारपीढलेवादी ।
सेज्जातरपिंडो सो, ण होति सेहो य सोवहिओ ॥३५३५॥
"आहारोवहि०" ["अण्णे पाणे०" "तण-डगला०"] वक्खाणगाहा । सूइयादी जेसिं ते सूयादीया । सूई पिप्फलगा णहच्छेदणगा कन्नसोहणं, एस अट्ठविहो बारसविहो असणादि एक ४। वत्थ-पडिग्गह-कंबल-पादपुंछणं । सूयादीगा य चत्तारि। कइविहे त्ति गयं ।
इदाणिं असेज्जायरो व्व काहे त्ति
आपुच्छिय उग्गाहिय, वसहीतो णिग्गतोग्गहे एगे। पढमादि जाव दिवसं, वुत्थे वज्जेज्जऽहोरत्तं ॥३५३६॥
"आपुच्छिय०" गाहा । एत्थ नेगमपक्षाश्रिता आह-एगो भणइ-जया सेज्जायरो आपुच्छिओ भवइ । 'उच्छू वोलिंति वई' गाहा [गा० १५३९] । तदा असेज्जायरो भवइ । अन्नो भणइ-निग्गंतुकामेहिं उग्गाहिते असेज्जायरो भवइ । अन्नो जाहे वसहीए निग्गया ताहे असेज्जायरो भवइ । 'पढमाए जाव दिवसं' अस्य व्याख्या-पढमाए पोरिसीए दिवसस्स आरब्भ जाव चउत्थे पहरे कप्पइ । कधं पुनरेतत् ज्ञायते ? जहा पढमाए पोरिसीए दिवसस्स आरब्भ । अत उच्यते
अग्गहणं जेण णिसिं, अणंतरेगंतरं दुहिं च ततो । गहणं तु पोरिसीहि, चोदग ! एते अणादेसा ॥३५३७॥
"अग्गहणं जेण णिसिं०" गाहा । रत्तिं सव्वं न कप्पइ घेत्तुं । अन्नो भणइ-पढमाए पोरिसीए गयाणं पुन्नाए असेज्जायरो, एसा अणंतरा । अन्नो भणइ-बिइए जामे गए । एसा एगंतरा । अन्नो भणइ-तइए जामे असेज्जायरो रत्तिं तो एस बिइयंतरो । अन्ने भणइ-चउत्थे जामे असेज्जायरो । अहवा एस बिइयंतरो पढमाओ जामाओ । एए णेगमपक्खस्सियाणं चोयगाणं वयणा । आयरिओ भणइ-एए सव्वे अणादेसा । 'वुत्थे वज्जेज्ज अहोरत्तं' ति । एयं आयरियवयणं । इमो आएसो-जावतिएणं असेज्जायरो भवइ ।
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
सूरत्थमणम्मि उ निग्गयाण दोण्ह रयणीण अट्ठ भवे ।
11
देवसिय मज्झ च दिणणिग्गति बितियम्मि सा वेला ॥ ३५३८॥ "सूरत्थमणम्मि उ० गाहा । सूरत्थमणे ते निग्गया । रत्तीए चत्तारि जामा, पभाए चत्तारि जामा, बिइयाए चत्तारि जामा एए चेव सिया चत्तारि जामा, रयणिच्चयाणं जामाणं दोन्ह चउक्कयाणं मज्झे एएसिं बारसहं जामाणं अंते असेज्जायरो वुत्थे वज्जेज्ज | 'अहोरत्तं' ति । अस्य व्याख्या–दिणे णिग्गए बिइयदिवसे सा वेला, सुरुग्गमे जइ निग्गया तो बिइयदिवसे ताए चेव वेलाए असेज्जायरो ते चेव दिवसस्स चत्तारि पहरा, रत्तीए वि चत्तारि पहरा । एवं अहोरत्तं वज्जियं उग्गए कप्पइ । एतदुक्तं भवति - बिइयदिवसे सा वेला । एष द्वितीयः प्रकारः । इदाणिं परिहरियव्वो व सो कस्स त्ति दारं
४६८
[ सागारियपारिहारियपगयं
लिंगत्थस्स उ वज्जो, तं परिहरतो व भुंजतो वा वि । जुत्तस्स अजुत्तस्स व, रसावणो तत्थ दिट्टंतो ॥३५३९॥
11
"लिंगत्थस्स उ० गाहा । जो लिंगं धरेइ तस्स जो सेज्जायरो 'तं' इति । तं सेज्जायरपिंडं भुंजंति वा परिहरंति वा, 'जुत्तस्स' त्ति सामन्नगुणेहिं 'अजुत्तस्स वा ' परिहरियव्वो। दिट्टंतो तत्थ रसावणाण, रसावणो णाम मज्जावणो मरहट्ठविसए रसावणो ज्झओ बज्झइ । तं दट्ठूण सव्वे वि भिक्खयरमादी परिहरति । अभोज त्ति काउं । एवं चेव तस्स रयहरणज्झओ दीसइ त्ति काउं परिहरिज्जंति सेज्जायरपिंडो । किं कारणं परिहरिज्जइ ? जेण दोसा । के दोसा ? उच्यते
तित्थंकरपडिकुट्ठो, आणा अण्णाय उग्गमों ण सुज्झे ।
अविमुत्ति अलाघवता, दुल्लभ सेज्जा य वोच्छेदो ॥३५४०॥ [ नि० ] “तित्थंकरपडिकुट्ठो०” दारगाहा । ' तित्थंगर पडिकुट्ठस्स' व्याख्या
पुर पच्छिमवज्जेहिं, अवि कम्मं जिणवरेहिं लेसेणं ।
भुतं विदेहहिं य, ण य सागरियस्स पिंडो उ ॥३५४१॥
["पुर-पच्छिम०” ] अवि य तेसिं मज्झिमयाणं एगस्स आहाकम्मं कयं, सेसाणं वट्ट, ण य सेज्जायरपिंडो । आणाए व्याख्या
सव्वेसि सि आणा, तप्परिहारीण गेण्हता ण कता । अण्णाउंछं न जुज्जति जहिं ठितो गेण्हतो तत्थ ॥३५४२॥
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
४६९
भासगाहा-३५३८-३५४७] बीओ उद्देसो
"सव्वेसि०" गाहा । 'तप्परिहारीणं' ति तित्थंकराणा अन्नातं उंछं भोत्तव्वं । तं न जुज्जइ जत्थ ठिया तस्सामिणं गेण्हंतस्स । 'उग्गमो न सुज्झे' अस्य व्याख्या
बाहुल्ला गच्छस्स उ, पढमालिय पाणगादिकज्जेसु।
सज्झाय करण आउट्टिता करे उग्गमेगतरे ॥३५४३॥
"बाहुल्ला०" गाहा । बहुयत्तणेण बाहुल्ला, उग्गमदोसो वा, अभिक्खगहणेणं करेज्जा स्वाध्यायमन्ताः साधवः चारित्रमन्ताः साधवः । एतेहिं आउट्टाविया । अविमुत्तीए व्याख्या
दव्वे भावेऽविमुत्ती, दव्वे वीरल्ल हारुबंधणता । सउणग्गहणे कड्डण, पइद्ध मुक्को वि आणेइ ॥३५४४॥ भावे उक्कोस-पणीयगेहितो तं कुलं ण छड्डेति । पहाणादी कज्जेसु व, गतो वि दूरं पुणो एति ॥३५४५॥
"दव्वे० ["भावे०"] । गाहाद्वयम् । दव्वे जहा वीरल्ल सउणओ दोरेण बद्धो पक्खी विघातेउं तेण दोरेण आणिज्जइ दूरमवि गओ । “भावे उक्कोस०" गाहा । कण्ठ्या । लाघवस्स व्याख्या
उवहि सरीरमलाघव, देहे णिद्धाइविंघियसरीरो । संघंसग सासभया, ण विहरइ विहारकामो वि ॥३५४६॥
"उवहि सरीर०" गाहा । समुद्दिसंतो परिवूढो भवति । एस सरीर अलाघवस्स । उवगरण-अलाघवस्स इमा गाहा
सागारि पुत्त भाउग, णत्तुग दाण अतिखद्ध भारभया । ___ण विहरति ओम सावय, णियडाऽगणि भाण एज्ज त्ति ॥३५४७॥
"सागारि पुत्त०" गाहा । एगो साहू ठिओ । तस्स उवहीसागारियस्स भाया पिया पुत्ता नत्तुगा य उवकरणं देंति । तं खलु उवकरणं जायं । तेण पडिबंधेणं न विहरइ । दुब्भिक्खं च जायं । ताहे सेज्जायरेण चिंतियं, एसो अम्हे य मरिस्सामो । तेण सण्णाभूमिं गयस्स उवकरणं णीणेत्ता संगोवेत्ता वसही झामिता । आगएण दिटुं । ताहे सो भायणाणि घेत्तूण गओ । भणिओ य सिज्जायरेण - पुणो एज्जह । सुयाले आगओ । तं च से सिटुं । दिन्नं च सव्वं । एए दोसा 'अलाघवे दुल्लभ सेज्ज'त्ति, अस्य व्याख्या
१. = श्येनपक्षी (पासम ८१४) ।
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७०
विसेसचुण्णि
[सागारियपारिहारियपगयं भिक्खा पयरणगहणं, दोगच्चं अण्णआगमे ण देमो ।
पयरण णत्थि ण कप्पति, असाहु तुच्छे य पण्णवणा ॥३५४८॥
"भिक्खा पयरण." गाहा । पंचसयओ गच्छो । तेसिं साहूणं दिवसे दिवसे एक्केक्को भिक्खं पयरणं गेन्हइ । तेहिं पंचहिं सएहिं दिणे दिणे 'गिन्हमाणेहिं सो ढेल्लो जाओ । ते गया साहू । अन्ने आगया । वसहिं मग्गंति । सो भणइ-अत्थि वसही । किं पुण अहं ढेल्लो जाओ? पयरणं णत्थि तेण वसही ण देमि । ते साहुणो भणंति-अम्ह ण कप्पइ पयरणं घेत्तुं । सो भणइरिक्केहिं भायणेहिं णिगच्छंता अमंगलं भवइ ण देमि वसहिं । एवं दुल्लभा सेज्जा भवइ । 'असाहुत्ति अमंगलमित्यर्थः । 'तुच्छे यत्ति अम्हं घराओ रिक्कएहिं भायणेहिं णिग्गच्छंतीत्यर्थः । 'वोच्छेदो'त्ति, अस्य व्याख्या
थल देउलिया ठाणं, सतिकालं दट्ट दट्ट तहिं गमणं । निग्गएँ वसहीभंजण, अण्णे उब्भामगाऽऽउट्टा ॥३५४९॥
"थल देउलिया०" गाहा । गामस्स मज्झे देवद्रोणी । देउलियाए साहू ठिया । ते पडियरंता अच्छंति । जहिं जहिं देसकालो तहिं तहिं जमगसमगं उवयंति जहा तेसिं गिहत्थाणं समुद्देसविग्घो भवति । तेहिं साहूहिं गएहि मा अन्नो कोइ ट्ठाहिति त्ति सा देउलिया भग्गा । एवं सेज्जावोच्छेदो । अन्नत्थ अन्नेहिं विवरितं कयं, उब्भामो भिक्खायरियाए आणेति । तत्थ आउट्टा दोसा वा । के तस्स त्ति गयं ।।
इदाणिं कारणजाए त्ति दारंदुविहे गेलन्नम्मी, निमंतणे दव्वदुल्लभे असिवे ।
ओमोदरिय पओसे, भए व गहणं अणुण्णायं ॥३५५०॥ [नि०] "दुविहे०" गाहा । दुविहं गेलन्नं, आगाढं अणागाढं च । अस्य व्याख्यातिपरिरयमणागाढे, आगाढे खिप्पमेव गहणं तु ।
कज्जम्मि छंदिया घेच्छिमो त्ति ण य बेंति उ अकप्पं ॥३५५१॥
"तिपरिरय०" गाहा । पूर्वार्द्ध कण्ठ्यम् । णिमंतणाए पच्छद्धं । अहवा णिमंतेइ दिवसे दिवसे तत्थ भाणियव्वं-न वट्टइ । भणियव्वो - अम्हं एयं साहीणं ।
१. वसहिं इत्यधिकं ड । २. = दरिद्रः (दे.) पासम ३७५ ।
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३५४८-३५५८] बीओ उद्देसो
४७१ जं वा असहीणं तं, भणंति तं देह तेण णे कज्जं । णिब्बंधे चेव सइं, घेत्तूण पसंग वारेति ॥३५५२॥ "जं वा असहीणं०" गाहा । 'सई' ति सकृत् गेन्हति । 'दव्वदुल्लभे'त्ति अस्य
व्याख्या
दुल्लभदव्वं व सिया, संभारघयादि घेप्पती तं तु ।
ओमऽसिवे पणगादिसु, जतिऊणमसंथरे गहणं ॥३५५३॥
"दुल्लभदव्वं०" पूर्वार्द्धम् । 'संभारघतादि' गिलाणपाउग्गाणि ओसहाणि घेप्पंति असिवोमोयरिया उ पच्छद्धेणं वक्खाणेइ । प्रदोष इति राज्ञः अस्य व्याख्या
उवसमणट्ठ पदुढे, सत्थो वा जा ण लब्भते ताव ।
अच्छंता पच्छण्णं, गेण्हंति भए वि एमेव ॥३५५४॥ "उवसमणट्ठ०" गाहा । 'भये 'त्ति बोहियतेणाणं । अन्नत्थ न सक्कइ गंतुं । इदाणिं जयण त्ति दारं । तिक्खुत्तो सक्खेत्ते, चउद्दिसिं मग्गिऊण कडयोगी ।
दव्वस्स य दुल्लभया, सागारियसेवणा दव्वे ॥३५५५॥ "तिक्खुत्तो०" गाहा । कण्ठ्या । एगस्स गयं सागारियस्स । इदाणिं अणेगेसु कहं घेत्तव्यो, का वा जयणा ?
णेगेसु पिया पुत्ता, सवत्ति वणिए घडा वए चेव । एएसिं णाणत्तं, वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥३५५६॥
"णेगेसु पिया-पुत्ता०" दारगाहा । पिया-पुत्ता-सवत्ती उवणिया घडावइया । तत्थ पढमं दारं । पियापुत्ताणं सामन्नं जत्थ तत्थ अणुण्णवणविही भण्णइ
पित पुत्त थेरए या, अप्पभु दोसा य तम्मि उ पउत्थे
जेट्टातिअणुण्णवणा, पाहुणए जं विधिग्गहणं ॥३५५७॥ [नि० ] "पिया पुत्त०" गाहा पुरातना । अस्य व्याख्यादुप्पभिति पिता पुत्ता, जहिं होंति पभू ततो भणइ सव्वे । णातिक्कमंति जं वा, अपभुं व पभुं व तं पुव्वं ॥३५५८॥
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७२
विसेसचुणि
[सागारियपारिहारियपगयं "दुप्पभिइ०" त्ति गाहा । दोन्नि आदि काउं जाव अणियया पिया-पुत्ता, ते पुण सव्वे पभुणो । ते सव्वे अणुण्णवेयव्वा । अहवा पभू वा अप्पभू वा, जेण दिन्नं कयं वा अविकोप्पं भवइ सो अणुन्नवेयव्वो ।
अप्पभु लहुओ दिय णिसि, पभुणिच्छूढे विणास गरहा य । असहीणम्मि पभुम्मि उ, सहीणजेट्ठादऽणुण्णवणा ॥३५५९॥
"अप्पभु लहुओ०" गाहा । जइ अपभुं अणुन्नवेंति मा० (मासलघु) दिया वा राओ वा निच्छुभणदोसा चउलहुया, चउगुरुगा णिच्छूढा । तेणसावएहिं विणासं पावेज्ज । गरहा - किं भुग्गएहिं कम्मेहिं णिच्छूढा ? पुव्वद्धस्स भणियं वक्खाणं । इदाणि पच्छद्धस्स भण्णइ"असहीणम्मि०" गाहापच्छद्धं । असहीणो असामाणिओ जे सामाणा तेसिं जो जेट्ठतरो पुत्तो सो अणुन्नवेयव्वो । ‘पाहुणए' त्ति अस्य व्याख्या
पाहुणयं च पउत्थे, भणंति मेत्तं व णातगं वा से । तं पि य आगतमेत्तं, भणंति अमुएण णे दिण्णं ॥३५६०॥ अप्पभुणा उ विदिण्णे, भणंति अच्छामु जा पभू एती । पत्ते उ तस्स कहणं, सो उ पमाणं ण ते इतरे ॥३५६१॥
"पाहुणयं च०" ["अप्पभुणा०"] गाहाद्वयम् । सेज्जायरस्स पाहुणगो जो अब्भरिहिसे (अब्भहितो से) तं अणुन्नवेंति । सेसं कण्ठ्यम् । 'विहिग्गहणं'ति अस्य व्याख्या
इय एसाऽणुण्णवणाजतणा पिंडो पभुस्स ऊ वज्जो ।
सेसाणं तु अपिंडो, सो वि य वज्जो दुविह दोसा ॥३५६२॥ "इय एसा०" गाहा । कण्ठ्या । 'दुविहदोस'त्ति भद्दगपंतदोसा । पिया-पुत्त त्ति गयं । इदाणिं सवत्ति त्ति दारं । एगे महाणसम्मि, एक्कतों उक्खित्तै सेस पडिणीए । जेट्टाएँ अणुण्णवणा, पउत्थे सुय जे? जाव पभू ॥३५६३॥
"एगे महाणसम्मि०" गाहा । अस्य पश्चार्द्धस्य ताव व्याख्या उच्यते-"जेट्टाए अणुण्णवणा०" गाहापच्छद्धं । अस्य व्याख्या
तम्मि असाहीणे जेट्टपुत्तमाया व जा व से इट्टा । अह पुत्तमाय सव्वा, जीसे जेट्ठो पभू वा वि ॥३५६४॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीओ उद्देस
"तम्मि असाहीणे०" गाहा । एसा अणुन्नवणा । इमो गेण्हणे विही—
भासगाहा - ३५५९-३५६८ ]
असहीणे पभुपिंडं, वज्जंती सेसए तु भद्दादी । साहीणे जहि भुंजति, सेसे वि उ भद्द पंतेहिं ॥३५६५॥
44
'असहीणे पभुपिंडं० " गाहा । कण्ठ्या । साहिणे जहिं भुंजइ तं विवज्जेंति । सेसे वि वज्जेंति । ण पुण सो सेज्जायरपिंडो मा भद्दगपंतदोसो होज्जा तो वज्जेंति । एयं पच्छद्धं गाहाए वक्खाणियं ।
४७३
इदाणिं पुव्वद्धं वक्खाणे - ' एगे महाणसम्मि एक्कसे उक्खित्त सेसपडिणी 'ति । तं पुण एगत्थ सिद्धं एगत्थ भुंजंति । एत्थ सिद्धं वीसुं [भुंजंति । वीसुं] सिद्धं एगत्थं भुंजति। वीसुं सिद्धं वीसत्थं (वीसुं) भुंजंति । एत्थ गिण्हणे विही भणइ–
एत्थ रंधणे भुंजणे य वज्जेंति भुत्तसेसं पि ।
एमेव वीसुद्धे, भुंजंति जहिं तु एगत्था ॥ ३५६६॥
“एगत्थ रंधणे०” गाहा । कण्ठ्या । 'उक्खित्ते' इति जत्थ एगत्थ भुंजंति तत्थ णीयं, भुत्तसेसं पडियाणियं तं पि वज्जणीयं । एवं असामाणे भत्तारे । साहीणे पुण इमो विही । सो पुण काएइ भज्जाए निययं गिहे समुद्दिसइ दुप्पभिइ वा दिवसाणि ।
निययं व अणिययं वा, जहिं तरो भुंजती तु तं वज्जं । सेसासु वि ण य गिहति, मा छोभगमादि भद्दाई ॥३५६७॥
"
"णिययं व अनिययं वा०' गाहा । कण्ठ्या । भद्दपंतदोसा । भद्दि वा पक्खेवादि करेज्ज | पंता भणेज्ज एसा पडिभाइ, अहं न पडिभामि । सेज्जायरस्स वा संका णिच्छुभणादि। सवत्तिणीओ त्ति दारं गयं ।
इदाणिं वणिए त्ति दारं—सेज्जायरो वाणिज्जेण गंतुकामो निग्गमएणं ठिओ सो पुण वा खेत्तस्स ठिओ होज्ज, अंतो वा खेत्तस्स । तत्थ गेण्हणे विही भइ -
दोसु वि अव्वोच्छिण्णे, सव्वे जंतम्मि जं च पाउग्गं ।
खंधे संखडि अडवी, असती य घरम्मि सो चेव ॥३५६८ ॥ [ नि० ]
" दोसु वि अव्वोच्छिन्ने० " गाहा पुरातना । अस्य व्याख्या
१. वाणिज्जे ।
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७४
विसेसचुण्णि
[सागारियपारिहारियपगयं निग्गमगाइ बहि ठिए, अंते खेत्तस्स वज्जए सव्वं । बाहिं तद्दिणणीए, सेसेसु पसंगदोसेण ॥३५६९॥ ठितो जया खेत्तबहिं सगारो, भत्तादियं तस्स दिणे दिणे य । अच्छिण्णमाणिज्जति निज्जती य, गिहा तदा होति तहिं वि वज्जे ॥३५७०॥
"निग्गमादि बहि ट्ठिए०" ["ठितो जया०"] गाहा । जं अंतो खेत्तस्स तं सव्वं सेज्जायरपिंडो ‘दोसु वि अव्वोच्छिन्नं'ति खेत्तबाहिं ठियस्स जं निज्जइ भत्त-पाणं सो सेज्जायरपिंडो । जं आणिज्जइ पारियासियं च न सो सेज्जातरपिंडो, न पुण घेप्पइ । मा पसंगदोसो होहिति । 'जंतम्मि जं च पाउग्गं'ति ।
बाहिं ठिय पठियस्स उ, सयं व संपत्थिया उ गेण्हंति । तत्थ उ भद्दगदोसा, ण होंति ण य पंतदोसा उ ॥३५७१॥
"बाहिं ठित०" गाहा । खेत्तबाहिं ठियस्स जाए वेलाए संपट्ठिओ ताए वेलाए कप्पइ। साहुणो वा संपट्ठिया बाहिं ठिओ देइ कप्पइ जं पाउग्गं । अंतो वा खेत्तस्स सिज्जायर कच्छपुडिओ संववहरइ । देवकुले वा संखडिं करेइ । णाग-जन्नगादी कट्ठछेदणिमित्तं वा अडवी पविट्ठो जं देइ किं सेज्जायरपिंडो असेज्जायरपिंडो ? अत उच्यते
अंतो बहि कच्छउडियादि ववहरंते पसंगदोसा उ । देउल जण्णगमादी, कट्ठादऽडवि व वच्चंते ॥३५७२॥
"अंतो बहि कच्छउडि०" गाहा । जं अंतो खेत्तस्स तं सव्वं सेज्जायरपिंडो, जं वा [बाहिं] खेत्तस्स तं न होइ सेज्जायरपिंडो, पसंगदोसेहिं पुण न कप्पइ । 'असई य घरम्मि सो च्चेव'त्ति [गा० ३५६८] पवेसियस्स सेज्जातरस्स घरे वि न कप्पइ सोच्चेव सेज्जातरपिंडो ।
एतदेवार्थं -
मुत्तूण गेहं तु सपुत्त दारो, वाणिज्जमादी जति कारणेहिं । सयं व अण्णं व वएज्ज देसं, सेज्जातरो तत्थ स एव होति ॥३५७३॥
१. बाहिं वा खेत्तस्स इत्यधिकं अ ब इ ।
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३५६९-३५७८] बीओ उद्देसो
४७५ "मोत्तूण गेहं०" वृत्तं कण्ठ्यम् । वणिए त्ति गयं । इदाणिं घडत्ति
महतर अणुमहतरए, ललियासण कडुअ दंडपतिए य । एतेहिं परिग्गहिया, होति घडातो तदा काले ॥३५७४॥ सव्वत्थ पुच्छणिज्जो, तु महतरो जेट्ठमासण धुरे य । तहियं तु असण्णिहिए, अणुमहतरतो धुरे ठाति ॥३५७५॥ भोयणमासणमिटुं, ललिए परिवेसिया दुगुणभागो । कडुओ उ दंडकारी, दंडपती उग्गमे तं तु ॥३५७६॥
"महत्तर०" ["सव्वत्थ०" "भोयणमासण"] गाहात्रयम् । महत्तरओ णाम जो सव्वेसिं मेढिभूतो । अणुमहत्तरओ जो तस्स गयस्स महत्तरगतं करेइ । ललियासणाणि दो दो भाए दाऊण जं से हितइच्छितं तेण गुरुं जइ आसणम्मि वा निसीदति तम्मि परिवेसेंतएण वा तेण परिवेसावेइ । कडुगो जो कडुगफरुसाणि अमज्जाताए भणइ, दंडं च उग्गमेइ । दंडपइओ जो दंडं करेइ । जं एएसि देउलं वा सभा वा करित्ता तत्थ का अणुण्णवणा ?
उल्लोमाऽणुण्णवणा, अप्पभुदोसा य एक्कओ पढमं ।
जेट्ठादि अणुण्णवणा, पाहुणए जं विहिग्गहणं ॥३५७७॥ "उल्लोमाऽणुण्णवणा०" गाहा । एईसे वक्खाणगाहा - उलोम लहू दिय णिसि, तेणेक्कहिं पिंडिए अणुण्णवणा ।
असहीणे जेट्ठादि व, जइ व समाणा महतरं वा ॥३५७८॥
"उल्लोम लहू०" गाहा । 'उल्लोमंति पडिलोमं जइ अणुण्णवेइ मासलहुं । जं दिया वा राओ वा णिच्छुभिहिति तेणेक्कहिं सव्वे मिलिया अणुन्नविज्जंति । 'असहीणे'त्ति जइ सव्वे एगट्ठ मिलिया ण लब्भंति असमाणिगाहा तो महत्तरओ अणुजाणाविज्जइ । अह महत्तरओ पदत्थो तस्स जो पाहुणगो अब्भरहिओ आगओ तं अणुन्नवेत्ता अच्छंति । जाव सो आगओ सव्वेसि सो सेज्जायरपिंडो, इयरे वि पुण परिहरिजंति । घड त्ति गयं ।
इदाणिं वइय त्ति दारं
१. असाहीणगा - इति भाव्यम् ।
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७६
विसेसचुणि
[सागारियपारिहारियपगयं बाहिं दोहणवाडग, दुद्ध दही सप्पि तक्क णवणीते ।
आसण्णम्मि ण कप्पति, पंच पए उप्परिं वोच्छं ॥३५७९॥
"बाहिं०" गाहा । सेज्जायरस्स वइया । बाहिं णाम सेज्जायरवाडगस्स बहिता सा पुण खेत्तस्स अंतो । तत्थ गावीओ दुज्झंति । तत्थ दुद्धं वा दहिं वा तक्कं वा णवणीयं वा सप्पि वा एते पंच वि पदे सेज्जायरपिंडो त्ति काउं न कप्पइ घेत्तुं । 'बाहिरे वोच्छंति बाहिं खेत्तस्स तत्र वक्ष्यामि विहिं।
निज्जंतं मोत्तूणं, वारग भति दिवसए भवे गहणं । छिण्णं भतीय कप्पति, असती य घरम्मि सो चेव ॥३५८०॥
"निज्जंतं०" गाहा । निज्जंतं णाम जाणि दुद्धादीणि पंचपदाणि ततो वइयाओ सेज्जायरस्स घरं णिज्जति ताणि मोत्तुं जं अन्नं तं न होइ सेज्जायरपिंडो, न पुण घेप्पइ मा भद्दगपंतदोसा होज्ज । जद्दिवसं पुण भयगस्स वारओ तद्दिवसं सेज्जायरस्स अपासंतस्स कप्पइ, पासंतस्स न कप्पइ, मा भद्दगपंत दोसा होज्ज । 'छिन्नभतीय कप्पइ' अस्य व्याख्या
बाहिरखेत्ते छिण्णे, वारगदिवसे भतीय छिण्णे य ।
सो उण सागरिपिंडो, वज्जो पुण दिट्ठि भद्दादि ॥३५८१॥
"बाहिर०" गाहा । बाहिं खेत्तस्स छिन्नशब्द: अर्थद्वये द्रष्टव्यः । बाहिरा से सेज्जातरघरं ण णिज्जइ एयं छिन्नं । जं वावीहिं दूहाहिं दुद्धाओ गोवालो अद्धभागं गेण्हइ तम्मि भागे गेण्हइ, तम्मि भागे गहिए छिन्नं भन्नइ । एए दो वि ण सागारियपिंडो अद्दिट्ठा कप्पंति । अह सेज्जायरगा गो अच्छिण्णो गृहं नीयत इत्यर्थः सो सेज्जायरपिंडो भवति । असइ णाम असमाणिए सेज्जायरे जं एवं भणियं 'घरम्मि सो चेव'त्ति जइ सेज्जायरो समाणुसगो वइयं गओ होज्ज ताहे सेज्जायरपिंडस्स एव जहिं वच्चइ तहिं परिहरियव्वो । एगं तत्थ कप्पागं ठवइत्ता अवसेसे निव्विसेज्ज । तेषामेकं सेज्जायरं स्थापयेत् । सेसा णिव्विसेज्ज गृह्णीयादित्यर्थः । जइ सकारणे ठवेइ इमे दोसा
एगं ठवें निव्विसए, दोसा पुण भद्दए य पंते य । निस्साए वा छुभणं, विणास गरहं व पावंति ॥३५८२॥
"एगं ठवे०" गाहा । भद्दगो तं निस्साए छुभेज्ज इयरेसिं सकासे-संजयाणं देज्जह मम ण गेण्हंति, एए भद्दगदोसा । इमे य पंतदोसा-दिवसओ राइओ वा णिच्छुभेज्ज तत्थ विणास
१. उप्परिं - मुच । २. गावीहिं इति भाव्यम् ।
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७७
भासगाहा-३५७९-३५८६] बीओ उद्देसो गरहणादी पुव्वुत्ता । कहं पुण णिव्विसंताण दोसो णत्थि ?
सड्डेहिं वा वि भणिया, एग ठवेत्ताण णिव्विसे सेसे । गणदेउलमादीसु व, दुक्खं खु विवज्जिउं बहुगा ॥३५८३॥
"सड्ढेहिं वा वि०" गाहा । ताहे भणंति-ठवेह अज्जो एगं कप्पाकं सेज्जायरमित्यर्थः । अहवा बहुयाणं सामण्णा देउलिया जत्थ ते संजया ठिया ताहे असंथरणादिसु एगं कप्पागं ठवेति। एत्थ पुण इमा जयणाविही
गेण्हइ व वारएणं', अणुग्गहत्थीसु जह रुई तेसिं । पक्कण्णपरीमाणं, संतमसंतेयरे दव्वे ॥३५८४॥
"गिण्हइ व वारएणं०" गाहा । कण्ठ्या । पक्के अन्ने जाणइ किं परिमियाणं सिज्झइ ण वा, परिमाणेण वा गेण्हति यद्रव्यं तेषां विद्यते न विद्यते वा एयं जाणइ । अह जाणणाए उवओगं ण देइ कीतकयाई दोसा होज्ज । 'इतरे'त्ति सेज्जायरो ।।।
[सुत्तं]-नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा सागारियपिंडं बहिया अनीहडं असंसटुं वा संसटुं वा पडिगाहित्तए ॥२-१४॥
सम्बन्धो
अंतो नूण न कप्पइ, कप्पइ णिक्कामिओ हु मा एवं ।
पत्तेय विमिस्सं वा, पिंडं गेण्हेज्जऽतो सुत्तं ॥३५८५॥
["अंतो नूण न०"] गाहासिद्धः । अ-मा-नो-ना प्रतिषेधे । किं पडिसेधेइ ? सागारियपिंडं । सागारियपिंडो पुव्ववन्निओ । बहिया अणीहडं = बाहिं वाडगस्स अणीणियं, असंसर्ट = अन्नेहिं समं अमेलियं, पडिगाहित्तए । एमेव संसटुं पि । एतदेवार्थ
वाडगदेउलियाए, इच्छा देंतम्मि गहण तह चेव ।
णीसट्ठमणीसटे, गहणागहणे इमे दोसा ॥३५८६॥
"वाडग०" गाहा । वाडगस्स मज्झे देउलिया, तत्थ भोज्जं संखडीए ते वाडइल्लया निवेदणचोल्लए आणेत्ता 'इच्छा देंतम्मि' त्ति दाउं इच्छंति भिक्खायराणं । तत्थ साहूणं 'गहण तह चेव'त्ति जहा हेट्ठा भणियं-न कप्पइ सागारियपिंडो । अत्र विभासा -
१. गिण्हंति वारएणं मुच ।
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण
[ सागारियपारिहारियपगयं
उप्पत्तियं वा वि धुवं व भोज्जं, तस्सेव मज्झम्मि उ वाडगस्स । अमिस्सिते सागरिचोल्लगम्मि, अण्णेहि सो चेव उ तस्स पिंडो ॥ ३५८७॥ "उप्पत्तियं वा वि० " वृत्तम् । 'उप्पत्तियं'ति अतिहीए । 'धुवं वत्ति धुवं कीर नवमीए वा दसमीए वा । 'अमिस्सिते' त्ति अण्णेहिं समं चोल्लएहिं, एगत्थणा दुयालियं ‘णीसट्टमणीसट्टे गहणागहणे इमे दोस'त्ति 'णीसट्टं' ति जं णिवेइयं वाणमंतरस्स, इयरं अणिवेदियं । इमे दोसा
४७८
-
भद्दो तन्नीसाए, पंतो घेप्पं दणं भइ ।
अंतो परे ण इच्छह, इह गहणं दुधम्मो त्ति ॥३५८८॥
" भद्दो तन्नीसाए १० " गाहा । एयं सागारियसंतियं चोल्लयं गेण्हंता से दोसा अह गेण्हंति इमे दोसा
44
तेसु अगिण्हंतेसु य, तीसे परिसाऍ एवमुप्पज्जे ।
को जाणइ किं एते, साहू घेत्तुं ण इच्छंति ? ॥३५८९॥
11
"तेसु अगिण्हंतेसु य० गाहा । कण्ठ्या। णवरं 'किं साहु'त्ति किं साहुणो
गिण्हंति ?
नूणं सें जाणंति कुलं व गोत्तं, आगंतुओ सो य तहिं सगारो । भूणग्घऽसोयं व ततो च्चए वि, जं अम्ह इच्छंति ण सेज्जदातुं ॥३५९० ॥ " नूणं से जाणंति०" वृत्तं । कण्ठ्यम् । नवरं भूणग्घऽसोयं चऽत्र णग्घादिक्करूवमारओ'। असुइगो वा एस ।
ओभामिओ णेहि सवासमज्झे, चंडालभूतो य कतो इमेहिं ।
गेहे वि णिच्छंति असाधुधम्मा, अतो परं किं व करेज्ज अण्णं ॥३५९१॥ ओभामिओ०" वृत्तं कण्ठ्यम् ।
राओ दिया वा वि हु णेच्छुभेज्जा, एगस्सऽणेगाण व सेज्जछेदं । अद्धाण णिता व अलंभे जं तू, पावेज्ज तं वा वि अगिण्हमाणा ॥ ३५९२ ॥
"राओ दिया० " वृत्तं । कण्ठ्यम् । एयं असंसट्टं भणियं ।
१. भद्दओ निस्साए अ ब क ड इ । २. 'भूणग्घऽसोयं व' भूणग्घादिक्रूवगारओ ( ? ) इति पाठः सम्भाव्यते ।
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७९
भासगाहा-३५८७-३५९८]
बीओ उद्देसो इदाणिं संसट्ठमेलियमित्यर्थः । संसट्ठस्स उ गहणे, तहियं दोसा इमे पसज्जंति । तण्णीसाएँ अभिक्खं, संखडिकारावणं होज्जा ॥३५९३॥ "संसट्ठस्स उ गहणे०" गाहा । कण्ठ्या । अलऽम्ह पिंडेण इमेण अज्जो !, भुज्जो ण आणेति जहेस इत्थं । साहू ण इच्छंति इमस्स दोसा, अम्हे वि वज्जेमु ण कोवि एस ॥३५९४॥ "अलऽम्ह पिंडेण" वृत्तं कण्ठ्यम् ।।
अगम्मगामी किलिबोऽहवाऽयं, बोट्टी व हुज्जा से सुणादिणा वा । दोसा बहू तेण जहिं सगारो, पिंडं णए तत्थ उ णाभिगच्छे ॥३५९५॥
"अगम्मगामी०" वृत्तं । कण्ठ्यम् । नवरं 'बोट्टी व'त्ति विट्टला भज्जा से सुणादिणा वा एयं विज्जलियं ।
[सुत्तं]-नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा सागारियपिंडं बहिया नीहडं असंसटुं पडिग्गाहित्तए । कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा सागारियपिंडं बहिया नीहडं संसटुं पडिग्गाहित्तए ॥२-१५॥
बहिया उ असंसढे, दोसा ते चेव मोत्तु संसटुं । संसट्ठमणुण्णायं, पेच्छउ सागारितो मा वा ॥३५९६॥ [नि०] "बहिया उ०" गाहा । एईए गाहाए इमाओ वक्खाणगाहाओनीस?मसंसट्ठो, वि अपिंडो किमु परेहि संसट्ठो ।
अप्पत्तियपरिहारी, सगारदिटुं परिहरंति ॥३५९७॥ [नि०]
"नीसट्टमसंसट्ठो वि०" गाहा । बहिया णीणेत्ता-जहा निवेइओ वाणमंतरस्स, जस्स वा अट्ठाए णीणिते तस्स दिण्णो जया भवइ सो णिसट्ठो भण्णइ । सो णिसट्ठो जइ वि असंसट्ठो अन्नेहिं चोल्लएहिं समं अमेलिओ वि । अपिंडो णाम ण सो सागारियपिंडो । जइ ताव एस सागारियपिंडो न भवइ, किमंगं पुण जो अन्नेहिं चोल्लएहिं समं मेलिओ संतो प्रागेव सो सागारियपिंडो ण भवइ ? सो पुण कप्पइ जइ सागारिओ ण पासइ दिज्जंतं । अह पासइ सागारिओ तो ण घेप्पइ – मा से अपत्तियं होहिति ।
अद्दिट्ठस्स उ गहणं, असती तव्वज्जितेण दिट्ठस्स । दिढे व पत्थियाणं, गहणं अंतो व बाहिं वा ॥३५९८॥ [नि०]
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८०
विसेसचुण्णि
[सागारियपारिहारियपगयं __ "अदिट्ठस्स उ ०" गाहा । तम्हा अप्पत्तियपरिहरणत्थं अद्दिढुस्स सागारियपुत्तादीहिं वा गहणं अणुन्नायं । अह असंथरणं ताहे सागारिएण अद्दिट्ठस्स पुत्तादीहिं पुण दिट्ठस्स वि गहणं अणुन्नायं । अह ते साहुणो संपट्ठिया चेव ताहे गहणं अणुन्नायं, अंतो वा बाहिं वा णीहडस्स वा अणीहडस्स वा इत्यर्थः ।
पाहुणगा वा बाहिं, घेत्तुमसंसट्टगं च वच्चंति ।
अंतो वा उभयं पी, तत्थ पसंगादयो णत्थि ॥३५९९॥ [नि०]
"पाहुण०" गाहा । जइ पाहुणगाए बाहिं णीणियं णिसटुं असंसर्ट पि गेहंति, तत्थ अप्पत्तिय दोसा नत्थि । अणीहडं पि जं संसटुं तं घेप्पइ तत्र नास्ति प्रसंगादयः । एयाओ पुराणियाओ गाहाओ वक्खाणियाओ । एयासिं इमाओ विभासागाहाओ ।
जो उ महाजण पिंडेण मेलितो बाहि सागारियपिंडो । तस्स तहिं अपभुत्ता, ण होति दिढे वि अचियत्तं ॥३६००॥ जं पुण तेसिं चिय भायणेसु अविमिस्सियं भवे दव्वं । तं दिस्समाण गहियं, करेज्ज अप्पत्तियं पभुणो ॥३६०१॥ जं पुण तेण अदितु, दुघाण गहणं तु होतऽसंसटे । तहियं ताणि कधिज्जा, ण यावि ण य आयरो तत्थ ॥३६०२॥
"जो उ महाजण०" ["जं पुण तेसिं०" "जं पुण तेण अदिढे०"] गाहात्रयम् । दुघाणं ति वा दुक्खाणं ति वा दुब्भिक्खं ति वा एगटुं । असंसटुं गहिए पुत्तादीहिं दिट्ठिते कहेज्ज वा। सेज्जायरस्स ण वा कहिए वा ण वा, आदरो से ।
[सुत्तं] नो खलु निग्गंथो वा निग्गंथी वा सागारियपिंडं बहिया नीहडं असंसर्दु संसर्ट करेइ, करेंतं वा साइज्जइ, से दुहओ वीइक्कममाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारहाणं अणुग्घाइयं ॥२-१६॥
___ "नो खलु निग्गंथो वा निग्गंथी वा सागारियपिंडं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सुत्तत्थगाहा
संसट्ठस्स उ करणे, चउरो मासा हवंतऽणुग्धाता ।
आणादिणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽदाए ॥३६०३॥ "संसट्ठस्स उ०" गाहा । जो कोइ तं सागारियपिंडं बहिया नीहडं असंसर्ट - अम्ह
१. पहिणिया हडं अ ब क ड इ ।
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३५९९-३६०९]
बीओ उद्देस
गहणं ण एंति काउं संसट्टं करेइ करेंतं वा सादिज्जइ तस्स चउगुरुगा । इमे दोसा
सयमेव उ करणम्मी, उदगप्फुस भंडणुण्हवण पंते । तेणा चारभडा वा, कम्मबंधे पसज्जणया ॥ ३६०४॥
"सयमेव उ० " गाहा । स्वयं संसकरणे इमे दोसा- उदगप्फुसणं णाम उदगेण पक्खालेंति, असुइएणं संजएणं छित्तं ति काउं । 'भंडणं 'ति । तुब्भे किं अम्हच्चयाणि भायण छिवह त्ति असंखडं करेज्ज । 'उन्हवणं 'ति ताणि भायणाणि अगणिकाएण पडिदहेज्ज । जं पंता ते एयाणि करेज्ज । किञ्चान्यत् -
भिंदेज्ज भाणं दवियं व उज्झे, डज्झेज्ज उण्हेण कडी व भुज्जे । संसत्तगं तं व जहिं व छुब्भे, विरोहि दव्वं व जहिं व छड्डे || ३६०५॥ “भिंदेज्ज०” वृत्तं । संसत्ते जहिं वा दज्झइ एत्थ संजमविराहणा । जहिं छुब्भइतं दव्वविरुद्धं भवेज्ज । पश्चार्द्धस्या (स्ये) यं विभाषा ।
ܪ
४८१
तं तेण छूढं तहिगं च पत्ता, तेणा भडा घोड कुकम्मिगा य । आसत्तणामति आउ मंसा, ण जिण्णऽणादेस ण जा विउट्टे ॥३६०६॥
"
“तं तेण छूढं०” वृत्तम् । 'तं' इति तं चोल्लगं अन्नेहिं सम्मेलियं तत् प्रयोगादुक्तानां कर्मबन्धः, जाव तस्स ठाणस्स ण पडिक्कमंति ताव कम्मबंधो ।
णिच्छंति व मरुगादी, ओभावण जं च अंतरायं तु ।
कुज्जा व पच्छकम्मं, पवत्तणं घाय बंधं वा ॥ ३६०७॥
"णेच्छंति व मरुगादी ० " गाहा । तत्प्रयोगेण प्रवर्तनं होज्ज । घाओ = प्रहारो बंधेज्ज संजए । एए सयं करणे दोसा । अह असमत्था अन्नेण कारवावेंति, जो वा संतो कोइ छुब्भइ तं अनुमोदंति तत्थ दोसा ।
कारावणमण्णेहिं, अणुमोदण उम्हमादिणो दोसा ।
दुविहे वतिक्कमम्मि, पायच्छित्तं भवे तिविहं ॥ ३६०८ ॥ लोउत्तरं च मेरं, अतिचरई लोइयं च मेलंतो ।
अहवा सयं परेहि य, दुविहो तु वतिक्कमो होति ॥ ३६०९ ॥
'कारावण० " [ "लोउत्तरं च० " ] गाहाद्वयम् । जाहच्च एतं छुब्भेज्ज सोच्चेवण
स मन्नेज्ज कीस तुमं मम छिवसित्ति । तत्थ वि ते चेव अणुमोदणे दोसा मे[रं] अतिक्कमइ
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८२
विसेसचुण्णि
[सागारियपारिहारियपगयं जा य तेसिं सीमा - जहा अम्हेहिं अन्नमन्नस्स ण मेलेयव्वं ति। सेसं कण्ठ्यम् ।।
इदाणिं पच्छित्तं भन्नइ-सयं करण-कारावण-अणुमोदणे तिविहं :: । (चतुर्गुरु) ।
पढमिल्लुगम्मि ठाणे, दोहि वि गुरुगा तवेण कालेण । बितियम्मि य तवगुरुगा, कालगुरू होति ततियम्मि ॥३६१०॥ "पढमिल्लुगम्मि०" गाहा । कण्ठ्या । अम्हच्चयं छूढमिणं किमिट्ठा, तं केण उत्ते कहिते जतीहिं । ते चेव तोयादि पवत्तणा य, असिट्ठ तेणे व असंखडादी ॥३६११॥
"अम्हच्चगं छूढ०" वृत्तम् । 'असिडे' त्ति जइ न साहंति साहूहिं तो जेण कयं तेण समं असंखडादी कारणे करिज्जा वि ।
अद्धाण निग्गयादी, पविसंता वा वि अहव ओमम्मि ।
अणुमोदण कारावण, पभुणिक्खंतस्स वा करणं ॥३६१२॥
"अद्धाण." गाहा । अद्धाणणिग्गया वा पविसंता वा ओमोदरियाए वा तं निद्धं सागारियसंतिय बहुगुणकरं वा पढमं ता अणुमोयंति । जाहे नत्थि करेंतओ ताहे कारवेज्जा वि। केण पुण ?
पुराण सागं व महत्तरं वा, अण्णं व गाहेंति तहिं च छोढुं । सागारिओ वा वि विगोवितो जो, स पिंडमण्णेसु तु संदधाति ॥३६१३॥
"पुराण सागं व०" वृत्तं कण्ठ्यम् । णवरं 'सपिंडं' ति आत्मीयपिंडं 'संदहाति' त्ति अन्नेहिं समं मेलइ ।
सम्मिस्सियं वा वि अमिस्सियं वा, गिण्हंति गीता इतरेहि मिस्सं । कारेंतऽदिटुं चऽविगोवितेसु, दिटुं च तप्पच्चयकारि गीता ॥३६१४॥ [ इन्द्र.]
“संमिस्सियं०" वृत्तम् । समित्येकीभावे । 'इतरेसु'त्ति अविकोविया अमिस्सं जइ णत्थि तो गीयत्था गेण्हंति मिस्सियं वा अमिस्सियं वा। अविकोविएसु अद्दिष्टुं वा गीतत्था कारवेति । 'पभुनिक्खंतस्स वा करणं'ति अस्य व्याख्या
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८३
भासगाहा-३६१०-३६१५] बीओ उद्देसो
जो उज्जिओ आसि पभू व पुव्वं, तप्पक्खिओ राय गणच्चिओ वा। सवीरिओ पक्खिवती इमं तु, वोत्तूण किं अच्छइ एस वीसुं ? ॥३६१५॥
"जो उज्जिओ०' वृत्तम् । 'तप्पक्खिओ' त्ति जो तम्मि गामे पभू आसि, वीसुं-पृथक् । सेसं कण्ठ्यम् ।
॥ सागारिय पारिहारियपगयं समत्तं ॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ आहडियनीहडियापगयं ॥ [सुत्तं]-सागारियस्स आहडिया सागारिएण पडिग्गाहिया, तम्हा दावए नो से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ।
सागारियस्स आहडिया सागारिएण अप्पडिग्गाहिया, तम्हा दावए एवं से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ॥२-१७॥ ___ "सागारियस्स आहडिया०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धः
नीहडसागरिपिंडस्स विवक्खो आहडो अह उ जोगो । नीहडसुत्ते पुणरवि, जोगो संदटुओ नाम ॥३६१६॥
"नीहडसागरि पिंडस्स०" गाहा । कण्ठ्या । 'नीहडसुत्ते' त्ति पुणरवि नीहडसुत्तं होहिति । एष द्वितीय सम्बन्धः - संदट्ठओ नाम आदीए नीहडं, मज्झे आहडं, अवसाणे नीहडं।
आहडिया उ अभिघरा, कुलपुत्तग भगिणि मट्टिगालित्ते । दव्वे खेत्ते काले, भावम्मि य होइ आहडिया ॥३६१७॥ [नि०]
"आहडिया उ०" गाहा । आहडिया णाम जा भज्जी पेसविज्जति सा पुण किमट्ठाए कस्स वा पेसविज्जइ ? अत उच्यते
आएसट्ठाइसेसे२, सति काले भगिणि संभरित्ताणं । भज्जि भज्जाहत्थे, कुलओ पेसेति भगिणीए ॥३६१८॥
"आएसट्ठाइसेसे०" गाहा। पाहुणगस्स अट्ठाए अइसेसिं दव्वं खज्जगादि कयं, सइ काले भइणि संभरित्ता भार्याहस्ते विसज्जेइ । सेसं कण्ठ्यम् । तीए आहडियाए पेसिताए पडिगाहियाए य चत्तारि भंगा । दव्वतो पडिगाहिया ण भावओ, भावओ पडिग्गाहि[या] ण दव्वओ, दव्वओ वि भावओ वि पडिग्गाहिया। ण वि दव्वओ णावि भावओ पडिग्गाहिया । पढमभंगस्स व्याख्या
उच्छंगें अणिच्छाए, ठविया दव्वगहिया ण पुण भावे । एत्थ पुण भद्द पंता, अचियत्तं चेव घेप्पते ॥३६१९॥
१. सकार अ ब क ड इ । २. आएसट्टविसेसे मुच । आएसट्ठ विसेसे मुच ।
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३६१६-३६२३] बीओ उद्देसो
४८५ "उच्छंगे." गाहा । जहा दुवग्गाणं भाइभंडाणं तत्थ एगओ आणिज्जं, सा रुट्ठा न पडिगाहेइ । तेहिं से बालउच्छंगे ठविया । बिइयभंगे
वावार मट्टिया असुइलित्तहत्था उ बिइयओ भंगो । दोसु वि गहिए तइओ, चउत्थ भंगे उ पडिसेहो ॥३६२०॥
"वावार०" गाहा । जस्स पेसिया सा किंचि वावारं करेइ, मट्टियाए वा से हत्था लित्ता असुइए वा, भज्जी य से आणिया। ताहे भणइ-ठवेहि अमुगत्थ वा छुभाहि । एस भावओ गहिया ण दव्वओ । तइए दव्वेण वि भावेण वि पडिग्गाहिया । 'चउत्थभंगे उ पडिसेहो 'त्ति रुट्ठिया हत्थेहि वि ण छिवइ कओ गाहाओ (?) । एष प्रथमगाहाया पूर्वार्द्ध व्याख्यातं । एस सुत्तत्थो गओ। सूत्रस्पर्शिकनियुक्तिरुच्यते – 'दव्वे खेत्ते काले भावम्मि होइ आहडिया' दव्वा हडिया-छिन्न अछिन्ना य । खेत्ते छिन्ना अछिन्ना य काले छिन्ना अछिन्ना य भावे छिन्ना अछिन्ना य । एत्थ वक्खाणं
संकप्पियं व दव्वं, दिवा खेत्तेण कालतो छिन्नं । दोसु उ पसंगदोसा, सागारिएँ भावतो दुविहो ॥३६२१॥ [नि० ] संकप्पियं वा अहवेगपासे, सगारिदिटुं अमुगं तु वेलं । नियट्ट भावे नऽमुगं अदिट्ठा, काले ण निद्देस अछिन्न भावे ॥३६२२॥
"संकप्पियं०" ["संकप्पितं०"] गाहा । जं दव्वं संकप्पियं एयं णेयव्वं, वीसुं ठवियं, एयं छिन्नं अच्छिन्नं अप्फोडियं । खेत्तओ छिन्नं णिज्जंतं, सागारिएण दिटुं अच्छिन्नं, कालओ छिन्नं वेलाए णेयव्वं । वेलाए अणिट्टिाए अछिन्नं । भावओ छिन्नं-ण णेमि त्ति, अच्छिन्नं-नेहामि त्ति जाव भावो-ण णियत्त ति । दोसु वि पसंगदोसा । दव्वओ पडिगाहिया ण भावओ, ण वि दव्वओ पडिगाहिया णावि भावओ । एएसु दोसु वि पसंगदोसेणं ण घेप्पइ न पुण सागारियं पिंडो त्ति काउं, 'सागारिओ२ भावओ दुविहो 'त्ति भावओ वि दव्वओ वि पडिग्गाहिया । एए दो वि सागारियपिंडो त्ति काउं परिहरिज्जंति ।।
भावो जाव न छिज्जड़, विप्परिणय गेण्ह मोत्तु खेत्तं तु ।
खेत्ते वि होति गहणं, अद्दिढे विप्परिणतम्मि ॥३६२३॥ "भावो जाव न छिज्जइ०" गाहा । भावओ अच्छिन्नं न कप्पइ-ण नेमि त्ति
१. इगाहा भ० इति दृश्यते अ ब क ड इ । २. सागारिए मुच ।
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८६
विसेसचुण्णि
[ आहडियनीहडियापगयं विपरिणओ छिन्नो भवइ । एत्थ कप्पइ ‘सुत्तं चत्तम्मि'त्ति' । खेत्तं जं दिटुं सागारिएणं तं छिन्नं न कप्पइ । अत्रापि ग्रहणं भवति, जइ णेत्तओ विपरिणओ ण नेमि त्ति तं सागारिएणं अद्दिस्समाणं कप्पइ।
पुरतो पसंग पंता, अचियत्तं चेव पुव्वभणियं तु । बितियततिया उ पिंडो, पढम चउत्था पसंगेहिं ॥३६२४॥
"पुरतो पसंग०" गाहा । दिस्समाणे इत्यर्थः । बिइयतइया उ पिंडो, पढमचउत्था पसंगेहिं । एतत्पश्चार्द्धम् । दोसु तु पसंगदोसा परिहारिओ । भावओ दुविहेत्यस्य व्याख्या
कप्पति अपरिग्गहिया, णिक्खेवे चउदुगं अजाणता । जाणंता वि य केई, सम्मोहं काउ लोभा वा ॥३६२५॥
"कप्पइ०" गाहा । इदाणिं आयरिओ सिस्समइविकोवणत्थं इमं भणइ । केइ भणंतिसागारिएणं अपडिग्गाहिया कप्पइ एवं सुत्ते भणियं । जे ते एवमाहंसु ते चउनिक्खेवे दोण्हं पढमचउत्थाणं भंगाणं अत्थं अयाणंता एवं भणंति । केइ पुण जाणंता वि संमोहेत्ता लोभेणं कप्पइ त्ति भणंति । केइ अगीतत्था सुत्तप्पामन्नेणं मोहेत्ता भणंति-कप्पइ ।
जं आहडं होइ परस्स हत्थे, जं णीहडं वा वि परस्स दिन्न । तं सुत्तछंदेण वयंति केई, कप्पं ण चे सुत्तमसुत्तमेवं ॥३६२६॥
"जं आहडं०" वृत्तं कण्ठ्यम् । णीहडिया वि गहिया अणंतरसुत्तं न चेतं एवं सुत्तं भवति । 'सुत्तच्छंदेणं'ति सूत्रादेशेन । आयरिओ भणइ
सुत्तं पमाणं जति इच्छितं ते, ण सुत्तमत्थं अतिरिच्च जाती । अत्थो जहा पस्सति भूतमत्थं, तं सुत्तकारीहि तहा णिबद्धं ॥३६२७॥ छाया जहा छायवतो णिबद्धा, संपत्थिए जाति ठिते य ठाति ।
अत्थो तहा गच्छति पज्जवेसू, सुत्तं पि अत्थाणुचरं तहेव ॥३६२८॥
"सुत्तं पमाणं०" ["छाया जहा०"] वृत्तद्वयं कण्ठ्यम् । 'तस्साणुचरं तिरे सूत्रं पि तमेवानुसृत्य अनुचरति ।
१. 'मोत्तु खेत्तंमि'त्ति भाव्यम् ? मुच पुस्तके टिप्पण्या ताडपत्रीयप्रतेः 'खेत्तम्मि' इति पाठो निर्दिष्टः । स एव विशेषचूर्णीकृतोऽभिप्रेत इति आभाति । सं. । २. अत्थाणुचरं मुच । ३. सूत्रं....चरं ति नास्ति क ड ।
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीओ उद्देस
जं केई इच्छइ पज्जवेण, अत्थो ण सेसेहि उ पज्जवेहि । वही व सत्ते तहि वारणा वा, उभयं व इच्छंति विकोवणट्ठा ॥३६२९॥
भासगाहा - ३६२४-३६३३]
"जं केणई इच्छइ पज्जवेण० " वृत्तम् । जहा एएसु चउसु भंगेसु पढमचउत्थभंगा ण होंति सेज्जायरपिंडो, बिइयतइया भंगा सेज्जायरपिंडो । तहा णिज्जंतिए वि भावे विप्परिणते सागारियस्स अद्दिट्टं कप्पइ । एएण पज्जाएण अत्थो इच्छइ, ण सेसेहिं पज्जाएहिं ति । पढमचउत्था भंगा भद्दगपंतदोसेहिं ण कप्पंति, सागारियदिट्ठ ण कप्पइ । एएण पज्जाएण इच्छइ कप्पणं। एवं इच्छिए वा अत्थेणं सुत्तणिबंधो काउकामो कहं सुत्तं बंधेज्जा ? उच्यते—'विही व सुत्ते तहिं वारणा वा' । विहिरित्यनुज्ञा जहा एत्थ चेव बिइयसुत्तं आहडियाए उभयं वा बंधेज्ज जह पलंबसुत्ताणि णिस्साणिस्ससुत्ते य विभासा ।
४८७
उस्सग्गओ नेव सुतं पमाणं, ण वाऽपमाणं कुसला वयंति । अंधो य पंगुं वहते स चावि, कहेति दोण्हं पि हिताय पंथं ॥३६३०॥ "उस्सग्गओ नेव०" वृत्तं कण्ठ्यम्।
अप्पस्सूया जे अविकोविता वा, ते मोहइत्ता इमिणा सुएण । तेसिं पगासो वि तमंतमेति, निसाविहंगेसु व सूरपादा ॥३६३१॥
"अप्पस्सुया जे० " वृत्तम् । 'तेसिं पि'ति तेषामविकोवितानां कथ्यमानोऽप्यर्थः । 'तमंतमे'ति अंधगमिति पगासो अत्थो । दिट्टंतो णिसाविहंगा । णिसाविहंगा नाम घूया, जहा तेसिं सूरकिरणाणि अंधकारीभवंति एवं तेसिं मोहियाणं अत्थो । अत्राह - यद्येवं तेन वक्तव्यम् यत्र सूत्रनिपातः । अत उच्यते
अहभावविप्परिणए, अदिट्ठ सुयं तु तम्मि उपउत्थे । नीहडियाए पुरओ, संछोभगमादिणो दोसा ॥ ३६३२॥
"अहभावविप्परिणए० " गाहा । जो सो तं आहडियं पेसेइ णेइ वा तम्मि अहाभावेणं विप्परिणए । अहाभावो णाम अप्रतिषिद्धं । स्वयमेव विप्परिणओ सुतं वा तेणं असामाणियाणि ताणि ताहे ण णेमि त्ति, एवं विप्परिणओ जस्स निज्जइ तेण अट्टिं कप्पइ । एत्थ सुत्तणिवाओ ।
नीतं पि मे ण घेच्छति, धम्मो व जतीण होति देंतस्स । वसणऽब्दओ वा सिं, भंडणकम्मे व अद्दण्णा ॥३६३३॥
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८८
विसेसचुण्णि
[आहडियनीहडियापगयं इति भावम्मि णियत्ते, तेहि अदिट्ठस्स कप्पती गहणं ।
छेत्तादिणिग्गतेसु व, कप्पति गहणं जहिं सुत्तं ॥३६३४॥
"नीयं पि मे०" [इति भावम्मि० ] "नीयं पि मे ण घेप्पइ" पच्छद्धेण वक्खाणं । 'वसणं' सयणिज्जओ मओ, 'अब्भुदओ' उस्सववावडा भंडणं वत्तो (?) । सेसं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं]-सागारियस्स नीहडिया परेण अपडिग्गाहित्ता, तम्हा दावए नो से कप्पइ पडिग्गाहित्तए । सागारियस्स नीहडिया परेण पडिग्गाहिया, तम्हा दावए एवं से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ॥२-१८॥
"सागारियस्स नीहडिया०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । नीहडिया णाम सागारियस्स घराओ अन्नहिं णिज्जइ ।
पढम चउत्था पिंडो, बितिओ ततिओ य होति उ अपिंडो ।
पुरतो ते वि विवज्जे, भद्दग पंतेहिं दोसेहिं ॥३६३५॥
"पढम चउत्था०" गाहा । नीहडिया पढमचउत्था भंगा सेज्जायरपिंडो, बिइयतइया पिंडो अद्दिढ़ कप्पइ, दिद्वे भद्दगपंतदोसा । भद्दगो संछोभगमादी करेइ । पंतो इमं भणेज्ज -
केणावि अभिप्पाएण दिज्जमाणं पि णेच्छिउं पुट्वि । अम्हे ओभावेंता, पुरओ च्चिय णे पडिच्छन्ति ॥३६३६॥ किं तं न होति अम्हं ?, खेत्तरियं व किं विसमदोसं ? ।
सुव्वत्त सोत्तिगादिव, चरेंति जतिणो वि डंभेणं ॥३६३७॥
"केणावि०" ["किं तं न होति."] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । 'सोत्तिगाइव'त्ति दीयारा असूरान्निका' तंदुलादीनि गेण्हंति, घरे ण समुद्दिसंति जह तेसिं दंभो एवं तुब्भे वि । उवणयविभासा । दोन्ह वि सुत्ताणं इमं बिइयपदं ।
दुविहे गेलन्नम्मी, णिमंतणे दव्वदुल्लभे असिवे ।
ओमोदरिय पओसे, भए य गहणं अणुण्णायं ॥३६३८॥ निब्बंध निमंतेंते, भणंति भज्जि दलाहि जा एसा । तं पुण अविगीतेसुं, गीया इतरं पि गेण्हंति ॥३६३९॥
१. = अशूद्रान्निकाः मलवृ ।
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८९
भासगाहा-३६३४-३६४२] बीओ उद्देसो
"दुविहे.'' [“निब्बंध०"] गाहाद्वयं पूर्वव्याख्यातम् । नेच्छंतमगीतं एतिणेव सुत्तेण पत्तियावेंति । सच्छंदेण ण भणिमो, फुड वियडमिणं भणति सुत्तं ॥३६४०॥ जो तं जगप्पदीवहिं पणीयं सव्वभावपण्णवणं । ण कुणति सुतं पमाणं, न सो पमाणं पवयणम्मि ॥३६४१॥ जस्सेव पभावुम्मिल्लिताइँ तं चेव हयकतग्घाइं। कुमुदाइँ अप्पसंभावियाई चंदं उवहसंति ॥३६४२॥ "नेच्छंत०" ["जो तं जगप्पदीवेहिं०" "जस्सेव०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् ।
॥ आहडियनीहडियापगयं समत्तं ॥
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ अंसियापगयं ॥
[सुत्तं]-सागारियस्स अंसियाओ अविभत्ताओ अव्वोच्छिन्नाओ अव्वोगडाओ अनिज्जूढाओ, तम्हा दावए नो से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ।
सागारियस्स अंसियाओ विभत्ताओ वोच्छिन्नाओ वोगडाओ निज्जूढाओ, तम्हा दावए एवं से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ॥२-१९॥
"सागारियस्स अंसियाओ अविभत्ताओ जाव नो कप्पइ पडिग्गाहित्तए०" । छिन्नममत्तो कप्पति, अच्छिण्णो ण कप्पती अह तु जोगो ।
पत्तेगं वा भणितो, इयाणि साहारणं भणिमो ॥३६४३॥ [“छिन्नममत्तो०"] सम्बन्धो गाहासिद्धः । सागारियस्स अंसिय, अविभत्ता खेत्तजंतभोज्जेसु ।
खीरे मालाकारे, सगारदिटुं परिहरंति ॥३६४४॥ [नि० ] "सागारियस्स०" दारगाहा । अस्य व्याख्याअंसो ति व भागो ति व, एगट्ठा पुंज एव अविभत्ता । कतभागो वि ण सव्वो, वोच्छिज्जति सा अवोच्छिन्ना ॥३६४५॥ अव्वोगडा उ तुझं, ममं तु वा जा ण ताव णिद्दिसति । तत्थेव अच्छमाणी, होति अणिज्जूहिया अंसी ॥३६४६॥
"अंसो त्ति वा" ["अव्वोगडा०"] गाहाद्वयम् । अंसो त्ति वा भागो त्ति वा एगटुं। ताओ अविभत्ताओ। अविभत्ता णाम एग पुंजो चेव सामन्नो अच्छइ सव्वोछिन्ना नाम भागा कया मूलरासीओ, न पुण वोच्छिज्जइ । सव्वोगडा णाम समभागा कया ण ताव णिद्दिसइ - ‘एस तुज्झ एस मज्झं'ति । अणिज्जूढा णाम णिद्दिज्जए भावा फेडिज्जइ तओ देइ ण कप्पति । सा पुण अंसिया तत्थ होज्ज । इमेहिं खेत्तादीएहि दारेहिं । खेत्तदारस्स व्याख्या -
सीताति जन्नो पहुगादिगा वा, जे कप्पणिज्जा जतिणो भवंति । सालीफलादीण व णिक्कयम्मि, पडेज्ज तेल्लं लवणं गुलो वा ॥३६४७॥ "सीताइ०" वृत्तम् । सीया जन्नओ जइज्जति । सेसं कण्ठ्यम् ।
१. चत्तादीएहिं अ ब क ड इ ।
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
४९१
भासगाहा-३६४३-३६५२]
बीओ उद्देसो जंते रसो गुलो वा, तेल्लं चक्कम्मि तेसु वा जं तू । विक्केज्जंते पडितं, पवत्तणंते य पगयं वा ॥३६४८॥
"जंते रसो०" गाहा । प्रवर्तने आदौ निट्ठिते वा प्राकृतं करेइ । सेसं कण्ठ्यम् । भोज्ज-खीरे दो वि एक्कगाहाए वक्खाणेइ
गण गोट्टिमादि भोज्जा, भुत्तुव्वरियं व तत्थ जं किंचि ।
भाउगमादीण पओ, अविभत्तं जं व गोवेणं ॥३६४९॥ "गण गोट्ठिमादि०" गाहा । कण्ठ्या। मालागारस्स व्याख्यापुष्फपणिएण आरामिगाण पडियं ण जाव उ विरिक्कं । पक्खेवगादि समुहं, अचियत्तादी य पुव्वुत्ता ॥३६५०॥ अहवा वि मालकारस्स अंसियं अवणयंति भुज्जेसु ।
सो य सगारो तेसिं, तं पि ण इच्छंति अविभत्तं ॥३६५१॥ "पुष्फपणिएण०" ["अहवा वि०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । गेलन्नमाईसु उ कारणेसू, माऽदिप्पसंगो ण य सव्वें गीता । गिण्हंति पुंजा अविरेडियातो, तस्सऽण्णतो वा वि विरेडियाओ ॥३६५२॥
"गेलण्णमादीसु०" वृत्तम् । असइ गिलाणकज्जे साहिल्लपुंजद्गओ गेण्हेज्ज । 'तस्सण्णतो वा वित्ति असइ सेज्जायरस्स वा पुंजाओ अन्नस्सच्चयाओ वा पुंजाओ गेण्हेज्ज । अविरेडितं = सामान्यं ।
॥ अंसियापगयं समत्तं ॥
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ पूयाभत्तउवगरणपगयं ॥ [सुत्तं]-सागारियस्स पूयाभत्ते उद्देसिए चेइए पाहुडियाए, सागारियस्स उवगरणजाए निट्ठिए निसट्टे पाडिहारिए, तं सागारिओ देज्जा सागारियस्स परिजणो देज्जा, तम्हा दावए नो से कप्पइ पडिगाहित्तए ॥२-२०॥
सम्बन्धोदव्वे छिण्णमछिण्णं, ण कप्पती कप्पए य इति वुत्तं । इदमण्णं पुण भावे, अव्वोच्छिण्णम्मि पडिसिद्धं ॥३६५३॥ अविसेसिओ व पिंडो, हेट्ठिमसुत्तेसु एसमक्खातो । इह पुण तस्स विभागो, सो पुण उवकरण भत्ते वा ॥३६५४॥ "दव्वे छिन्नमछिन्नं०" ["अविसेसिओ०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । संबंधी सामि गुरू, पासंडी वा वि तं समुद्दिस्स ।
पूया उक्खित्तं ति य, पट्टगभत्तं च एगट्ठा ॥३६५५॥
"संबंधी०" गाहा । सम्बन्धी यं अधिकृत्य समुद्दिस्स पासंडिणं वा समुद्दिस्स पूजनीयाः पुज्जा उक्खित्तभत्तं ति वा पेट्टयभत्तं ति वा एगटुं ।
चेइय कडमेगटुं, पाहुडिय पहेणगं च एगट्ठा । उवगरणं वत्थादी, जाव विभागो व जोग्गं वा ॥३६५६॥ निट्ठिय कडं च उक्कोसकं च दिण्णं तु जाणसु णिसटुं ।
भुत्तुव्वरियं पडिहारियं तु इयरं पुणो चत्तं ॥३६५७॥
"चेइयकड०" ["निट्ठिय०"] गाहा । तेषां पूज्यानां भत्तं चेतितं ति वा कडं ति वा एगटुं । चेतितं नाम तेसिं उवणीयं, पाहुडिया नाम पाहुडं ति वा पडेणयं ति वा एगहुँ । चेतितं रियस्स उवगरणं णिट्ठियं पडिसमत्तं । णीसटुं णाम तेसिं दिण्णं, पाडिहारियं नाम भुत्तावसेसं । अहं तं एवं प्रकारं संजताणं सागारिओ वा देज्ज, सागारियस्स वा परियणो देज्ज तम्हा दावए, णो से कप्पइ पडिगाहेत्तए, सागारियपिंडो त्ति काउं ।
[सुत्तं]-सागारियस्स पूयाभत्ते उद्देसिए चेइए जाव पाडिहारिए, तं नो सागारिओ देज्जा नो सागारियस्स परिजणो देज्जा, सागारियस्स पूया देज्जा,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३६५३-३६५८ ]
बीओ उस
तम्हा दावए नो से कप्प पडग्गाहित्तए ॥ २-२१॥
सागारियस्स पूयाभत्ते उद्देसिए चेइए पाहुडियाए सागारियस्स उवगरणजाए निट्ठिए निसट्ठे अपाडिहारिए, तं सागारिओ देइ सागारियस्स परिजणो देइ, तम्हा दावए नो से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ॥ २ - २२ ॥
सागारियस्स पूयाभत्ते जाव अपाडिहारिए, तं नो सागारिओ दे, नो सागारियस्स परिजणो देइ, सागारियस्स पूया देइ, तम्हा दावए एवं से कप्पइ पडिग्गाहित्तए ॥२-२३॥
४९३
" सागारियस्स० " सो चेव आलावगो । णवरं तं णो सागारिओ देज्ज, णो सागारियस्स परिजणो देज्ज, सागारियस्स पूया देज्ज, तह चेव ण कप्पइ सेज्जातरपिंडो ति काउं ।
" सागारियस्स पूयाभत्ते० " एवं चेव सुत्तं पभासियव्वं । णवरं अपडिहारियं तं सागारिओ सागारियपरिजणो वा देज्जा । ण कप्पर ण पुण सो सागारियपिंडो भद्दयपंतदोसा । सुत्तं । चउत्थसुत्तं पि एवं चेव । णवरं अत्थ' णो सागारिओ णो सागारियस्स परिजणो देज्जा, सागारियस्स पूया देज्जा । णो कप्पर अह अट्टिं देइ, कप्पइ । बिइयपदं तहेव एए जो
इमा गाहा—
पूयाभत्ते चेतिएँ, उवकरणे णिट्ठिते णिसट्टे य । तं पि ण कप्पति घेत्तुं पक्खेवगमादिणो दोसा ॥ ३६५८ ॥ "पूयाभत्ते० " गाहा । कण्ठ्या ।
॥ पूयाभत्तउवगरणपगयं समत्तं ॥
१. वत्थ ब क, वत्था अ इ वत्थे ड ।
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उवहिपगयं ॥ [सुत्तं]-कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा इमाइं पंच वत्थाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा, तं जहा-जंगिए भंगिए' साणए पोत्तए तिरीडपट्टे नामं पंचमे ॥२-२४॥
सम्बन्धःउवगरणं चिय पगयं, तस्स विभागो उ बितिय चरिमम्मि । आहारो वा वुत्तो, इदाणि उवधिस्स अधिकारो ॥३६५९॥ ताई विरूवरूवाइँ देइ वत्थाणि ताणि वा घेत्तुं । सेस जतीणं देज्जा, तत्थ इमे पंच कप्पंति ॥३६६०॥
"उवगरणं चिय०" ["ताई विरूवरूवाइं०"] गाहाद्वयम् । 'बिइयचरिमे' त्ति अस्यैव द्वितीयोद्देशकस्यान्ते सूत्रद्वये इति वाक्यशेषः ।
जंगमजायं जंगिय, तं पुण विगलिंदियं च पंचिंदी । एक्कक्कं पि य एत्तो, होति विभागेणऽणेगविहं ॥३६६१॥
"जंगमजायं०" गाहा । जंगमात् जातं जं भणियं३ । एएसिं दोन्ह वि विभागो अणेगविहो ।
पट्ट सुवन्ने मलए, अंसुग चीणं सुके च विगलेंदी । उण्णोट्टिय मियलोमे, कुतवे किट्टे त पंचेंदी ॥३६६२॥ अतसीवंसीमादी, उ भंगियं साणियं च सणवक्के । पोत्तय कप्पासमयं, तिरीडरुक्खा तिरिडपट्टो ॥३६६३॥
"पट्ट सुवण्णे०" [अतसीव०"] गाहा । पट्टो प्रतीतो, सुवण्णं सुवन्नवन्नसुत्तं । किमियाणं मलयं, तम्मि चेव विसए अंसुओ किमियसुत्तं, कोसियारओ चीणंसुगो णग्गंसुगो । एयाणि वियलिंदियणिप्फन्नाणि, उण्णियउट्टिया प्रतीता, मियलोमो पव्वएयाणं रोमा, कुतवो तस्सेव अवयवा, किट्टिमं छगलियारोमं, एयाणि पंचिदियणिप्फण्णाणि । गयं जंगियं ।
इदाणिं भंगियं । 'अदसीवंसीमादीओ भंगियं' । अयसी दुगुल्लमादीहि, वंसी त्ति १. भंतिए अ ब क ड इ । २. तिरीयपट्टे अ ब क ड इ। ३. जंगियं इति सम्भावते । सं. ।
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३६५९-३६६९] बीओ उद्देसो
४९५ वंसकरिल्लस्स मज्झा भवति, साण सणेहितो, पोत्तजं कप्पसियं वत्थं । तिरियपढें णाम तिरीडरुक्खातो निप्फायति । एष सूत्रार्थः ।
सूत्रस्पर्शिकनियुक्तिविस्तरः । पंच परूवेऊणं, पत्तेयं गेण्हमाण संतम्मि । कप्पासिगा य दोण्णि उ, उण्णिय एक्को य परिभोगो ॥३६६४॥ [नि०] एक्कोन्नि सोत्ति दोण्णी, तिण्णि वि गेण्हिज्ज उण्णिए लहुओ। पाउरमाणे चेवं, अंतो मज्झे व जति उण्णी ॥३६६५॥
"पंच परूवेऊणं०"["एक्कोन्नि०"] गाहा । पंच व्याख्याताः सूत्रार्थे । एते पुण कहं घेत्तव्वा ? पत्तेयं णाम एक्केक्कस्स कई घेत्तव्वा ? दो कप्पासिया, एगो उन्निओ । 'संतेत्ति विजंतेहिं कप्पासियउण्णिएहिं एगं घेत्तव्वं । अह पुण तिण्णि वि सोत्तिए उन्निए वा गेण्हइ मासलहुं परिभोगो त्ति ।
अब्भितरं व बाहिं, बाहिं अभितरं करेमाणे । परिभोगविवच्चासे, आवज्जइ मासियं लहुअं ॥३६६६॥ "अभितरं व बाहिं०" गाहा । कण्ठ्या । इमो गुणो
छप्पइय-पणगरक्खा, भूसा उज्झायणा य परिहरिया । सीतत्ताणं च कतं, खोम्मिय अब्भितरे तेण ॥३६६७॥ "छप्पइय०" गाहा । कण्ठ्या । अलंभे कप्पासिय-उण्णियाण इमा परिवाडी - कप्पासितस्स असती, वागय पट्टे य कोसियारे य ।
असती य उण्णियस्सा, वागत कोसेज्ज पट्टे य ॥३६६८॥
"कप्पासियस्स असई०" पुव्वद्धं । जइ कप्पासियं ण लब्भइ तो वा [गयं] घेत्तव्वं ति, तस्स असती पट्टपोत्तं घेत्तव्वं, तस्सासई कोसियारं । एसा कप्पासियासईए पडिवाडी । इमा उण्णिया असईए परिवाडी । “असई उण्णियस्स०" पच्छद्धं । उन्नियस्स असईए वागयं घेत्तव्वं, तस्सासईए कोसेज्जं, तस्सासईए तिरीडपढें । इमं पाउरणे गणणविही
ण उण्णिय पाउणए उ एक्कं, दोण्णि जता खोम्मिय उणियं च । दो सुत्ति अंतो बहि उणि तीसु, दुगादि उण्णी वि बहिं परेणं ॥३६६९॥
१. इमा क । २. पाउरते मुच । ।
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
[ उवहिपयं
“ण उण्णियं पाउणए उ० " वृत्तम् । 'दोण्णि 'त्ति एक्कं खोमियं एक्कं उण्णियं । एयं दोसु । तिसु कप्पेसु दो सोत्तिया - अंतो उन्निओ बाहिं दुयादी उण्णिया वि 'बाहिं परेणं'ति जइ दुयादी उण्णीया सव्वे ते बाहिं पाउणति खोमियस्स ।
४९६
पंचण्हं वत्थाणं, परिवाडीगाएँ होइ गहणं तु । उप्परिवाडी गहणे, पच्छित्ते मग्गणा होई ॥३६७०॥
“पंचण्हं०” गाहा । का मग्गणा ? उवहिनिप्फण्णं । एक्केक्कस्स पुणो इमा मग्गणाअलंभऽहाडस्स उ अप्पकम्मं, अलंभे तस्सावि उ जं सकम्मं । एतं अकाउं चउरो उ मासा, भवंति वत्थे परिवाडिहीणे ॥३६७१॥ अद्धाणमाईसु उ कारणेसुं, कुज्जा अलंभम्मि उ उक्कमं पि । गेलन्नमादीसु विवज्जयं वा, असतीय कुज्जा खलु खुम्मियस्स ॥ ३६७२ ॥ ‘“अलंभऽहाडस्स०” [" अद्धाणमाईसु० " ] वृत्तद्वय कण्ठ्यम् ।
॥ उवहिपगयं समत्तं ॥
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ रयहरणपगयं ॥ [सुत्तं]-कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा इमाइं पंच रयहरणाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा, तं जहा-उण्णिए उट्टिए साणए वच्चाचिप्पए मुंजचिप्पए नाम पंचमे ॥२-२५॥
"कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा इमाइं पंच रयहरणाइं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धः
भणिओ' खलु उक्कोसो, उवही मज्झिममिदाणि वोच्छामि । संखा व एस सरिसी, पाउंछण सुत्तसंबंधो ॥३६७३॥ अभितरं च बझं, हरति रयं तेण होइ रयहरणं । तं उण्णि उट्टि सणयं, वच्चयचिप्पं च मुंजं च ॥३६७४॥ वच्चक मंजं कत्तंति, चिप्पिङ तेहि वयए गोणी । पाउरणऽत्थुरणाणि य, करेंति देसि समासज्ज ॥३६७५॥ "भणिओ खलु०" ["अभितरं च०" "वच्चक०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । पव्वओ' धम्मचक्कभूमीए वुज्झए गोणी बोरओ एष सूत्रार्थः । अधुना नियुक्तिविस्तरः - रयहरणपंचगस्सा, परिवाडीयाएँ होति गहणं तु । उप्परिवाडी गहणे, आवज्जति मासियं लहुअं ॥३६७६॥ [नि०] तिविहोन्निय असतीए, उड़ियमादीण गहण धरणं तु । उप्परिवाडी गहणे, तत्थ वि सट्ठाणपच्छेत्तं ॥३६७७॥ उट्ट सणा कुच्छंती, उल्ला इयरेसु मद्दवं णत्थि । तेणोणियं पसत्थं, असतीय उ उक्कम कुज्जा ॥३६७८॥
["रयहरणपंचगस्सा०" "तिविहोन्निय०" "उटुं"] पंचण्हं गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । 'तिविहोन्नियंति अहाकयं अप्परिकम्मं सपरिकम्म, जाहे न लब्भइ ताहे उट्टियादि ।
॥ रयहरणपगयं समत्तं ॥ ॥ कप्पचुण्णिए बिइयो उद्देसो समत्तो ॥
१. उदितो मुच । २. वच्चक इति भाव्यम् मुच । ३. पंचण्हं इत्यादि गाथा न दृश्यते मुच ।
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ तइओ उद्देसो ॥
॥ निग्गंथीउवस्सयपवेसपगयं ॥ [सुत्तं]–नो कप्पइ निग्गंथाणं निग्गंथीणं उवस्सयंसि चिट्ठित्तए वा निसीइत्तए वा तुयट्टित्तए वा निदाइत्तए वा पयलाइत्तए वा, असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा आहारं आहारित्तए, उच्चारं वा पासवणं वा खेलं वा सिंघाणं वा परिढवित्तए, सज्झायं वा करित्तए, झाणं वा झाइत्तए, काउस्सग्गं वा ठाणं ठाइत्तए ॥३-१॥
"नो कप्पइ निग्गंथाणं निग्गंथीणं उवस्सए आसइत्तए वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सम्बन्धः
वत्थाणि एवमादीणि गणहरो गेण्हिउं सयं चेव । वच्चति वतिणीवसहि, पवत्तिणीए पणामेउं ॥३६७९॥ बीएहि उ संसत्तो, बितियस्सातिम्मि इह उ इत्थीहिं । बितिए उवस्सगा वा, पगता इहई पि सो चेव ॥३६८०॥ तत्थ अकारण गमणं, पडुच्च सुत्तं इमं समुदितं तु ।
कज्जेण वा गते तू, तुवट्टमादीणि वारेति ॥३६८१॥ "वत्थाणि०" ["बीएहिं०" "तत्थ अकारण०"] गाथात्रयं कण्ठ्यम् ।
आपुच्छमणापुच्छा, व अकज्जे चउगुरुं तु वच्चंते । आपुच्छिय पडिसिद्धे, सुद्धा लग्गा उवेहंता ॥३६८२॥ चउरो गुरुगा लहुगा, मासो गुरुगो य होति लहुगो य ।
आयरिए अभिसेगे, भिक्खुम्मि य गीतऽगीतत्थे ॥३६८३॥ "आपुच्छमणापुच्छा०" ["चउरो गुरुगा०"] गाधाद्वयं कण्ठ्यम् । जइ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३६७०-३६८९ ]
इओ उद्देस
४९९
पडिसेवेति-आयरिए :: । (चतुर्गुरु ) ४, अभिसेगे :: ४, (चतुर्लघु) भिक्खुस्स गीयत्थस्स ०। (मासगुरु) । अधवा इमं पच्छित्तं—
गमणे दूरे संकिय, णिसंकऽभिलाव कक्ख सतिकरणं । ओभासण पडिसुणणे, संपत्ताऽऽरोवणा भणिता ॥३६८४॥ "गमणे० " गाहा । एयाणि दाराणि । तत्र सतिकरणस्य व्याख्या उच्यतेभावस्स' उ संबंधो, सतिकरणं एरिसा व सा आसि । अहवा णं इणमट्ठे, पणएमि सती भवति एसा ॥३६८५ ॥
भावस्स उ० गाधा । सम्बन्धो स्नेहं कहं करोति ? पणएमि त्ति मग्गामि । सेसं कण्ठ्यम् । पच्छित्तं यथासंख्यं दाराणं ।
44
11
चउरो य अणुग्घाया, लहुगो लहुगा य होंति गुरुगा य ।
छम्मासा लहु गुरुगा, छेदो मूलं तह दुगं च ॥३६८६॥
11
" चउरो य० गाहा । णिक्कारणे जाति संजतिउवस्सयं : : । ४ (चतुर्गुरु), दूरे पासतिसंजतीओ एयाओ त्ति मास० (मासलघु) का से कतरा एसा संजइत्ति :: ४ (चतुर्लघु), निस्संकि अमुगि त्ति :: ।४ (चतुर्गुरु), ताहि समं उल्लावं करेति : : : ६ (षड्लघु), कक्खंतर-थणंतराणि पलोएइ ::: ।६ (षड्गुरु), एरिसया मम भोतिया च्छेदो, ओभासति मूलं, सा पडिसुणेति अणवट्ठो, संपत्तीए पारंचिओ । एतं ताव ओघेण पायच्छित्तं भणितं ।
इदाणिं विभागेणं दोसा पायच्छित्तं च भण्णति—
निक्कारणगमणम्मि, बहवे दोसा य पच्चवाता य । जिण थेरडिट्ठा, तेसिं चाऽऽरोवणा इणमो ॥३६८७॥ "निक्कारणगमणम्मि० गाहा । 'निक्कारणे 'त्ति विभागेणं विभासिज्जति—–
11
चिट्ठित्त णिसीइत्ता, तुयट्ट णिद्दा य पयल सज्झाए । झाणाऽऽहार विहारे, पच्छित्ते मग्गणा होइ ॥ ३६८८ ॥
" चिट्ठित्त०" गाहा । एते सुत्तालावया गहिता ।
एतेसिं तु पयाणं, पत्तेय परूवणा विभागो य । जो एत्थं आवण्णोऽणावण्णो वा वि जो एत्थं ॥३६८९॥
१. भावम्मि मुच । २. मा० संकाए इति भाव्यम् ।
-
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
५००
विसेसचुण्णि [निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं __ "एतेसिं तु०" गाहा । 'विभागो य' त्ति चिट्ठणादी पदी' करेंतस्स दोसा य । जे यत्र आवन्नो वा न वा प्रायश्चित्तं वक्ष्यति
निक्कारणमविहीए, निक्कारणओ तहेव य विहीए ।
कारणओ अविहीए, कारणतो चेव य विहीए ॥३६९०॥
"निक्कारणमविधीए०" गाधा । णिक्कारणेणं गंतुं संजतिउवस्सयं अविधीए पविसति १, णिक्कारणे विधीए पविसति २, कारणे अविधीए पविसति ३, कारणे विधीए पविसति ।। णिक्कारणे जति वच्चइ बहवे दोसा पसज्जंति । इधलोइया पारलोइया य पच्चवाया दिढे संकादी गेण्हणादी वा । अधवा दोसा य पच्चवाया य एगटुं । ते पुण जिणेहिं थेरेहिं य पडिकुट्ठा, तेसि इमा आरोवणा
आदिभयणाण तिण्हं, अण्णतरीए उ संजतीसेज्जं ।
जे भिक्खू पविसेज्जा, सो पावति आणमादीणि ॥३६९१॥
"आदिभयणाण०" गाहा । चउण्हं भंगाणं तिसु आदिल्लेसु भंगे त्ति वा भयण त्ति वा पगार त्ति वा एगटुं ।
इदाणिं एतेसु चेव पच्छित्तं भण्णतिनिक्कारणम्मि गुरुगा, तीसु वि ठाणेसु मासियं गुरुगं ।
लहुगा य दारमूले, अतिगयमेत्ते गुरू पुच्छा ॥३६९२॥
"निक्कारणम्मि०" गाहा । णिक्कारणे जाति संजतिउवस्सयं चउगुरुगा, “तिसु वि ठाणेसु'त्ति निक्कारणे अविधीए, निक्कारणे विधीए, कारणे अविधीए । एतेसु तिसु वि। अविधी णाम तिण्णि णिसीधियाओ ण करेति, दूरे मा० । (मासगुरु), मज्झे मा ०। (मासगुरु), आसण्णे मा ०। (मासगुरु), दारमूले ठितस्स :: (चतुर्लघु) 'अतिगतमेत्ते गुरूग'त्ति एक्को वि पाओ अतियतो :: । ४ (चतुर्गुरु) । पुच्छ त्ति सीसो पुच्छति
पाणाइवायमादी, असेवतो केण होति गुरुगा उ ? ।
कीस व बाहिं लहुगा ?, अंतो गुरु चोतक ! सुणेहिं ॥३६९३॥
"पाणातिवायमादी०" गाहा । पाणातिवातादीणि आसेवंतस्स चउगुरुगा दिण्णा तुब्भेहिं संजतिउवस्सयं ति गमणनिमित्तं, दारमूले वि तस्स ठितस्स :: ।४ (चतुर्गुरु) को विसेसो ? दारमूले अतिगयस्स य णणु जो दारमूले ठितो सो पविट्ठो चेव । आयरितो भणति, इमे दोसा
१. पयाणं इति भाव्यम् ।।
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उस
वीसत्था य गिलाणा, खमिय वियारे य भिक्ख सज्झाए । पालीय होइ भेदो, अप्पाण परे तदुभए य ॥३६९४॥ "वीसत्था य० दारगाधा । अस्य व्याख्या
भासगाहा - ३६९०-३७०० ]
"
काई सुहवीसत्था, दरजिमिय अवाउडा य पयलाति । अतगतमेत्ते य तहिं, संकिय पपलाइया थद्धा ॥३६९५॥ वीरल्लसउणवित्तासियं जहा सउणिवंदयं वुण्णं ।
वच्चति णिरावयक्खं दिसि विदिसाओ विभज्जंतं ॥ ३६९६ ॥ तम्मिय अतिगतमित्ते, वित्तत्थाओ जहेव ता सउणी । हंति य संघाडिं, रयहरणे यावि मग्गंति ॥ ३६९७॥ छक्कायाण विराहण, पक्खुलणं खाणु कंटए विलिया । थद्धा य पेच्छिउं भावभेओं दोसा उ वीसत्थे ॥ ३६९८ ॥
9
आगता ।
44
44
'काई सुहवीसत्था० " [" विरल्लसउण० " "तम्मि य० " छक्कायाण० "] वक्खाणगाहाओ चत्तारि। वीरल्लसउणतो संपातओ 'वुन्नं 'ति त्रस्तं, ताओ कुंभयारसालाए ठिताओ तत्थ पुढविक्काओ आणितओ तं विराहेज्ज, उदयं पलोट्टेज्जा, तेडक्काओ उम्मुगादी, वणस्सती बीजहरितादि, कुंथू इरियावहियाओ वा उद्दवेज्ज । एस छक्कायविराहणा । विलिता=लज्जिता, भावभेदो नाम अवाउडा, एसा चिंतेति - दिट्टं जं दट्ठव्वं । निल्लज्जीभवित्ता आगारवियारे करेज्जा । आय-परसमुत्था य दोसा । विसत्थ त्ति गयं ।
इदाणिं गिलाण त्ति—
५०१
कालाइक्कमदाणे, गाढतरं होज्ज णेव पउणेज्जा ।
संखोभेण णिरोधो, मुच्छा मरणं व असमाही ॥३६९९॥
"कालातिक्कम ० " गाधा । संखोभेणं निरोधो भवति । तीसे वा वोसिरावणिया, ताहे तस्सच्चएणं ण तरति वच्चणिरोधेण जीवितं चयति अणागाढादि वा ।
खमिगत्ति—
पारणगपट्ठिया आणियं च अविगडियऽदंसिय ण भुंजे । अचियत्त अंतराए, परिताव असब्भवयणे य ॥३७००॥
“पारणगपट्ठिया०" गाधा । कण्ठ्या | नवरं 'असब्भवयणे य' त्ति पेत्तियएणं ततएणं
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०२
विसेसचुण्णि [निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं वियारे त्ति । अस्य व्याख्यानोल्लेऊण ण सक्का, अंतो वा होज्ज णत्थि वीयारो । संते वा ण पवत्तति, णिच्छुभण विणास गरिहा य ॥३७०१॥
"नोल्लेत्तूण०" गाहा । कण्ठ्या । णवरं णिच्छुभण त्ति अविदिणे णिच्छुभंति वोसरंतीओ । भिक्ख त्ति । अस्य व्याख्या
सतिकालफेडणे एसणादिपेलंतऽपेल्लणे हाणी । संकायऽभाविएसु य, कुलेसु दोसा चरंतीणं ॥३७०२॥
"सइकालफेडणे०" गाहा । कण्ठ्या । णवरं हाणि त्ति । सुत्तत्थाणं । सज्झाए त्ति अस्य व्याख्या
सज्झाए वाघातो, विहार भूमिं व पत्थिय णियत्ता । अकरण णासाऽऽरोवण, सुत्तऽत्थ विणा य जे दोसा ॥३७०३॥
"सज्झाए वाघातो०" गाहा । कण्ठ्या । पालीय होति भेदो अप्पाण परे तदुभए य [३६७४] इति दारं-संजमपालीए भेदो एगा तत्थ पडिस्सयपालिया अच्छति । तेणं भण्णतिकहिं गयाओ अज्जाओ? सा भणति-भिक्खस्स । सो भणति-तुमं किण्ण गया ? सा भणतिमोहतिगिच्छाखमणं करेमि । सो भणति-अहमवि मोहतिगिच्छाखमणं करेमि । तेणं भण्णतिकहं ते धम्मो बोहिलद्धा ? सा भणति-भोयगो मे मतो । अधवा तस्साहं अचियत्ता । तेणं भण्णति-अहमवि एवं चेव । एत्थ विभासा गाहाओ कण्ठाओ ।
संजम महातलागस्स णाणवेरग्गसुपडिपुण्णस्स । सुद्धपरिणामजुत्तो, तस्स उ अणइक्कमो पाली ॥३७०४॥ संजम अभिमुहस्स वि, विसुद्धपरिणामभावजुत्तस्स । विकहादिसमुप्पण्णो, तस्स उ भेदो मुणेयव्वो ॥३७०५॥ अधवा पालयतीति, उवस्सयं तेण होति सा पाली । तीसे जायति भेदो, अप्पाणपरोभयसमुत्थो ॥३७०६॥ मोहतिगिच्छा खमणं, करेमि अहमवि य बोहि पुच्छा य । मरणं वा अचियत्ता, अहमवि एमेव संबंधो ॥३७०७॥ ओमाणस्स व दोसा, तस्स व गमणेण सग्गलोगस्स । महतरियपभावेण य, लद्धा मे संजमे बोही ॥३७०८॥
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३७०१-३७१६] तइओ उद्देसो
५०३ पदमिता मि घरासे, तेण हतासेण तो ठिता धम्मे । सिटुं दाइ रहस्सं, ण कहिज्जइ जं अणत्तस्स ॥३७०९॥ रिक्खस्स वा वि दोसो, अलक्खणो सो अभागधिज्जो णु । न य निग्गुणा मि अज्जो !, तुब्भे वि य नाहिइ विसेसं ॥३७१०॥ इकलत्तविओगे, अण्णम्मि य तारिसे अविज्जंते । महतरयपभावेण य, अहमवि एमेव संबंधो ॥३७११॥ किं पेक्खह सारिक्खं ?, मोहं मे णेति मज्झ वि तहेव ।
उच्छंगगता मि मता, इहरा ण वि पत्तियंतो मि ॥३७१२॥
["संजम महातलागस्स०" "संजम अभिमुहस्स०" "अहवा पालयतीति०" "मोहतिगिच्छा०" "ओमाणस्स०" "पदूमिता०" "रिक्खस्स०" "इट्ठकलत्त०" "किं पिच्छह०"] ओमाणो सवत्तीहि । पदूमिताक्लेशविता इत्यर्थः । 'किं पेक्खह सारिक्खं'ति वयणं मोहं मे णेति मुच्छिज्जामि । संजयवयणं मज्झ वि त्ति ।
इति संदसण संभासणेहि भिन्नकध विरहजोएहिं ।
सेज्जातरादिपासण, वोच्छेद दुदिट्ठधम्म त्ति ॥३७१३॥
"इति संदसण०" गाहा । इति उपप्रदर्शनार्थः परिसमाप्तौ च । अत्र उपप्रदर्शनार्थः एवं ताणि संदंसणादीहिं जाव पडिसेवणं वा करेमाणाणि सेज्जायरेण दिट्ठाणि परिजणेण वा से वोच्छेदविभासा । एवं सो विद्दातो पडिसेवेज्ज लिंगेण लिंगिणीए संपविज्जति णियच्छती मूढो निरयाउयं निबंधइ असायणया अबोही य । एवं आय-परसमुत्थेहिं दोसेहिं संजमपालीए भेदो भवति । एवं चिट्ठित्तए त्ति पदं समत्तं ।।
इदाणिं णिसियणादीणि सुत्ताभिहिताणि पदाणि भण्णंति
पयला निद्द तुअट्टे, अच्छिद्दिम्मि चमढणे मूलं । पासवणे सच्चित्ते, संका वुच्छम्मि उड्डाहो ॥३७१४॥ पयला निद्द तुअट्टे, अच्छीणं चमढणम्मि चउगुरुगा । दिढे वि य संकाए, गुरुगा सेसेसु वि पदेसु ॥३७१५॥ सज्झाएण णु खिण्णो, आउं अण्णेण जेण पयलाति । संकाएँ हुति गुरुगा, मूलं पुण होति णिस्संके ॥३७१६॥
१. इय मुच ।
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०४
विसेसचुण्णि [निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं अन्नत्थ मोय गुरुओ, संजति वोसिरणभूमिए गुरुगा । जोणोगाहण बीए, केयी धाराएँ मूलं तु ॥३७१७॥
"पयला०" ["पयला." "सज्झाएण०" अन्नत्थ०"] गाहा । जति तत्थ णिद्दाएज्ज वा पयला पज्जवा :: ४ (चतुर्गुरु) संजतीणं काइयभूमिं मोत्तुं अन्नत्थ वोसिरिति मासगुरुं, अह संजतीणं काइयभूमी वोसिरिति :: (चतुर्लघु) वोसिरंते सुक्कबीयं संकमति मूलं । दुव्वियडाए आवासासन्नभूमीतो सुक्कबीयं संकमेज्ज जोणिं । केति भणंति-संजतिच्चयाए धाराए छित्तं सुक्कबीयं उद्धामुहं उस्सरित्ता जोणि पविसति जे पाहडाए उड्डाहादयो दोसा । सचित्तं ति मूलगाधाए गहितं । तं एयं वक्खाणितं । एते णिक्कारणे अविधीए दोसा भणिता ।
इदाणिं णिक्कारणे विधीए दोसा भण्णतिनिक्कारणे विधीय वि, दोसा ते चेव जे भणिय पुट्विं । वीसत्थाई मुत्तुं, गेलन्नाई उवरिमा उ ॥३७१८॥ निक्कारणे विधीय वि, तिट्ठाणे गुरुगों जेण पडिकुटुं ।
कारणगमणे सुद्धो, णवरिं अविधीय मासतियं ॥३७१९॥
"णिक्कारणे०" [“निक्कारणे विधीय०"] गाहा । वीसत्था दोसा मोत्तुं वीसत्थ दारस्स उवरिं जाणि दाराणि गेलण्णातिणी ताणि सव्वाणि एत्थ भवंति । "निक्कारणे विधीय वि" गाधापुव्वद्धं । सुद्धं सुद्धेण स्यान्मतिः किं कारणं असमायारिणिप्फण्णं ति काउं मासलहुगा ण भवंति ? उच्यते-जेण कारणेणं निक्कारणगमणागमणं पडिसिद्धं तम्हा मासगुरुगा चेव ण मासलहुगा । "कारणगमणे सुद्धो" पच्छद्धं । विधीए सुद्धो, अविधीए मासलहुगं तिसु ठाणेसु।
कारणतो अविधीए, दोसा ते चेव जे भणिय पुट्वि । कारणे विधीय सुद्धो, इच्छं तं कारणं किन्नु ॥३७२०॥ "कारणतो अविधीए०" गाहा । कण्ठ्या । अत उच्यतेगम्मति कारणजाए, पाहुणाए गणहरे महिड्डीए । पच्छादणा य सेहे, असहुस्स चउक्कभयणा उ ॥३७२१॥ "गम्मति०" दारगाधा । तत्थ कारणं ति दारं । तस्स कारणदारस्स इमाणि दाराणिउवस्सए य संथारे, उवही संघपाहुणे । सेहट्ठवणुद्देसे, अणुन्ना भंडणे गणे ॥३७२२॥
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३७१७-३७२९]
इओ उस
अणप्पज्झ अगणि आऊ, वीआर पुत्त संगमे । संलेहण वोसिरणे, वोसट्टे निट्ठिए तिहं ॥ ३७२३॥
"उवस्सए य०" [" अणप्पज्झ० " ] सिलोगद्वयम् । तस्स उवस्सय संथारे य दाराणि एक्क गाधाए वक्खाणेति
44
अज्जाणं पडिकुट्ठ, वसही संथारगाण गहणं तु ।
ओभासिउ दाउं वा, वच्चेज्जा गणहरो तेणं ॥ ३७२४॥
'अज्जाणं० " गाधा । मग्गओ वा दाउं वा वच्चेज्ज । उवहि त्ति अस्य व्याख्या
पडितं पहुट्टं वा, पलावितं अवहियं व उग्गमियं ।
उवहिं भातुंजे, दाएउं वा वि वच्चेज्जा ॥३७२५॥
"पडितं०
पुणो द्धं ।
44
"
संघपाहुणत्ति । अस्य व्याख्या
ओहाणाभिमुहीणं, थिरकरणं काउ अज्जियाणं तु । गच्छेज्जा पाहुणओ, संघ कुल थेर गण थेरो ॥३७२६॥ "ओहाणाभिमुहीणं०" गाधा । कण्ठ्या । सेहुवट्ठा
।
५०५
गाहा । पम्हुट्टं=विस्सरितं, पलावितं परिहासेण, लिक्कावितं, अवहितं वा
अन्नत्थ अप्पसत्था, होज्ज पसत्ता य अज्जिकोवसए । एएण कारणेणं, गच्छेज्ज उवट्ठवेडं जे ||३७२७॥
'अन्नत्थ अप्पसत्था० गाधा । कण्ठ्या । ठवणेति ।
ठवणकुलाई ठवेडं, तासिं ठवियाणि वा निवेएडं ।
परिहरिडं ठवियाणि, ठवणाऽऽदियणं व वोत्तुं जे ॥ ३७२८ ॥
11
"ठवणकुलाई ठवेडं० " गाधा । ठवणकुलाई ठवणट्ठाए गच्छेज्जा । परिहरितुं ठविता
णिति । जाइं वज्जिताणि 'ठवणादियाणि' त्ति ते संठविताणं पुणो गहणं । ग्रह आदाने । उद्देसे
त्ति ।
वसधीऍ असज्झाए, गोरव भय सद्ध मंगले चेव ।
उद्देसादी काउं, वादेउं वा वि गच्छेज्जा ॥३७२९॥
"वसहीऍ असज्झाए० " गाधा । अज्जाए मंगलसद्धा य भवति त्ति । भंडणेति ।
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०६
[निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं
उप्पन्ने अहिगरणे, विओसवेउं तहिं पसत्थं तु ।
अच्छेति खउरियाओ, संजमसारं ठवेउं जे ॥३७३०॥ "उप्पन्ने अहिकरणे०" गाधा । भणे (गणधर)त्ति ।
जति कालगता गणिणी, नत्थि उ अन्ना उ गणहरसमत्था । एतेण कारणेणं, गणचिंताए वि गच्छेज्जा ॥३७३१॥ "जइ कालगया०" गाधा। अणप्पज्झ त्ति । ।
अज्जं जक्खाइटुं, [व] खित्तचित्तं व दित्तचित्तं वा । उम्मायं पत्तं वा, काउं गच्छेज्ज अप्पज्झं ॥३७३२॥ "अज्जं जक्खाइ8०" गाधा । अगणि त्ति ।
जति अगणिणा उ वसही, दड्डा डज्झइ व डज्झिहिति व त्ति । नाऊण व सोऊण व, उवघेत्तुं जे व जाएज्जा ॥३७३३॥ "जइ अगणिणा०" गाधा । आउ त्ति । नदिपूरएण वसधी, वुज्झइ वूढा व वुज्झिहिति व त्ति । उदगभरियं व सोच्चा, उवघेत्तुं तं तु वच्चेज्जा ॥३७३४॥ "नदिपूरएण०" गाधा । वियारे त्ति । घोडेहि व धुत्तेहि व, अहवा वि जतीवियारभूमीए । जयणाए व करेउं, संठवणाए व वच्चेज्जा ॥३७३५॥ पुत्तो वा भाया वा, भगिणी वा होज्ज ताण कालगया । अज्जाएँ दुक्खियाए, अणुसट्टीए वि गच्छेज्जा ॥३७३६॥ तेलोक्कदेवमहिया, तित्थयरा नीरया गया सिद्धि । थेरा वि गया केई, चरणगुणपभावया धीरा ॥३७३७॥ बंभी य सुंदरी या, अन्ना वि य जाउ लोगजेट्ठाओ । ताओ वि य कालगया, किं पुण सेसाउ अज्जाउ ? ॥३७३८॥ न हु होइ सोइयव्वो, जो कालगओ दढो चरित्तम्मि । सो होइ सोतियव्वो, जो संजमदुब्बलो विहरे ॥३७३९॥
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०७
भासगाहा-३७३०-३७४४] तइओ उद्देसो
लभ्रूण माणुसत्तं, संजमसारं च दुल्लभं जीवा ।
आणाइ पमाएणं, दोग्गइभयवड्डणा होति ॥३७४०॥
"घोडेहिं व०" ["पुत्तो वा०" "तेलोक्कदेव." "बंभी य०" "न ह होइ०" "लक्ष्ण०"] गाधा । घोडा डंगरा धुत्ता वा वियारभूमिए ठिता होज्ज । 'अधवा वि जति 'त्ति अहवा ते जतय एतेसिं वारणाणिमित्तं गच्छेज्जा 'अन्नं वा करे'२ त्ति जयणाए पुव्वकयाए वा संठवणाए गच्छेज्जा । पुत्तसंगमे त्ति ।
पुत्तो पिया व भाया, अज्जाणं आगओ तहिं कोई । घित्तूण गणहरो तं, वच्चति तो संजतीवसहिं ॥३७४१॥ संलिहियं पि य तिविहं, वोसिरियव्वं च तिविह वोसटुं । कालगय त्ति य सोच्चा, सरीरमहिमाइ गच्छेज्जा ॥३७४२॥
"पुत्तो पिया व०" [“संलिहियं पि"] गाधा । संलेहण त्ति तं तिविधंसंलिहित्तुकामा, संलिहंतीए, संलिहिते । एयं तिविधं वोसिरितं ति वा पच्चक्खायं ति वा एगटुं । पच्चक्खंतीए पच्चक्खित्ते य त्ति, कालगयाए य सरीरवेयावडियाए गच्छेज्ज । एते तिन्नि णिट्ठितेति 'तिविहं' ति । एतदेव तिविधं वोसिरंतीए वोसटे सरीरमहिमाते य।
जाधे वि य कालगया, ताधे वि य दुन्नि तिन्नि वा दिवसे । गच्छेज्ज संजईणं, अणुसद्धिं गणहरो दाउं ॥३७४३॥ "जाधे वि य०" गाधा । कारणजाते त्ति गयं । इदाणिं पाहुणए त्ति दारं । अस्य व्याख्या
अप्पबिति अप्पतितिया, पाहुणया आगया सउवचारा । सिज्जायर मामाए, पडिकुट्टदेसिए पुच्छा ॥३७४४॥
"अप्पबिति०" गाधा । पाहुणया अप्पबितिया अप्पततिया वा आगया । तेसिं च तत्थ सतिकालो तेहिं सुतं णायं वा जधा - एत्थ अत्थि साधुणीयो तत्थ अज्जाणं पडिस्सयं वच्चंति सउवयारं । सउवयारो नाम तिण्णि णिसीधियाओ तत्थ पवत्तिणी अप्पबितिया वा णिग्गंतुं ते वंदति, आसणं वा देति इमाए विधीए
१. जतीणं इति भाव्यम् ? मलवृ । २. जयणा एव करेउं मुच ।
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०८
विसेस
आसंदग कट्टमओ, भिसिया वा पीढगं व कट्ठमयं । तक्खणलंभे असई, पडिहारिग पेहऽभोगऽण् ॥३७४५॥
[ निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं
"आसंदग०" गाधा । तक्खणलंभस्स', असतीए पाडिहारियं गेण्हंति । दिणे दिणे पेहिज्जति । ‘भोगऽण्णे'त्ति तस्स य परिभोगो अन्यस्य नास्तीति वाक्यशेषः । तत्थ उवविसितुं सरीरवट्टमाणि य पुच्छिता इमं पुच्छंति - सेज्जातरमामागपडिकुट्ठठवणाकुलाणि य । अज्जियाओ णिवेदेति
बाहाइ अंगुलीइ व, लट्ठीइ व उज्जुयं ठिओ संतो ।
न पुच्छेज्ज न दाएज्जा, पच्चावाया भवे तत्थ ॥३७४६॥
“बाहाइ०” गाधा । जति दाएति मा ०। ( मासलघु) आणादीदोसा' विराहणा इमातेहि अगणिणा वा, जीवियववरोवणं व पडिणीए ।
खरए खरिया सुण्हा, नट्टे वट्टक्खुरे संका ॥३७४७॥
“तेणेहि०” गाहा । कण्ठ्या । जम्हा एते दोसा तम्हा अविधीए ण दाएज्ज । रच्छतियदार-गोपुर-थूभियमादीहि जयणाए अज्जियाओ साहंति ।
सेज्जायराण धम्मं कहिंति अज्जाण देंति अणुसट्ठि । धम्मम्म कहियम्मि य, सव्वे संवेगमावन्ना ॥ ३७४८ ॥ "सेज्जातराण० " गाधा । कण्ठ्या । अण्णो इमो आदेसो पाहुणगाणं
अन्नो वि अ आएसो, पाहुणग अभासिया उ तेणभए । चिलिमिणि अंतरिया खलु, चाउस्साले वसेज्जा णं ॥ ३७४९॥
" अयमण्णो तुरे० " गाहा । ते पाहुणया अभासिता कुडुंक्कमादिउवस्सओ ण लब्भति तेण-सावताणं वा भयं । ताधे जत्थ अज्जाओ ठिताओ तं चाउस्सालंतो अण्णाए सालाए ते पाहुणया ठविज्जंति, अंतरे चिलिमिणी कीरति, असति चाउस्सालस्स, ताहे कुडुंतरितं अज्जाण चेव एक्कपडिस्सए ठायंति । असति अंतरेणं कडगो दिज्जति । असति कडगस्स चिलिमिणी कीरति अंतरेण इमा विभासा गाहा—
कुड्डुंतरस्स असती, कडओ पत्ती व अंतरे थेरा । तेसंतरिया खुड्डा, समणीण वि मग्गणा एवं ॥३७५०॥
१. लंतस्स अ ब क ड इ । २. दोसो अब इ । ३. अन्नो विमुच ।
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०९
भासगाहा-३७४५-३७५४] तइओ उद्देसो
"कुटुंतरितस्ससती०" गाधा । कण्ठ्या ।
अन्नाए आभोगं, नाएँ ससदं करेंति सज्झायं । अच्चुव्वाया व सुवे, अच्छंति व अन्नहिं दिवसं ॥३७५१॥
"अन्नाए०" गाधा । जई ण केणइ नाया - संजतीणं एक्कपडिस्सए ठित त्ति । ता से तुसिणीता अच्छंति ण सज्झायं करेंति । अध णाता ताधे वेज्जपाढेण परियट्टेति । जति तरंति सव्वं रत्तिं परिहयटेंति ण सुवंति । अध उव्वाया तो सुवंति दिवसतो य अण्णत्थ रुक्खमूलादीसु अच्छंति ।
समणी समण पविटे, निसंत उल्लावऽकारणे गुरुगा । पयला निद्द तुवट्टे, अच्छीमलणे गिही मूलं ॥३७५२॥
"समणी०" गाधा। संजतीणं उवस्सए ठितेसु जइ केणति ण दिट्ठा उल्लावं करेंति । अध करेंति :: ।४ (चतुर्गुरु) अध दिट्ठा तो उल्लावं करेंतु वा मा वा । एवं रत्तिं वसित्ताण, ताधे पए वच्चंति । जाधे न तरंति गंतुं ताहे दिवसओ अन्नत्थ रुक्खमूलादीसु अच्छंति । अध दिवसतो वि न होज्जा अन्नत्थ ठाणं तत्थ अच्छमाणा जति णिद्दांति वा पयलंति वा तो तेच्चेव दोसा।
उच्चारं पासवणं, व अन्नहिं मत्तएसु व जतंति ।
अद्दिष्टुं पविट्ठा वा, अदिट्ठ णितेधरा भयिता ॥३७५३॥
"उच्चारं०" गाहा । उच्चारं पासवणं अन्नत्थ वोसिरंति संजतीणं उच्चारपासवणभूमीए। अधवा मत्तएसु जतंति ।
तत्थऽन्नत्थ व दिवसं, अच्छंता परिहरंति निद्दाई ।
जतनाए व सुविंती, उभयं पि य मग्गए वसहिं ॥३७५४॥
"तत्थऽन्नत्थ व०" गाधा । 'जयणाए सुवंति' त्ति पच्छण्णा सुवंति । 'उभयं पि य मग्गते वसधिं' ति संजतासंजतीओ वि वसधिं मग्गंति । पाहुण त्ति गयं । इदाणिं गणधरे त्ति दारं । गणधरेण अवस्सगंतव्वं अज्जियाण वसधिं । किं कारणं ?
सेज्जायराण धम्म, कहति अज्जाण देंति अणुसद्धिं । कहियम्मि य धम्मम्मि, सव्वे संवेगमावन्ना ॥ (नि०भा० १७२६) दढसोहियओ सेज्जायरो वि अज्जाण संगहं कुणति । तो तेण अज्जियाओ, थिरसंजम दंसणा होंति ॥
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१०
विसेसचुण्णि [निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं अहिणा विसूइगा वा, सहसा दाहो व होज्ज सासो वा । जइ आगाढं अज्जाण होति गमणं गणहरस्स ॥३७५५॥ पडिणीय मेच्छ मालव, गय गोणा महिस तेणगाती व ।
आसण्णे उवसग्गे, कप्पति गमणं गणहरस्स ॥३७५६॥१ अधवा गणहरे महिड्डीए य एते दोवि दारा एगट्ठा वक्खाणेतिरायाऽमच्चे सेट्टी, पुरोहिए सत्थवाह पुत्ते य । गामउडे टुउडे, जे य गणहरे महिड्डीए ॥३७५७॥
"रायाऽमच्चे०" गाहा । जो राया पव्वइओ अमच्च पव्वइय इत्यादि । गामउडो गाममहत्तरो, एते महिड्डीया भण्णंति । गणहरो वि महिड्डीओ चेव । ततो य इमो गुणो भवति ।
अज्जाण तेयजणणं, दुज्जण सचमक्कारया य गोरवया । तम्हा समणुण्णायं, गणहर गमणं महिड्डीए ॥३७५८॥ संतविभवा जइ तवं, करेंति अवइज्झिऊण इड्डीओ। सीयंतथिरीकरणं, तित्थविवड्डी य वण्णो य ॥३७५९॥
"अज्जाण०" ["संतविभवा०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । 'सचमकारतो य' त्ति दुज्जणो चकति शंकतीत्यर्थः । गणधर-महिड्डीआ दो वि दारा गता ।
इदाणिं पच्छादणा य सेहे त्ति दारं । दो रायपुत्ता णिक्खंता एगस्सायरियस्स सगासे ।
वीसंभिओ य राया, लक्खणजुत्तो न विज्जती कुमरो । पडिणीएहि व कहिए, आहावंती दवदवस्स ॥३७६०॥
"वीसुंभितो य०" गाधा । राया कालगतो । अन्नो य लक्खणजुत्तो कुमारो णत्थि । ततो पोरजाणवया–अम्हे अरायगा ण वसामो त्ति असणा लक्खणजुत्तं मग्गंति तच्चणियादीहि य पडिणीयताए कधितं-इमे रायपुत्ता णिक्खंता । ते पुण किं णिमित्तं ? कहेंति
अति सिं जणम्मि वन्नो, य आयति इड्डिमंतपूया य । रायसुयदिक्खिएणं, तित्थविवड्डी य लद्धी य ॥३७६१॥
१. विशेषचूर्णिकृता एतद्गाथाद्वयं (३७५५-५६) उद्धरणरूपेण उपन्यस्तम् ।
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३७५५-३७६७ ]
इओ उद्देस
दट्ठूण य राइडिं, परिसहपराइतो तहिं कोइ । आपुच्छइ आयरिए, सम्पत्ते अप्पमाओ हु ॥ ३७६२॥
नाऊण य माणुस्सं सुदुल्लभं जीवियं च निस्सारं । संघस्स चेतियाण य, वच्छल्लत्तं करेज्जाहि ॥ ३७६३॥
“अति सिं जणम्मि०” [“दट्ठूण० 'नाऊण०" ] गाहा । अतीव एतेसिं जसो अब्भुअति एरिसो एतेसिं धम्मो । जत्थ रायपुत्ता णिक्खमंति । 'लद्धी य' त्ति आहारादीणि लब्भंति । तं सोच्चा खरकम्मियादयो दवस्स तुरियं आधावंति उप्पव्वावणट्ठाए । एयं सोच्चा साहुणो अदण्णा मा उप्पव्वाविज्जेज्ज । तत्थ साहूहिं ते भण्णंति - संजतिपडिस्सए णिलुक्कह । तत्थ एगो भणति—नित्थारेह जेण पगारेण जाणह | बितियों भणति - भावतो मए रज्जं चत्तं कस्स सती मए उप्पव्वावेतुं णेच्छति णिलुक्कितुं । सो रायपुरिसे आगच्छमाणे दट्टु महता इड्डीए रायिड्ढि परीसहपरायितो आपुच्छति आयरिए - उप्पव्वयामि त्ति | आयरियो आह-संमत्ते अप्पमाओ साधु चेइयाणं वट्टेज्जाहि । एतेण कारणेण संजतिपडिस्सयं गम्मेज्ज । एतदेवार्थं—
44
77 66
किं काहिंति ममेते, पडलग्गतणं व मे जढा इड्डी । को वाऽनिट्ठफलेसुं, विभवेसु चलेसु रज्जेज्जा ॥३७६४॥
तइओ संजमअट्ठी, आयरिए पणमिऊण तिविहेणं ।
लन्नं नियडीए, अज्जाण उवस्सगमतीति ॥ ३७६५ ॥
" किं काहिंति०" [" बितिओ संजम ० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । तस्स णिलुक्कावणविधी भण्णति
५११
अंतद्धाणा असई, जइ मंसू लोय अंबिलीबीए ।
पीसित्ता देंति मुहे, अपगासें ठवेंति य विरेगो ॥३७६६॥
संथार कुसंघाडी, अमणुन्ने पाणए य परिसेओ ।
घंसण पीसण ओसह, अद्धिति खरकम्मि मा बोलं ॥ ३७६७॥
'अंतद्धाणा असई ० " [ " संथार० " ] गाधा । जति अंतद्धाणकरणं अच्छितो संजयउवस्सए चेव अच्छति । असतीए अंतद्धाणस्स । जति मंसू अत्थि ताहे लोयं काउं संजतीनेवत्थं काउं संजतीउवस्सयं णिज्जति । ताहे अंबिलिबीयादीणि पीसित्ता मुहं से
१. तइयो मुच ।
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१२
विसेस
[ निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं आलिप्पति अप्पगासे ओगासे विरेयणं दाउं संथारए ठवेत्ता अमणुण्णाए खुत्थ' (?) मइलसंघाडीए ओहाडिज्जति । पाणएण परिसेगो दिज्जति । संजतीओ काउति चंदणं घसेंति, काउइ ओसहाणि पीसंति पलेवट्ठाए, काउइ ओसहाणि मग्गंति संजोएंति य अद्धितिं च करेंति । जे तत्थ खरकम्मियादी एंति ते भण्णंति-मा बोलं करेह, एसा अज्जा गिलाणिया सद्दं न सहति सद्देण से अरती भवति । पच्छायणा य सेहस्स त्ति गयं ।
इदाणिं असहुस्स चउक्कभयण त्ति दारं
दोन्नि व सहू भवंती, सो वऽसहू सा व होज्ज ऊ असहू । दोहं पि उ असहूणं, तिगिच्छ जयणाय कायव्वा ॥ ३७६८॥
“दोन्नि वि सहू० " गाहा । संजओ वि सहू संजती वि सहू, संजतो सहू संजती असहू। संजतो असहू संजती सहू, संजतो वि असहू [संजती वि असहू] ४। तत्थ पढमभंगे तिमिच्छाजयणा भण्णति
णाऊण ऊ गिलाणं, पंथे गामे व भिक्खवेलाए । जइ तुरियं नागच्छइ, लग्गइ गुरुए चउम्मासे ॥ ३७६९ ॥
गाहा ।
“णाउण य०
11
लोलंती छ्गमुत्ते, सोउं घेत्तुं दवं तु आगच्छे ।
तूरंतो तं वसहिं, णिवेयणं छायणऽज्जाए ॥ ३७७०॥
“लोलंती०” गाहा । पणयं घेत्तूण तुरितं आगच्छति संजतिउवस्सयसमीवं । सेज्जातरिं सद्दावेत्ता भणति—निवेदेहिं अज्जाए साहू आगतो । जति दुण्णियत्था अज्जा सेज्जातरी च्छायाविज्जति, अणिच्छंतीए अप्पणा वि जयणाए छादेति । 'छादणऽज्जाए 'त्ति अवाउडा इत्यर्थः ।
आसासो वीसासो, मा भाहि इति थिरीकरण तीसे ।
धुविउं चीरत्थुरणं, तीसेऽप्पण बाहि कप्पो य ॥३७७१॥
"आसासो० " गाहा । आसासेति - धीरा भवाहि, अहं ते तिगिच्छं करेमि । अहं ते भाया पित्तिज्जादि, विभासा । एवं भणति - वीसत्था होहि, जति अत्थि से अण्णाणि चीवराणि ताणि अत्थुणति णियंसेति य से । असति तस्सच्चयाणं अप्पणिज्जगाणि देति । ताहे जाणि लेवाडिताणि चीराणि ताणि बाहिं उवस्सयस्स धोवित्ता उवलेवणं देति ।
१. मलिनां त्रूटितां च कुसङ्घाटीं स प्रावरणं क्रियते । मलवृ । २. दोवि अ ब क ड इ । ३. सोऊण मुच ।
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३७६८-३७७८] तइओ उद्देसो
५१३ एतेहि कारणेहिं, पविसंते ऊ णिसीहिया तिन्नि । ठिच्चाणं कायव्वा, अंतर दूरे पवेसे य ॥३७७२॥ "एतेहिं कारणेहिं०" गाहा । कण्ठ्या । पडिहारिए पवेसो, तक्कज्जसमाणणा य जयणाए। गेलण्णे चिट्ठणादी, परिहरमाणो जतो खिप्पं ॥३७७३॥
"पडिहारिए पवेसो०" गाधा । 'तक्कज्जसमाणणा य जयणाए'त्ति तदेव गिलाणकज्जं जयणाए समाणेयव्वं । अहवा थद्धीभूया जयणाए णेयव्वा विसज्जेतव्वा वा । 'गेलण्णे तु पदे 'त्ति गिलाणे देज्जा दव्वे एवमादि गिलाणकिच्चे ‘परिहरमाणो'त्ति उस्सग्गेणं सुद्धं सुद्धेण करेति । अहवा आय-परसमुत्थे दोसे 'परिहरमाणो जतो' त्ति, अणागाढे पणगपरिहाणीए, 'खिप्पं' ति आगाढे खिप्पं । सो केरिसो साधू जो पडियरति ?
पियधम्मो दढधम्मो, मियवादी अप्पकोतुहल्लो य । अज्जं गिलाणियं खलु, पडिजग्गति एरिसो साहू ॥३७७४॥ सो परिणामविहिण्णू, इंदियदारेहिं संवरियदारो । जं किंचि दुब्भिगंधं, सयमेव विगिंचणं कुणति ॥३७७५॥ "पियधम्मो०" [“सो परिणाम०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एरिसो इमं जतणं करेतिगुज्झंग वदण कक्खोरुअंतरे तह थणंतरे दटुं । साहरति ततो दिढेि, न य बंधति दिट्ठिए दिढेि ॥३७७६॥ उच्चारे पासवणे, खेले सिंघाणए विगिचणया । उव्वत्तण परियत्तण, णंतग णिल्लेवण सरीरे ॥३७७७॥ "गुज्झं०"["उच्चारे पासवणे०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । सरीरे य संजतीए पिल्लेवणा। किरियातीतं णाउं, जं इच्छति एसणाएँ जं तत्थ ।
सद्धावणा परिणा, पडियरण कहा णमोक्कारो ॥३७७८॥
"किरियाइयं०" गाहापुव्वद्धं । अतो तेगिच्छंर णाउं जं दव्वं मग्गति तं दिज्जति जं से कवयभूतं भवति । तेण अवठ्ठद्धा आलोयण भत्तपच्चक्खाण णमोक्कारं च पडिवज्जिहिति ।
१. गेलण्णे चिट्ठणादी - मुच । २. अतेगिच्छ अ ब ।
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१४
विसेसचुण्णि [निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं दव्वं तु जाणियव्वं, समाधिकारं तु जस्स जं होति । णायम्मि य दव्वम्मि, गवेसणा तस्स कायव्वा ॥३७७९॥
"दव्वं तु जाणियव्वं०" गाधा । सा पुच्छितव्वा-केण ते समाही ? जं सा भणति तं आणेयव्वं सुद्धं मग्गित्ता, असति पणगपरिहाणीए । इदाणिं पच्छद्धस्स वक्खाणं । "सद्धावणा०" पच्छद्धं । तधा से सद्धा वड्डिज्जति जहा भत्तपच्चक्खाणाभिमुही भवति । भत्ते पच्चक्खाते पडियरिज्जति । णमोक्कारो य से दिज्जति ।
जा ण होति किरियातीता तीए
सयमेव दिट्ठपाढी, करेति पुच्छति अजाणओ वेज्जं । दीवण दव्वादिम्मि य, उवदेसे ठाति जा लंभो ॥३७८०॥ "सयमेव दिट्ठपाढी०" गाहा । कण्ठ्या । रत्ति तेण कहिं वसियव्वं ?
अब्भासे व वसेज्जा, संबद्ध उवस्सगस्स वा दारे । आगाढे गेलण्णे, उवस्सए चिलिमिणिविभत्ते ॥३७८१॥
"अब्भासे व०" गाहा । अब्भासे अन्नम्मि उवस्सए असई एगसंबद्धे, असति दारमूले । “ओणेव्वीए" पच्छद्धं कण्ठ्यम् । तं पुण इमेसि अट्ठाए इमेण वा कारणेण तत्रैव वसति ।
उव्वत्तण परियत्तण, उभयविगिंचट्ठ पाणगट्ठा वा । तक्कर भय भीरू अध, णमोकारट्ठा वसे तत्थ ॥३७८२॥ "उव्वत्तण०" गाहा । कण्ठ्या । 'उभयं'ति उच्चारपासवणं । धिइ बलजुत्तो वि मुणी, सेज्जातर-सण्णि सिज्झगादिजुतो । वसति परपच्चयट्ठा, सलाहणट्ठा य अवराणं ॥३७८३॥ सो निज्जराएँ वट्टति, कुणति य आणं अणंतणाणीणं । स बितिज्जओ कहेती, परियट्टेगागि वसमाणो ॥३७८४॥
"धिति बल०"["सो निज्जराए०"] गाधा । जति वि धिइ बलिओ सो साहू सहा इत्यर्थः । तहा वि सेज्जायरसहायो वसति । सेज्जातरं भणति-मम ण वट्टति एगाणियस्स संजति
१. आगाढे गेलण्णे मुच ।
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३७७९-३७८९] | तइओ उद्देसो
५१५ उवस्सए वसितुं । जति सेज्जायरो इच्छति तेण सहाएण समं वसंतो सेज्जातरस्स रत्तिं धम्म कहेति । अणिच्छए एगाणितो वि वसति सव्वरत्तिं परियट्टेति । सो एवं करेंतो विउलाए निज्जराए वट्टति ।
पडिजग्गिया य खिप्पं, दोण्ह सहूणं तिगिच्छ जतणाए। तत्थेव गणहरो अण्णहिं व जयणाएँ तो नेइ ॥३७८५॥
"पडिजग्गिया०" गाहा । एवं तिगिच्छित्ता जतणा य भणिया एस दोण्हं पि सहूणं । जति तत्थेव आसण्णे गणहरो तीसे तत्थ णेति, तं च गणहरं खरंटेंति । अइदूरे जयणाए णेति । का जयणा?
निक्कारणिगिं चमढण, कारणिगिं णेति अहव अप्पाहे ।
गमणित्थि मिस्स संबंधि वज्जिते असति एगागी ॥३७८६॥
"निक्कारणिगि०" गाधा । कण्ठ्या । इत्थीमीसेण सत्थेण समं णेति, असति पुरिसेहिं वि समं संबंधिएहिं, असती एगागी वि णेति ।
न वि य समत्थो सव्वो, हवेज्ज एतारिसम्मि कज्जम्मि ।
कायव्वों पुरिसकारो, समाहिसंधाणणट्ठाए ॥३७८७॥
"न वि य समत्थो०" गाहा । कयायि सो संजतो असहू होज्जा, ण य सव्वो समत्थो एयारिसे कज्जे भवति । तो सा किं छड्डेयव्वा जह अप्पणो सीलखंडणा ण भवति । एय जहा किरिया कज्जति तहा जयणा कायव्वा । सो पुण कहं असहू भवति ?
सोऊण य पासित्ता, संलावेणं तहेव फासेणं । एतेहि असहमाणे, तिगिच्छ जयणाइ कायव्वा ॥३७८८॥
"सोऊण" गाहा । इत्थि अपासंतो वि उल्लावं सोतुं मोहब्भवो जायति कम्मोदएणं । पासित्ता कक्खंतराणि फासेण इत्थीहत्थेण जइ छिवति ताहे सा पुच्छितव्वा-अज्जे ! तुमं सहू असहू ? सा पुण गीयत्था वा होज्ज अगीतत्था वा ।
अविकोविया उ पुट्ठा, भणाइ किं मं न पाससी णियए ? । छगमुत्ते लोलंति, तो पुच्छसि किं सहू असहू ? ॥३७८९॥
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१६
विसेस
[ निग्गंथी उवस्सयपवेसपगयं
पासामि णाम एतं, देहावत्थं तु भगिणि ! जा तुझं । पुच्छामि धितिबलं ते, मा बंभविराहणा होज्जा ॥ ३७९०॥ "अविकोविया उ० " [" पासामि० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । ततो सा भणति -
इहरा वि ताव सद्दे, रूवाणि य बहुविहाणि पुरिसाणं । सोऊण व दट्ठूण व, ण मणक्खोभो महं कोति ॥ ३७९१॥ संलवमाणी वि अहं, ण यामि विगतिं ण संफुसित्ताणं । हट्ठा वि किंतु एहि, तं पुण णियगं धितिं जाण ॥३७९२॥ " इहरा वि ताव०” ["संलवमाणी०" ] गाहाद्वयम् ।
सो मग्गति साहम्मि, सण्णि अहाभद्दिगं व सूई वा ।
देति य से वेदणगं, भत्तं पाणं व पाउग्गं ॥३७९३॥
" सो मग्गति० " गाहा । संजतिं संविग्गं गीतत्थं मग्गति । असति अगीतत्थं पि, असति पासत्थादि पि गीतत्थं, असति अगीतत्थं पि पासत्थं । असति साविगं गहियाणुव्वयं, असति दंसणसावियं, असति अहाभद्दियं, असति सूर्ति, सूतिग्रहणं सा णिव्वितिगिच्छा णिक्खेयत्ती भवति । सा धम्मकहाए पण्णविज्जति, अणिच्छि णिमित्तेणं, असति मुल्लं पि दिज्जति । सेसं कण्ठ्यम् ।
एतासिं असतीए, ण कहेति जहा अहं खु मिं असहू । सद्दादीजयणं पुण, करेमो एसा खलु जिणाणा ॥ ३७९४ ॥ "एतासिं असतीए०" गाहा । कण्ठ्या । कहं सा जयणा ? इमा— सम्म हत्थ वत्थादिएहिं दिट्टिम्मि चिलिमिणंतरिओ । संलावम्मि परम्मुहों, गोवालगकंचुतो फासे ॥ ३७९५॥
" सद्दम्मि हत्थ० गाहा । जति सद्देणं असहू भण्णति - संजतीकज्जे मा भणीहि हत्थेणं वा वत्थेणं वा सन्नं करेज्जासि । सेसं कण्ठ्यम् ।
11
एसेव गमो नियमा, निग्गंथीए वि होति असहूए ।
दोहं पि हु असहूणं, तिगिच्छ जयणाऍ कायव्वा ॥३७९६ ॥
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
५१७
भासगाहा-३७९०-३८०४] तइओ उद्देसो
आतंकविप्पमुक्का, हट्ठा बलिया य णिव्वुया संती । अज्जा भणेज्ज काई, जेट्टज्जा ! वीसमामो ता ॥३७९७॥ दिटुं च परामुटुं, च रहस्सं गुज्झ एक्कमेक्कस्स । तं वीसमामों अम्हे, पच्छावि तवं चरिस्सामो ॥३७९८॥ तं सोच्चा सो भगवं, संविग्गोऽवज्जभीरू दढधम्मो । अपरिमियसत्तजुत्तो, निक्कंपो मंदरो चेव ॥३७९९॥ उद्धंसिया य तेणं, सट्र वि जाणाविया य अप्पाणं । चरसु तवं निस्संका, उ सासियं सो उ चेतेइ ॥३८००॥ बिइयपयमणप्पज्झे, पविसे अकोविए व अप्पज्झे । तेणऽगणिआउसंभम, बोहिकतेणेसु जाणमवि ॥३८०१॥
"एसेव०' ["आतंकविप्पमुक्का०" "दिटुं च०" "तं सोच्चा०" "उद्धंसिया०" "बिइयपय०"] गाहाओ चत्तारि कण्ठ्या । जं अरहस्सं अरहस्सीकयं तेणं ति संजतेणं जइणा उड्डतितो अणापुच्छाए गंतव्वं ।
[सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथीणं निग्गंथउवस्सयंसि चिट्ठित्तए वा जाव काउसग्गं वा ठाणं ठाइत्तए ॥३-२॥
"नो कप्पइ निग्गंथीणं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
पडिवक्खेणं जोगो, तासिं पि ण कप्पती जतीणिलयं । णिक्कारणगमणादी, जं जुज्जति तत्थ तं णेयं ॥३८०२॥ ["पडिवक्खेणं०"] संबंधगाहा कण्ठ्या । एसेव गमो नियमा, पण्णवणपरूवणासु अज्जाणं । पडिजग्गती गिलाणं, साहुं जतणाएँ अज्जा वि ॥३८०३॥ सा मग्गइ साधम्मि, सण्णि अहाभद्द संवरादी वा । देति य से वेदणयं, भत्तं पाणं च पायोग्गं ॥३८०४॥
"एसेव गमो०" [“सा मग्गइ०"] गाहाद्वयम् । अज्जा वि साधू गिलाणगं एमेव पडियरति संवरो=ण्हाणियासोहओ ।
॥ निग्गंथीउवस्सयपवेसपगयं समत्तं ॥
.
.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ चम्मपगयं ॥ [सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथीणं सलोमाइं चम्माइं अहिट्टित्तए ॥३-३॥ एयं णिग्गंथीणं उस्सग्गसुत्तं । सम्बन्धःबंभवयपालणट्ठा, अण्णोण्णउवस्सयं ण गच्छंति । उवकरणं पि ण इच्छति, जहिँ पीला तस्स जोगोऽयं ॥३८०५॥ सतिकरणादी दोसा, अण्णोण्णउवस्सगाभिगमणेण । सतिकरणकोउहल्ला, मा होज्ज सलोमए अहवा ॥३८०६॥ "बंभवता०" ["सतिकरणादी०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । नियुक्तिविस्तर:चम्मम्मि सलोमम्मि, णिग्गंथीणं उवेसमाणीणं ।
चउगुरुगाऽऽयरियादी, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥३८०७॥ [नि०]
"चम्मम्मि०" गाहा । आयरिओ एयं सुत्तं पवत्तिणीए ण कहेति :: ।४ (चतुर्गुरु) सा अज्जाणं ण कहेति :: ।४ (चतुर्गुरु) ताओ ण पडिसुणेति मा ०। (मासलघु) आणाई ।
गहणे चिट्ठ णिसीयण, तुयट्टणे य गुरुगा सलोमम्मि । निल्लोमे चउलहुगा, समणीणारोवणा चम्मे ॥३८०८॥ कुंथु पणगाइ संजमें, कंटकअहिविच्छुगाइ आयाए ।
भारो भयभुत्तियरे, पडिगमणाई सलोमम्मि ॥३८०९॥ [ नि०]
"गहणे०" ["कुंथु०"] गाहा । यथासंख्यं पच्छित्तं तवकालविसेसितं आणादिविराहणा । अस्य व्याख्या
तस पाण विराहणया, चम्म सलोमे उ होति अहिकरणं । निल्लोमे तसपाणा, संकुयमाणे य करणं वा ॥३८१०॥ अविदिण्णोवधि पाणा, पडिलेहा वि य ण सुज्झति सलोमे । वासासु य संसज्जति, पतावमपतावणे दोसा ॥३८११॥
"तस पाण विराहणया०" ["अविदिण्णोवधि०"] गाहाद्वयम् । तसपाण विराहणया अस्य व्याख्या
१. न दृश्यते एषा गाथा विशेषचूर्णी ।
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३८०५-३८१९] तइओ उद्देसो
आगंतु तदुब्भूया, सत्ताऽझुसिरे वि गिण्हितुं दुक्खं । अह उज्झति तो मरणं, सलोमणिल्लोमचम्मेयं ॥३८१२॥ भारो भय परितावण, मारण अहिकरणमेव अविदिण्णे । तित्थयरगणहरेहि, सतिकरणं भुत्तभोगीणं ॥३८१३॥ जइ ता अचेतणम्मि, अयिणे फरिसो उ एरिसो होति । किमया सचेतणम्मि, पुरिसे फरिसो उ गमणादी ॥३८१४॥
"आगंतु०" [“भारो०" "जइ ता०"] गाहा । तदुब्भूतो पणयो सेसं कण्ठ्यम् । सतिकरणं भुत्तअभुत्तभोगीणं जति ताव एयस्स अचेयणस्स एरिसो फासो किमंग पुण चेयणस्स? करणं नाम संकुडितचम्मेण मेहुणकम्मं करेज्ज ।
बितियपद कारणम्मि, चम्मुव्वलणं तु होति णिल्लोमं ।
आगाढ कारणम्मि, चम्म सलोमं पि जतणाए ॥३८१५॥ "बिइयपय०" गाहा। उड्डम्मि वातम्मि धणुग्गहे वा, अरिसासु सूले व विमोइते वा । एगंगसव्वंगगए व वाते, अब्भंगिता चिट्ठति चम्मऽलोमे ॥३८१६॥
"उम्मि वातम्मि०" वृत्तम् । ऊर्ध्वं वातो भवति, धणुग्गहो खुज्जीकरेइ 'विमोइते 'ति खुइतं सत्थाणाओ हत्थादी ।
तरच्छचम्मं अणिलामइस्स, कडिं व वेāति जहिं व वातो । एरंडऽणेरंडसुणेण डक्वं, वेढेंति सोविंति व दीविचम्मे ॥३८१७॥ पुया व घस्संति अणत्थुयम्मि, पासा व घस्संति व थेरियाए । लोहारमादीदिवसोवभुत्ते, लोमाणि काउं अह संपिहंति ॥३८१८॥ दिवसे दिवसे व दुल्लभे, उच्चत्ता घेत्तुं तमाइणं । लोमेहिं उण संविजोअए, मउअट्ठा व न ते समुद्धरे ॥३८१९॥
"तरच्छ०" ["पुया व०" "दिवसे दिवसे०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । 'अधे 'त्ति रोमाणि हेट्ठा करेंति, उच्चत्ताए वा घेत्तुं 'संविजोजए' त्ति लोमाणि उक्खणे मउअट्ठाए वा उक्खणेज्जा वि। सेसं कण्ठ्यम् । सुत्तं
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२० विसेसचुण्णि
[चम्मपगयं [सुत्तं] कप्पइ निग्गंथाणं सलोमाइं चम्माणि अहिट्टित्तए, से वि य परिभुत्ते नो चेव णं अपरिभुत्ते, से वि य पडिहारिए नो चेव णं अप्पडिहारिए, से वि य एगराईए नो चेव णं अणेगराईए ॥३-४॥
"कप्पइ निग्गंथाणं सलोमाइं चम्माणि अहिद्वित्तए०" एतं निग्गंथाणं अववाइयं सुत्तं । आह शिष्यः - णिग्गंथीणं ण कप्पति निग्गंथाणं कप्पइ, किं कारणं ? अत उच्यते
दोसा तु जे होंति तवस्सिणीणं, लोमाइणे ते ण जतीण तम्मि । तं कप्पती तेसि सुतोवदेसा, जं कप्पती तासि न तं जतीणं ॥३८२०॥ निग्गंथाण सलोमं, न कप्पती झुसिर तं तु पंचविहं । पोत्थगतणपण दूसं, दुविहं चम्मम्मि पणगं च ॥३८२१॥ गंडी कच्छति मुट्ठी, छिवाडि संपुडग पोत्थगा पंच । तिण सालिवीहिकोद्दवरालगआरणगतणं च ॥३८२२॥ कोयव पावारग दाढि आलि पूरी तधेव विरली य । एयं दुपेहपणयं, इणमण्णं अपडिलेहाणं ॥३८२३॥ उवहाण तूलि आलिंगणी उ गंडोवहाण य मसूरा । गोमाहिसअयएलगरणमियाणं च चम्मं तु ॥३८२४॥
"दोसा उ०" ["निग्गंथाण." "गंडी कच्छति०" "कोयव०" "उवहाण."] वृत्तम् । चम्मं ति वा अयिणं ति वा एगटुं । सुतोवएसेणं निग्गंथाणं ण कप्पइ । 'जं कप्पति तासिं' ति जं णिग्गंथीणं सुतोवएसेण कप्पति तं णिग्गंथाणं कप्पति यस्मादपवादिकं सूत्रम् अतो उस्सग्गेण ण कप्पति सलोमं झुसिरं ति काउं। तं पंचविहं झुसिरं–पोत्थयपणयं, तणपणयं, दूसपणयं दुविहंअप्पडिलेहितदूसपणयं दुप्पडिलेहितदूसपणयं च, चम्मपणगं । एतेसिं पण्णवणा गाहोक्ता ।
णवरं तणपणयं सालितणा वीहिगतणा कोद्दवतणा आरण्णगतणं च । विरली नाम अंकोल्लियसरिसी आलिंगणिं गंडोवहाणियाओ महल्लतरी । सेसं कण्ठ्यम् ।
जहिं गुरुगा तहिं लहुगा, जहिं लहुगा चउगुरू तहिं ठाणे । दोहिं लहू कालगुरू, तवगुरुगा दोहि वी गुरुगा ॥३८२५॥
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२१
भासगाहा-३८२०-३८३२]
तइओ उद्देसो "जहिं गुरुगा०" गाहा । गिण्हति चिट्ठति णिसीयति तुयद्दति । णिग्गंथीणं एएसु दोण्ह वि चउलहुगा ।
संघसौं? अपडिलेहा, भारो अहिकरणमेव अविदिण्णं । संकामण पलिमंथो, पमाय परिकम्मणा लिहणा ॥३८२६॥
"संघंसो०" गाहा । खंधतेणं वहंतस्स संघसो भवति तेण वणो होज्जा । 'अपडिलेहण'त्ति । ण सुज्झति पडिलेहणा, भारेण तेहि कडी खंधं वा दुक्खेज्जा, अहिकरणं, कुंथु संमुच्छंति अविदिन्नोवहीगामंतरसंकमेण पलिमंथो, प्रमादो लिहियं ति काउं ण गुणेति ततो णस्सति सुत्तं, परिकम्मणदमणाए सुत्तपलिमंथो लिहंतस्स वि अहिगरणं ।
पोत्थग जिण दिटुंतो, वग्गुर लेवे य जाल चक्के य ।
लोहित लहुगा आणादि मुयण संघट्टणा बंधे ॥३८२७॥ [ नि०] "पोत्थग०" गाहा । पोत्थए दोसा तत्थ जिणा दिटुंतं करेंति । वग्गुरलेवा एक्क गाहाए वक्खाणेइ
चउरंगवग्गुरा परिवुडो वि फिट्टेज्ज अवि मिगो रण्णे। छीर खउर लेवे वा, पडिओ सउणो पलाएज्जा ॥३८२८॥ सिद्धत्थगजालेण व, गहितो मच्छो वि णिप्फिडेज्जा हि । तिलकीडगा व चक्के, तिला व ण य ते ततो जीवा ॥३८२९॥ जड़ तेसिं जीवाणं, तत्थगयाणं तु लोहियं होज्जा । पीलिज्जंते धणियं, गलेज्ज तं अक्खरे फुसितं ॥३८३०॥ जत्तियमेत्ता वारा, उ मुंचई बंधई व जति वारा । जति अक्खराणि लिहति व, तति लहुगा जं च आवज्जे ॥३८३१॥
"चउरंग०"["सिद्धत्थग०" "जइ तेसिं०" "जत्तियमेत्ता०"] गाहा । कण्ठया। हय गय रह पाइक्केहिं परिवृत्तो मृगो फिट्टेज्जा । सेसं कण्ठ्यम् ।
इदाणि तण पणए । तत्थ गाहातणपणगम्मि वि दोसा, विराहणा होति संजमाऽऽताए ।
सेसेसु वि पणगेसुं, विराहणा संजमे होति ॥३८३२॥ १. संघंस - मुच । २. वग्गुरए - अ इ । ३. गह - अ ब क ड इ ।
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि
[चम्मपगयं अहि विच्चुगविसकंडगमादीहि खयं व होज्ज आयाए । कुंथादि संजमम्मि, जति उव्वत्तादि तति लहुगा ॥३८३३॥ दिट्ठ सलोमे दोसा, णिल्लोमं णाम कप्पती घेत्तुं । गिण्हणे गुरुगा पडिलेह पणग तसपाण सतिकरणं ॥३८३४॥ भुत्तस्स सतीकरणं, सरिसं इत्थीण एयफासेणं ।
जति ता अचेयणम्मि, फासो किमु चेयणे इतरे ॥३८३५॥
"तणपणगम्मि०" [“अहि०""दिट्ठ०""भुत्तस्स०"] गाहा । तणेसु अही होज्जा । विच्छुगो विसकंटगो वा, जत्तिया वावारा उव्वत्तति परियत्तति, हत्थं वा पायं वा संचालेइ तत्तिया चउलहुगा । सेसं गाहासिद्धं । 'इयरे' त्ति इत्थीए ।
सुत्तनिवाओ वुड्डे, गिलाण तद्दिवस भुत्त जतणाए ।
आगाढ गिलाणे मक्खण?, घटे भिण्णे व अरिसाउ ॥३८३६॥ [नि०]
"सुत्तनिवातो०" गाहा । सूत्रनिपातः स्थविरेषु गिलाणे वा । 'जयणाए 'त्ति लोमाइ उवरिं करेति ।
संथारगट्ठ गिलाणे, अमिलादीचम्म घेप्पति सलोमं । वुड्डाऽसहु बालाण व, अच्छुरणट्ठा वि एमेव ॥३८३७॥ कंभारलोहकारेहि, दिवसमलियं तु तं तसविहूणं । उवरिं लोमे काउं, सोत्तुं गोसे समप्यति ॥३८३८॥
"संथारगढ०" ["कुम्भार०"] गाहाद्वयम् कण्ठ्यम् । ‘एमेव' त्ति एमेव घेप्पेज्जा वुड्डाईणं । एय ताव सलोमे भणितं । निल्लोमे इमं – “आगाढ गिलाणे०" गाहापच्छद्धं । अस्य व्याख्या
अवताणगादि णिल्लोम तेल्ल वम्म? घेप्पती चम्मं । घट्ठा व जस्स पासा, गलंतकोढेऽरिसासुं वा ॥३८३९॥ सोणियपूयालित्ते, दुक्खं धुवणा दिणे दिणे चीरे । कच्छल्ले किडिभिल्ले, छप्पतिगिल्ले व णिल्लोमं ॥३८४०॥ "अवताणगादि०" ["सोणिय०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३८३३-३८४७] तइओ उद्देसो
५२३ जह कारणे निल्लोमं, तु कप्पती तह भवेज्ज इयरं पि । अगाढि सलोमं आदिकाउ जा पोत्थए गहणं ॥३८४१॥ भत्तपरिण्ण गिलाणे, कुसमाइ खराऽसती तु झुसिरा वि । अप्पडिलेहियदूसासती य पच्छा तणा होती ॥३८४२॥ दुप्पडिलेहियदूसे, अद्धाणादी विवित्त गेण्हंति । घेप्पति पोत्थगपणगं, कालियनिज्जुत्तिकोसट्टा ॥३८४३॥
"जह कारणे०" [भत्तपरिण०" "दुप्पडिलेहिय०"] गाहा । जह कारणे निल्लोमं रुप्पति तहा 'इयरं पि' त्ति झुसिरं पि, आगाढकारणे सलोमं आदि काऊणं पच्छाणुपुव्वीए जाव 'पोत्थग' त्ति भत्तपच्चक्खायस्स अपडिलेहियदूसासतीए अझुसिर झुसिरा वि तणा पत्थरिज्जंति । सेसं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा कसिणाइं चम्माइं धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-५॥
सम्बन्धःचम्मं चैवाहिकयं, तस्स पमाणमिह मिस्सिए सुत्ते । अपमाणं पडिसिज्झति, ण उ गहणं एस संबंधो ॥३८४४॥ अहवा अच्छुरणट्ठा, तं वुत्तमिदं तु पादरक्खट्ठा । तस्स वि य वण्णमादी, पडिसेहेती इहं सुत्ते ॥३८४५॥
"चम्मं चेव०"["अहवा०"] गाहाद्वयम् । 'वण्णमाई' त्ति बंधण कसिणादी । अमा-नो-ना प्रतिषेधे । किं प्रतिषेधयति ? कसिणाइं चम्माइं धारित्तए वा परिहरित्तए वा । कसिणं णाम सकलं प्रतिपूर्णमित्यर्थः । एत्थ गाहा -
सकलप्पमाण वण्णे, बंधणकसिणे य होइ णायव्वे ।
अकसिणमट्ठारसगं, दोसु वि पासेसु खंडाइं ॥३८४६॥ [नि०]
"सकलप्पमाण०" गाहा । कसिणं चउव्विहं । सकलकसिणं, प्रमाणकसिणं, वण्णकसिणं, बंधणकसिणमिति । एतेसिं विभासागाहा
एगपुड सकलकसिणं, दुपुडादीयं पमाणतो कसिणं । खल्लग खउसा वग्गुरि, कोसग जंघऽद्धजंघा य ॥३८४७॥
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२४ विसेसचुण्णि
[चम्मपगयं "एगपुड०" गाहा । सकलकसिणं नाम जं एगपुडगं । एतस्स विभासा - पादस्स जं पमाणं, तेण पमाणेण जा भवे कमणी । मज्झम्मि तु अक्खंडा, अण्णत्थ व सकलकसिणं तु ॥३८४८॥ दुपुडादि अद्धखल्ला, समत्तखल्ला य वग्गुरी खपुसा । अद्धजंघ समत्ता य, पमाणकसिणं मुणेयव्वं ॥३८४९॥
"पायस्स जं पमाणं०" ["दुपुडादि०"] गाहा । कण्ठ्या । प्रमाणकसिणं दुपुडतिपुडादी । एयं इमेहिं प्रकारेहिं होज्ज । खल्लगाखपुसाओ वग्गुरीओ कोसगा जंघाओ अद्धजंघाओ खल्लग्गा खल्लइलियाओ उवाहणाओ ताओ पुण अद्धखल्लइलियाओ वा समत्तखल्लइलियाओ वा । कोसगा अंगुलिकोसगा । सेसाणं गाहा ।
उवरिं तु अंगुलीओ, जा छाए सा तु वग्गुरी होति ।
खपुसा य खलुगमेत्तं, अद्धं सव्वं च दो इयरे ॥३८५०॥
"उवरिं तु अंगुलीओ०" गाहा । वग्गुरियो जा अंगुलीयो छाएउं पाएउं पाए वि अप्पि छाइंति । खपुसाओ खुलुगातो जाव अद्धं सव्वं वा । 'दो इयर' त्तिं अद्धजंघा समत्तजंघा य । प्रमाणकसिणं गतं ।
वण्णड्ड वण्णकसिणं, तं पंचविहं तु होइ नायव्वं । बहुबंधणकसिणं पुण, परेण जं तिण्ह बंधाणं ॥३८५१॥
"वण्णड्ड०" गाहा । पंचण्हं वण्णाणं एगतरेण वन्नेण जं उज्जलं तं वण्णकसिणं । बंधकसिणं-जं तिण्ह चम्माण आवरिएण ।
इदाणिं पच्छित्तं भण्णति
लहुओ लहुगा दुपुडादिएसु गुरुगा य खल्लगादीसु । आणादिणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽदाए ॥३८५२॥ अंगुलिकोसे पणगं, सगले सुक्के य खल्लगे लहुओ । बंधण वण्ण पमाणे, लहुगा तह पूरपुण्णे य ॥३८५३॥ ["लहुओ लहुगा०१"] “अंगुलिकोसे पणगं०" गाहा । अंगुलिकोसए अंगुट्ठकोसए
१. एषा गाथा विशेषचूर्णिकृता न व्याख्याता ।
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३८४८-३८६२] तइओ उद्देसो
५२५ य पंचराइंदियाणि । 'सकल' त्ति सकलकसिणे मुक्कखलए य मासलहुं । वण्णकसिणे पमाणकसिणे दुपुडाइसु उवाहणासु पूरपुन्नासु य चउलहुगा ।
अद्धे समत्त खल्लग, वग्गुरि खपुसा य अद्धजंघा य ।
गुरुगा दोहि विसिट्ठा, वग्गुरिए अण्णतरएणं ॥३८५४॥
"अद्धे सम्मत्त खल्लग०" गाहा। अद्धखल्लइलोवाहणासु, समत्तखल्लइलोवाहणासु य, खवसासु, अद्धजंघ समत्तजंघा दो वि एक्कं, एतेसु चउसु वि चउगुरुगा तवकालविसेसिता । वग्गुरीए चउगुरुगा, अन्नतरगुरुगं तवेण कालेण वा ।
जत्तियमित्ता वारा, तु बंधते मुंचते व जति वारा । सट्ठाणं तति वारे, होति विवड्डी य पच्छित्ते ॥३८५५॥
"जत्तिय०" गाहा । सट्ठाणं णाम जत्थ पंचराइंदियाणि । एवं मासलहुगं पि चउलहुगं पि चउगुरुगं पि। विवड्डी णाम एक्कक्के आणादी विभासा । संजमविराहणा य छक्काय चउसु लहुगा विभासा । आयविराहणा-बब्भे छिण्णे पंखुलेज्ज पमत्तं वा देवया छलेज्जा । इमे य दोसा -
गव्वो णिम्मदवता, णिरवेक्खो निद्दतो णिरंतरता । भूताणं उवघातो, कसिणे चम्मम्मि छद्दोसा ॥३८५६॥ आसगता हत्थिगतो, गव्विज्जइ भूमितो य कमणिल्लो । पादो उ समाउक्को, कमणीउ खरा अवि य भारो ॥३८५७॥ कंटाई देहंतो, जीवे वि ह सो तहेव देहिज्जा । अत्थि महं ति य कमणी, णावेक्खइ कंटएण जिए ॥३८५८॥ पुचि अदया भूएसु होति बंधति कमेसु तो कमणी । जायति हु तदब्भासा, सुदयालुस्सावि णिद्दयया ॥३८५९॥ अवियंडबखुज्जपादेण पेल्लितो अंतरंगुलगतो वा । मुच्चेज्ज कुलिंगादी, ण य कमणीपेल्लितो जियती ॥३८६०॥ किह भूयाणुवघातो, ण होहिती पगतिपेलवतणूणं । सभराहि पेल्लियाणं, कक्खडफासाहिं कमणीहि ॥३८६१॥ विह अतराऽसहु संभम, कोट्ठाऽरिस चक्खु दुब्बले बाले । अज्जा कारणजाते, कसिणग्गहणं अणुण्णायं ॥३८६२॥
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२६
विसेसचुण्णि
[चम्मपगयं कंटाऽहि सीयरक्खटुता विहे खवुसमादि जा गहणं । ओसहपाण गिलाणे, अहुणुट्ठियभेसयट्ठा वा ॥३८६३॥ अरिसिल्लस्स व अरिसा, मा खुब्भे तेण बंधते कमणी । असहुमवंताहरणं, पादो घट्टो तु गिरिदेसे ॥३८६४॥ कुट्ठिस्स सक्करादीहि वा वि भिण्णो कमो मधूला वा । बालो असंफरो पुण, अज्जा विहि दोच्च पासादी ॥३८६५॥
"गव्वो०" ["आसगता०" "कंटाई०" "पुट्वि०""अवि०" "किह०" "विह अतरा०" "कंटाहि०" "अरिसिल्लस्स०" "कुट्ठिस्स०"] गाहा । एसा गाहाहिं चेव वक्खाणसिद्धा । कमणी उवाहणा, तनुः शरीरं बीयपए गेण्हेज्जा वि । “अद्धाणे०" दारगाहा । एतीसे गाहाहि चेव वक्खाणं । णवरं ओसहपीतस्स वेज्जोवदेसेणं पाओ भूमिं न उयरेयव्वो त्ति । 'भेसयट्ठा वा' त्ति, चक्खुदुब्बलो सो तस्स वेज्जेणं उवएसो कओ - मा पाए भूमी काहिसि त्ति । ऊसरादीसु वा 'असहु अवंताहरणं'१ जहा कोइ राया व रायमच्चो वा जहा य अवंतिसुकुमालो जत्थ ठवेइ पायं तत्थ रुहिरं गलति । महूला=पाएसु फोडया, णक्खतिया उ वाला जत्थ वा तत्थ पाए चुभंति । विहे वच्चंताणं पंथे दोच्चा जाया । ताहे उप्पहेणं गच्छेज्जा तत्थ उप्पहेणं अज्जातो ण सक्कंति अणुवाहणारे गंतुं ।
इदाणिं कारणं -
कुलमाइकज्जं दंडिय, पासादी तुरिय धावणट्ठा वा । कारण जाते वऽण्णे, सागारमसागरे जतणा ॥३८६६॥
"कुल०" गाहा । कुल-गण-संघकज्जेसु वा दंडिओ उलग्गिज्जति जाव कज्जं करेति, तत्थ पासेणं पुरओ वा गम्मति, तत्थ अणुवाहणेहि न सक्कइ गंतुं, तत्थ य तुरियं गम्मति सणियं गम्ममाणे कंटगाई सुहं रक्खिज्जंति, तरितं गम्ममाणे ण सक्कंति, परं उवाहणाहि सक्कइ। व्रणट्ठ त्तिरे कस्सइ पाओ भद्दोसिओ होज्जा, ताहे मा अण्णेसिं संकमिस्सति तत्थ उ खपुसाहिज्जति एतेहिं कारणेहिं कसिणं अणुण्णायं । वण्णकसिणं जत्थ तत्थ -
पंचविहम्मि वि कसिणे, किण्हग्गहणं तु पढमतो कुज्जा । किण्हम्मि असंतम्मि, विवण्णकसिणं तहिं कुज्जा ॥३८६७॥ १. असहुमवंताहरणं - मुच । २. अणुवाहणाए - क । ३. धावणट्ठा त्ति - इति भाव्यम् ?
सं. ।
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३८६३-३८७२] तइओ उद्देसो
५२७ "पंचविहम्मि०" गाहा । पंचविहे वण्णकसिणे किण्हं गेण्हति, ण उ लोहिताई । असति लोहिताई पि विवन्नं करेज्ज । जहा सो लोहितो विवन्नो भवति ऊसाईहि मा रागो होहिति मा वा जणो उड्डाहीहि त्ति ।
किण्हं पि गेण्हमाणो, झुसिरग्गहणं तु वज्जए साहू । बहुबंधणकसिणं पुण, वज्जेयव्वं पयत्तेणं ॥३८६८॥ "किण्हं पि०" गाहा । कण्ठ्या । दोरेहि व वझेहि व, दुविहं तिविहं व बंधणं तस्स ।
अणुमोदण कारावण, पुव्वकतम्मि अधीकारो ॥३८६९॥
"दोरेहि व०" गाहा । तिविहं बंधणं अणुण्णायं । बंधणकसिणं ते पुण कुत्र कुत्र ? दोण्णि वा तिण्णि वा बंधा ? अत उच्यते
खलुए' एगो बंधो, एगो पंचंगुलस्स दोण्णेते ।
खुलए एगो अंगुट्ठ बितिय चउरंगुले ततितो ॥३८७०॥
"खलुए०" गाहा । कण्ठ्या । 'अणुमोयण कारावण पुव्वकयम्मि अहीकारो' त्ति ण वहइ सयं काउं, ण य कारवेलं, करेंतं वा अणुमोदितुं । एयाणि करेति इमं पच्छित्तं
सयकरणे चउलहुगा, परकरणे मासियं अणुग्घायं ।। अणुमोदणे वि लहुओ, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥३८७१॥
"सयकरणे०" गाहा । कण्ठ्या । आणादी दोसा, उड्डाहो, चम्मकारो त्ति संभाविज्जेज्ज, अलंभे अणुमोएज्ज । असति अप्पणा वि जयणाए करेज्ज ।
[सुत्तं]-कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अकसिणाई चम्माइं धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-६॥
अववाइयं(ए)सुरे, उस्सग्गेण पुणअकसिणचम्मग्गहणे, लहुओ मासो उ दोस आणादी । बितियपद घेप्पमाणे, अट्ठारस जाव उक्कोसा ॥३८७२॥ "अकसिणचम्मग्गहणे०" गाहा । अस्य व्याख्या
१. खुलए - मुच । २. अववाइयं सुत्तं इति भाव्यम् ?
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२८ विसेसचुण्णि
[चम्मपगयं अकसिणं तिविहं होति', एगपुड विवण्ण एगबंधं च ।। तं कारणम्मि कप्पति, निक्कारण धारणे लहुओ ॥३८७३॥ [ नि०]
"अकसिण तिविहं होति." गाहा । अकसिणं तिविहं णायव्वं । एगपुडं, विवण्णं, एगबंधणं ति । तं पुण कारणे कप्पति बितियपदे इत्यर्थः । अत्राह चोदक: - जति बितियपएणं घेप्पति अकसिणं तो मम मएणं, इमं विहाणं अकसिणस्स, यत्तदस्मादुपदिष्टर 'अकसिण मट्ठारसिगं दोसु वि पाएसु दो खंडा' (३८४६) ।३, एतस्मिन् सूत्रे अत्र चोदगवचनं मंतव्यम् । 'दोसु वि पाएसु दो खंडा' एतदाचार्यवचनं । इमं चोदकवयणं
जति अकसिणस्स गहणं, भाए काउं कमेण अट्ठदस । एगपुडविवण्णेहि य, तहिं तहिं बंधते कज्जे ॥३८७४॥
"जइ अकसिणस्स०" गाहा । तस्स एगपुडस्स विवण्णस्स य बंधणं पडुच्च अट्ठारसविहो बंधो इमो
पंचंगुल पत्तेयं, अंगुट्ठमझे य छ8 खंडं तु ।।
सत्तममग्गतलम्मी, मज्झट्ठम पण्हिया णवमं ॥३८७५॥
"पंचंगुल०" गाहा । एगस्स पायस्स पंचण्हंगुलीणं पिहप्पिहं एगमेगं खंडं बंधति, अंगुट्ठस्स य हेट्ठा छटुं, सत्तमं खंडं अग्गतले, अट्ठमं खंडं मज्झे तलस्स, णवमो पण्हिया हेट्ठा, एवं बीतिय- पायस्स वि । एते अट्ठारस । एवं चोदगेण भणिते आयरिओ भणति
एवतियाणं गहणे, मासो मुच्चंति होति पलिमंथो । बितियपद घेप्पमाणे, दो खंडा मज्झपडिबंधा ॥३८७६॥ "मुच्चंते पलिमंथो०" गाहा । एतीसे वक्खाणगाहा - पडिलेहा पलिमंथो, णदिमादुदए य मुंचबंधते । सत्थफिडणेण तेणा, अंतरवेधो य डंकणता ॥३८७७॥
"पडिलेहा पलिमंथो०" गाहा । जाव पडिलेहेइ मुयइ य ताव सत्थेण छड्डिज्जति अंतरवेहेण कंटगादीहिं आयविराहणा । जम्हा एते दोसा तम्हा एककसिणं चेव तं न भवति । इमं अकसिणं, बितियपद(दे) घेप्पमाणे दो खंडा मज्झ पडिबद्धा । जति अंगुली दुक्खति
१. अकसिणमट्ठारसगं - मुच । २. यत्तदस्तावदुपदिष्टं - अ इ । यत्तदधस्तादुपदिष्टं - इति भाव्यम् । ३. पासेसु खंडाई - मुच । ४. एवइयाणं गहणे - मुच ।
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३८७३-३८७८] तइओ उद्देसो
५२९ अफिडती वा तो तीसे वि एक्को खंडो कीरइ, अहवा दोण्णि दो वा खंडा एवं जहासमाहीए अणियतावे। तेसिं पुण खंडाण केरिसं बंधणं ? अत उच्यते
तज्जायमतज्जायं, दुविहं तिविहं व बंधणं तस्स । तज्जायम्मि वि लहुओ, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥३८७८॥
"तज्जाय०" गाहा । 'तस्स' त्ति जे ते दो खंडा मज्झे पडिबद्धा दोण्णि दोसु अंतेसु पडिबद्धा तिण्णि तइओ मज्झे । तज्जाओ णाम तस्मिन्नेव जातो लग्गओ चेव वद्धो । अतज्जातो ण तम्मि लग्गो । अतज्जातेण बंधियव्वं ।
॥ चम्मपगयं समत्तं ॥
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ कसिणाकसिणपगयं ॥ [सुत्तं]–नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा कसिणाई वत्थाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा । कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अकसिणाई वत्थाइं धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-७॥
संबंधोपडिसिद्धं खलु कसिणं, चम्मं वत्थकसिणं पि णेच्छामो ।
अववादियं तु चम्मं, ण वत्थमिति जोगणाणत्तं ॥३८७९॥
"पडिसिद्धं खलु०" गाहा । कण्ठ्या । वत्थं णाववादियं, णाकारो पडिसेहो । किं पडिसेहेति ? कप्पणं । कस्स ? कसिणाणं वत्थाणं । कसिणं णाम सकलं । धारणा णाम परिभुज्जति । परिहरणा परिवहति । एस सुत्तत्थो । तं चेव णिज्जुत्तीए वित्थारेति -
कसिणस्स उ वत्थस्सा, णिक्खेवो छव्विहो तु कातव्वो । नाम ठवणा दविए, खेत्ते काले य भावे य ॥३८८०॥ [नि०] दुविहं तु दव्वकसिणं, सकलक्कसिणं पमाणकसिणं च । एतेसिं दोण्हं पी, पत्तेय परूवणं वोच्छं ॥३८८१॥ घण मसिणं णिरुवहयं, जं वत्थं लब्भते सदसियागं । एतं तु सकलकसिणं, जहण्णगं मज्झिमुक्कोसं ॥३८८२॥
"कसिणस्स उ०" ["दुविहं तु०" "घण मसिणं०"] गाहा । दव्वकसिणं गाहासिद्धं । 'निरुवयं' ति ण दटुं वा कोढियं वा । तं पुण तिविहं - जहण्णयं मज्झिमं उक्कोसं । मुहपोत्तिय-रयहरण-कप्पा जहासंखं । इदमन्यत् प्रमाणतः ।
वित्थाराऽऽयामेणं, जं वत्थं लब्भए समतिरेगं । एतं पमाणकसिणं, जहण्णयं मज्झिमुक्कोसं ॥३८८३॥ जं वत्थ जम्मि देसम्मि दुल्लहं अच्चियं व जं जत्थ । तं खित्तजुयं कसिणं, जहण्णयं मज्झिमुक्कोसं ॥३८८४॥ जं वत्थ जम्मि कालम्मि अग्घितं दुल्लभं व जं जत्थ ।। तं कालजुतं कसिणं, जहण्णयं मज्झिमुक्कोसं ॥३८८५॥
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
५३१
भासगाहा-३८७९-३८९४] तइओ उद्देसो
दुविहं च भावकिसणं, वण्णजुतं चेव होति मोल्लजुयं । वण्णजुयं पंचविहं, तिविहं पुण होइ मोल्लजुतं ॥३८८६॥ पंचण्हं वण्णाणं, अण्णतराएण जं तु वण्णहूँ । तं वण्णजुयं कसिणं, जहण्णयं मज्झिमुक्कोसं ॥३८८७॥ चाउम्मासुक्कोसे, मासा मज्झे य पंच य जहणणे । तिविहम्मि वि वत्थम्मि, तिविधा आरोवणा भणिता ॥३८८८॥ दव्वाइतिविहकसिणे, एसा आरोवणा भवे तिविहा । एसेव वण्णकसिणे, चउरो लहुगा व तिविधे वि ॥३८८९॥ मुल्लजुयं पि य तिविहं, जहण्णगं मज्झिमं च उक्कोसं ।
जहणणेणऽट्ठारसगं, सतसाहस्सं च उक्कोसं ॥३८९०॥
“वित्थारा०" ["जं वत्थ०" "जं वत्थ०" "दुविहं च०" "पंचण्हं." "चाउम्मासु०" "दव्वाइ०" "मुल्लजुयं०"] गाहा । कण्ठ्या । सेसाओ गाहाओ कंठाओ । कयरेणं पुण पमाणेणं? जहण्णयं अट्ठारस मुल्लं, उक्कोसयं सयसहस्सं, मज्झे मज्झं । अत उच्यते
दो साभरया दीविच्चगा तु सो उत्तरापथे एक्को ।
दो उत्तरापहा पुण, पाडलिपुत्तो हवति एक्को ॥३८९१॥
"दो साभरया०" गाहा । साभरगो णाम रूवगो । दो रूवगा दीविवच्चगा । एक्को उत्तरापहगो रूवगो भवति । दो उत्तरापथगा एगो पाडलिपुत्तगो । अहवा इमं -
दो दक्खिणावहा तू, कंचीए णेलओ स दुगुणो य । एगो कुसुमनगरगो, तेण पमाणं इमं होति ॥३८९२॥
"दो दक्खिणावहा०" गाहा । दो दक्खिणापहगा, एगो कांचिविसए णेलगो त्ति भण्णति । सो दुगुणो पाडलिपुत्तओ एगो रुयओ। एएणं प्रमाणेणं । इमेणं परिमाणेणं गिण्हंतस्स इमं पच्छित्तं
अट्ठारस वीसा या, अगुणापण्णा य पंच य सयाइं । एगूणगं सहस्सं, दस पण्णासं सतसहस्सं ॥३८९३॥ चत्तारि छच्च लहु गुरु, छेदो मूलं च होइ बोद्धव्वं । अणवठ्ठप्पो य तहा, पावति पारंचियं ठाणं ॥३८९४॥
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
५३२
विसेसचुण
'अट्ठारस० " [ " चत्तारि ० " ] गाहाद्वयम् । अहवा इमं
अट्ठारस वीसा या, सयमड्डाइज्ज पंच य सयाइं । सहसं च दससहस्सा, पण्णास तदा सतसहस्सं ॥ ३८९५ ॥ लहुगो लहुगा गुरुगा, छम्मासा होंति लहुग गुरुगा य । छेदो मूलं च तहा, अणवटुप्पो य पारंची ॥३८९६॥ 'अट्ठारस० " [ "लहुगो लहुगा० " ] गाहाद्वयम् । अहवा इमं
""
44
[ कसिणाकसिणपगयं
अट्ठारस वीसा या, पण्णास तथा सयं सहस्सं च । पण्णासं च सहस्सा, तत्तो य भवे सयसहस्सं ॥ ३८९७॥
चउगुरुग छच्च लहु गुरू, छेदो मूलं च होति बोद्धव्वं । अणवटुप्पो य तहा, पावति पारंचियं ठाणं ॥३८९८॥ "अट्ठारस०" ["चउगुरुग०"] गाहाद्वयम् ।
अहवा रागसहगतो, वत्थं धारेति दोससहितो वा ।
एवं तु भावकसिणं, तिविहं परिणामणिप्फण्णं ॥ ३८९९॥
44
'अहवा०" गाहा । 'अहो ! मम रमणीयं वत्थं' ति । अहवा ओवज्झाइयं ति, एवं
रागसहगतो दोससहगतो वा जं वत्थं धरेति तं भावकसिणं भवति । 'तिविधं परिणाम
णिप्फण्णं 'ति, वण्णजुत्तं मुल्लजुत्तं च एते दोण्णि तइयं परिणामं पडुच्च ।
अहवा तिविधं परिणामं - जहण्णयं मज्झिमं उक्कोसं ति । दव्वकसिणे खित्तकसिणे कालकसिणे य इमे दोसा
भारो भय परियावण, मारण अहिगरण दव्वकसिणम्मि । पडिलेहाऽऽणालोवो, मनसंतावो उवायाणं ॥ ३९००॥
[" भारो०" ] ताणि अतिप्पमाणाणि तेण भारो, तत्थ परितावणादि, 'भायणं मा मे हीरिहि' त्ति ण विहरति, पडिबंधेणं तेण पहि गहिओ तस्स दोसेणं बंधणादीहि परिताविज्जति । अलोय से कीरति, तुब्भं अण्णाणि वि अत्थि | अहवा मारिज्जेज्ज तं णिमित्तं । मा रोउले वा भोउले वा उवट्ठाइस्सति त्ति अहिकरणं च भवति । अविरयएहि गहिए जं धोवंति रयंति वासेंति वा, ण पडिलेहिंति भयेण उवहिणिप्फण्णं । अह पडिलेहेइ दिट्ठे घेप्पति तेण पहि | अहवा पंथं
१. उज्झाइतं विरूपमित्यर्थः । मलवृ ३९१३ |
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३८९५-३९०५ ]
इओ उस
५३३
से बंधित्ता अच्छंति | आणा य लोविया तित्थगराणं, मणसंतावो य भवति । हिते सेहुपादाणं च भवति भज्जित्तुकामाणं । एत्थ आवण्णे सट्ठाणपच्छित्तं । अव
गहणं च गोम्मिएहिं, परितावण धोव कम्मबंधो य ।
अन् वितत्थ भइ, तेणक ते वा अहव अन्ने ॥३९०१ ॥
“गहणं च०” गाहा । गोम्मिएहि दिट्ठाणि । ते जाणंति - एएसिं एरिसाणि ण कप्पंति, णू कस्सइ असिपाडिताणि, तत्थ बंधणादी दोसा । परिताविज्जति गाढादि, ताणि वत्थाणि ते गोम्मिया पाउणंति, तओ मइलिताणि धोवंति, कम्मबंधो ताव जाव ण पडिकमति । अण्णे वि साधुणो रुभन्ति | चिंतेंति - सव्वेसि एरिसाणि अत्थि । अपासंता चप्पडेज्ज भणेज्ज-दंसेहि त्ति । अहवा तेणगा एवं करेज्ज, ते वा अन्ने वा साहू -
44
भावकसिणम्मि दोसा, तेच्चेव उ नवरि तेदितो ।
देसी गिलाण जावोग्गहो उ दव्वम्मि बितियपयं ॥ ३९०२ ॥ [ नि० ]
उवसामिओ नरिंदो, कंबलरयणेहिं छंदए गच्छं । निब्बंध एगगहणं, णिववयणे पाउतो णीति ॥ ३९०३॥ तेणाऽऽलोग निसिज्जा, रत्तिं तेणागमो गुरुग्गहणं । दरिसणमपत्तियंते, सिव्वावणया य रोसेणं ॥३९०४॥
'भावकसिणम्मि० " [" उवसामिओ० " 'तेणाऽऽलोग०"] गाहा । तेणदिट्टंतोएगो दंडिओ । आयरियाणं उवसंतो । सो सव्वं गच्छं कंबलरयणेहि णिमंतेति । ते भणंति – ण वट्टति । णिब्बंधे अणुच्चरंतेहि एक्कं गहितं । सो भणति - पाउत्तेणं निग्गच्छह ते वच्चंता एगेण तेणेण दिट्ठा । तेहिं वसहिं आगंतूण णिसेज्जा ओछिण्णाओ सो तेण ओरत्तिं आगंतुं आयरियाण उवरिं असिं कड्डिऊण भणति - देह मे तं वत्थं, अहवा मारेमि । ते भांति – छिन्नं इमाणि खंडाणि । सो भणइ सिव्वेत्ता देह, मा भे उद्दव्वेहामि । तेहिं सिव्वेत्ता दिण्णं । एवमादिया दोसा भावकसिणे । तम्हा ण घेत्तव्वं । बितियपदे गेण्हेज्जा वि देसिं पडुच्च, गिलाणं पडुच्च । तत्थ देसिं पडुच्च कहं गेण्हेज्जा ?
ण पारदोच्चा गरिहा व लोए, थूणाइएसुं विहरिज्ज एवं । भोगाऽइरित्ताऽऽरभडा विभूसा, कप्पेज्जमिच्चेव दसाउ तत्थ ॥३९०५॥
“ण पारदोच्चा” वृत्तम् । पारियदोच्चा णत्थि, ण य लोए पाउरंताणं गरहा भवंति, थूणोत्तरणविसओ । आदिगहणेण सिंधू, तस्स पुण दसियाओ कप्पिज्जंति, छिज्जंतीत्यर्थः । किं
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
५३४
विसेसचुणि
[कसिणाकसिणपगयं कारणं ? भोगातिरित्तं ति काउं, पडिलेहिज्जंते आरभडा भवंति । विभूसा य भवति । ण छिदेज्जा वि ।
पासगंतेसु बढेसु, दढं होहिति तेण तु ।
णातिदिग्घदसं वा वि, ण तं छिंदिज्ज देसिओ ॥३९०६॥ "पासंगतेसु०" वृत्तम् । इदाणिं गिलाणं पडुच्च गेण्हेज्जा । असंफुरगिलाणट्ठा, तेण माणाधियं सिया ।
सदसं वेज्जकज्जे वा, विसकुंभट्ठयाति वा ॥३९०७॥
"असंफुर०" वृत्तं कण्ठ्यम् । गेलण्णे वेज्जणिमित्तं तस्स दायव्वं ति संधरिज्जति । दीहजातिएण वा खइओ । तत्थ पडिविज्जा कीरति ।
इदाणिं जावोग्गहो त्ति दारं । धीरायरियाए
अविभत्ता ण छिज्जंति, लाभो छिज्जिज्ज मा खलु । पारदोच्चाववादस्स, पडिपक्खो व होज्ज उ ॥३९०८॥ अववायाववादो वा, एत्थ जुज्जइ कारणे । सट्ठाणं व तमब्भेति, अच्छिज्जं जं उदाहडं ॥३९०९॥
"अविभत्ता ण छिज्जंति०" ["अववायाववादो०"] वृत्तं कण्ठ्यम् । 'पारदोच्चाववादस्स पडिपक्खो व होज्जउ' त्ति पारियभयस्स अपवादो, जं देसिं थूणविसयं सिंधुविसयं वा पडुच्च कसिणाणि वि धारेज्ज वा परिहरेज्ज वा तस्स पडिपक्खो, जं वुत्तं तस्स दसाओ उवभोगातिरित्तादि दोसपरिहरणट्ठा ताओ छिदियव्वाओ । तं छिण्णासु दसासु ।
देसी गिलाण जावोग्गहो उ भावम्मि होति बितियपदं । तब्भाविते य तत्तो, ओमादि उवग्गहट्ठा वा ॥३९१०॥ "देसी०" गाहा । अस्य व्याख्या - देसी गिलाण जावोग्गहो उ दव्वकसिणम्मि जं वुत्तं । तह चेव होति भावे, तं पुण सदसं व अदसं वा ॥३९११॥ नेमालि तामलित्तीय, सिंधूसोवीरमादिसु । सव्वलोकोवभोज्जाइं, धरिज्ज कसिणाइ वि ॥३९१२॥ १. एतद् वृत्तं मुद्रितवाचनायां न दृश्यते - सं. ।
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
५३५
भासगाहा-३९०६-३९१७] तइओ उद्देसो
आइन्नता ण चोरादी, भयं णेव य गारवो । उज्झाइवत्थवं चेव, सिंधूमादीसु गरहितो ॥३९१३॥ नीलकंबलमादी तु, उण्णियं होति अच्चियं । सिसिरे तं पि धारेज्जा, सीतं नऽण्णेण रुब्भति ॥३९१४॥
"देसी गिलाण०" ["नेमालि०" "आइन्नता०"] वृत्तत्रयं कण्ठ्यम् । ["नीलकंबलमादी०"] तब्भाविते त्ति दारं ।
न लभति खरेहि निहं, अरतिं च करिति से दिवसतो वि । उज्झाइगं व मण्णति, थूलेहिं अभावितो जाव ॥३९१५॥ ओमाऽसिव दुढेसू, सीमढेऊण तं असंथरणे।। गच्छो नित्थारिज्जति, जाव पुणो होति संथरणं ॥३९१६॥
"न लभति०" ["ओमा०"] गाहा । 'उज्झाइगं व मण्णति,' थूलेहि अभावितो जाव' ताव अणुणव्वंति । ओमादि त्ति असिवोमोदरियाइसु, तारिसं तं सयसहस्समुल्ल विक्किणित्ता गच्छो णि[त्थ]रिज्जति उवक्कमट्ठाव त्ति, कालगयस्सट्ठाए वा धरिज्जति, अहवा दव्व-खेत्तकाल-भावकसिणाणं नास्ति पृथक् भावेन विशेषः । कहं ?
माणाहियं दसाधिय, एताइं पडंति दव्वकसिणम्मि । तस्सेव य जो वण्णो, मुल्लं च गुणो य तं भावे ॥३९१७॥ "माणाहितं०" गाहा । कण्ठ्या ।
॥ कसिणाकसिणवत्थपगयं समत्तं ॥
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं ॥ [सुत्तं] णो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अभिन्नाइं वत्थाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-८॥
कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा भिन्नाइं वत्थाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-९॥
णो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अभिन्नाइं वत्थाई धारित्तए वा परिहरित्तए वा।
कप्पति उभयस्स वि भिण्णाणि वत्थाणि धारित्तए ।
सुत्तं उच्चारेयव्वं । आह चोयकः - सूत्रद्वयमेव नारब्धव्यम्, कुतः ? अधस्तानन्तर सूत्रान्तर्गतत्वात् ज्ञापकमिदम् ।
अकसिणं भिण्णमभिन्नं, व होज्ज भिन्नं तु अकसिणे भइतं । कसिणाकसिणे य तहा, भिन्नमभिण्णे य चउभंगो ॥३९१८॥
"अकसिणं०" गाहा । हेट्ठानन्तरसुत्ते अकसिणगहणं कयं, तं अकसिणं अमसिणं अप्पाणं अथिरं । भावओ य जं अकसिणं तं भिण्णं वा होज्ज अभिण्णं वा होज्ज {अभिण्णं वा} । एएहिं चेव मसिणादीहिं गुणेहिं जं उववेयं तं कसिणं । तं पि भिण्णं अभिण्णं च । छिन्नं = भिन्नं, तव्विवरीयमभिन्नं, जं भिण्णं तं णियमा अकसिणं । एयं च कसिणाकसिणं भिन्नाभिन्नं च अनन्तरसूत्रे व्याख्यातं । यतश्चैवम् अत इदमुच्यते -
तम्हा' सो चेव गमो, उस्सग्गऽववादतो जहा कसिणे । भिन्नग्गहणं तम्हा, असती य सयं पि भिंदिज्जा ॥३९१९॥
"तम्हा सो चेव०" पुव्वद्धं । तस्मादिति अनन्तरसूत्रे(त्र)द्वयान्तर्गतत्वात् उस्सग्गो अववादो य सो चेव यथाव्याख्यातमनन्तरसूत्रद्वये सो च्चेव इहं पि अत्थो । आचार्याह -
पुणरुत्तदोसों एवं, पिट्ठस्स व पीसणं णिरत्थं तु । कारणमवेक्खति सुतं, दुविहपमाणं इहं सुत्ते ॥३९२०॥ तम्हा उ भिंदियव्वं, केई पम्हेहि अह व तह चेव ।
लोगंते पाणादीविराधणा तेसि पडिघातो ॥३९२१॥ [नि० ] १. तम्मि वि - मुच ।
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३९१८-३९२६ ]
इओ उस
भण्णति गाहाद्वयम् १ - [ " पुणरुत्त० " तम्हा उ० " ] भण्णतीत्युच्यतेभिण्णसूत्रग्रहणं क्रियते । जति गणणपमाणेणं पुव्वि भिन्नाणि ण लब्धंति ताहे सयं पि जयणाए भिंदियव्वाइं । किंचान्यत् मा एएतो हीणा । 'णयं' सिलोगो' । उक्तं च पुव्वभणितं तु जं भणति
“कारग” गाहारॆ । पमाणओ हीणा ण अहीणा ण य प्रतिषेधार्थम् इदं भिन्नसूत्रमारब्धम्, पुनरप्याह-चोयकः यदुक्तं भवता असती य सयं पि भिंदेज्जा । अत्र ब्रूमः - सद्दो छेदण लोगं तं अहिच्छा तेहिं खोभिता अणे लोगं तं पाणादी हिंसंति, अतो न छिंदिज्जा न भेत्तव्वं वस्त्रं । कुत: ? यस्माद्भिद्यमाने हिंसा संजायते । कथं पुन: ? अत उच्यते
??
५३७
सद्दो तहिं मुच्छति छेदणा वा, धावंति ते दो वि उ जाव लोगो । वत्थस्स देहस्स य जो विकंपो, ततो वि वादादि भरिति लोगं ॥३९२२॥ अहिच्छसे जंति न ते उ दूरं, संखोभिया तेहवरे वति । उड्डुं अधे यावि चउद्दिसिं पि, पूरिंति लोगं तु खणेण सव्वं ॥३९२३॥ विन्नाय आरंभमिणं सदोसं, तम्हा जहालद्धमधिट्ठिहिज्जा । वुत्तं सएयो खलु जाव देही, ण होति सो अंतकरी तु ताव ॥३९२४॥ "सद्दो तहिं० " [ " अहिच्छसे ० " विन्नाय ०" ] वृत्तानि कण्ठ्यानि । 'जहालद्धमधिट्ठिहिज्जा' त्ति न छेत्तव्वं । 'वुत्तं सएयो खलु' । जाव च णं से जीव सया समितं एयति वेयति जाव तं तं भाव परिणमति ताव च णं तस्स जीवस्स अंते अंतकिरिया न भवति (भगवतीसूत्र) अनेनापि कारणेन सिद्धं भिद्यमाने हिंसा ।
11
किञ्चान्यत्
जा यावि चेट्ठा इरियाइआओ, सपस्सहेताहि विणा न देहो । संचिट्ठए नेवमछिज्जमाणे, वत्थम्मि संजायइ देहनासो ॥३९२५॥
“जा यावि चेट्ठा०" गाहा । जा यावि चेट्ठा भिक्खाणिमित्तं, सन्नाभूमिणिमित्तं वा जं गम्मति ताहि विना न देही ध्रियते न त्वेवमछिद्यमाने वस्त्रे देहनाशो भवति तम्हा ण छिंदितव्वं वत्थं हिंसापरिहरणत्थं ।
किञ्चान्यत्
जहा जहा अप्प से जोगो, तधा तथा अप्पतरो से बंधो । निरुद्धजोगिस्स व से ण होति अछिद्दपोतस्स व अंबुणाधे ॥३९२६॥
"
१. भण्णति इति वृत्तिकृत्सम्मतं गाथाद्वयं न दृश्यते मुच । २-३. न दृश्यते
मुच ।
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं “जहा जहा" वृत्तं कण्ठ्यम् । 'अंबुणाहे' त्ति समुद्र इत्यर्थः । अंबु=पाणीयं तस्स णाहो समुद्रो । तम्हा ण छेत्तव्वं । आयरिओ भणति
आरंभइट्ठो' जति आसवाय, गुत्तीय सेआय तधा तु साधू ! । मा फंद वारेहि व छिज्जमाणं, पतिण्णहाणी व अतोऽण्णहा ते ॥३९२७॥
"आरंभइट्ठो जति आसवाय०" वृत्तं कण्ठ्यम् । अदोसवं ते जति एस सद्दो, अण्णो वि कम्हा ण भवे अदोसो । अधिच्छया तुज्झ सदोस एक्को, एवं सती कस्स भवे न सिद्धी ? ॥३९२८॥
"अदोसवं ते०" वृत्तं कण्ठ्यम् । तहा एस सद्दो त्ति त्वदीयशब्दः । एवं सती एवं प्राप्ते इत्यर्थः ।
न छिंदओ होज्ज सतिं तु दोसो, खोभादि तं चेव जतो करेति । जं पेहतो होंति दिणे दिणे तु, संपाउणंते य णिबुज्झ ते वी ॥३९२९॥
"तं३ छिंदओ०" वृत्तं कण्ठ्यम् । नवरं 'सई तु' सकृत् ।। घेतव्वगं भिन्नमहिच्छितं ते, जा मग्गते हाणि सुतादि ताव । अप्पेस दोसो गुणभूति जुत्तो, पमाणमेवं तु जतो करिति ॥३९३०॥ __ "घेत्तव्वगं०" वृत्तं कण्ठ्यम् । णवरं गुणभूति त्ति । बहुगुणतरं 'जा यावि चेट्टा०' वृत्तं अधस्ताभिहितम् । अस्योत्तरं
आहारणीहारविहीस जोगो, सव्वो अदोसाय जहा जतस्स । हियाय सस्सम्मि व सस्सियस्स, भंडस्स एयं परिकम्मणं तु ॥३९३१॥
"आहार०" वृत्तं । जहा ससियस्स सस्सं णिद्दिणं तस्स हिताय भवति । एवं वत्थं जयणाए भिदंतस्स ।
अप्पेव सिद्धंतमजाणमाणो, तं हिंसगं भाससि जोगवंतं । दव्वेण भावेण य संविभत्ता, चत्तारि भंगा खलु हिंसगत्ते ॥३९३२॥
"अप्पेव०" वृत्तं । अपि च त्वं सिद्धान्तमजानमानः त्वं हिंसकं भाषसि । “जोगवंतं" योगमस्यास्तीति योगवान् यस्य योगास्ति स तव हिंसकः । “दव्वेण भावेण" पच्छद्धं । चउव्विहो पाणाइवाओ - दव्वतो णाम पाणातिवातो नो भावतो चउभंगो ।
१. आरंभमिट्ठो - मुच। २. ते जति एस सद्दो - मुच । ३. न मुच । ४. भावओ णाम पाणातिवातो णो दव्वतो, दव्वओ पाणातिवातो भावओ वि, ण दव्वओ पाणातिवातो णो भावओ - सं.।
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३९२७-३९३९]
इओ उस
आहच्च हिंसा समितस्स जा तू, सा दव्वतो होति ण भावतो उ । भावेण हिंसा तु असंजतस्सा, जे वा वि सत्ते ण सदा वधेति ॥ ३९३३॥ संपत्ति तस्सेव जदा भविज्जा, सा दव्वहिंसा खलु भावतो य । अज्झत्थसुद्धस्स जदा ण होज्जा, वधेण जोगो दुहतो व हिंसा ॥ ३९३४॥ 'आहच्च हिंसा समियस्स जा तू०" [ " संपत्ति ०" ] वृत्तद्वयं कण्ठ्यम् ।
रागो य दोसो य तहेव मोहो, ते बंधहेतू तु तओ वि जाणे । णाणत्तगं तेसि जधा य होति, जाणाहि बंधस्स तहा विसेसं ॥ ३९३५॥ “रागो य०” वृत्तं कण्ठ्यम् । को पुण विसेसो ?
44
तिव्वे मंदे णातमणाए भावाधिकरण विरिए य । जह दीसति णाणत्तं, तह जाणसु कम्मबंधे वि ॥३९३६॥
" तिव्वे० " दारगाहा । तिव्व-मंदा दो वि एगगाहाए वक्खाति
तिव्वेहि होति तिव्वो, रागादीएहिं उवचओ कम्मे । मंदेहि होति मंदो, मज्झिमपरिणामतो मज्झो ॥३९३७॥ " तिव्वेहि० " गाहा । कण्ठ्या । नायमणाए त्ति द्वारं
जाणं करेति एक्को, हिंसमजाणमपरो अविरतो य । तत्थ वि बंधविसेसो, महंतरं देसितो समए ॥ ३९३८ ॥
५३९
" जाणं करेति ० " गाहा । अविरतो होंतओ जाणंतो हिंसं करेति संचित्येत्यर्थः । अन्नो अविरतओ चेव अयाणंतो हिंसं करेति असंचित्येत्यर्थः । जाणते बहुअतरं अयाणंते अप्पतरो ।
विरतो पुण जो जाणं, कुणति अजाणं व अप्पमत्तो वा । तत्थ वि अज्झत्थसमा, संजायति निज्जरा ण चयो ॥३९३९॥
" विरतो पुण० " गाहा । विरओ होंतओ जाणंतो हिंसं करेति, अन्नो विरतो व अयाणंतो हिंसं करेति, उवयुत्तो एसो एवं अप्पमत्तो त्ति । तस्स अज्झत्थसमा संजाति णिज्जर' त्ति | अज्झत्थं णाम मनोगतमित्यर्थः । समा इति परिणामो तस्स मा णिज्जरा ण चयो त्तिण पुण तस्स कम्मबंधो भवति । सुविट्ठाणेसु तिव्वादिसु, सो पुण विरओ होंतओ किं जाणंतो हिंसं करेति ? उच्यते - दव्वाइसु आगाढेसु । अपिशब्दात् अविरतो वि जो जाणंतो हिंसं करेति तिव्वाइपरिणामो तत्समो कम्मबंधो भवति तिव्वेणं बहुओ, मंदेण मंदो, मज्झेण मज्झो ।
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४०
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं एगो खओवसमिए, वट्टति भावेऽवरो उ ओदइए । तत्थ वि बंधविसेसो, संजायति भावणाणत्ता ॥३९४०॥ एमेव ओवसमिए, खओवसमिए तहेव खइए य । बंधाऽबंधविसेसो, ण तुल्लबंधा य जे बंधी ॥३९४१॥
“एगो खवोवसमिए०" [ “एमेव ओवसमिए०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । जे बंधी जे बन्धिनः न तेषां तुल्या बन्धना । 'अधिकरणे' त्ति ।
अधिकरणं पुव्वुत्तं, चउव्विहं तं समासओ दुविहं । णिव्वत्तणताए वा, संजोगे चेवऽणेगविहं ॥३९४२॥ एगो करेति परसुं, णिव्वत्तेति णखछेदणं अवरो । कुंतकणगे य वेज्झे, आरिय सूई अ अवरो उ ॥३९४३॥ सुईसुं पि विसेसो, कारणसूईसु सिव्वणीसुं च । संगामिय परियाणिय, एमेव य जाणमादीसु ॥३९४४॥ कारगकरेंतगाणं, अधिकरणं चेव तं तहा कुणति । जह परिणामविसेसो, संजायति तेसु वत्थूसु ॥३९४५॥ संजोययते कूडं, हलं पडं ओसहे य अण्णोण्णे । भोयणविहिं च अण्णे, तत्थ वि णाणत्तगं बहुहा ॥३९४६॥ णिव्वत्तणा य संजोयणा य सगडाइएसु अ भवंति ।
आसज्जुत्तरकरणं, निव्वत्ती मूलकरणं तु ॥३९४७॥
“अधिकरणं पुव्वुत्तं०" ["एगो करेति०" "सुईसुं०" "कारग०" "संजोययते०" "निव्वत्तणा"] गाहाओ। 'वेज्झे' त्ति वेज्झे एक्केक्को तू कणगं णिव्वते त्ति, एक्को आयरिय सूयी, आरियसूयिकारण सूयित्तणहेसु खोडिज्जंति, एक्को संगामियं रहं निव्वत्तेई, एक्को पारियाणियं बंधविसेसो भवति अधिकरणाणि परसुमादीणि । सेसं कण्ठ्यम् ।
वीरिए त्ति अस्य व्याख्यादेहबलं खलु विरियं, बलसरिसो चेव होति परिणामो । आसज्ज देहविरियं, छट्ठाणगता तु सव्वत्तो ॥३९४८॥
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३९४०-३९५५] तइओ उद्देसो
५४१ अहवा बालादीयं, तिविहं विरियं समासतो होति । बंधविसेसो तिण्ह वि, पंडिय बंधी अबंधी य ॥३९४९॥ तम्हा ण सव्वजीवा, उ बंधगा णेव बंधणा तुल्ला ।
अधिकिच्च संपरागं, इरियावहिबंधगा तुल्ला ॥३९५०॥
"देहबलं खलु०"["अहवा बालादीयं०""तम्हा ण."] गाहाओ कंठाओ। पंडितो बंधी वा अबंधी वा होज्जा । संपराइयमधिकृत्य एतदपदिष्टं इरियावहिय बंधयाणं तुल्ला बंधणा।
संजमहेऊ जोगो, पउज्जमाणो अदोसवं होति । जह आरोग्गणिमित्तं, गंडच्छेदो व विज्जस्स ॥३९५१॥ "संजम०" गाहा । कण्ठ्या । तम्हा नत्थि दोसो छिज्जंति ।
भिन्नम्मि माउगंतम्मि केइ अहिकरण गहिय पडिसेहो । __ एवं खु भिज्जमाणं, अलक्खणं होइ उड्ढे च ॥३९५२॥
"भिन्नम्मि०" गाहा । माउगंतं णाम जतो पउज्जति पार्वान् इत्यर्थः । अंतमिति दशान्तो । चोयगो भणति - एएसु दोसु वि छिज्जतु । अस्य व्याख्या
उभओ पासिं छिज्जउ, मा दसिया उक्करिज्ज एगत्तो।
अहिकरणं णेवं खलु, उद्घो फालो व मज्झम्मि ॥३९५३॥
"उभओ पासिं०" गाहा । दोहिं वि पासेहिं छिज्जउ । किं कारणं? एक्कतो छिण्णे जइ कहिं कहिंचि तेणेहि आसियाडियं होज्ज ताहे एक्कातो पासाओ दसिया उकिरेज्जतेण अधिकरणं होति, उभयओ छिण्णे ण अधिकरणं होहित्ति । एवं चोदकेनोक्ते -
भन्नति दुहतो छिण्णे, उभतो दसियाई किण्ण जायंति । कुप्पासए करेंति व, अदसाणि व किं ण भुंजंति ॥३९५४॥
"भन्नइ दुहतो०" गाहा । कण्ठ्या । भण्णतेत्युपदिश्यते आचार्यमित्यर्थः । कुप्पासओ=कंचुगो, उद्धप्फालो य' मज्झमि त्ति । पुणो चोदेति, तो हाइं२ उद्धेणं दुहा छिज्जउ ? आयरितो भणति -
उद्धप्फालाणि करेंति अणिहुआ दुब्बलं च तं होति । कज्जं तं च ण पुस्सति, असिव्वसिव्वंत दोसा य ॥३९५५॥
१. उद्घो फालो य - मुच । २. गृहीत्वोर्द्धः फालो विधीयनाम् इति मलवृ ।
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४२
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं छिन्नम्मि माउगते, अलक्खणं मज्झफालियं चेव । गुणबुद्धा जं गहियं, न करेति गुणं अलं तेण ॥३९५६॥
"उद्धप्फालाणि" [“छिन्नम्मि०"] गाहा । तत्रापि त एव दोषा: 'अणिहुया' दिण्डिणो धाविता इत्यर्थः । ते उद्धप्फालीया णियंसेति उच्चाएंति य, सेसं कण्ठ्यम् । चोदयवचनं
किं लक्खणेण अम्हं, सव्वणियत्ताण पावविरयाणं ? । लक्खणमिच्छंति गिही, धण धन्ने कोसपरिवुड्डी ॥३९५७॥ "किं लक्खणेण०" आयरियवचनं - गाहा । कण्ठ्या ।
लक्खणहीणो उवही, उवहणती णाणदंसणचरित्ते । तम्हा लक्खणजुत्तो, गच्छे दमएण दिटुंतो ॥३९५८॥ "लक्खणहीणो०" गाहा । कण्ठ्या । सो दमको - थाइणि वलवा वरिसं, दमओ पालेति तस्स भाएणं । चेडीघडण निकायण, उविट्ठ दुम चम्म भेसणया ॥३९५९॥ दुण्ह वि तेसिं गहणं, अलं मि अस्सेहि अस्सिगं भणइ ।
वड्डइ भच्चइ धूयापयाण कुलएण ओवम्मं ॥३९६०॥
"थाइणि०"[ दुण्ह वि तेसिं० ] गाहा । कण्ठ्या । थाइणिओ णाम वेयाउरीओ, वलवाओ अस्स- वलवाओ। तस्स कण्णा धूया । सा दमएण समं घडित्ता । कण्णाए निक्काइतो जो न तसति तं गिण्हिज्जामि । "दोण्हं वि तेसिं गहणं" ति दमएण पच्छा किसोरो वि लद्धो, सा वि कन्ना लद्धा । 'अलं मे अस्सेहिं अस्सियं भणति' त्ति दमगो अन्नं अस्सं लभमाणो एवं भणति - अलं मम अन्नेणं ममं जहारुचितं कयं । वड्ढई रहकारो भच्चगो भागिणेज्जो कुलगदिटुंतो पूर्वव्याख्यातो । एवं गच्छे वि लक्खणजुत्तेण उवहिणा णाणाईणं वृद्धी । एतेणं कारणेणं लक्खणजुत्तो उवही इच्छिज्जति । तम्हा सिद्धं विहिणा भिदियव्वं । जहा पमाणजुत्तं भवति तं पमाणं इमं
दव्वप्पमाण अतिरेग हीण, परिकम्म विभूसणा य मुच्छा य । उवहिस्स य प्पमाणं, जिण थेर अहक्कम वोच्छं ॥३९६१॥
"दव्वपमाण." दारगाहा । दव्वं वत्थं । तत्थ पमाणं दुविहं - गणणपमाणं पमाणप्पमाणं च । तत्थ गणणप्पमाणं जिणकप्पियाणं । जिणग्रहणात् सव्वा वि गच्छनिग्गया
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३९५६-३९६५ ]
इओ उद्देस
घेप्पंति । तत्थ जिणकप्पिया दुविहा - पाणिपडिग्गहिया पडिग्गहधारिया । पाणिपडिग्गहिया दुविहा - पाउरणसहिता पाणिपडिग्गहिता, तेसिं तिविहो वा पंचविहो वा उवधी । तिविहोरयहरणं, मुहपोत्तिया, एक्को खोमियकप्पो । चउव्विहो - रयहरणं, मुहपोत्तिया, खोमिओ कप्पो, उन्निओ य। पंचविहो रयहरणं, मुहपोत्तिया, दोन्नि सुत्तिया कप्पा, उन्नितो वा(य) । पडिग्गहधारी दुविहा – पाउरणवज्जिया पाउरणसहिता य' । तत्थ जे ते पाउरणवज्जिया तेसिं णवविहो उवही।
पत्तं पत्ताबंधो, पायठवणं च पायकेसरिया ।
पडलाई रयत्ताणं, च गोच्छओ पायणिज्जोगो // (ओ.णि. ६६९)
रयहरणं मुहपत्ती ।
जे पाउरण सहिता तेसिं दसविहो, एक्कारसविहो बारसविहो वा उवही । दसविहो - एते चेव णव, एक्को य सोत्तिओ कप्पो । एक्कारस - एते चेव नव, दो य कप्पा सोत्ति[ओ] उन्निओ य। बारसविहो - एते चेव णव, दो सोत्तिया कप्पा, उन्नितो य । पाणिपडिग्गहियाणं चत्तारि वि कप्पा। पडिग्गहधारीण वि चत्तारि वि कप्पा । एवं अट्ठ वि कप्पा जिणकप्पियाणं । जहा पडिग्गहधारीण चत्तारि गमगा तह सेसाण वि गच्छनिग्गयाणं । के पुण ते बारसा ?
पत्तं पत्ताबंधो, पायट्टवणं च पायकेसरिया । पडलाई रइत्ताणं, च गोच्छओ पायनिज्जोगो ॥ ३९६२ ॥
तिन्नेव य पच्छागा, रयहरणं चेव होइ मुहपोत्ती ।
एसो दुवालसविहो, उवही जिणकप्पियाणं तु ॥३९६३॥
५४३
“पत्तं०” [ “तिन्नेव०" ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । गच्छवासीणं एते चेव, अइरेगो मत्तओ चोलपट्टो य ।
एए चेव दुवालस, मत्तग अइरेग चोलपट्टो य । एसो उ चउदसविहो, उवही पुण थेरकप्पम्मि ॥३९६४॥ जिणा बारसरूवाइं, थेरा चउदसरूविणो ।
ओहेण उवहिमिच्छंति, अओ उड्डुं उवग्गहो ॥३९६५॥
"
[“एए चेव०” ] “जिणा बारस० गाहा । एस दोण्ह वि उहोवही । अओ उड्ड उवग्गहिओ भविस्सति का तु गच्छवासीणं । जिणकप्पियाण तिविहो उवहि - जहण्ण मज्झिमो उक्कोसो । पडिलेहणिया पत्तठवणं गोच्छओ मुहपोत्तिया । एस चउव्विहो जहण्णत्तो । पडलाइं
१. पाणिपडिग्गहिया तेसिं तिविहो - इत्यधिकं ब ।
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४४
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं रयत्ताणं पत्ताबंधो रयहरणं च मज्झिमो । तिन्नि कप्पा पडिग्गहओ य । एस चउव्विहो उक्कोसो। एवं गच्छवासीण वि । णवरं तेसिं मज्झिमो छव्विहो - पडलाइं, रयत्ताणं, पत्ताबंधो, रयहरणं, मत्तओ, चोलपट्टो य त्ति । गणणपमाणं गतं ।
इदाणि पमाणप्पमाणं' -
चत्तारि य उक्कोसा, मज्झिमग जहन्नगा वि चत्तारि ।
कप्पाणं तु पमाणं, संडासो दो य रयणीओ ॥३९६६॥
["चत्तारि य०"] तत्थ गच्छनिग्गयाणं पमाणप्पमाणं इमं - कप्पाणं तु पमाणं संडासो दो य रयणीओ । दो य रयणिओ त्ति । कप्पाओ रयणीओ दीहत्तणेणं दिवड्डरयणि वित्थिण्णा ।
अन्नो वि य आएसो, संडासो सथिए णुव्वन्ने य । जं खंडियं दढं तं, छम्मासे दुब्बलं इयरं ॥३९६७॥
"अन्नो वि य आएसो०" गाहा । संडासगो णाम जो उक्कुडुयस्स णिवेट्ठस्स जण्णुए ठएति । सोत्थिओ णाम दो वि कोणे वत्थस्स हत्थेहिं घेत्तूणं दो वि बाहु सीसे पावइ, दाहिणेण वामबाहु सीसं वामेण दाहिणबाहु सीसं । एवं दीहत्तणेण पेहुल्लेण पुव्वभणितं एसो सोत्थियो त्ति भण्णति । आदेसो णाम प्रकार: । जाहे संडासएण ण संथरति ताहे सोत्थियं । किं कारणं ? उच्यते -
संडासछिड्डेण हिमादि एति, गुत्ता वऽगुत्ता वि य तस्स सेज्जा । हत्थेहि सो सोस्थिकडेहि घेत्तुं, वत्थस्स कोणे सुवई व झाती ॥३९६८॥
"संडासछिड्डेण०" वृत्तं । तस्स वसही गुत्ता वा होज्ज अगुत्ता वा एते कारणेण कप्पारे इमं पमाणं मा संडासगछिड्डेण हिमं वातो वा एहिति । तेण कारणेण दो वि कोणा घेत्तूण जहा बाहू सीसाणि पावेति एयं पमाणं करेति । सो पुण उक्कुडुतो रत्तिं अच्छति जग्गंतो । केइ भणंतिउक्कुडुओ चेव निद्दाइओ सुवति ईसिति मेत्तं । सो पुण केरिसं वत्थं गेण्हति ? अत उच्यते - जं खिडितं दढंतं छम्मासे दुब्बलं, 'इयरं' ति एक्कातो पासातो छिन्नं समाणं जं छण्हं मासाणं आरतो ण धरति एरिसं ण गेण्हति । एयं गच्छणिग्गयाणं पमाणप्पमाणं गतं ।
इदाणिं गच्छवासीणं पमाणपमाणं भण्णतिकप्पा आयपमाणा, अड्डाइज्जा उ वित्थडा हत्था । एयं मज्झिममाणं, उक्कोसं होतं चत्तारि ॥३९६९॥ १. पमाणकप्पमाणं - अ इ । २. एतेन कारणेण कप्पाणं इति भाव्यम् ?
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ३९६६-३९७६ ]
इओ उस
५४५
"कप्पा आयपमाणा० " गाहा । कण्ठ्या । एयं मज्झिमयं पमाणं, इमं उक्कोसयं
अनुग्रहार्थम् ।
संकुयिय तरुण आयप्पमाण सुयणे न सीयसंफासो । दुओ पेल थेरे, अणुचिय पाणाइरक्खाऽऽया ॥ ३९७०॥
"
"संकुयिय' ० गाहा । तरुणो बलवंतो सो संकुइयपादो सुवति तेण कारणेणं ण तस्स शीतस्पर्शो भवति, तेण तस्स कप्पा आयप्पमाणा । जो पुण थेरो सो खीणबलो, ण सक्केइ संकुइयपाओ सोवितुं, ताहे तस्स आयप्पमाणातो छ अंगुलाई अब्भहियं कीरइ । पेहुल्लेण अड्डाइज्जहत्थेहिंतो छ अंगुलाई अब्भतियाई । तेण दुहतो अक्कंतेहिं सीयं न भवति । 'पेल्लण' त्ति अक्कमणं । ‘अणुयित?' त्ति अभावियस्स वि एयं चेव पमाणं । अवि य पाणदया कया भवति, ण पाणजातिया पविसंति ण वा दीहजाईयभयं । एस गुणो अतिरेगप्पमाणे ।
पत्ताबंधपमाणं, भाणपमाणेण होइ कायव्वं ।
चउरंगुलं कमंता, पत्ताबंधस्स कोणा उ ॥ ३९७१॥
“पत्ताबंधा’०” गाहा । ‘चउरंगुलं कम' त्ति पत्ता बंधे तस्स जहा चत्तारि अंगुलाई
उव्वति ।
रयताणस्स पमाणं, भाणपमाणेण होति कायव्वं । पायाहिणं करिंतं, मज्झे चउरंगुलं कमति ॥ ३९७२॥ तिविहम्मि कालछेए, तिविहा पडला उ होंति पायस्स । गिम्हसिसिरवासासुं, उक्कोसा मज्झिम जहण्णा ॥ ३९७३ ॥ गिम्हासु तिन्नि पडला, चउरो हेमंतें पंच वासासु । उक्कोसगा उ एए, एत्तो वोच्छामि मज्झिमए ॥ ३९७४॥ गिम्हासु होंति चउरो, पंच य हेमंते छच्च वासासु । मज्झिमगा खलु एए, एत्तो उ जहन्नए वोच्छं ॥३९७५॥
गिम्हासु पंच पडला, हेमंते छच्च सत्त वासासु । तिविहम्मि कालछेए तिविहा पडला उ पायस्स ॥ ३९७६॥
१. संकुडिय - अइक । संकुचिय - मुच । २. अणुचिय - मुच । ३. पत्ताबंध - मुच ।
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
विस
[ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं
‘रयत्ताण०” [‘“तिविहम्मि० " " गिम्हासु० " "गिम्हासु होंति०” “गिम्हासु पंच० " ] गाहा । कण्ठ्या । पडलाण गणणप्पमाणं गाहासिद्धं । पमाणप्पमाणं गच्छणिग्गयाणं चउरंसो जं भाणे मज्झे कते हेट्ठा अट्ठ अंगुलाई लंबंति । गच्छवासीणं जं उग्गाहिते समाणे । चउहि अंगुलेहि जण्णुए ण पावति, अहवा दीहत्तणेण अड्डाइज्जा हत्था । रुंदत्तणेण विड्ढो हत्थो गच्छणिग्गयाण एगो पडलणिज्जोगो गच्छवासीणं वासारत्ते अवस्स दो घेत्ता । रयहरणं गणणप्पमाणेण एगं गच्छनिग्गयाणं गच्छवासीणं दो वासासु प्पमाणप्पमाणेणं समं दसियासु बत्तीसं अंगुलाई । जत्थ चउव्वीस अंगुलाई दंडो तस्स अट्ठ अंगुलाई दसियाओ । जस्स पुण वीस अंगुलाई दंडो तस्स बारस अंगुला दसीयाओ ।
५४६
"
मूले थिरं मज्झे, अग्गे मद्दवजुत्तया ।
एगंगियं अझुसिरं, पोरायामं तिपासियं ॥ ३९७७॥
"घणं मूले० " गाहा । अझुसिरं जस्स पम्हा णत्थि जं वा कोयवगातो ण कीरति जं मज्झिमं अंगुलिं अंगुट्ठगस्स य पोरं सो आयामो । तिन्नि बंधा कायव्वा ।
अप्पोल्लं मिदुपम्हं च, पडिपुण्णं हत्थपूरिमं । तिपरियल्लमणीसट्टं, रयहरणं धारए मुणी ॥ ३९७८॥
"अप्पोल्लं० " गाहा । अण्णपरिवाडीए अप्पोल्लं णाम अंतेसु घणं मउआ दसाओ, जहा सहणिसेज्जाए हत्थ पूरिमं भवति । तिन्नि परिल्ला, णिसट्टं णाम जं विदिण्णं गुरुहिं । किं पुण अण्णायं ?
उन्नियं उट्टियं चेव, कंबलं पायपुंछणं । रयणीपमाणमित्तं, कुज्जा पोरपरिग्गहं ॥३९७९॥
संथारुत्तरपट्टा, अड्डाइज्जा उ आयया हत्थे । तेसिं विक्खंभो पुण, हत्थं चतुरंगुलं चेव ॥३९८०॥ दुगुणो चतुग्गुणो वा, हत्थो चतुरंसों चोलपट्टो उ । एगगुणा उनिसेज्जा, हत्थपमाणा सपच्छाया ॥ ३९८१॥ चउरंगुलं विहत्थी, एयं मुहणंतगस्स उ पमाणं । बितियं पिय प्पमाणं, मुहप्पमाणेण कायव्वं ॥ ३९८२ ॥ गोच्छग पडिलेहणिया, पायट्टवणं च होइ तह चेव । तिण्हं पि य प्पमाणं, विहत्थि चउरंगुलं चेव ॥३९८३॥
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३९७७-३९८७] तइओ उद्देसो
५४७ "उण्णियं०" ["संथारुत्तरपट्टा०" "दुगुणो०" "चउरंगुलं" "गोच्छग०"] गाहा । कण्ठ्या । एयं मज्झिमोवगरणं । जहण्णयं इमं - मुहपोत्तिय पडिलेहणियाए पायठवणस्स गोच्छगस्स य प्पमाणं विहत्थी चउरंगुलं । बितिओ आदेसो मुहप्पमाणेण मुहपोत्तिया कायव्वा ।
जो वि तिवत्थ दुवत्थो, एगेण अचेलगो व संथरइ । न हु ते खिसंति परं, सव्वेण वि तिण्णि घेत्तव्वा ॥३९८४॥
"जो वि तिवत्थ०" गाहा । जो अचेलगो संथरति सो अचेलगो अच्छति । जो एक्केणं संथरति सो एक्कं पाउणति, जो दोहि विणा ण संथरति सो दोण्णि, जो तिहि विणा ण संथरति सो तिण्णि पाउणति । अभिग्गहो वा एस, न य अचेलएणं एगवत्थेण वा दुवत्थेण वा अहियतर वत्थो[व]हीलेतव्वो । किं कारणं ? जम्हा जिणाण [आणा] एस सव्वेण वि तिन्नि घेत्तव्वा । जो वि अचेलगो संथरति तेण तिण्णि वत्थाणि घेत्तव्वाणि । पमाणप्पमाण वत्थाण गयं ।
इदाणि अतिरेग हीण त्ति दो वि एगट्ठा वक्खाणेति ।
अप्पा असंथरंतो, निवारिओ होति तीहि वत्थेहिं । गिण्हति गुरूविदिण्णे, पगासपडिलेहणे सत्त ॥३९८५॥
"अप्पा असंथरंतो०" गाहा । कहं निवारिते इमाए जयणाए ? उसग्गेणं ण चेव पाउरितव्वं । जाहे ण संथरेज्ज ताहे एकं पाउरति । जाहे तेण वि ण संथरेज्ज ताहे ततियं पि गेण्हति । जति णाम तह वि न संथरेज्जा ताहे तिन्नि विछड्डेऊण बाहिं पडिमाए ठाइ । ताव अच्छइ जाव सीए णीसटुं द्रावितो । पच्छा तम्मि चेव णिवेसति एवं पि जति ण संथरति ताहे एक्कं कप्पं गेण्हेज्जा । जाहे तेण वि ण संथरति ताहे बितियं, तत्तो ततियं, तत्थ से अईव सायं भवति । तं चिंतेमाणस्स सीतं । एवं अप्पा तिहिं चेव णिवारेयव्वो ।
तिन्नि कसिणे जहण्णे, पंच य दढदब्बलाइं गेण्हेज्जा ।
सत्त य परिजुण्णाइं, एयं उक्कोसगं गहणं ॥३९८६॥
"तिण्णि कसिणे." गाहा । जेहि सूरो ण दीसति तारिसाणि तिण्णि गेण्हेज्जा । जाणि मज्झिमाणि ताणि पंच, दड्ढदुब्बलाणि । जहा तेसु वि समाहतेसु सूरो ण दीसति । एयं उक्कोसयं गहणं ।
भिण्णं गणणाजुत्तं, पमाण इंगालधूमपरिसुद्धं । उवहिं धारऍ भिक्खू, जो गणचिंतं न चिंतेइ ॥३९८७॥
१. देवत्थेण वा - नास्ति अ इ । २. असई - अ ब ड इ ।
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४८
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं "भिण्णं०" गाहा । भिन्नं दव्वतो भावतो य । दव्वतो पमाणेणं गणणाए य । भावओ मुल्ललहुगं, वितिंगालं विगतधूम, उवहिं धारए भिक्खू ।
गणचिंतगस्स एत्तो, उक्कोसो मज्झिमो जहन्नो य ।
सव्वो वि होइ उवही, उवग्गहकरो महाणस्स ॥३९८८॥
"गणचिंतगस्स०" गाहा । जो गणचिंतओ तस्स उक्कोसो मज्झिमो जहण्णो वा सव्वो वि उवही उवग्गहकरो महाणस्स ।
आलंबणे विसुद्धे, दुगुणो तिगुणो चउग्गुणो वा वि । सव्वो वि होइ उवही, उवग्गहकरो महाणस्स ॥३९८९॥ पेहाऽपेहादोसा, भारो अहिकरणमेव अतिरित्ते । एए भवंति दोसा, कज्ज विवत्ती य हीणम्मि ॥३९९०॥
"आलंबणे०" ["पेहाऽपेहा०"] गाहा । आलंबणं णाम णाणदंसणचरित्ताणि गच्छो य। एयम्मि विसुद्धे आलंबणे दुगुणो चउग्गुणो वा सव्वो वि उवग्गहकरो महाणस्स । अइरेगहीण त्ति गयं ।
इदाणिं परिकम्मण त्ति दारं
परिकम्मणि चउभंगो, कारणे विहि बितिओ कारणे अविही । निक्कारणम्मि उ विही, चउत्थो निक्कारणे अविही ॥३९९१॥ कारण अणुन्न विहिणा, सुद्धो सेसेसु मासिका तिन्नि । तक्कालेसु विसिट्ठा, अंतो गुरुगा य दोहिं पि ॥३९९२॥
"परिक्कमणे०" ["कारणे०"] गाहा । कारणे विहीए, कारणे अविधीए, अणिक्कारणे विधीए, णिक्कारणे अविधीए । पढमे भंगे सुद्धो । सेसेसु मासलहुं । अहवा तवकालविसेसिया। परिकम्मण त्ति वा सिव्वण त्ति वा एगटुं । अविही गग्गरसिव्वणा तुण्णणाई य । विही ससंकडा, एगसरिगा विसरिगा य ।
इदाण विभूस त्ति दारंउदाहडा जे हरियाहडीए, परेहि धोयाइपया उ वत्थे । भूसानिमित्तं खलु ते करिति, उग्घातिमा वत्थे सवित्थरा उ ॥३९९३॥
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-३९८८-४०००]
५४९ मलेण घत्थं बहुणा उ वत्थं, उज्झाइगो हं चिमिणा भवामि । हं तस्स धोव्वम्मि करेमि तत्तिं, वरं न जोगो मलिणाण जोगो ॥३९९४॥
"उदाहडा०" [मलेण घत्थं०"] वृत्तद्वयं कण्ठ्यम् । 'वरं न जोगो 'त्ति वरं अवत्थगस्स अच्छिपुण्णयमलिणोवहिवत्थेहि समं जोगो । अह इमेणं कारणेणं तो नत्थि पच्छित्तं । चोदगो भणति – नणु 'विभूसा इत्थिसंसग्गी '[द० अ० ८ गा० ५७] सिलोगो। आयरिओ भणति
कामं विभूसा खलु लोभदोसो, तहा वि तं पाउणओ न दोसो । मा हीलणिज्जो इमिणा भविस्सं, पुव्विड्ढिमाई इय संजई वि ॥३९९५॥ न तस्स वत्थाइसु कोइ संगो, रज्जं तणं चेव जढं तु तेणं ।
जो सो उ उज्झाइय वत्थजोगो, तं गारवा सो न चएति मोत्तुं ॥३९९६॥
"कामं विभूसा खलु०"["न तस्स वत्थाईसु०"] वृत्तद्वयम् । 'इय संजती वित्ति संजती वा णिच्चपंडर पाडुता।
इयाणि मुच्छा - महद्धणे अप्पधणे व वत्थे, मुच्छिज्जती जो अविवित्तभावो । सतं पि नो भुंजति मा हु झिज्झे, वारेति चऽन्नं कसिणा दुगा दो ॥३९९७॥ देसिल्लगं वन्नजुयं मणुण्णं, चिरादणं दाइ सिणेहओ वा । लब्भं च अन्नं पि इमप्पभावा, मुज्झिज्जई ईय भिसं कुसत्तो ॥३९९८॥ "महद्धणे०" ["दोसिल्लगं०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एवं वत्थं भणितं । इयाणि पादं, तं इमेहिं दारेहिं अनुगंतव्वं - दव्वप्पमाण अतिरेगहीणदोसा तहेव अववाए । लक्खणमलक्खणं तिविह उवहि वोच्चत्थ आणादी ॥३९९९॥ को पोरुसी य कालो, आगर चाउल जहन्न जयणाए । चोदग असती असिव, प्पमाण उवओग छेयण मुहे य ॥४०००॥ "दव्वप्पमाण०" ["को पोरुसी०"] गाहाद्वयम् । दव्वं पात्रम् । तस्स दुविहं
१. विभूसा इत्थीसंसग्गो पणीयरसभोयणं ।
नरस्सत्तगवेसीस्स विसं तालउडं जहा ।।
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
५५०
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं पमाणं- गणणप्पमाणं पमाणप्पमाणं च । तत्थ गणणप्पमाणे
पमाणातिरेगधरणे, चउरो मासा हवंति उग्घाया ।
आणाइणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽयाए ॥४००१॥ "पमाणातिरेग०" गाहा । अस्य व्याख्या - गणणाएँ पमाणेण य, गणणाएँ समत्तओ पडिग्गहओ । पलिमंथ भरुडंडुग, अतिप्पमाणे इमे दोसा ॥४००२॥
"गणणाए०" गाहा । दव्वपमाणं दुविहं - गणणप्पमाणं पमाणप्पमाणं च । तत्थ गणणप्पमाणं एक्को पडिग्गहगो मत्तगो य एक्को धारेयव्वो दो तिन्नि वा । पडिग्गह ण धारेति :: (चतुर्लघु) आणादी दोसा, पलिमंथो सुत्तत्थाणं, पडिलेहिंतस्स भारेणं दोसा भिण्णिहितिं उडुडुगो दीसति अहो ! भारवाहो ।
भारेण वेयणा वा, अभिहणमाई ण पेहए दोसा । रीयाइ संजमम्मि य, छक्काया भाणभेओ य ॥४००३॥
"भारेण०" गाहा । भारेणकंतस्स वेयणा भवति । ताए वेयणाए अद्दितो गोणहत्थिमादी इंते ण पासइ, तेहिं अभिहणेज्ज । आदिग्गहणेणं कंटए ण पासति । एते आयाए दोसा। इरियं ण सोधेति, तत्थ छक्काया पक्खुलितो वा भाणं भिंदेज्ज । एए गणणातिरेगे दोसा। इमे प्रमाणप्रमाणातिरेगे दोसा
भाणऽप्पमाणगहणे, भुंजणे गेलन्नऽभुंज उज्झिमिगा । एसणपेल्लण भेओ, हाणि अडंते दुविह दोसा ॥४००४॥
"भाणऽप्पमाण०" गाहा । भाजनप्रमाणं भाणप्पमाणं तं अतिवटुं तं भरेति, कयाति ण लब्भति भरणं ताहे एसणं पल्लेत्ता भरेति । भरितं अति गुरुयं पक्खुलित्ता भज्जेज्ज । हाणी जा विणा पत्तेण अडंते हिंडंते । गुरुयत्तणेण आयाए संजमे य भेदो, आया{रिए अतिभारेण कडी दुक्खेज्जा, खाणु कंटए ण पेक्खति । एते आयाए दोसा । संजमे इरियं ण सोहेइ तत्थ छक्काया। अध हीणप्पमाणं गेहति पत्तं इमे दोसा।
हीणप्पमाणधरणे, चउरो मासा हवंति उग्घाया । आणादिणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽयाए ॥४००५॥ ऊणेण न पूरिस्सं, आकंठा तेण गिण्हती उभयं । मा लेवकडं ति पुणो, तत्थुवओगो न भूमीए ॥४००६॥
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४००१-४०११] तइओ उद्देसो
५५१ खाणू कंडग विसमे, अभिहणमाई न पेहए दोसे । रीया पगलिय तेणग, भायणभेए य छक्काया ॥४००७॥
"हीणप्पमाण०" ["ऊणेण ण." "खाणू कंटग०"] गाहात्रयं । 'न पूरिस्सं' न संथरिस्सं ति । ताहे कण्णाकण्णि भरेति । 'उभयं' ति कुरं कुसणं च । संजमाय विराहणाए "खाणु कंडग०" गाहा । इमे वा दोसा
गुरु पाहुण खम दुब्बल, बाले वड़े गिलाण सेहे य । लाभाऽऽलाभऽद्धाणे, अणुकंपा लाभवोच्छेदो ॥४००८॥ गुरुगा य गुरुगिलाणे, पाहुणखमए य चउलहू होति ।
सेहस्स होइ गुरुओ, दुब्बल जुयले य मास लहू ॥४००९॥ "गुरु पाहुण०" ["गुरुगा०"] गाहा । अस्य विभाषा ।
अप्प परपरिच्चाओ, गुरुमाईणं अदेंत देंतस्स ।
अपरिच्छिए य दोसा, वोच्छेओ निज्जराऽलाभे ॥४०१०॥
"अप्प पर०" गाहा । जति देति अप्पाचत्तो । अह ण देति गुरुमादी चत्ता। दुब्बलो वा ण तरति त्ति हिंडितुं तस्स दायव्वं । 'लाभाऽलाभे' त्ति अस्य व्याख्या । 'अपरिच्छिते य दोसा'। सो खेत्तपडिलेहगो पहितो, तत्थ तेणं खुड्डलएणं किध लाभं परिक्खतु ? ताहे जे अपरिक्खिते दोसा आगयाणं लाभे, अलब्बते एसणादी पेल्लेज्जा, एवं तस्स निज्जराए अलाभो जातो । 'अद्धाणे' त्ति अद्धाणं वा पवण्णा तेण संखडी आरइया, तत्थ बहुं लब्भेज्जा, ताहे कहिं गेण्हतु तं थोवेणं भरियं । अहवा - 'अणुकंपालाभवोच्छेउ' त्ति । छिण्णट्ठाणे वा कोइ अणुकंपति जं अड्डिज्जति तं भरेति, तेण साधारणं भाणं उक्खित्तं । जाहे तं भरितं ताहे तस्स लाभवोच्छेदो जातो विणा वा अद्धाणे एवं लाभवोच्छेदो भवेज्जा । कम्मि य साधारणे घयादिम्मि लब्भमाणे णिज्जरालाभस्स वा वोच्छेदो ।
लेवकडे वोसढे, सुक्खे लग्गे य कोडिते सिहरे । एए हवंति दोसा, डहरे भाणे य उड्डाहो ॥४०११॥
"लेवकडे०" गाहा । तेण तं अतीव पाहाडियं ताहे वोसटुं ते लेवाडिज्जति । जति ण धोवति राइभत्तं, धोवंते प्लावणादी दोसा । अहवा दोच्चगं ण गेण्हति माले वा दिज्जिहिति अतिथेवं वा भत्तं होहिति ताहे सुक्खस्स चप्पाचप्पि भरेति ताहे भाणं भज्जेज्ज । सिहरं वा बद्धं लोगो दटुं भणेज्ज - 'अहो । असंतुट्ठा' । एस उड्डाहो । संखडीए वा सड्डमादी कोयि पासित्ता
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
५५२
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं अणुकंपाए पज्जत्तं देज्ज, कत्थ गेण्हतु ? तस्स लाभस्स वोच्छेदो जातो जम्हा एते दोसा जुत्तप्पमाणं घेत्तव्वं । एतदेवार्थम् -
धुवणाधुवणे दोसा, वोसटुंते य काय आउसिणे । सुक्खे लग्गाजीरग, कोडिय सिहरे य उड्डाहो ॥४०१२॥ "धुवणाधुवणे०" गाहा । कण्ठ्या । किं पुण तं जुत्तप्पमाणं ? अत उच्यतेतिन्नि विहत्थी चउरंगुलं च भाणस्स मज्झिमपमाणं । एत्तो हीण जहण्णं, अतिरेगयरं तु उक्कोसं ॥४०१३॥ "तिन्नि विहत्थी०" गाहा । अहवा इमंउक्कोसतिसामासे, दुगाउअद्धाणमागओ साहू । चउरंगुलवज्जं भत्त पाण पज्जत्तियं हेट्ठा ॥४०१४॥ एयं चेव पमाणं, सविसेसतरं अणुग्गहपवत्तं । कंतारे दुब्भिक्खे, रोहगमाईसु भतितव्वं ॥४०१५॥ "उक्कोस." [“एयं चेव०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । अववादे त्ति दारं । अण्णाणे गारवे लुद्धे, असंपत्ती य जाणाए ।
लहुओ लहुया गुरुगा, चउत्थे सुद्धो उ जाणओ ॥४०१६॥
"अण्णाणे०" दारगाहा । पच्छा अववादं भण्णीहिति-जइ इमेहि कारणेहि धरेति तत्तो इमं पच्छित्तं । अण्णाण्णेण गारवेण लुद्धत्तणेण य यथासंख्यं पायच्छित्तं गाहापच्छद्धगहितं । तत्थ अण्णाणस्स वक्खाणं -
हीणातिरेगदोसे, अजाणओ सो धरिज्ज हीणऽहियं । पगईय थोवभोगी, सति लाभे वा करेतोमं ॥४०१७॥ "हीणातिरेगदोसे०" गाहा । इमा गारवस्स वक्खाणगाहाओईसरनिक्खंतो वा, आयरियो वा वि एस डहरेणं । इति गारवेण ओमं, अइप्पमाणं चिमेहिं तु ॥४०१८॥
अणिगृहियबलविरिओ, वेयावच्चं करेति अहो ! समणो । मम तुल्लो न य कोयी, पसंसकामी महल्लेणं ॥४०१९॥
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४०१२-४०२६] तइओ उद्देसो
"ईसर०" ["अणिगूहिय०"] गाहाद्वयं । गारवेण धरति डहरं वरं भणतो मि आयरिओ । लुद्धस्स वक्खाणं -
अंतं न होइ देयं, थोवासी एस देह से सुद्धं । उक्कोसस्स व लंभे, कहि घेच्छ महल्ल लोभेणं ॥४०२०॥
"अंतं०" गाहा । 'अंतं ण होति देयं' ति खुडलयं दद्वं चिंतेति दाया–ण वहइ एयस्स अंतं पंतं दातुं । थोवं असति एस जेण खुड्डलएणं हिंडति । 'सुद्धं 'ति सुंदरं एकं दायव्वं । महल्लं लोभेण धरति उक्कोसयं लभिस्सामि कत्थ गिण्हिस्सामि ? एवं धरेति ::। (चतुर्गुरु) असंपत्तीय त्ति ।
जुत्तपमाणस्सऽसती, हीणऽतिरित्तं चउत्थों धारेति । लक्खणजुय हीणऽहियं, नंदी गच्छ? वा चरिमो ॥४०२१॥
"जुत्तप्पमाणस्स असती०" पुव्वद्धं । जुत्तप्पमाणं ण लब्भति ताहे अतिखुड्डलयं वर्ल्ड वा धरतो सुद्धो ।
जाणए त्ति । "लक्खण" पच्छद्धं । सो पायलक्खणं जाणति लक्खणजुत्तं हीणप्पमाणं अहियप्पमाणं वा गच्छस्स उवग्गहो एएण भविस्सति त्ति काउं एएण आलंबणेण धतो सुद्धो । णंदिपडिग्गहो वा । अववादे त्ति गयं ।
इदाणि लक्खणमलक्खणे त्ति दारं -
वट्टं सम चउरंसं, होइ थिरं थावरं च वन्नडूं । हुंडं वायाइद्धं, भिन्नं च अधारणिज्जाइं ॥४०२२॥ संठियम्मि भवे लाभो, पतिढा सुपतिट्ठिए । निव्वणे कित्तिमारोग्गं, वन्नड्ढे नाणसंपया ॥४०२३॥ हण्डे चरित्तभेओ, सबलम्मि य चित्तविब्भमं जाणे । दुप्पुते खीलसंठाणे, नत्थि टाणं ति निद्दिसे ॥४०२४॥ पउमुप्पले अकुसलं, सव्वणे वणमाइसे । अंतो बहिं व दड्डे, मरणं तत्थ निद्दिसे ॥४०२५॥ दड्डे पुण्फगभिन्ने, पउमुप्पल सव्वणे य चउगुरुगा । सेसगभिन्ने लहुगा, हुंडादीएसु मासलहू ॥४०२६॥
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
विस
[ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं “वट्टं०” [“संठियम्मि०" "हुण्डे० " " पउमुप्पले०" "दड्डे०"] गाहा । वट्टं दुविहं - समचउरंसं वट्टं उद्धवट्टं वा । थिरं दढं, थावरं जं अपाडिहारियं, वण्णं लक्खणजुत्तं णाणदंसणचरित्तावहं, हुण्डं अंतो वा अतियंतं बाहिं वा णिग्गयं, वायाइद्धं वलितं ।
सेसाओ गाहाओ कंठाओ ।
इदाणिं तिविह उवहि वोच्चत्थे ( गा० ३९९९) त्ति दारं ।
पात एव उवधी तं तिविधं - लाउगउपातं, दारुयपातं, मट्टियापायं । एक्केक्कं तिविहं अहाकडं, अप्पपरिकम्मं [सपरिकम्मं ] ।
५५४
तिविहं च होइ पायं, अहाकडं अप्प सपरिकम्मं च । पुव्वमहाकडगहणं, तस्सऽसति कमेण दोण्णियरे ॥ ४०२७॥ तिविधे परूवितम्मि, वोच्चत्थे गहर्णे लहुग आणादी । छेदणभेदणकरणे, जा जहिं आरोवणा भणिता ॥ ४०२८ ॥ “तिविहं च०” [ “तिविहे परूवितम्मि० " ] गाहा । एयं परूवितं जा जहिं आरोवणा भणिति त्ति पेढियाए (गा० ६६८) पूर्वोक्ता ।
बितियगाहाए आदिदारं कोति । अस्य व्याख्या अत उच्यते—
-
को एतस्स पातस्स गेहेत्तगो ?
को गेण्हइ गीयत्थो ?, असतीए पायकप्पिओ जो उ । उस्सग्गऽववाएहिं, कहिज्जती पायगहणं से ||४०२९॥
“को गेण्हइ" गाहा । 'पातग्गहणस्स' त्ति पातगाहओ । (णं से) को त्ति गतं । इदाणिं पोरिसी य त्ति दारं । कति पोरिसीए करेंतेण एवंविहं मग्गितव्वं ?
हुण्डादि एकबंधे, सुत्तत्थें करेंतें मग्गणं कुज्जा । दुगतिबंधे सुत्तं, तिण्हुवरिं दो वि वज्जेज्जा ॥४०३०॥
“हुण्डादि०” गाहा । हुण्डे आदिग्गहणेणं दुप्पतं, खीलसंठाणं, सबलं एगबंधं । एतेसु सुत्तत्थं करेंतो मग्गेज्ज दुबंधणं च तिबंधणं च सुत्तपोरिसीं करेंतो अत्थपोरिसीं अकरेंतो वि मग्गेज्ज । तिण्हं बंधाणं उवरिं जे बंधा सुत्तपोरुसीं अत्थ पोरिसीं वज्जेंतो मग्गेज्ज । पोरिसी त्ति गयं ।
इदाणिं काले त्ति दारं । केवइयं पुण कालं मग्गियव्वं ?
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४०२७-४०३६] तइओ उद्देसो
चत्तारि अहाकडए, दो मासा होति अप्पपरिकम्मे । तेण पर मग्गियम्मि य, असति ग्गहणं सपरिकम्मे ॥४०३१॥
"चत्तारि अहाकडए०" गाहा । चत्तारि मासा अहाकडयं मग्गियव्वं । तस्स अलंभे चउहिं मासेहिं पुण्णेहिं अण्णे दो मासा अप्पपरिकम्मं गेण्हति । एवं छम्मासा बितियस्स अलंभे ताहे सपरिकम्मं मग्गियव्वं । केच्चिरं कालं ? अत उच्यते
पणयालीसं दिवसे, मग्गित्ता जा न लब्भए ततियं । तेण परेण न गिण्हइ, मा पक्खेणं न रज्जेज्जा ॥४०३२॥
"पणयालीसं दिवसे०" गाहा । जति पणयालीसाए दिवसेहिं ण लद्धं, ताहे अण्णेहिं पण्णरसेहिं दिवसेहिं वरिसारत्तो एति त्ति काउं ण गेण्हति, मा पक्खेणं उवट्ठाहिति । काले त्ति गयं । इदाणिं आगरे त्ति दारं । अहाकडं कहिं मग्गियव्वं ? अत उच्यते
कुत्तीय सिद्धणिण्हगपवंचपडिमाउवासगाईसु । कुत्तियवज्जं बितियं, आगरमाईसु वा दो वि ॥४०३३॥ "कुत्तीय०" गाहा । 'दो वि' त्ति अप्पपरिकम्म-सपरिकम्मा।
आगर नई कडंगे, वाहे तेणे य भिक्ख जंत विही । कय कारियं व कीतं, जति कप्पति घेप्पतू अज्जो ! ॥४०३४॥
"आगर नई०" गाहा । आगरं भिल्लपल्लीए 'नदि' त्ति जेसु गामेसु वरिसारत्ते नदीओ अलाउएहिं संतरिज्जति । 'कुडंगे' त्ति जत्थ जायंति वाहपल्लीसु तेणपल्लीसु । एयासु लाउएसु पाणियं कंजियमादीणि कीरंति, कोलालं तत्थ णत्थि । 'भिक्खयर 'त्ति भिक्खयरा जे लाउए गिण्हंति, जंतसालासु गुलमादीणि तेहिं उस्सिच्चंति । 'विहि'त्ति तेसु विहीए मग्गंति । विभासा गाहा -
आगर पल्लीमाई, निच्चुदग नदी कुडंगमुस्सरणं । वाहे तेणे भिक्खे, जं ते परिभोगऽसंसत्तं ॥४०३५॥ तुब्भट्टाएँ कयमिणं, अन्नेसऽट्टाएँ अहवण स अट्ठा ।
जो घेच्छति व तदट्ठा, एमेव य कीयपामिच्चे ॥४०३६॥ "आगर०" ["तुब्भट्ठाए०"] गाहाद्वयं । 'एमेवय कीयपामिच्चे' त्ति एयं
१. भिक्ख मुच ।
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
५५६
विस
[ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं
आहाकम्मियं भणितं । एवं कीयकडादी वि 'परिभोगो' त्ति परिभुज्जंतं सुंदरं असंसत्तं भवति । चाउलगपाणे त्ति दारं ।
चाउल उण्होदग तुयरे कुसणें तहेव तक्के य । जं होइ भावियं तं कप्पति भइयव्वगं सेसं ॥ ४०३७॥ सीतल भावियं अविगते तु सीतोदए ण गिण्हंति । मज्जवसतेल्लसप्पीमुहमादीभावितं भयितं ॥ ४०३८॥
44
'चाउल० [" सीतजल० " ] गाहाद्वयं । 'भयियं' ति वियडमादि भावितं जत्थ
"
दुछतं तत्थ ण घेप्पति, अदुगुंछिते घेप्पति ।
ओभासणा य पुच्छा, दिट्ठे रिक्के मुहं वहंते य । संसट्टे निक्खित्ते, सुक्खे य पगास दट्ठूणं ॥ ४०३९॥ ओमंथ पाणमाई, पुच्छा मूलगुण उत्तरगुणे य । तिट्ठाणे तिक्खुत्तो, सुद्धो ससिणिद्धमादीसु ॥ ४०४०॥ दाहिणकरेण कोणं, घेत्तुत्ताणेण वाममणिबंधे । घट्टेइ तिन्नि वारे, तिन्नि तले तिन्नि भूमी य ॥ ४०४१॥ तस बीयम्मि विदिट्ठे, न गेण्हती गेण्हती तु अद्दट्ठे । गहणम्मि उ परिसुद्धे, कप्पति दिट्ठेहि वि बहूहिं ॥४०४२ ॥ " ओभासणा० " गाहा । "ओमंथ० " गाहा । [ " दाहिणकरेण० ' एयाओ दो वि गाहाओ जहा पेढियाए (६६० - ६६५) । गहणं ति दारं गयं । इदाणिं जहण त्ति दारं
पच्छित्त पण जहण्णं, तेण उ तव्वुड्डिए य जयणाए । जहन्ना व सासवादी, तेहिं उ जयणेयर कलादी ॥४०४३॥
44
'तस० " ]
"पच्छित्त पण जहण्णं० " गाहा । जहण्णं पच्छित्तं पंचराइंदियाणि तेण जहण्णेण पच्छित्तेण जयणा जहण्णं । कहिं पुण सा जहण्णा जयणा ? बीएहिं सुहुमेहि बादरेहि य । सरीसवादी सुहुमा, कल- मसूरादी बादरा । 'वुड्डी' त्ति पणगादिवुड्डी । तत्थ हत्थे पमाणे कातुं जयणा भण्णति
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
ओ सो
छब्भागकए हत्थे, सुहुमेसू पढमपव्व पणगं तू । दस बितिए राइदिणा, अंगुलिमूलेसु पन्नरस ॥४०४४॥ वीसं तु आउलेहा, अंगुट्टंतो य होइ पणुवीसा । पसयम्मि होइ मासो, चाउम्मासा भवे चउसु ॥४०४५॥
भासगाहा - ४०३७-४०४९]
“छब्भागकए०” ["वीसं०" ] गाहा । हत्थो छब्भागे कीरति । पढमपव्वा को भागो, बितियपव्वा बितिओ भागो, अंगुलिमूलिच्चया ततिओ, आउलेहामूलं चउत्थो, पंचमो अंगुट्ठबंधे, अंगुट्टं अतिकमेत्ता छट्ठो । एत्थ पढमपव्वमित्तेसु बीएसु पंचरातिंदियाणि, बितियपव्वमेत्तेसु दस, अंगुलिमूलमेत्तेसु पण्णरस, आउलेहमेत्तेसु वीसं राइंदियाणि । अंगुठबंधे पणवीसं, पसतीए मासलहुं । जति आधाकडे पढमपव्वपमाणाणि बीयाणि अप्पपरिकम्मं च सुद्धं लब्भंति । एत्थ कयरं घेत्तव्वं अहाकडं घेत्तव्वं, ण अप्पपरिकम्मं एवं जाव पसतिमेत्ताणि बियाणि ? अहाकडे अप्पपरिकम्मं सुद्धं, अहाकडं घेत्तव्वं । चउसु पसतीसु चउलहुगा, एत्थ वि अहाकडं चेव, ण य अप्पपरिकम्मं । एवं सुहुमबीएसु । अह इदाणिं बादरेसु भणति एसेव कमो नियमा, थूलेसु वि बीयपव्वमाद्धो ।
अंजलि चक्क लहुगा, ते च्चिय गुरुगा अणंते ॥ ४०४६॥
निक्कारणम्मि एए, पच्छित्ता वन्निया उ बीएसु । नायव्वा अणुपुव्वी, एसेव उ कारणे जयणा ॥४०४७॥
५५७
“एसेव कमो०” [“निक्कारणम्मि० " ] गाहा । बितियपव्वमेत्तेसु दुगुणेसु दस, ततियपव्वमेत्तेसु दुगुणेसु पण्णरस, चउत्थपव्वमेत्तेसु दुगुणेसु वीसं, पंचपव्वमेत्तेसु दुगणेसु पणुवीसं, अंजलीए मासलहुं, दोहिं अंजलीहि दो मासलहुं, तिहिं अंजलीहिं चत्तारि मासलहू | एए सुहुमेसु बादरेसु य भणिया लहुगा । एतेसु अणंतेसु गुरुगा । इमं जयणाए निच्छयोपाडणं । सपि हु कप्पड़, बीयाईणं अधाकडं पायं ।
न य अप्पसपरिकम्मा, तहेव अप्पं सपरिकम्मा ॥ ४०४८ ॥
"
“वोसट्टं पि०” गाहा । एमेव अप्पपरिकम्म - सपरिकम्माणं ।
थूला वा सुहुमा वा, अवहंते वा असंथरंतम्मि ।
आगंतुअ संकामिय, अप्पबहु असंथरंतम्मि ॥४०४९॥
44
'थूला वा सुहुमा वा० गाहा । हुमे वा थूले वा ? एयं चोदगवयणं । अस्
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं
व्याख्या
थूलसुहुमेसु वुत्तं, पच्छित्तं तेसु चेव भरिओ वि । जं कप्पति त्ति भणियं, ण जुज्जई पुव्वमवरेण ॥४०५०॥
"थूलसुहमेसु०" गाहा । चोदगो भणति-सुहुमेसु थूलेसु य पच्छित्तं भणियं । पच्छा भणसि वोसर्ट पि हु कप्पति । 'अवहंते वा असंथरंतम्मि', एतदाचार्यवचनं, चोदकेन चोदितस्य अस्य विशेषणस्य व्याख्यां कर्तुकामः आचार्यः इमं गाथासूत्रमाह
चोयग ! दुविहा असई, संतासंता य संत असिवादी । इयरा उ झामियाई, संते भणिया उ सा सोही ॥४०५१॥
"चोयग ! दुविहा असई०" गाहा । हे चोदक ! दुविहाते असतीए सबीयं अहाकडं घेप्पति ण य सुद्धं पि? अप्पपरिकम्मं । सा दुविहा असती-संतासती असंतासती य । तत्थ संतासती - जेसु गामादीसु ताणि पायाणि अत्थि तत्थ असिवं पंथे वा सग्गामे वा तेसु वा घरेसु असिवं ओमोदरियादीणि वा एसा संताऽसती । अहवा संतासती - अत्थि पाया णवरं गवंताण ण ताव वहति । 'असंथरंतम्मि' त्ति अत्थि डहरगं ण संथरंति तेण असंतासती झामियं पलीवणए दटुं पायं, आदिग्गहणेणं तेणएहिं हडं। एतेहिं कारणेहिं सबीयं पि घेप्पति अहाकडं, ण य सुद्धं अप्पपरिकम्मं । जं पुण मए भणियं पच्छित्तं तं दुविहाए असतीए अभावे गेण्हंतस्स भवति । अहाकडे, जति बितियदोसो तहा वि बहुगुणतरं, अप्पपरिकम्मं पुण सुद्धं पि हु बहुदोसतरं । एतेण कारणेण -
जो उ गुणो दोसकरो, न सो गुणो दोसमेव तं जाणे । अगुणो वि होति उ गुणो, विणिच्छयो सुंदरो जस्स ॥४०५२॥
"जो उ गुणो०" गाहा । कण्ठ्या । कहं पुण अहागडं सबीयं पि बहुगुणतरं अप्पपरिकम्मं सुद्धं पि बहुदोसतरं ? उच्यते - “आगंतुग-संकामित-अप्प-बहु संथरंतम्मि२", जइ ताणि बीयाणि आगंतुगाणि अहागडे ताणि अण्णत्थ संकामिज्जति जयणाए, ताहे ताए चेव वेलाए हिंडियव्वं । णत्थि परिकम्मणे सुत्तपलिमंथो ण वि य छेयणादिसु आतोवघातो । एवं बहुगुणं अप्पपरिकम्मं पुण सुत्तपरिमंथो । छेयणादिसु य आओवघातो । एयं बहुदोसतरं । एवं अप्पेणं दोसेणं बहुतरो गुणो भवति अहागडे सबीए अप्पपरिकम्मे सुद्धो । अप्पेण गुणेण बहुतरा दोसा भवंति । एयं अप्पाबहुगं असंथरणे तुलेतुं अहागडं घेप्पति । असती
१. अस्य व्याख्या इत्यधिकम् - ड । २. असंथरंतम्मि मुच ।
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४०५० - ४०५८ ]
इओ उद्देस
असिव प्पमाण एयं दारगाहाए ( गा० ४०००) गहियं आयरियवयणं ।
असति तिगे पुण जुत्ते, जोगे ओहोवही उवग्गहिए । छेयणभेयण करणे, सुद्धो जं निज्जरा विउला ॥४०५३॥
"असति तिगे० " गाहा । दुविधाते असतीए तिणि वारा अहाकडं मग्गति । तं ण लद्धो ओहोवही वा उवग्गहियं वा पायं वा वत्थं वा ताहे अप्पपरिकम्मं गेण्हियव्वं । तत्थ छेयणं उवउत्तो करेंतो सुद्धो । जं एयं भणियं एयस्स इमा विभासा
=
चोयग ! एता च्चिय, असईय अहाकडस्स दो इयरे । कप्पंति छेयणे पुण, उवओगं मा दुवे दोसा ॥४०५४॥
"
" चोयग ! एताए च्चिय० गाहा । आयविराहणादोसो संजमविराहणादोसो य होहिति। तेण उवउत्तो छेयणादी करेति । दुविहाए चेव असतीए अप्पपरिकम्मस्स सपरिकम्मं गिहियव्वं ।
अहवा विकतो णेणं, उवओगो न वि य लब्भती पढमं । हीणाहियं व लब्भति, सपमाणा तेण दो इयरे ॥ ४०५५ ॥
५५९
जध अपरिकम्मलंभे, मग्गंतें अहाकडं भवे विपुला । निज्जरमेवमलंभे, बितियस्सियरे भवे विउला ॥४०५६॥
44
'अहवा वि कतो णेणं० " [ " जध० " ] गाहा । अवरः कल्पः, जेण कारणेणं अप्पपरिकम्म गेण्हेज्जा, एत्थ दारं अप्पमाणं ति पडितं भवति, दुविहाए असतीए अलब्भमाणे अहाकडए लब्भइ वा अहाकडगं, तं पुण पमाणहीणं अइप्पमाणं वा, ताहे अप्पपरिकम्मं गेण्हति । अप्पपरिकम्मे लब्भमाणे अहाकडं मग्गंतस्स विउला णिज्जरा भवति । तहा सपरिकम्मे लब्भमाणे अपरिकम्मं मग्गमाणस्स विउला निज्जरा भवति । स्यान्मतिः - कानि पुनस्तानि संतासतीए शेषाणामशिवादिः । अतो इमा गाहा
असिवे ओमोदरिए, रायहुट्टे भए व गेलने ।
सेहे चरित्त सावयभए य ततियं पि गिहिज्जा ॥ ४०५७॥
आगंतुगाणि ताणि य, चिरपरिकम्मे य सुत्तपरिहाणी | एएण कारणेणं, अहाकडे होति गहणं तु ॥ ४०५८॥
“असिवे ओमोदरिए०" [" आगंतुगाणि० " ] गाहा । असिवं तत्थ अंतरे वा परितो
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६०
विस
[ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं णत्थि भयं वा बोहियातीणं गिलाणपडिबंधेण तत्थ ण गम्मति, सेहो वा उप्पन्नो तत्थ से सागारियं चरित्तभेदो चरियातो तत्थ उवसग्गेंति अंतरे वा, एवं सावयभयं पि ।
बितिय ततिसु नियमा, मुहकरणं होज्ज तस्सिमं माणं । तं चिय तिविहं पायं, करंडगं दीह वट्टं च ॥४०५९॥ अकरंडगम्मि भाणे, हत्थो उट्टं जहा न घट्टेति ।
एयं जहन्नगमुहं, वत्थं पप्पा विसालतरं ॥ ४०६०॥ “बितिय०” [ "अकरंडगम्मि० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । पडिग्गहो भणितो । इदाणि मत्तइत्ति दारं । अत्राह चोदकः ण तित्थगरेहिं मत्तगो अणुण्णातो | कहं ? यस्मादुक्तम्—
दव्वे एगं पायं, भणिओ तरुणो य एगपाओ उ । अप्पोवही पसत्थो, चोएति न मत्ततो तम्हा ॥४०६१॥ जिणकप्पे तं सुत्तं, सपडिग्गहकस्स तस्स तं एगं । नियमा थेराण पुणो, बितिज्जओ मत्तओ होइ ॥ ४०६२॥ नणु दव्वोमोयरिया, तरुणाइविसेस ओय मत्तो वि । अप्पोवही दुपत्तो, जेणं तिप्पभिति बहुसो ॥ ४०६३॥ अग्गहणे वारत्तग, पमाण हीणाधि सोहि अववाए । परिभोग गहणबितियपयलक्खणाई मुहं जाव ॥ ४०६४॥ मत्त अहर्णे गुरुगा, मिच्छत्ते अप्प परपरिच्चाओ । संसत्तगगहणम्मि, संजमदोसा सवित्थारा ॥ ४०६५ ॥
“दव्वे एगं०” [“जिणकप्पे० " "नणु दव्वो०" "अग्गहणे०" "मत्त०”] गाहा। उवगरणदव्वोमोदरियाए भणितं ।
एगे वत्थे एगे पादे चियत्तोवगरणसातिज्जणता । तथा चोक्तम्- जे भिक्खू तरुणे बलवं जुवाणो स एगं पायं धारेज्जा । (आचा० श्रु० २ चू० १ अ० ६ उ० १) तथा चोक्तम्— अप्पोवही कलहविवज्जणा य, विहारचरिया इसिणं पसत्था' (दशवै० चू० २ गा० इति पूर्वार्धम् ।
१. अनिएअवासो समुआणचरिआ, अन्नायउंछं पइरिक्कया अ । -
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४०५९-४०६९] तइओ उद्देसो
५६१ ५) आयरिओ भणति - सुत्तणिवायं ण याणसि, एयं जिणकप्पे सुत्तं निवयियं, थेराणं पुण कप्पे अणुण्णातो तित्थगरेहिं, अगेण्हंतस्स दोसो पच्छित्तं च वुत्तं ।
___ अगहणे त्ति अस्य व्याख्या - मत्तयं अगिण्हंता गुरुगा मिच्छत्तं । कहं ? तेण चेव पडिग्गहगेणं निल्लेवितं दटुं अदिट्ठधम्म त्ति मिच्छत्तं गच्छेज्ज, णवसड्ढाण अप्पच्चओ, जति पडिगहगे आयरियाइण गेण्हति अप्पा चत्तो, अह अप्पणो गेण्हति आयरियाइ चत्ता । संसत्तग भत्तपाणे कहिं गेण्हउ ? अह गेण्हति अप्पडिलेहिते संजमविराहणा । सवित्थारा छक्काय चउलहुगा। वारत्तग त्ति -
वारत्तग पव्वज्जा, पुत्तो तप्पडिम देवथलि साह । पडियरणेगपडिग्गह, आयमणुव्वालणा छेओ ॥४०६६॥
"वारत्तगपव्वज्जा०" गाहा । वारत्तगपुरं नगरं । अभयसेणो राया । तस्स अमच्चो वारत्तगो णाम । सो पत्तेयबुद्धो पव्वइओ । तस्स पुत्तेणं पिउणो भत्तीए पडिमा कारिता । देवकुलं थली पवित्तिया । तत्थ य साहू एगेणं पडिग्गहेणं गेण्हति, ते वि य से भिक्खं पयत्तेणं देंति । तेणेव पडिग्गहगेण पिल्लेविति दिट्ठो तेहिं णिज्जूढो, तेहिं ताणि भायणाणि अगणिकातियाणि छड्डियाणि य । अण्णेसिं च साहूणं खोडितं एयं । 'छेओ' निद्धम्माणो त्ति ।
जो मागहओ पत्थो, सविसेसतरं तु मत्तगपमाणं । दोसु वि दव्वग्गहणं, वासावासासु अहिकारो ॥४०६७॥
"जो मागहओ०" गाहा । 'दोसु वि' = मत्तते पडिग्गहग्गे य, दुविहं भत्तपाणं उडुबद्ध वासासु य । 'वासावासे अहिगारो' त्ति । वासासु पढमं चेव जत्थ धम्मलाभेइ तत्थ पाणगस्स जोगो कायव्वो । किं कारणं ? वासं वग्घारियं कयाइ पडेज्जा जेण घरातो घरं ण सक्केति संचरितुं ताहे लेवाडो भवति विणा दवेण । अहवा वासासु संसज्जणं भवति तेण वासासु अहिगारो । अहवा इमं पमाणं -
सुक्खोल्ल ओदणस्सा, दुगाउतद्धाणमागओ साहू । भुंजति एगट्ठाणे, एतं खलु मत्तगपमाणं ॥४०६८॥ भत्तस्स व पाणस्स व, एगतरागस्स जो भवे भरिओ। पज्जत्तो साहुस्स उ, बितियं पि य मत्तयपमाणं ॥४०६९॥
१. अभगासेणो - ब ।
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६२
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं "सुक्खोल्ल०" ["भत्तस्स०"] गाहाद्वयम् । पमाणे त्ति गयं । इदाणिं हीणे त्ति दारं । डहरस्सेते दोसा, ओभावण खिसणा गलंते य ।
छण्हं विराहणा भाणभेदो जं वा गिलाणस्स ॥४०७०॥
"डहरस्सेते०" गाहा । ओभावणा कहं ? चप्पाचप्पं भरेमाणं दटुं असंतुट्ठो त्ति मण्णति । खिसणा-गलंतं दटुं भणंति गलंतेणं सिंचितो वि न गणेसि लोहदोसेणं । छण्हं विराधणा । गलंतेण भाणभेदो - मा लेवाडिज्जिहि त्ति खाणु विसमाणि अदेहमाणो पक्खुलेज्जा। गिलाणस्स अप्पज्जत्तं भवति, तेण तस्स जा विराधणा ।
पडणं अवंगुतम्मि, पुढवीतसपाणतरुगणादीणं ।
आणिज्जंते गामंतरातो गलणे य छक्काया ॥४०७१॥
"पडणं०" गाहा । कण्णाकण्णि भरते लेवाडण भएण अवंगुतेणं एंति । तत्थ पुढवी सच्चित्ता वा तेण समुद्धता पडेति तसपाणाणि वा पुष्पाणि वा । सेसं कण्ठ्यं । एतं हीणे त्ति गतं ।
इदाणिं अहिए त्ति दारं ।
अहियस्स इमे दोसा, एगतरस्सोग्गहम्मि भरितम्मि । सहसा मत्तगभरणे, भारादि विगिंचणियमादी ॥४०७२॥
“अहियस्स०" गाहा । प्रमाणाधिकस्येत्यर्थः । 'एगतरस्स' त्ति भत्तस्स पाणस्स वा भारेणं आयविराधणाए संजमविराधणाए य दोसा । अधिए त्ति गयं ।
___ इदाणिं सोहि त्ति दारं-अपरिभोगो मत्तओ आयरियाईणं अट्ठाए मत्तए कप्पति, णिक्कारणे परिभुंजति तो इमं पच्छित्तं
जड़ भोयणमावहती, दिवसेणं तत्तिया चउम्मासा । दिवसे दिवसे तस्स उ, बितिएणारोवणा भणिया ॥४०७३॥ अण्णाणे गारवे लुद्धे, असंपत्ती य जाणए । लहुगो लहुगा गुरुगा, चउत्थो सुद्धो उ जाणओ ॥४०७४॥
"जड़ भोजण" ["अण्णाणे०"] गाहा । जतिए वारे आणेति एगदिवसेणं तत्तिया चेव चउलहुगा । दिवसे दिवसे । “बितिए'त्ति बितिओ पच्छित्तप्पगारो पढमे दिवसे चतु. :: ।
१. डहरस्सेमे मुच ।
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४०७०-४०८१] तइओ उद्देसो
५६३ (चतुर्गुरु) जाव अट्ठमे दिवसे पारंचिओ । सोहि त्ति गयं ।
इदाणिं अववादि त्ति । दिवसे दिवसे आणेज्ज भुंजेज्ज य, ण य पच्छित्तं । किं पुण एवं तं कारणं?
बाले वुड्ढे सेहे, आयरिय गिलाण खमग पाहुणए । दुल्लभ संसत्त असंथरंत अद्धाणकप्पम्मि ॥४०७५॥ हरिए बीए चले जुत्ते, वच्छे साणे जलट्ठिए । पुढवी संपातिमा सामा, महावाए महियाऽमिते ॥४०७६॥ पुव्वण्हे लेवदाणं, लेवग्गहणं सुसंवरं काउं ।
लेवस्स आणणा लिंपणा य जतणाय कायव्वा ॥४०७७॥
"बाले०" ["हरिए०" "पुव्वण्हे०"] गाहा । बालादीया न सक्तति पडिग्गहगं हिंडावेउं आयरियाईणं पाउग्गं घिप्पति दुल्लभदव्वं पडुप्पण्णं ताहे मत्तते गेण्हेज्ज । संसत्तभत्तपाणे वा, तत्थ सोहेति । असंथरणे वा सति लंभे पडिग्गहगो भरितो, ताहे मत्तए गेण्हेज्जा । 'अद्धाणकप्पम्मि' त्ति अद्धाणे वा असंथरंता सति लंभे पडिग्गहगो भरितो ताहे मत्तए गेण्हेज्ज । अप्पपरिकम्मं सपरिकम्मं च लेवेयव्वं । तस्स विही भण्णति जाहे पेढियाए । (गा० ५००, ४९१)
[सुत्तं]-कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा भिन्नाइं वत्थाइं धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-९॥
आह - किमणेण सुत्तेण पयोयणं ननूक्तार्थमेवेदं सूत्रम् ? अत उच्यतेअव्वोगडो उ भणि ते, उवधिविभागो उ आदिसुत्तेसु । सो पुण विभज्जमाणो, उवरिसुए वोगडो होति ॥४०७८॥ चोद्दसग पण्णवीसो, ओहोवधुवग्गहो अणेगविधो । संथारपट्टमादी, उभयोपक्खम्मि णेयव्वो ॥४०७९॥ पत्तं पत्ताबंधो, पायढवणं च पायकेसरिया । पडलाइं रयत्ताणं, च गोच्छओ पायनिज्जोगो ॥४०८०॥ तिण्णेव य पच्छाया, रयहरणं चेव होइ मुहपोत्ती । तत्तो य मत्तए खलु, चोद्दसमे कमढए होति ॥४०८१॥
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
[ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं
'अव्वोगडो० " [ "चोद्दसग०" "पत्तं०" "तिण्णेव० " ] गाहा । अव्वोगडो णाम अविसेसितो, इमो जिणकप्पियाणं इमो थेरकप्पियाणं आदिसुत्तेसु वत्थेसणाए पाएसणाए य । इहं उवरिसुत्ते विसेसिज्जति भणितो जिणकप्पियाणं पि उहोवही भणितो ॥ इदाणिं अज्जाणं भणीहामि । अज्जाणं उहोवही पणुवीसतिविहो । सो चेव चोद्दसविहो। णवरं जत्थ तेसिं चोलपट्टगो तत्थ इमासिं कमढगं ।
उग्गहणंतग पट्टो, अड्डोरुअ चलणिया य बोधव्वा । अब्भितरबाहिणियंसणी य तह कंचुए चेव ॥ ४०८२॥ उक्कच्छिय वेकच्छिय, संघाडी चेव खंधकरणी य ओहोवहिम्मि एते, अज्जाणं पण्णवीसं तु ॥४०८३॥ “उग्गहणंतग०” [" उक्कच्छिय० " ] गाहाद्वयम् ।
नावनिभो उग्गहणंतओ उ सो गुज्झदेसरक्खट्ठा । सो य पमाणेणेक्को, घणमसिणो देहमासज्ज ॥४०८४॥ पट्टो वि होइ एक्को, देहपमाणेण सो उ भइयव्वो । छादंतोग्गहणतं, कडिबद्धो मल्लकच्छा वा ॥ ४०८५॥
५६४
44
अड्डोरुगो वि ते दो, वि गिहिउं छादए कडीभागं । जाणुप्पमाण चलणी, असिव्विया लंखियाए व ॥ ४०८६ ॥
अंतोनियंसणी पुण, लीणतरा जाव अद्धजंघातो । बाहिर खुलगपमाणा, कडीय दोरेण पडिबद्धा ॥ ४०८७॥ छादेति अणुक्कुयिते, उरोरुहे कंचुओ असिव्वितओ । एमेव य उक्कच्छी, सा णवरं दाहिणे पासे ॥ ४०८८॥ वेगच्छिया उ पट्टो, कंचुकमुक्कच्छियं च छादेति । संघाडिओ चउरो, तत्थ दुहत्था उ वसधीए ॥ ४०८९॥ दुन्नि तित्थायामा भिक्खट्टा एग एग उच्चारे । ओसरणे चउहत्था, निसन्नपच्छाइणी मसिणा ॥ ४०९० ॥
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४०८२-४०९६ ]
इओ उस
खंधकरणी उ चउहत्थवित्थरा वायविहुतरक्खट्टा | खुज्जकरणी उ कीरति, रूववतीणं कुडुहहेउं ॥ ४०९१॥ संघातिमेत वा, सव्वोऽवेसो समासओ उवधी । पासगबद्धमझुसिरो, जं चाऽऽइण्णं तगं णेयं ॥ ४०९२॥ " नावनिभो० " [" पट्टो वि० ' 'अड्डोरुगो० 'अंतोनियंसणी० 'छादेति०' "वेगच्छिया० " " दुन्नि०" "खंधकरणी०" ". " संघातिमेतरो ० " ] गाहा । उग्गहणंतगं णावासंठितं जेण असज्झाइयं उ घेप्पति । पट्टो णामा सो चेव उग्गहणंतगो तेण पट्टेण सव्वओ समंता वेढिज्जति । सेसातो गाहाओ कंठाओ ।
77 46
44
77 66
-
77 46
५६५
पीढग णिसिज्ज दंडगपमज्जणी घट्टए डगलमादी |
विप्पलग सूयि णहरणि, सोहणगदुगं जहण्णो उ ॥ ४०९६ ॥
11
उक्कोसओ जिणाणं, चउव्विहो मज्झिमो विय तहेव । जो चउव्वो खलु, एत्तो थेराण वोच्छामि ॥ ४०९३ ॥ उक्कोसो थेराणं, चउव्विहो छव्विहो य मज्झिमओ । जो चव्विो खलु, एत्तो अज्जाण वोच्छामि ॥४०९४॥ “उक्कोसओ० " [ "उक्कोसो थेराणं० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
उक्कोसो अट्ठविहो, मज्झिमओ होइ तेरसविहो उ । जो उव्व खलु, एतो उ उवग्गहं वोच्छं ॥४०९५॥ “उक्कोसो अट्ठविहो ० गाहा । अज्जियाणं उहोवही उक्कोसो अट्ठविहो । अब्भितरणियंसणिया बाहिरणियंसणिया, संघाडी, खंधकरणीया, तिण्णि कप्पा | पडिग्गहगो य एस अट्ठविहो । जहण्णगो चतुव्विहो सो च्चेव । सेसो मज्झिमो । एस ओहोवधी । एत्ताहे उवग्गहियो दोण्ह वि थेरकप्पियाणं संजतीणं च भणिहामि । सो तिविहो - जहण्णो, मज्झिमो, उक्कोस । तत्थिमो जहण्णो
I
"पीढग०" गाहा । पीढगं कट्ठमयं छाणमयं वा, जत्थ उवेसिज्जति निसेज्जा स उत्तरपट्टा, दंडगपमज्जणी घंघसालाए पमज्जणी, उक्कुडगस्स अरिसाओ खुब्भंति, घट्टग डगलग कुडमुह, आदिग्गहणेणं कण्ण - दंतसोधणा । एस जहण्णगो । मज्झिमो -
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६६
विसेसचुण्णि
[भिण्णाभिण्णवत्थपगयं वासत्ताणे पणगं, चिलिमिणिपणगं दुगं च संथारे । दंडादीपणगं पुण, मत्तगतिग पादलेहणिया ॥४०९७॥ चम्मतिगं पट्टदुगं, णायव्वो मज्झिमोवही एसो । अज्जाण वारए पुण, मज्झिमए होति अतिरित्तो ॥४०९८॥ अक्खा संथारो या, दुविहो एगंगिएतरो चेव । पोत्थगपणगं फलगं, बितियपदे होति उक्कोसो ॥४०९९॥
"वासत्ताणे०" ["चम्मतिगं०" "अक्खा०"] गाहा । वासत्ताणाणि पंच-वाले सुत्ते सुयी कुडसीसए छत्तए वालयं णाम उण्णियं, सोत्ति य साण्डजं, सूती तलस्स, कुडसीसयं सीसाओ आरद्धं जाव पाद त्ति, छत्तयं एयं पणयं । चिलिमिणि पंचविहा, संथारगदुगं सउत्तरपट्टे, पंच दंडया-दंडए, विदंडए, लट्ठी, विलट्ठी, णालिया । उच्चार-पासवण-खेलमत्तए अवलेहणिया, चम्मतिगं पत्थरणं चम्मकोसगो अंगुट्ठमाणं चम्मछेयणाओबद्धो, पट्टदुगं पल्लत्थियापट्टो सण्णहणपट्टो य, एस मज्झिमो । अज्जा[ण] वि णवरि वारतो अतिरित्तो अक्खा संथारगो दुविहो, एगंगिओ अणेगंगिओ य - पोत्थगपणगं बीतियपएणं गहितं, फलगो वि बितियपदेण चेव । एसो उक्कोसो।।
॥ भिण्णाभिण्णवत्थपगयं समत्तं ॥
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ उग्गहणंतउग्गहपट्टगपगयं ॥ [सुत्तं]-णो कप्पइ णिग्गंथाणं उग्गहणंतगं वा उग्गहपट्टगं वा धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-१०॥
उभयम्मि वि अविसिटुं, वत्थग्गहणं तु वणियं एयं । जं जस्स होति जोग्गं, इदाणिं तं तं परिकहेति ॥४१००॥ निग्गंथोग्गहधरणे, चउरो लहुगा य दोस आणादी । अतिरेगउवहि तह लिंगभेद बितियं अरिसमादी ॥४१०१॥ [नि०] भगंदलं जस्सऽरिसा व निच्चं, गलंति पूयं लसि सोणियं वा । उड्डाहसज्झायदयाणिमित्तं, सो उग्गहं बंधति पट्टगं च ॥४१०२॥ पूयलसिगा उवस्सएँ, धोव्वति असहुस्स पट्टौ रुहिरं च ।
उग्गह पट्टं च सहू, वीयारे लोहियं धुवति ॥४१०३॥
["उभयम्मि वि०" "निग्गंथो०" "भगंदलं०" "पूयलसिगा०"] गाधावृत्तसिद्धं । णवरं धोवितुं । 'धुवति' त्ति व्रणं धोवित्ता चीराणि धोवति ।
ते पुण होंति दुगादी, दिवसंतरिएहिं बज्झए तेहिं ।
अरुगं इहरा कुच्छड्, ते वि य कुच्छंति णिच्चोला ॥४१०४॥
"ते पुण०" गाहा । ताणि चीराणि जाणि अंतरा कीरंति तेसिं अट्ठएहि अज्जवज्झति कल्ले अवणेत्ता धोवित्ता ण तेहिं बज्झति जेहिं हज्जो ण बद्धो तेहिं वज्झति । 'इहरह' त्ति दिणे दिणे तेहिं च्चेव जति वज्झति तो कुत्थति व्रणो ।
[सुत्तं] - कप्पइ निग्गंथीणं उग्गहणंतगं वा उग्गहपट्टगं वा धारित्तए वा परिहरित्तए वा ॥३-११॥
"कप्पइ निग्गंथीणं उग्गहणंतगं वा०" सुत्तं पुव्ववण्णियं । धारित्तए गेण्हित्तए परिहरित्तए परिभुंजति जाहे भिक्खस्स वा बाहिं वा णिति ताहे बंधंति । एस परिभोगो ।
णिग्गंथीण अगिण्हणे, चउरो गुरुगा य आयरियमादी । तच्चण्णिय ओगाहण, णिवारणऽण्णेसि ओहसणं ॥४१०५॥
१. इहरा - मुच ।
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६८
विसेसचुण्णि
[उग्गहणंतउग्गहपट्टगपगयं "णिग्गंथीण०" गाहा । एतं सुत्तं आयरिओ पवत्तिणीए ण कहेति ४ :: । (चतुर्गुरु), सा संजतीणं न कहेति ४ :: । (चतुर्गुरु), ताओ ण पडिसुणेति मा० (मासलघु), भिक्खट्ठा णिग्गच्छंतीयो ण गेण्हंति :: । (चतुर्गुरु) । इमे दोसा - तच्चणियं रुहिरं गहेज्ज, 'अन्नेहि' त्ति अन्नेहिं दिवसेहिं जइ ओगाहति, उग्गहणंतगादीहिं णिवारेज्जति तद्दिवसं ण गहितो ओगाढं च । अत्र दोसाणं इमं वक्खाणं भिक्खादि गयाएँ निग्गयं, रुहिर दट्ठमसंजता वदे । धिगहो ! बत ! केणऽयं जणो, दोसमिणं असमिक्ख दिक्खिओ ? ॥४१०६॥
"भिक्खादि०" वृत्तं । बत नाम अहो ! कष्टम् - केण अयं जनो दोषमसमीक्ष्य दीक्षितो?
छक्कायाण विराहण, पडिगमणादीणि जाणि ठाणाणि । तब्भाव पिच्छिऊणं, बितियं असती अहव जुण्णा ॥४१०७॥ "छक्कायाण." गाहा । छक्कायविराहणा गलंतेण' पडिगमणादीणि ठाणाणि । अस्य
व्याख्या
दिटुं अदिट्ठव्व महं जणेणं, लज्जाएँ कुज्जा गमणाइगाइं । लज्जाएँ भंगो व हवेज्ज तीसे, लज्जाविणासे व स किं न कुज्जा ? ॥४१०८॥ तं पासिउं भावमुदिण्णकम्मा, पेल्लेज्ज सज्जेज्ज व सा वि तत्थ । तं लोहितं वा वि सरक्खमादी, विज्जा समालब्भऽभिजोययंति ॥४१०९॥
"दिटुं०"["तं पासितुं०"] वृत्तं । आदिग्गहणेणं अण्णतित्थियसिद्धे संजयादीणि 'तं भावपेच्छितूणं' ति तं पासितुं । अहवा कावालियो जत्थ पडितं तं तं गहेतुं विज्जाए अभिजोएति विज्जावातियो वा।
अंतो घरस्सेव जतं करेती, जहा णडी रंगमुवेउकामा । लज्जापहीणा अह सा जणोघं, संपप्प ते ते पकरेति हावे ॥४११०॥ "अंतो घरस्सेव०" वृत्तं कण्ठ्यम् । बितियपदेण गेण्हेज्जा वि ।
असती य णंतगस्स उ, पणवण्णुत्तिण्णिगा व ण उ गिण्हे । निग्गमणं पुण दुविहं, विधि अविधी तत्थिमा अविधी ॥४१११॥
१. बालंतेणं - अ इ ।
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४०९७-४१२०]
इओ उद्देस
५६९
" असती य० " गाहा । असती अहवा थेरी गहिते वि जति अलएंताणीति :: । (चतुर्गुरु) । तं णिग्गमणं दुविहं - विहिणिग्गमणं अविधिणिग्गमणं च । किं अविधिणिग्गमणं ?
य०
उग्गहमादीहि विणा, दुणियत्था वा वि उक्खुलणियत्था । एक्का दुवे अविधी, चउगुरु आणा य अणवत्था ॥४११२॥ मिच्छत्त पवडियाए, वाएण व उद्धयम्मि पाउरणे । गोयरगया व गहिया, धरिसणदोसे इमे लहति ॥४११३॥
44
अड्डोरुगादीहणियासणादी, सारक्खिया होति पदे वि जाव । तिण्हं पि बोलेण जणोऽभिजातो, एकंबरा खिप्पमुवेति णासं ॥ ४११४॥
उव्वेल्लिए गुज्झमपस्सतो से, हाहक्कितस्सेव महाजणेणं । धिद्धित्ति ओथुक्तितालियस्सा, पत्तोसमं रण्णदवो व वेदो ॥४११५॥ तत्थेव य पडिबंधो, पडिगमणादीणि जाणि ठाणाणि । डिंडी य बंभचेरे, विधिणिग्गमणे पुणो वोच्छं ॥४११६॥
न केवलं जा उ विहम्मिआ सती, सवच्चतामेति मधूमुहे जणे । उवेति अन्ना वि उ वच्चपत्ततं, अपाउता जा अणियंसिया य ॥ ४११७॥
ण भूसणं भूसयते सरीरं, विभूसणं सील हिरी य इथिए ।
गिरा हि संखारजुया वि संसती, अपेसला होइ असाहुवादिणी ॥४११८॥
'उग्गहमादीहि विणा ०" [ "मिच्छत्ते०" " “अड्ढोरुगा०" "उव्वेल्लिए० " "तत्थेव " न केवलं०" "ण भूसणं० " ] गाहाओ कण्ठ्याओ । विहिणिग्गमणं इमं
पट्टड्ढोरुय चलणी, अंतो तह बाहिरा णियंसणिया ।
संघाडि खुज्जकरणी, अणागते चेव सतिकाले ॥४११९॥
" पट्ट अड्डोरुगा०" गाहा । उग्गहणंतगं, पट्टो, अड्ढोरगो चलणिया, अब्भितरणियंसणिया, बाहिरणियंसणिया, कंचुगो, उक्कच्छिया, वेअच्छिया, संघाडी, खंधकरणी एताणि अणागते चेव भिक्खवेले एति ।
उग्गहणमादिएहिं, अज्जाओ अतुरियाउ भिक्खस्स । जोहो व्व लंखिया वा, अगिण्हणे गुरुग आणादी ||४१२०॥
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७०
विसेसचुण्णि
[ उग्गहणंतउग्गहपट्टगपगयं "उग्गहण०" गाहा । जहा संगामे देसकाले जोहो अप्पाणं अण्णाहेतू ण णीति एवं ताओ वि । अहवा जम्हा लंखिया गुडिता समाणा अतीति रंगं तत्थ य करणा खयाइं करेति, एवं अज्जाओ वि णीति । एत्थिमा दारगाहा विहिनिग्गमे -
जोहो मुरुंडजड्डो, णाडइणी लंखिया कतलिखंभो ।
अज्जाभिक्खग्गहणे, आहरणा होति णायव्वा ॥४१२१॥ "जोहो मुरुंडजड्डो०" गाहा । तत्थ जोहे त्ति दारं । वणितो पराजितो मारिओ व संखे अवम्मितो जोधो । सावरणे पडिपक्खो, भयं च कुरुते विवक्खस्स ॥४१२२॥ "वणितो०" गाहा । कण्ठ्या । मुरुंडजड्डे ति । विहवससा उ मुरुंडं, आपुच्छति पव्वयामऽहं कत्थ । पासंडे य परिक्खति, वेसग्गहणेण सो राया ॥४१२३॥
"विहवससा तु०" गाहा । कुसुमपुरे नगरे मुरुण्डो राया । तस्स भगिणी विहवा, धवो मनुष्यो विगतो = विनष्टो यदुक्तम् विगतधवा । सेसं कण्ठ्यम् -
डोंबेहिं च धरिसणा, माउग्गामस्स होइ कुसुमपुरे । उब्भावणा पवयणे, णिवारणा पावकम्माणं ॥४१२४॥ उज्झसु चीरे सा यावि णिवपहे मुयति जे जहाबाहिं। उच्छूरिया णडी विव, दीसति कुप्पासगादीहिं ॥४१२५॥ धिद्धिक्कतो य हाहक्कतो य लोएण तज्जितो मेंठो ।
ओलोयणट्ठितेण य, णिवारितो रायसीहेण ॥४१२६॥
"डोंबेहिं०" ["उज्झसु०" "धिद्धिक्कतो."] गाहा । डोंबहत्थिमेण्ठो, हत्थिमेण्ठो संदिट्ठो पासंडिणीसु हत्थि सण्णेज्जंति, भणेज्जाहि य पोत्तं मुयाहि । एक्कम्मि मुक्के मा ढाहिसि ताव गहग्गहावेज्जासि जाव सव्वे मुक्का । तेणं चरियाए य पहे तहा कयं जाव णग्गीभूता । रण्णा तं सव्वं दिटुं । णवरं अज्जा विधीए पविट्ठा । रायपहोतिण्णाए हत्थी सन्निओ - मुयसु पोत्तं ति । पढमं मुहपोत्तिया मुक्का, तओ णिसिज्जा । एवं विभासा । ताहे रण्णा वारिओ । राया चिंतेति - एस धम्मो सव्वण्णुदिट्ठो अण्णेण य बहुजणेण पसंसा कया सासणस्स । 'णिवारणा पावकम्माणं' ति । जे अण्णे वि अभिद्दवितुमिच्छंति संजतीतो ते य तं पासित्ता ण सक्का एयाओ छलेतुं । एवंविहेणं वेसेणं । मुरुण्डजड्डे त्ति गयं ।
इदाणिं लिंखिय त्ति ।
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
ओ सो
पाए वि उक्खिवंती, न लज्जती णट्टिया सुणेवत्था । उच्छूरिया व रंगम्मि लंखिया उप्पयंती वि ॥ ४१२७॥ "पाए वि० " गाहा । कण्ठ्या । कयलीखंभो ति । कयलीखंभो व जहा, उव्वेल्लेडं सुदुक्करं होति । इय अज्जाउवसग्गे, सीलस्स विराहणा दुक्खं ॥४१२८॥ " कयलीखंभो व जहा० ' 11 गाहा । कण्ठ्या ।
भासगाहा - ४१२१-४१३३ ]
एक्का मुक्का एक्का य धरिसिया, निवेदण जतणाय होति कायव्वा । बाहाड न जहितव्वा, सेज्जतरादी सयं वा वि ॥ ४१२९ ॥ [ नि० ]
५७१
"एक्का मुक्का० " गाहा । विधीए भिक्खस्स पविट्ठा। सा मुक्का । कहं ण मुक्का ? विहिणिग्गता उ एक्का, गोयरियाऍ गहिता थेहिं । संवरियपभावेण य, फिडिया अविराहियचरिता ॥ ४१३०॥
लोएण वारितो वा, दट्ठूण सयं व तं सुणेवत्थं ।
सुद्दिट्टं तुवसंतो, सविम्हओ खामयति पच्छा ॥४१३१॥ "विहिणिग्गता उ एक्का ० " [ " लोएण वारितो वा० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एक्का रिसियति ।
भोगपमादेण व, असती पट्टस्स निग्गया गहणे ।
विहिणिग्गतमाहच्च व, बाहाडित धाडणे गुरुगा ॥४१३३॥
" णाभोगपमादेण व० " गाहापुव्वद्धं । सा कयाइ अणाभोगेण उग्गहणंतगादीहि वि पविट्ठा होज्ज । पमाएणं णिद्दाए पट्टगासतीए वा तत्थ जाव कूविज्जति ताव धरिसिता । ‘बाहाड ण जहितव्व' त्ति । जा सा धरिसिया सा कयाइ बाहाडिया होज्ज | अहवा विहिणिग्ग वि गंभिरे (?) या अवकासे पच्छण्णे गहिया होज्जा । एतदेवार्थं गाहापच्छद्धेण भणति ‘विहिणिग्गतमाहच्च व’ । आहच्च त्ति कयाति सा ण छड्डेतव्वा । को पुण दोसो ?
निज्जूढ पट्ठा सा, भणेइ एतेहिं चेव कतमेतं ।
रायगीहि सयं वा, तं च पसासंति मा बितियं ॥ ४१३३॥
"निज्जूढ ० " गाहा । तम्हा ण जहियव्वा जेण य तं कयं तं अणवत्थपसंगवारणणिमित्तं
रायातो वा गिहत्थबलेण वा सयं वा पभू सासंति ।
इदाणिं तीसे सारव
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७२
विसेसचुण्णि
[उग्गहणंतउग्गहपट्टगपगयं दुविहा णायमणाया, अगीय अण्णाय सण्णिमादीसु । सब्भावे सिं कहिते, सारिती जा थणं पियती ॥४१३४॥ "दुविहा०" गाहा । अस्य व्याख्या
जत्थ उ जणेण णातं, उवस्सए चेव तत्थ ण य भिक्खं । किं सक्का छड्डेडं, बेंति अगीते असति सड्ढे ॥४१३५॥ दुरतिक्कम खु विधियं, अवि य अकामा तवस्सिणी गहिता । को जाणति अण्णस्स वि, हवेज्ज ? तं सारवेमो णं ॥४१३६॥ मा य अवण्णं काहिह, किं ण सुतं केसि सच्चईणं भे? । जम्मं ण य वयभंगो, संजातो तासि अज्जाणं ॥४१३७॥ अवि य ह इमेहिं पंचहिं, ठाणेहिं थी असंवसंती वि । पुरिसेण लभति गब्भं, लोएण वि गाइयं एयं ॥४१३८॥ दुब्वियडदुण्णिसण्णा, सयं परा वा सि पोग्गले छुभति । वत्थे वा संसढे, दगआयमणेण वा पविसे ॥४१३९॥ अविदित जण गब्भम्मि य, सण्णीमादीसु तत्थ वऽण्णत्था । लाढेंति फासुएणं, लिंगविवेगो य जा पिबति ॥४१४०॥
"जत्थ उ०" ["दुरतिक्कमं०" "मा य०" "अवि य हु०" "दुव्वियड०" "अविदित०"] गाहाओ कण्ठ्याओ । 'सब्भावे सिं कहिते' त्ति जत्थ जणेणं ण णायं ताहे सब्भावे ताए आलोइए, एयाए मज्जायं भणिहिति । अग्गीयग्गहणं जति किं एरिसीए संगहो कहिज्जति ? ततेसिं पण्णवणा कायव्वा । एवं णाते । अण्णाए इमं - 'अविदितजण[ गब्भ ]मि' त्ति जति लोएणं ण णायं धरिसणेणं बाहाडिता सावगाणं अम्मा-पितिसमाणाणं गिहे अच्छतु । असति सड्ढाणं अहाभद्दयाणं गिहेसु अच्छति ।
एतेसिं असतीए, सण्णायगणालबद्धकिढ फासुं ।
अण्णो वि जो परिणतो, स सिद्धवेसेतरीऽगारी ॥४१४१॥
"एतेसिं असतीए०" गाहा । सण्णातयगिहेसु अच्छति, असतीए जो से सण्णातओ संजओ वुड्डो य 'सिद्धवेसे' त्ति सो सिद्धवेसं करेति । सा वि गिहिलिंगं करेत्ता फासुगाहारा
१. सड्ढवेसे - ब ।
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४१३४-४१४७]
इओ उसो
५७३
अच्छति । असति सण्णायस्स अन्नो वि जो वुड्डो समत्थो बितीए सो वि एवं चेव करेति । जाव थणातो अवत्थणिओ । तत्थ थंणति । तर्हि वा गामे अण्णेहिं वा गामे एवं करेति । ताहे से पच्छित्तमग्गणा ।
मूलं वा जाव थणा, छेदो छग्गुरुग जं च दालहुअं । बितियपदे असतीए, उवस्सए वा अहव जुण्णा ॥४१४२॥ "मूलं वा०
"
गाहा । अस्य व्याख्या
सेविज्जंतें अणुमए, मूलं छेओ तु डिंडिमं दिस्स । होहिति सहातगं मे, जातं दट्ठूण छग्गुरुगा ॥४१४३॥ तेण परं चउगुरुगा, छम्मासा जा ण ताव पूरिति । जा तु तवारिह सोही, अणवत्थणिते ण तं देंती ॥४१४४॥
मेहुणे गधे आहिते य सातिज्जितं जति ण तीए । परपच्चया लहुसगं, तहा वि से दिंति पच्छित्तं ॥४१४५॥
" सेविज्जंते अणुमए० " [" तेण परं० " " मेहुणे० " ] गाहा । सेविज्जंतीए साइज्जियं मूलं, पोट्टं पासित्ता सातिज्जति जति छेदो, सहायगं मे होहिति त्ति ::: । ६ (षड्गुरु) एत्तो परेण जाव छम्मासा ण पूरंति । एत्थ जत्थ जत्थ सातिज्जति तत्थ तत्थ :: । ४ (चतुर्गुरु) जाव अवत्थणितो ताव तीसे तवारिहं पायच्छित्तं दिज्जति । जाए थणए तेसु ठाणेसु ण सातिज्जितं ताए वि परपच्चयणिमित्तं अहालहुसयं पायच्छित्तं दिज्जति ।
खिसाएँ होंति गुरुगा, लज्जा णिच्छक्कतो य गमणादी । दप्पकते वाऽऽउट्टे, जति खिसति तत्थ वि तहेव ॥ ४१४६ ॥ " खिसाए० " गाहा । कण्ठ्या । किं कारणम् ?
उम्मग्गेण वि गंतुं, ण होति किं सोतवाहिणी सलिला । काण फुंफुगा विय, विलीयते हसहसेऊणं ॥४१४७॥
"उम्मग्गेण वि गंतुं० " गाहा । बितियपदेण गेहेज्जा वि । असतीए उवस्सए वा अच्छमाणी थेरी वा परिणता ।
॥ अवग्गहाणंतग-उग्गहपगयं समत्तं ॥
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ निस्सापगयं ॥ [सुत्तं] निग्गंथीए अ गाहावइकुलं पिंडवायपडियाए अणुप्पविट्ठाए चेलटे समुप्पज्जेज्जा, नो से कप्पइ अप्पणो नीसाए चेलं पडिग्गाहित्तए, कप्पइ से पवत्तिणिनीसाए चेलं पडिग्गाहित्तए ।
नो य से तत्थ पवत्तिणी सामाणा सिया जे से तत्थ सामाणे आयरिए वा उवज्झाए वा पवित्ती वा थेरे वा गणी वा गणधरे वा गणावच्छेइए वा जं चऽन्नं कट्ट पुरतो विहरड़ कप्पड़ से तन्नीसाए चेलं पडिगाहित्तए ॥३-१२॥
“निग्गंथीए य गाहावतिकुलं पिंडवात०" सुत्तं उच्चारतव्वं । सम्बन्धःणियमा सचेल इत्थी, चालिज्जति संजमा विणा तेणं । उग्गहमादीचेलाण गेण्हणे तेण जोगोऽयं ॥४१४८॥ चेलेहि विणा दोसं, णाउं मा ताणि अप्पणा गेण्हे । तत्थ वि ते च्चिय दोसा, तव्वारणकारणा सुत्तं ॥४१४९॥ सयगहणं पडिसेहति, चेलग्गहणं ण सव्वसो तासिं । संडासतिरो वण्ही, ण डहति कुरुए य किच्चाई ॥४१५०॥
"णियमा०" ["चेलेहि०" "सयगहणं०"] गाहात्रयम् । स्त्री नियमा सचेला भवति। तिरो नाम जं अंतरितं संडासगअंतरिओ न डहति ।।
इदाणि सूत्र व्याख्या - चेलेण अट्ठो चेलट्ठो । कोयि णिमंतेज्ज तेण से उप्पण्णो अट्ठो । णो से कप्पति अप्पणो णीसाए चेलं पडिगाहित्तए । कारणियं सुत्तं । अप्पणो णीसं वारेति । किं पुण? पवत्तिणीए णिवेदेति, पवत्तिणी गणधरस्स, गणधरो पुण आगंतुं गेण्हति । एवं कारणे घेत्तव्वं । अह पवत्तिणी असामाणा ताहे तं वत्थं वण्णेण य रूवेण य चिन्धेण य गणहरस्स साहति । ताहे गणहरो गेण्हति । एवं से कप्पति गणहरणीसाए ।
सुत्तत्थो गतो । निज्जुत्ती वित्थारेति । १चेल? पुव्व भणिते, पडिसेहो कारणे जहा गहणं ।
णवरं पुण णाणत्तं, णीसागहणं ण उ अणीसा ॥४१५१॥ [ नि०] १. वृत्तिकृता एषा गाथा भाष्ये गणिता। अथ विस्तारार्थं भाष्यकारो बिभणिषुराह। - मलवृ. । सं. ।
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४१४८- ४१५७
इओ उद्देस
५७५
“चेलट्ठे०” गाहा । ‘चेलट्टं' पूर्वोक्तं पढमुद्देसए (सूत्र. ४०) णिग्गंथीणं पडिसिद्धं जहा ण गेण्हियव्व त्ति, पुणो य कारणे गहणं । इह पुण इमं णाणत्तं णिस्साए गहणं णो अणिस्साए । आयरिओ गणिणीए, पवत्तिणी भिक्खुणीण ण कधेति । गुरुगा लहुगा लगो, तासिं अप्पडिसुणंतीणं ॥ ४१५२॥
" आयरिओ० " गाहा । कण्ठ्या । इमे दोसा
मिच्छत्ते संकादी, विराधणा लोभ आभियोगे य ।
तुच्छा ण सहति गारव, भंडण अट्ठाणठवणं च ॥४१५३॥ " मिच्छत्ते० " गाहा । 'मिच्छत्ते' त्ति अस्य व्याख्या
इत्थी वि ताव देंती, संकिज्जइ किं णु केणति पयुत्ता ? |
किं पुण पुरिसो देंतो, परिजुण्णाई पि जुण्णाए ? ॥ ४१५४ ॥
' इत्थी वि ताव०' गाहा । का संका ? किं णु पयुत्तिया केणति ? अह धम्मसद्धाए
देंति, संकिते :: । ४ (चतुर्गुरु) । णत्थि अण्णं कारणं ? नियम चउत्थणिमित्तं देति । एवं निस्संकिते मूलं मिच्छत्तं दुद्दि - धम्म ति । इंखिणियाओ जहा सयं चेव गेण्हंति । विराधणा इमा लोभेणं.
-
"
नामिज्जति थोवेणं, जच्चसुवण्णं व सारणी वा वि । अभियोगियवत्थेण व, कड्डिज्जइ पट्टए नातं ॥४१५५॥ "नामिज्जति०" गाहा । कण्ठ्या । 'तुच्छ'त्ति अस्य व्याख्या
वत्थेहि वच्चमाणी, दाएंती वा वि उयध वत्थे मे । मच्छरियाओ बेंती, धिरत्थु वत्थाण तो तुज्झ ॥४१५६॥
"वत्थेहि वच्चमाणी० " गाहा । तुच्छत्तणेणं सहति, वारंतओ वच्चति । वच्चमाणीए
भंडणं भवति । ततो अट्ठाणठवणं त्ति पश्यत । भंडेणं अद्धाणं च एक्कहिं चेव भणति
हिँडामो सच्छंदा, णेव सयं गेण्हिमो य पवयामो ।
ण य जं जणो वियाणति, कम्मं जाणामों तं काउं ॥ ४१५७॥
१. निन्दा ( पासम १३०) ।
=
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७६
विसेसचुण्णि
[निस्सापगयं जम्हा य एवमादी, दोसा तासिं तु गिण्हमाणीणं । तम्हा तासि णिसिद्धं, वत्थग्गहणं अणीसाए ॥४१५८॥ "हिंडामु०" ["जम्हा य०"] गाहा । कण्ठ्या । चोदओ भणति - सत्तं णिरत्थगं खलु, कारणियं तं च कारणमिणं तु । असती पाउग्गे वा, मन्नक्खो वा इमा जतणा ॥४१५९॥
"सुत्तं णिरत्थगं०" गाहा । "असती०" गाहापच्छद्धं । 'असति' त्ति णत्थि तासिं वत्थाणि । अहवा अत्थि तासिं वत्थाणि ण पुण पाउग्गाणि ।
तरुणीण य पव्वज्जा, णियएहिं निमंतणा य वत्थेहिं । पडिसेहण निब्बंधे, लक्खण गुरुणो णिवेदेज्जा ॥४१६०॥
"तरुणीण" गाहा । काउयि तरुणीओ बहु सण्णाइयाओ णिक्खंताओ अण्णं देसे विहरेत्ता तत्थ आगयाओ ताहे सण्णातगा वत्थेहिं निमंतेंति तत्थ पडिसेहेयव्वं - ण गेण्हामो त्ति । जति गाढं निबंधं करेंति ताहे इमं वत्तव्वं - अम्हं गुरु लक्खणं जाणंति जारिसं घेत्तव्वं तेसिं निवेदेमो। अस्य व्याख्या -
थेरा परिच्छंति कधेमु तेसिं, णाति ते दिस्स अजोग्ग जोग्गं । पिच्छामु ता तस्स पमाणवण्णे, तो णं कधेस्सामों तहा गुरूणं ॥४१६१॥
"थेरा परिच्छंति०" वृत्तम् । एवं वत्तव्वं । जइ एवं भणति एवं सागारं, एयम्मि अकए लहुगो । जति तस्स पमाणवन्नेहिं चिंधं ण लक्खेति तो मासगुरुं । जति पवत्तिणीए ण साहंति चतुलहुगा । अप्पणा चेव गेण्हंति चउगुरुगा ।
सागारकडे लहुगो, गुरुगो पुण होति चिंधकरणम्मि । गणिणीअसिढे लहुगा, गुरुगा पुण आयनीसाए ॥४१६२॥ "सागारकडे०" गाहा । कण्ठ्या । अह गिहत्था एवं भणेज्जा -
जति भे रोयति गिण्हध, न वयं गणिणिं गुरुं व जाणामो । इय वि भणिया वि गणिणो, कधेति ण य तं पडिच्छंति ॥४१६३॥ "जति भे रोयति०" गाहा । तं वत्थं ण पडिच्छंति संजतीओ ताहे आयरिएहिं वत्तव्वंकतरो भे णत्थुवधी, जो दिज्जउ भणह मा विसूरित्था । पुव्वुप्पण्णो दिज्जति, तस्सऽसतीए इमा जयणा ॥४१६४॥
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७७
भासगाहा-४१५८-४१६९] तइओ उद्देसो
"कतरो भे णत्थि०१" गाहा ।।
णाऊण या परीत्तं, वावारे तत्थ लद्धिसंपण्णे । गंधड्ढे परिभुत्ते, कप्पकते दाण गहणं वा ॥४१६५॥
"नाऊण०" गाहा । 'परीत्तं 'ति जहा णत्थि एयासिं संजतीणं वत्थाई ताहे जे लद्धिसंपण्णा साधू ते भणंति - मग्गह वत्थाई संजतीणं दायव्वाइं । ताहे तं संजता जे तेसिं दिट्ठारे ते -
गुरुस्स आणाएँ गवेसिऊणं, वावारिता ते अहछंदिया वा । दुधापमाणेण जहोदियाई, गुरूण पाएसु णिवेदयंति ॥४१६६॥ गंधड्ड अपरिभुत्ते, वि धोविउं देति किमुअ पडिपक्खे ।
गणिणीऍ णिवेदेज्जा, चतुगुरु सय दाण अट्ठाणे ॥४१६७॥
"गुरुस्स आणाए०" ["गंधड्डा अपरिभुत्ते०"] वृत्तम् । 'अध छंदिया वत्ति असंदिट्ठा चेव केइ भणंति - अम्हे गविसामो । 'दुहपमाणं'३ति गणणपमाणेणं पमाणपमाणेण य । 'जहोदियाणि' त्ति जह तित्थगरेहि भणिता मग्गित्ता आयरियाणं पायमूले ठवेंति देंतीत्यर्थः । ताणि पुण वत्थाणि कयायि गंधड्ढाणि होज्ज परिभुत्ताणि वा अपरिभुत्ताणि वा । जति वि ण गंधड्ढाणि अपरिभुत्ताणि य तहा वि धोवित्ता सत्त दिवसे ठवेत्ता थेरो पाउणाविज्जति । जति णत्थि अभिओग विकारो ताहे गणहरो पवित्तिणीए अल्लिवेति, सा संजतीणं देति । जइ अप्पणा संजतीणं देति :: । (चतुर्गुरु) अट्ठाणे ठवेज्ज सेसाउ । सुद्धभावेण वि जति काति संजती आलप्पति तं पि कायि संकंति, किमंग पुण सयं दाणे ? जहा इमो दिटुंतो -
इहरह वि ताव मेहा, माणं भंजंति पणइणिजणस्स । किं पुण बलागसुरचावविज्जुपज्जोविया संता ? ॥४१६८॥ "इहरह वि ताव०" गाहा । पणइणिजणो स्त्रीजन इत्यर्थः । दुल्लभवत्थे व सिया, आसण्णणियाण वा वि णिब्बंधे ।
पुच्छंतऽज्जं थेरा, वत्थपमाणं च वण्णं च ॥४१६९॥
"दुल्लभवत्थे०" गाहा । जति जेवावारिता तेहि ण लद्धाणि । एवं दुल्लभवत्थे देसे जेहिं णिमंतियाओ ताहे ताणि घेत्तव्वाणि । तत्थ पुण इमो विही- “पुच्छंतऽज्जं०" पच्छद्धं । आयरिओ पवत्तिणि पुच्छति - केरिसेहिं वत्थेहिं तुब्भे णिमंतिताओ ? किं वा तेसिं पमाणं
१. णत्थु - मुच । २. ते संदिट्ठा इति भाव्यम् ? । ३. दुधापमाणेण - मुच ।
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७८ विसेसचुण्णि
[निस्सापगयं ? ताहे ताओ इमं अक्खाएज्ज -
सेयं व सिंधवण्णं, अधवा मइलं च ततियगं वत्थं । तस्सेव होति गहणं, विवज्जए भाव जाणित्ता ॥४१७०॥ पुव्वगता भे पडिच्छह, अम्हे वि य एमु ता तहिं गतं । गुरु आगमण कधेत्ता, णीणावेंताऽऽगते तम्मि ॥४१७१॥
"सेयं व सिंधवण्णं०" ["पुव्वगता०"] गाहा । एक्कं सेतं वण्णेण, सेंधववण्णं पांडुरं बितियं, परिमइलं ततियं । आयरियो तं वण्णप्पमाणेणं च चिन्धेत्ता पवत्तिणि भणति - तुब्भे तहिं पुव्वगयाओ पडिक्खह । अम्हे वि अणुमग्गतो चेव एमो । ताहे ताओ गिहत्थकुलं गंतुं ते सण्णातए भणंति आयरिया चेव तहिं एंति । ताहे आरिएहिं आगतेहिं संजतीओ ते गिहत्थे भणंति - णीणेह ताणि वत्थाणि जेहिं अम्हे णिमंतिताओ । जइ ताणि णीणेति वत्थाणि गेण्हंति । अह अण्णाणि णीणेति तो भणंति
अन्नं इमं ति पुट्टा, भणंति किध तुब्भ तारिसं देमो । इति भद्दे पंतेसु तु, धुणंति सीसं ण तं एतं ॥४१७२॥
"अन्नं इमं०१" गाहा । ते पुण दातारो भद्दगा वा होज्ज पंता वा । जे भद्दगा ते भणंतिण तुब्भं तारिसाणि वत्थाणि जोग्गाणि । इमाणि सुंदरतराणि गेण्हह। अह ते पंता, ताहे आयरिएहिं सीसं कंपेतव्वं । किं कारणं ? तेहि ताणि वत्थाणि अभिजोइयाणि होज्ज, ताहे ते एवं चिनेति -
बहु जाणिता न सक्का, वंचेउ तेसि जाणिउं भावं ।
णेच्छंति भद्दएसु तु, पहट्ठभावेसु गेण्हंति ॥४१७३॥ "बहु जाणिता०" गाहा ।
न वि एवं तं वत्थं, जं तं अज्जाण णीणियं भे त्ति । तुब्भे इमं पडिच्छध, तं चिय एताण दाहामो ॥४१७४॥ अण्णेण णे ण कज्जं, एतट्टा चेव गेण्हिमो अम्हे ।
जति ताणि वि इति वुत्ते, णीणेति दुए वि गिण्हंति ॥४१७५॥
"न वि एयं०" ["अण्णेण णे ण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यं । जइ आयरिएहि वुत्ते ण एतं वत्थं जेहि तुब्भेहि अज्जाओ णिमंतिताओ । ताहे ते गिहत्था जइ भणेज्ज - तुब्भे
१. इदं
- मुच ।
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४१७०-४१८४]
इमं पडिच्छह । सेसं कण्ठ्यं ।
ताणि वि उवस्यम्मि, सत्तदिणे ठविय कप्प काऊणं । थेरा परिच्छिऊणं, विहिणा अप्पेंति तेणेव ॥४१७६॥ " ताणि वि० " गाहा ।
भणितं ।
इओ उद्देस
आयरिऍ उवज्झाए, पवत्ति थेरे गणी गणधरे य । गणवच्छेइयणीसा, पवित्तिणी तत्थ आणेति ॥४१७७॥
असहीणे ।
आयरिए असधीणे, साहीणे वा वि वाउल गिलाणे । एक्क्क्कग परिहाणी, एमादीकारणेहिं तु ॥ ४१७८॥
“आयरिऍ०” [“आयरिए असधीणे० " ] गाहा । एवं ताव आयरियस्स निस्साए
५७९
इदाणिं उवज्झायादीणं णिस्साए भण्णति
आयरिए असहीणे उवज्झायस्स णिस्साए तहेव जहा आयरियस्स । एवं एक्वेक्के
सुत्तणिवातो थेरी, गहणं तु पवत्तिणीय नीसाए । तरुणीण य अग्गहणं, पवत्तिणी तत्थ आणेति ॥४१७९॥
साहू जया तत्थ न होज्ज कोई, छंदेज्ज णीया तरुणी जया य । पवत्तिणी गंतु सयं तु गेण्हे, आसंकभीया तरुणी न नेति ॥४१८०॥ असती पवत्तिणीए, आयरियादि व्व जं व णीसाए । आगाढकारणम्मि उ, गिहिणीसाए वसंतीणं ॥ ४१८१ ॥ असती पवत्तिणीए, अभिसेगादी विवज्जए णीसा । हंति थेरिया पुण, दुगमादी दोण्ह वी असती ॥४१८२॥ दुब्भूइमादीसु उ कारणेसुं, गीहत्थणीसा वइणी वसंती । जे नालबद्धा तह भाविया वा, निद्दोस सन्नी व तहिं वसेज्जा ॥४१८३॥ सेज्जायरो य सण्णी, व जाणति वत्थलक्खणं अहं ।
तेण परिच्छियमेतं, तदणुण्णातं परिग्घेच्छं ॥४१८४॥
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८० विसेसचुण्णि
[निस्सापगयं पंतो दट्ठण तगं, संकाए अवणयं करेज्जाहि ।
अण्णासि वा दिण्णं, वइतं णीयं व हसिता व ॥४१८५॥ तुब्भे वि कहं विमुहे, काहामो तेण देमों से अण्णं । इति पंते वज्जणता, भद्देसु तधेव गेण्हंती ॥४१८६॥ अंबा वि होंति सित्ता, पियरो वि य तप्पिया वदे भद्दो । धम्मो य णे भविस्सति, तुब्भं च पियं अतो अण्णं ॥४१८७॥ वेवहु चला य दिट्ठी, अण्णोण्णणिरिक्खियं खलति वाया । देण्णं मुहवेवण्णं, न याणुरागो उ कारीणं ॥४१८८॥
"सुत्तणिवातो०" [ “साहू जया०" "असती०" "असती पवत्ति०" "दुब्भूइमादीसु०" "सेज्जायरो य०" "पंतो दट्टण०" "तुब्भे वि०" "अंबा वि०" "वेवहु चला०"] गाहा । थेरी जति कहियि णिमंतिज्जति सा पवत्तिणीणीसाए मा(वा)से घेत्तुं देति, तीसे णत्थि ते दोसा । कप्पट्ठीणं ण कप्पति घेत्तुं हेट्ठा णिवारियं । आयरिओ णत्थि ताहे ताओ पवत्तिणिं आणेति । ताहे थेरीओ परिच्छंति ।
सेसा गाहा। कण्ठ्या । दुब्भूतं = असिवं, असिवे एक्काकी सेज्जातरणिस्साए वसेज्ज । तत्थ णिमंतिया सेज्जातरं परिच्छावेति जाव 'ण याणुरागो उ कारीणं' ण होति हट्ठपहट्ठो । अकारा अस्यास्तीति अकारी । 'अवणयं' ति लिक्खावेज्ज ।
॥ निस्सापगयं समत्तं ॥
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ तिकसिणपगयं ॥
[सुत्तं]-निग्गंथस्स तप्पढमयाए संपव्वयमाणस्स कप्पति रयहरणगोच्छपडिग्गहमायाए तिहिं कसिणेहिं वत्थेहिं आयाए संपव्वइत्तए । से अ पुव्वोवट्ठिए सिया एवं से नो कप्पइ रयहरणपडिग्गहगोच्छयमायाए तिहि य कसिणेहिं वत्थेहिं आयाए संपव्वइत्तए । कप्पइ से अहापरिग्गहियाई वत्थाई गहाय आयाए संपव्वइत्तए ॥३-१३॥
"निग्गंथस्स णं तप्पढमताए" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धो - णिग्गंथिचेलगहणं, भणियं समणाणिदाणि वोच्छामि । निक्खंते वा वुत्तं, निक्खममाणे इमं सुत्तं ॥४१८९॥
"णिग्गंथि०" गाहा । कण्ठ्या । चोदको भणति - ण ताव पव्वयति कहं निग्गंथो भवति ? आरितो भणति
दव्वम्मि य भावम्मि य, पव्वइए एत्थ होति चउभंगो । दव्वेण लिंगसहितो, ओहावति जो उ णीसंको ॥४१९०॥ पव्वज्जाएँ अभिमुहो, परलिंगे कारणेण वा बितियो । ततितो उ उभयसहितो, उभओविजढे चरिम भंगो ॥४१९१॥
"दव्वम्मि य०" गाहा । दव्वतो निग्गंथो न भावतो, भावतो निग्गंथो ण दव्वतो, दव्वतो वि भावतो वि निग्गंथो, न वि दव्वतो न वि भावतो शून्यः । तत्थ पढमभंगो, जो सलिंगो उप्पव्वयणट्ठाए गच्छति । सेसं गाहासिद्धं । अत्राचार्यो दृष्टान्तं कर्तुकामः सिद्धान्तं प्रज्ञपयति । किं कारणं ? मा भूच्छिष्यस्य मतिः स्यादनुपपन्नं देवस्य महेलिकायास्साकं संवास इति ।
चहुहा खलु संवासो, देवाऽसुर रक्खसे मणुस्से य ।
अण्णोण्णकामणेण य, संजोगा सोलस हवंति ॥४१९२॥
"चहुधा खलु०" गाहा । देवो देवीए सद्धि संवसति १ देवो असुरीए २ देवो मणुयीए ३ देवो रक्खसीए ४ । एते चत्तारि । असुरो देवीए १ असुरो असुरीए २ असुरो मणुयीए ३ असुरो रक्खसीए ४ । एवं चत्तारि । चउक्का सोलस ।
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८२
44
विसेसचुण
अहवण देव छवीणं, संवासे एत्थ होति चउभंगो । पव्वज्जाभिमुहंतर, गुज्झग उब्भामिया वासो ॥४१९३॥ बितियणिसाए पुच्छा, एत्थ जती आसि तेण मि न आतो । जतिवेसोऽयं चोरो, जो अज्ज तुहं वसति दारे ॥ ४१९४॥
'अहवण ० " [" बितियणिसाए० " ] गाहा । देवो णाम देवीए सद्धिं संवसति १ देवो छवीए २ छवी देवीए ३ छवी छवीए ४ छवी = माणसो । एगो तरुणो पव्वज्जाभिनुहो संपट्ठितो आयरियसकासं, अंतरा एगम्मि गामे एगाए वरतरुणीए गिहे वासट्ठाए उवागतो । दारमूले सुत्तो। तीए तरुणीए जक्खो रत्तिं एति ताए समं वसित्ता पभाते जाति एवं दिणे दिणे । तद्दिवसं णागतो जक्खो । द्वितीयदिणे अन्नो सलिंगोहावी तम्मि चेव गामे तीसे तरुणीए गिहे वासट्टाए उवागवो दारमूले सुत्तो तद्दिवसं आगयं जक्खं । तरुणी भणति - किहिज्जो णागतो सि ? जक्खो भणति – साधुं किह ओलंडेउं एमि ? अवि य तेयेण चेव साहुस्स न चएमि उप्परेण एउं । सा भणति – मुसं भणसि । इमो अण्णो साधू दारेण चण्णो । जक्खो भणति - एस विप्परिणतो असाहु- परिणामो । से पुनः अभिमुखः प्रव्रज्यायां प्रव्रजित एव । उक्तं च नैश्चयिकनयवक्तव्यतया १ नेरईए णं भंते ! नेरईएसु उववज्जइ ? अनेरईए नेरईएस उववज्जइ ? गोयमा ! नेरईए नेरईएसु उववज्जइ नो अनेरईए नेरईएसु उववज्जति । (भग० श० ४ उ० ९, प्रज्ञा० पद १७ उ० ३)
-
तस्स तप्पढमयाए संपव्वयमाणयस्स कप्पति रयहरणगोच्छगा ।
-
[ तिकसिणपगयं
रयहरणेण विमज्झो, गुच्छगगहणे जहण्णगहणं तु । भवति पडिग्गहगहणे, गहणं उक्कोसउवधिस्स ॥४९९५ ॥
“रयहरणेण०” गाहा । रयहरणेणं मज्झिमोवही सूयितो । गोच्छएण जहणोवही सूयितो । पडिग्गहगहणेण उक्कोसोवही ।
पडिपुण्णा पडुकारा, कसिणग्गहणेण अप्पणो तिणि । पुव्वि उवट्ठितो पुण, जो पुव्वं दिक्खितो आसी ॥४१९६॥
" पडिपुण्णा ० " गाहा । कण्ठ्या । एस सुत्तत्थो । निज्जुत्ती वित्थारेति ।
सोतूण कोइ धम्मं, उवसंतो परिणओ य पव्वज्जं ।
पुच्छति पूयं आयरिय उवज्झाए पवत्ति संघाडए चेव ॥४१९७॥ [ नि० ]
१. नैश्चयिकी नयवक्तव्यता
-
अइ । २. मात्राधिक्यं दृश्यते ।
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४१८५-४२०१] तइओ उद्देसो
५८३ णंतगघतगुलगोरस, फाग पडिलाभणं समणसंधे । असति गणिवायगाणं, तदसति सव्वस्स गच्छस्स ॥४१९८॥ तदसति पुव्वुत्ताणं, चउण्ह सीसति य तेसि वावारो । हाणी जा तिण्णि सयं, तदभावे गुरु उ सव्वं पि ॥४१९९॥
"सोतूण कोइ धम्मं०" ["णंतग०" "तदसति०"] गाहाओ तिण्णि । कोइ धम्म सोत्ता पव्वज्जाभिमुहो होज्जा, कोति अब्भोच्चा । जो सो सोच्चा धम्मं पव्वयति सो आयरिए भणति - संदिसह किं मए कायव्वं ? आयरियो तस्स सारं णातूण भणति - चेइयाणं विउलं पूयं करेहि । समणसंघस्स य णंतगघयगुलगोरसेहिं पूयं करेहि । जस्स सत्ती तस्स कहिज्जति । जति णत्थि सत्ती तो जत्तियाणं सत्ती तत्तियाणं देहि एसा वावारणा । अह णत्ति एत्तियो सारो ताहे सव्वेसिं गणि-वायगाणं, असतीए सगच्छस्स, असतीए आयरिय-उवज्झाय-पवत्ति-थेराणं । असती आयरिय-उवज्झाय-पवत्तीणं, असती आयरिय-उवज्झायाणं, असति आयरियस्स, असति अप्पणो तिगुणं, ताहे दुगुणं, पच्छा एगगुणं, पच्छा जं से अत्थि तं घेत्तूण पव्वयति । असति' आयरियो सेससव्वं देइ । तस्स पुण संतविभवस्स दलमाणस्स वत्थाणि उग्गमकोडी असुद्धाणि वा, विसोहिकोडि असुद्धाणि वा, किं कप्पंति [ण] वा ?
अप्पणों कीतकडं वा, आहाकम्मं व घेत्तु आगमणं । संजोए चेव तधा, अणिदिढे मग्गणा होति ॥४२००॥
"अप्पणो कीतकडं वा०" दारगाहा । तत्थ ताव विसोहिकोडी भन्नइ । सा दुविहाणिद्दिट्ठा अणिदिट्ठा य । अणिद्दिट्ठा णाम ण णिदिसित्ता कीणति-इमाणि मम होहिंति इमाणि साहूणं दाहामि । एवं अणिदिसित्ता कीयाणि - इमाणि साहूणं दाहामि । एत्थ जं कप्पति न कप्पइ वा तथेदमुच्यते
कीयम्मि अणिद्दिढे, तेणोग्गहियम्मि सेसगा कप्पे । निट्टिम्मि ण कप्पति, अहव विसेसो इमो तत्थ ॥४२०१॥
"कीयम्मि अणिहिटे०" गाहा । जं अणिदिसित्ता कीतं तं जति कीतं संतं भणति - इमाणि मम होहिंति इमाणि सेसाणं साधूणं देमि त्ति दलमाणस्स कप्पंति । अह णिदिटुं साहूणं अट्ठाए कीयं तं देमि ण कप्पति । अहव विसेसो इमो । एतं संछोभदारं पडितं । अगेण्हमाणेसु साधूसु जइ इमं भणति सो दाया -
१. नास्ति - क ।
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८४ विसेसचुण्णि
[तिकसिणपगयं मज्झच्चयाणि' गिण्हह, अहगं तुज्झच्चए परिग्घिच्छं ।
सेहे दिति व वत्थं, तदभावे वा विगिचंति ॥४२०२॥
"मज्झच्चयाणि०" गाहा । कण्ठ्या । जइ सो दाया भणेज्ज- जति तुब्भे णेच्छह एयाणि घेत्तुं तो मए याणि तुज्झट्ठाए कीयाणि जं जाणध तं करेह । ताहे सेहस्स अणुवट्ठियस्स देंति ताणि । असइ सेहे अणिच्छमाणस्स परिट्ठावेयव्वाणि । एवं तेसु पारिट्ठाविज्जमाणेसु जइ सो दाया भणेज्ज ।
एयं पि मा उज्झह देह मज्झं, मज्झच्चगा गेण्हह एक्क दो वा ।
अत्तहिए होति कदायि सव्वे, सव्वे वि कप्पंति विसोधि एसा ॥४२०३॥
"एयं पि मा उज्झह०" वृत्तम् । पुव्वद्धं कण्ठ्यं । “अत्तट्टिए०" पच्छद्धं । जाणि सो दाता अत्तढेइ एकं वा दो वा तिन्नि वा सव्वाणि, ताणि सव्वाणि कप्पंति । एसा विसोहिकोडी।
इदाणिं अविसोहिकोडी
उग्गमकोडीए वि हु, संछोभौं तहेव होतऽनिद्दिष्टे । इयरम्मि वि संछोभो, जति सो सेहो सयं भणति ॥४२०४॥
"उग्गमकोडीए वि हु०" गाहा । उग्गमकोडी णाम अविसोहिकोडी एईए अविसोहिकोडीए जं अणिदिलृ णं तं कप्पइ तहेव त्ति इमेण वा पकारेणं अणिदिलृ पि कप्पइ । जइ सो दाया भणेज्ज - जेहिं वत्थेहिं तुब्भे णिमंतिया जइ ताणि तुब्भे णेच्छह तो इमाणि मज्झं चयाणि गिण्हह जाणि तुब्भे णेच्छियाणि ताणि मम होहिंति । एवं परिग्गहिते जइ सव्वाणि वि दिति सव्वाणि वि कप्पंति । 'इतरं पि' त्ति णिदिटुं । असंछोभेणं ण कप्पइ संछोभेणं पुण जं सो सेहो दाइया इत्यर्थः । अण्णेणं अणुवदिढे अप्पणा संछोभं करेति ताहे कप्पइ । कहं पुण संछोभं करेइ ? अत इदमुच्यते -
उक्कोसगा व दुक्खं, वुवज्जिया केसितोऽहं मि विधेव । इति संछोभं तहियं, वदंति निद्दिट्ठगेसुं पि ॥४२०५॥
"उक्कोसगा०" गाहा । कण्ठ्या । 'केसवियो मि विहेव'त्ति क्लेशवितोऽहं वृथैव, एयाणि संजयनिद्दिट्ठाणि मम भवंतु मज्झं च ताणि तुब्भे गेण्हह । एवं संछोभे कए णिहिट्ठाणि वि कप्पंति ।
१. मज्झंतिगाणि - मुच । २. केसितोऽहं - मुच ।
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उद्दे
जा संजतणिद्दिट्ठा, संछोभम्मि वि न कप्पते केयी ।
तं तु ण जुज्जइ जम्हा, दिज्जति सेहस्स अविसुद्धं ॥ ४२०६॥
भासगाहा - ४२०२-४२१० ]
"जा संजयनिद्दिट्ठा० " गाहा । जा अविसोहिकोडी संजएण णिद्दिसित्ता का सा संछोभे वि कए ण कप्पइ एवं केइ भणंति तं नोपपद्यते । कस्मात् कारणात् नोपपद्यते ? उच्यते, यस्मात् सेहस्स अविसुद्धं पि दिज्जइ तं साहूहिं परिग्गहियं भवइ । जं ते घेत्तुं सेहस्स देंति । किञ्चान्यत्, इदं ज्ञापकं जहा संजया णिद्दिट्ठा अविसोहिकोडी संछोभकता कप्पइ तहा वि एपि ।
-
जह अत्तट्ठा कम्मं, परिभुत्तं कप्पते उ इतरेसिं ।
इय तेण परिग्गहियं, कप्पति इतरं पि इतरेसिं ॥४२०७ ॥
77
५८५
"जह अत्तट्ठा०' गाहा । गिहत्थेणं अप्पणा अट्ठाए आहाकम्मं कयं, 'इतरेसिं 'ति संजयाणं कप्पति, एवं सो दायगो सेहो गिहत्थो चेव काउं, तेण परिग्गहितं ममंतिएय जइ देइ कप्पइ । जे पुण उग्गमकोडीए णिद्दिट्ठ संछोभं अकप्पियं ति णेच्छंति ते इमेण कारणेणं
सहसाणुवादिणातेण केइ णिदिट्ठके न इच्छंति ।
अणिदिट्ठे पुण छोभं, वदंति परिफग्गुमेतं पि ॥४२०८॥
77 44
एयं पि सघरमीसेण, सरिसगं तेण फग्गुमिच्छामो । दुविधं पि ततो गहितं, कप्पति स्तणुच्चओ णातं ॥४२०९॥ जध उ कडं चरिमाणं, पडिसिद्धं तं हि मज्झिमोग्गहियं । पडिवण्णपंचजामे, कप्पति तेसिं तहऽण्णेसिं ॥४२१०॥ "सहसाणुवादिण० " [“एयं पि० 'जध उ० " ] गाहा । सहस्संतरकयं पि आहाकम्मं न वट्टइ | अनेन दृष्टान्तेन तं अकप्पियं इच्छंति । उग्गमकोडी अनिद्दिट्ठे पुण संछोभं ते कप्पियमिच्छंति | आयरिओ भणइ - परिफग्गुमेयं तव वयणं । कहं पुण परिफग्गु ? जहा एवं पि सघरमीसेण सरिसयं तेण फग्गुमिच्छामो । एयं पि उग्गमकोडीए अणिद्दिट्ठे संछोभकए जं कप्पिज्जं ति वुत्तं । एयं सघरमीससरिसं ति काउं फग्गुमिच्छामो तव वत्तव्वएणं एयं पि अकप्पियं जायं, तच्चानिष्टम् । तस्मात् 'दुविहं पि तदो गहियं कप्पइ रयणुच्चउ [णातं]' । दुविहं णाम अविसोहिकोडीए णिद्दिवं अणिद्दिनं च सेहदायएणं संछोभउग्गहियं कप्पति साहूणं । रयणुच्चओ मंदरो, तत्थ तणादि पक्खित्तं सुवन्नीभवति । एवं गिहत्थपरिग्गहियं तं सव्वं कप्पइ पंचजामियाणं अट्ठाए कयं, तेहिं णेच्छियं चाउज्जामिएहिं तं गहितं ते य वद्धमाणसामिस्स
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८६ विसेसचुण्णि
[तिकसिणपगयं उवसंपन्ना ताणि वत्थाणि पंचजामियाण वि परिभोत्तुं कप्पति । एवं उवणओ ।
इदाणिं संजोगे त्ति दारं । भंगा इत्यर्थः । उग्गमविसोधिकोडी, दुगादिसंजोगओ बहू एत्थं । पत्तेगमीसिगासु य, णिट्ठि तथा अणिट्ठिा ॥४२११॥
"उग्गम०" गाहा । उग्गमकोडी भेदेहिं दुगादि संजोगो ताहे विसोहिकोडीए दुगादिसंजोगा एए ‘पत्तेयमीसग' त्ति उग्गमकोडीए विसोहिकोडिभेदाण य दुगादिसंजोगा सव्वे वि एए पुव्वुत्तलक्खणेण चेव कप्पाकप्पे णेयव्वा । सम्बन्धः कुत्तियावणस्स ।
वत्था व पत्ता व घरे वि हुज्जा, दटुं पि कुज्जा णिउणो सयं पि । णिज्जुत्तभंडं व रयोहरादी, कोई किणे कुत्तियआवणातो ॥४२१२॥ "वत्था व०" वृत्तम् । अस्य व्याख्या - कुत्तीयपरूवणया, उक्कोसजहन्नमज्झिमट्ठाणा ।
कुत्तिय भंडक्किणणा, उक्कोसं हुंति सत्तेव ॥४२१३॥ "कुत्तिय०" गाहा । 'कुत्तियपरूवणय' त्ति ।
कु त्ति पुढवीय सण्णा, जं विज्जति तत्थ चेदणमचेयं । गहणुवभोगे य खमं, नतं तहिं आवणे णत्थि ॥४२१४॥ "कु त्ति पुढवीय सण्णा०' गाहा । कण्ठ्या । उक्कोस जघण्णगाणि ठाणाणि ति । पणगो पागतियाणं, साहस्सो होति इब्भमादीणं । उक्कोस सतसहस्सं, उत्तमपुरिसाण उवधी उ ॥४२१५॥
"पणगो पागतियाणं०" गाहा । पागइयाणं पणगं जहन्नयं, उक्कोसेण अणिययं इब्भाईणं सहस्सं जहन्नयं उक्कोसेण अणिययं । चक्कीणं सतसहस्सं जहण्णय, उक्कोसेणं अणिययं । एतेसिं पि जहण्णयाणं ठाणाणं, पणगं जहन्नगं, सहस्सं मज्झं, उक्कोसं सयसहस्सं । अहवा इमं मोल्लं ।
विक्कितगं जधा पप्प होइ रयणस्स तव्विहं मुल्लं ।
कायगमासज्ज तहा, कुत्तियमुल्लस्स णिक्को उ२ ॥४२१६॥
१. उक्कोसजहन्नमज्झिमट्ठाणा - मुच । 'होति सत्तेव' त्ति सप्त निर्योगास्तेन ग्रहीतव्या भवन्ति, जघन्यत इति वाक्यशेषः । एष चूर्ण्यभिप्रायः । विशेषचूर्ण्यभिप्रायेण तु - जघन्यत एक आत्मनो योग्यो निर्योगो ग्रहीतव्यः । उत्कर्षतस्तु सप्त निर्योगाः । २. निक्कं ति - मुच ।
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उद्देस
एवं तातिविह जणे, मोल्लं इच्छाऍ दिज्ज बहुयं पि । सिद्धमिदं लोगम्मि वि, समणस्स वि पंचगं भंडं ॥४२१७ ॥
भासगाहा - ४२११-४२२२
“विक्कित०” [“एवं ता०" ] गाहाद्वयं । 'णिक्को उत्ति मोल्लपरिमाणमित्यर्थः
समणस्स वि पंचमोल्लगं भंडं । जो जहन्नेण अप्पणो एगं, उक्कोसेण सत्त
। एगो णिज्जोगो पागइयाणं पंचहिं, लोए वि प्रसिद्धं जम्मि णाणओ तेण पंच, सो पुण केत्तियं किंनेज्ज निज्जोगा। सो पुण कहं उप्पज्जइ कुत्तियावणो ?
?
-
पुव्वभविगा उ देवा, मणुयाण करिंति पाडिहेराई । लोगच्छेरयभूया, जह चक्कीणं महानियो ॥ ४२१८॥
11
"पुव्वभविगा उ० ' गाहा । कण्ठ्या । ते पुण इमेसु ठाणेसु आसि
उज्जेणी रायगिहे ?, तोसलिनगरे इसी य इसिवालो । दिक्खा य सालिभद्दे, उवकरणं सयसहस्सेहिं ॥ ४२९९ ॥ [ नि० ]
-
५८७
"उज्जेणी रायगिहे० " गाहा । उज्जेणीए पज्जोतयस्स णव कुत्तियावणा आसि । भरुयच्छे एक्को वाणियगो असद्दहंतो कुत्तियावणे भूयं मग्गइ । वाणियएण चिंतियं – मुल्लेणं वारेमि । भणियं - सतसहस्सं देहि देमि । पच्छा तेण भणंति - पंचरत्तं उदिक्खाहि । तेण अट्ठमं काऊण देवो पुच्छिओ । सो भणइ - देहि इमं च भणाहि - जइ कम्मं न देहि तो उच्छाएति भूतं । तेण गहिओ । कम्मं मे देहि । दिन्नं कम्मं । तेण खिप्पमेव कयं । पुणो मग्गइ । एवं सव्वम्मि कम्मे णिट्ठिए पुणो भणइ - देहि कम्मं । तेण भण्णइ सो भूओ - एत्थ खंभे चडोत्तरं करेहि । भूतो भणति - अलाहि, पराइओ । चिंधं ते करेमि जाव नावलोएसि तत्थ तलागं भविस्सति । तेण अस्से विलग्गिउं बारस जोयणाणि गंतूण पलोइयं तं तलागं । इसिपालो नामं भूतस्स, तेण कयं तलागं भूततलागं । उज्जेणीओ कुत्तियावणाओ कीएण एतदेवार्थम् - पज्जोए णरसीहे, णव उज्जेणीय कुत्तिया आसी । भरुयच्छवणियऽसद्दह, भूयऽट्ठम सयसहस्सेण ॥४२२० ॥ कम्मम्मि अदिज्जंते, रुट्ठो मारेइ सो य तं घेत्तुं । भरुयच्छाऽऽगम वावारदाण खिप्पं च सो कुणति ॥ ४२२१॥
भीएण खंभकरणं, एत्थुस्सर जा ण देमि वावारं । णिज्जित भूततलागं, आसेण ण पेहसी जाव ॥४२२२॥
९. रायगिहं मुच ।
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८८ विसेसचुण्णि
[तिकसिणपगयं "पज्जोए०" [“कम्मम्मि०" "भीएण०"] गाहात्रयम् ।
एमेव तोसलीए, इसिवालो वाणमंतरो तत्थ । णिज्जित इसीतलागे, रायगिहे सालिभद्दस्स ॥४२२३॥
"एमेव तोसलीए०" गाहा । तोसलिच्चएण वि वाणियएण एमेव कीओ उज्जेणीओ तस्स इसी णामं वाणमंतरस्स, तेण कयं तलागं इसितलागं । रायगिहे सालिभद्दस्स उवही कीओ सयसहस्सेणं । कुत्तिय भंडकिणाण त्ति गयं ।
इदाणिं उक्कोस होंति सत्तेव त्ति दारं ।
तिण्णि य अत्तद्रुती, चत्तारि य पूयणारिहे देति । दितस्स य घित्तव्वो, सेहस्स विविंचणं वा वि ॥४२२४॥
"तिण्णि य०" गाहा । एए मिलिया सत्त भवंति । तओ कुत्तियावणाओ घेत्तूण तिण्णि अप्पणा गेण्हइ । चत्तारि पूयणियाण देइ । देंतस्स जइ सुद्धो घेत्तव्वो, जेण विहिणा हेट्ठा भणिओ तहा, जइ सुद्धो । अह असुद्धो सेहस्स दिज्जइ । असइ सेहे विर्गिचिज्जइ । सो वा हरेइ ।
एवं तस्स तिण्णि नियोगा । तस्स तिहि णिओगेहि इमं भवइ -
सज्झाए पलिमंथो, पडिलेहणियाएँ सो हवइ सिग्गो । एगं च देति तहितं, दोण्णि य से अप्पणो हुंति ॥४२२५॥
"सज्झाए०" गाहा । एवं सो निविण्णो । एगे णिउगं आयरियाणं देइ । अन्ने दोण्णि तस्स । ताहे सो तेहि दोहि णिओगेहिं अईव उंदुंदुगो दीसइ मासे पुण्णे' संकमंतो चेडरूवेहिं भन्नइ -
णिग्गमणे बहुभंडो, कत्तो कतरो व वाणिओ एइ । बितियं पि देति तहियं, मा भंते ! दुल्लहं होज्जा ॥४२२६॥
"णिग्गमणे०" गाहा । ताहे बिइयं विणियोगं आयरियाणं देति ताहे भणियव्वं - अज्जो ! मा ते दुल्लभं होज्ज उवकरणं । ताहे सो इमं भणेइ -
भारेण खंधं च कडी य बाहा, पीलिज्जए निस्ससए य उच्चं । तेणा य उवधीणमभिद्दवेज्जा, ण इत्तिया इंति ममोवभोगं ॥४२२७॥ "भारेण०" वृत्तम् । १. पुनः क ड । पुन अ ब इ ।
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८९
भासगाहा-४२२३-४२३३] तइओ उद्देसो
जं होहिति बहुगाणं, इमम्मि धम्मचरणं पवण्णाणं । तं होहिति अम्हं पी, तुम्हेहि समं पवण्णाणं ॥४२२८॥
"जं होहिति०" गाहा । ताहे घेप्पइ । सुत्तं ‘से य पुव्वोवट्ठियए सिया' पुव्वोवढिओ णाम पुराणो ।
सिद्धी वीरणसढए, अब्भुट्ठाणं पुणो अजाणते ।
कत कारितं च कीतं, जाणंते अधापरिग्गहिते ॥४२२९॥
"सिद्धी वीरण०" गाहा । सिद्धी णाम पवज्जा । कहं सो अब्भुट्ठिओ पव्वज्जाए ? एत्थ दिटुंतो वीरण थंभेणं सो नदी तओ (तीररुहो) जाओ गाहासिद्धं ।
जह सो वीरणसढओ, णइतीररुहो जलस्स वेगेणं । थोवं थोवं खणता, छूढो सोयं ततो वूढो ॥४२३०॥ ठियगमियदिठ्ठऽदिढेहि साधुहिं अहरिहं समणुसट्ठो । उण्हेहुण्हतरेहि य, चालिज्जति बद्धमूलो वि ॥४२३१॥ कप्पाकप्पविसेसे, अणधीए जो उ संजमा चलिओ । पुव्वगमो तस्स भवे, जाणते जाइँ सुद्धाइं ॥४२३२॥
"जह सो वीरणसढओ णदितीररुहो०" ["ठियगमिय०" "कप्पाकप्प०"] गाहासिद्धं । ठएहिं य गच्छंतेहिं य साहूहि फरुसवयणेहिं चोइज्जतो चालिओ मउएहिं य । सो जइ कप्पियाकप्पिए विसेसं ण जाणइ तस्स जहा गिहत्थसेहस्स । जो पुण जाणइ तस्स जाणि अहापरिग्गहियाणि ताणि कप्पंति संजयाणं, ण जाणि कीयादीणि ।
[सुत्तं]-निग्गंथीए णं तप्पढमयाए संपव्वयमाणीए कप्पति रयहरणगोच्छपडिग्गहमायाए चउहिं कसिणेहिं वत्थेहिं आयाए संपव्वइत्तए । सा य पुव्वोवट्ठिया सिया एवं से नो कप्पइ रयहरणगोच्छपडिग्गहमायाए चउहिं कसिणेहिं वत्थेहिं आयाए संपव्वइत्तए । कप्पति से अहापरिग्गहिएहिं वत्थेहिं आयाए संपव्वइत्तए ॥३-१४॥
सुत्तं "निग्गंथिएणं तप्पढमताए संपव्वतमाणीए कप्पति जाव संपव्वइत्तए" एसेव गमो नियमा, निग्गंथीणं पि होइ नायव्वो । जाणंतीणं कप्पति, घेत्तुं जें अधापरिग्गहिते ॥४२३३॥
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
५९०
विसेसचुण्णि
[तिकसिणपगयं समणीणं णाणत्तं, निज्जोगा तासि अप्पणो चउरो । चउरो पंच व सेसा, आयरिगादीण अट्ठाए ॥४२३४॥
"एसेव गमो०" ["समणीणं०"] गाहा । जहा णिग्गंथाणं भणियं सुत्तं, एवं निग्गंथीणं पि सुत्तं भणितव्वं । णवरं विसेसो चत्तारि णियोगा। अप्पणो गिण्हइ "जाणंतीणं०" पच्छद्धं । ‘सा य पुव्वोवट्ठिया सिया' अस्य सूत्रस्येतद् पश्चार्द्धम् । सा जाणइ संजईणं कप्पाकप्पविसेसं तीए संजतीणं संजयाणं वा सड्ढाए दाहामि त्ति कीयादि करेइ ताणि ण कप्पति। जाणि अहापरिग्गहियाणि ताणि कप्पंति ।
॥ तिकसिणपगयं समत्तं ॥
१. सूत्रस्येतत्....गहियाणि । - नास्ति क ।
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ समोसरणपगयं ॥ [सुत्तं]-णो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण' वा पढमसमोसरणुद्देसपत्ताई चेलाइं पडिग्गहित्तए । कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा दोच्चसमोसरणुद्देसपत्ताई चेलाइं पडिग्गहित्तए ॥३-१५॥
सम्बन्धःदिटुं वत्थग्गहणं, न य वुत्तो तस्स गहणकालो उ। ओसरणम्मि अगेझं, तेण समोसरणसुत्तं तु ॥४२३५॥ अहवा वि सउवधीओ, सेहो दव्वं तु एयमक्खायं । तं काले खित्तम्मि य, गझं कहियं अगझं वा ॥४२३६॥
"दिटुं वत्थग्गहणं०" ["अहवा वि०"] गाहाद्वयं । कण्ठ्यम् । निग्गंथ-निग्गंथीओ पुव्ववण्णियाणि । जत्थ सरीसो उवएसो तत्थ उभयं पि वारेइ । तेण दोण्ह वि कसिण कप्पइ निग्गंथणिग्गंथीणं । किञ्च – न कप्पइ पढमसमोसरणुद्देसपत्ताइं चीराणि पढमसमोसरणं ति वा, जेट्ठोग्गहो त्ति वा वासावासं ति वा एगटुं, तम्मि समोसरणे खेत्तप्पत्ताण य कालप्पत्ताण य कप्पंति चीराणि पडिगाहित्तए, एस सुत्तत्थो । एवं सुत्ते विभासियं । चोयगो चोएइ - उद्देस इत्युद्देशिकं । तं पढमसमोसरणे ण कप्पइ घेत्तुं ।
पढमम्मि समोसरणे, उद्देसकडं न कप्पती जस्स । तस्स उ किं कप्पंती, उग्गमदोसा उ अवसेसा ? ॥४२३७॥ उद्देसग्गहणेण व, उग्गमदोसा उ सव्वे जति गहिता । उप्पादणादि सेसा, तम्हा कप्पंति किं दोसा ? ॥४२३८॥ अहवा उद्दिस्स कता, एसणदोसा वि होंति गहिता तु । आदीअंतग्गहणे, गहिया उप्पादणा वि तहिं ॥४२३९॥ एए अ तस्स दोसा, उडुबद्धे जं च कप्पते घित्तुं । कोई भणिज्ज दोसु वि, न कप्पति सुतं तु सूएति ॥४२४०॥
१. उभयस्स वि - सर्वत्र हस्तप्रतौ, एवम् अग्रेऽपि ।
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
[ समोसरणपगयं
11 44
“पढमम्मि०" [ "उद्देसग्गहणेण व० 'अहवा उद्दिस्सकता० " "एए अ०" ] गाहा। जस्स पढमसमोसरणे उद्देसियं न कप्पइ अर्थादापन्नं तस्स सेसा अहाकम्मादओ पण्णरस उग्गमदोसा कप्पंति । अह भणह - उद्देसग्गहणेण सोलस वि उग्गमदोसा गहिया से तुब्भं, सेसा कप्पंति उप्पायणेसणा दोसा । अह भणह - जमुद्दिस्स जं पणिधाय कीरइ एवं एसणा दोसा वि तेच्चेव अतिगया तो भे उप्पायणा दोसा कप्पिस्संति । अह भणह उग्गमदोसेणं' एसणादोसेण य सुइएणं आदिरंतग्गहणेणं मज्झं पडिसिद्धं, एवं ते भणंताण बितियसमोसरणे सव्वे वि दोसा कप्पिस्संति । केइ पुण भणेज्ज - बितिए कप्पइ । जम्हा चेवं सुत्ते चेव भण्णइ ‘कप्पइ निग्गंथाणं वा निग्गंथीणं वा दोच्चसमोसरणदोसपत्ताणि चेल्लाणि पडि-ग्गाहित्तए' । तत्थायरिया भणं अम्हे दोसु वि न कप्पइ ।
५९२
" एवं सुत्तविरोहो" गाहा । चोयगो भणइ - एवं सुत्तविरोहो भवइ । जह भ 'दोसु वि न कप्पंति' त्ति । तत्थायरिया भणंति - सुत्तनिवायं न याणसि 'सुत्तनिवायो जम्मि उतं सुण, वोच्छं समासेणं' ।
एवं सुत्तविरोधो, दोच्चम्मिं कप्पति त्ति जं भणितं । सुत्तणिवातो जम्मत, तं सुण वोच्छं समासेणं ॥ ४२४१ ॥
उद्दि
समसरणे उद्देसे, छव्विधें पत्ताण दोण्ह पडिसेधो ।
अप्पत्ताण उ गहणं, उवधिस्सा सातिरेगस्स ॥४२४२॥ [ नि० ]
"समोसरणे० " गाहा । समोसरण त्ति वा जेट्ठोग्गहे त्ति वा एगट्टं । दोच्चसमोसरण वा उडुबद्धे त्ति वा एगट्ठे । उद्देसस्स छक्का णिद्देसो णामुद्देसो ठवणुद्देसो दव्वुद्देसो खेत्तुद्देसो कालुद्देसो भावुद्देसो । नामत्थापणे पूर्ववत् ।
-
दव्वेणं उद्देसो, उद्दिसति जो व जेण दव्वेणं ।
दव्वं वा उद्दिसते, दव्वभूओ तदट्ठी वा ॥ ४२४३॥
" दव्वेणं ० " गाहा । ' दव्वेणं 'ति जधा रयहरणेणं उद्दिसइ । जो व जेण दव्वेण उद्दिसइ तिविहेण सचित्तादिणा । सचित्तेण जहा गोहि गोमिउ । अचित्तेणं जहा छत्तेण छत्ती । मीसएण [जहा ] सगडेण सागडियो । 'दव्वं वा उद्दिसइ ५ त्ति । वाहिए समणं दव्वं उद्दिसइ-अमुगं मे देहि । 'दव्वभूओव' त्ति जो जाणओ अणुवउत्तो उद्देसइ । 'तदट्ठी व' त्ति जहा धणुव्वेदं द्रव्यनिमित्तं उद्दिसइ ।
-
=
-
१. उग्गमदोसेहिं - अ इ । २. तेण अ इ । ३. त. मुच । ४. छिंदेणं - अ इ । ५.
मुच ।
-
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
५९३
भासगाहा-४२३४-४२४९] तइओ उद्देसो
खित्तम्मि जम्मि खित्ते, उद्दिस्सति जो व जेण खेत्तेण ।
एमेव य कालस्स वि, भावो उ पसत्थमपसत्थो ॥४२४४॥
"खित्तम्मि०" गाहा । अहवा जो जेणं खेत्तेणं उद्दिसइ । जहा–सोरटुगमादि । काले जहा–सुसमसुसमओ।
कोहादी अपसत्थो, णाणामादी य होइ उ पसत्थो । उदओ वि खलु पसत्थो, तित्थकराऽऽहारउदयादी ॥४२४५॥ "कोहादी०" गाहा । कण्ठ्या । एत्थ खेतेण य कालेण य अत्थाधिकारो । उद्देस त्ति
गयं ।
इदाणि पत्ताणं ति ।
खेत्तेण य कालेण य, पत्तापत्ताण होति चउभंगो । दोहि वि पत्तो ततितो, पढमो बितिओ य एक्केणं ॥४२४६॥
"खेत्तेण०" गाहा । एत्थ चत्तारि भंगा, खेत्तेणं पत्ता ण कालेणं, कालेणं पत्ता न खेत्तेण, खेत्तेण वि कालेण वि पत्ता, णावि खेत्तेण णावि कालेण । तत्थ पढमभंगो -
वासाखेत्त पुरोक्खड, उडुबद्ध ठियाण खेत्तओ पत्तो । अद्धाणमादिएहिं, दुल्लभखित्ते व बीओ उ ॥४२४७॥ आसाढपुण्णिमाए, ठिया उ दोहिं पि होंति पत्ता उ । तत्थेव य पडिसिज्झइ, गहणं ण उ सेस भंगेसु ॥४२४८॥
"वासाखेत्त पुरक्खड०" पुव्वद्धं । जत्थ उडुबद्धे मासकप्पो कओ, अन्नं च वासावासपाउग्गं खेत्तं णत्थि, ताहे तत्थेव ते वासावास गय त्ति, एए खेत्तओ पत्ता ण कालओ। जेण ण वाव (?) आसाढपुण्णिमाए त्ति बितियभंगो । अद्धाणपडिवन्नाणं वासावासपाउग्गं वा खेत्तं दुल्हं, आसाढपुण्णिमा पत्ता एस बितियभंगो । तइओ आसाढपुण्णिमाए वासावासपाउगे ठियाणं चतुत्थो भंगो । उडुबद्धे ठियाण । एएसु चउसु भंगेसु जो एस तइओ भंगो एत्थ पडिसिद्धं वत्थाण गहणं न सेसेसु भंगेसु । जम्हा तइयभंगे ण कप्पइ उवही घेत्तुं, जम्हा अपत्तेहिं चेव खेत्तकालेहिं अणागयं उवही घेत्तव्यो । तस्स पुण इमं परिमाणं ।
दुण्हं जओ एगस्सा, णिप्फज्जति जं च होति वासासु । अग्गहणम्मि वि लहुगा, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥४२४९॥
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
५९४ विसेसचुण्णि
[समोसरणपगयं "दोण्हं०" गाहा । दोन्हं दोन्हं जणाणं एक्कस्स उवकरणं अइरेगं भवइ अत्तणो दुगुणाणं 'जं च होइ वासासु' त्ति जं च वासासु उवग्गहियं तं च जाणिऊण घेत्तव्वं । अह न गेण्हइ चउलहुगं आणादिणो दोसा । एत्थ दिटुंतं आयरिया करेंति ।
दव्वोवक्खर जेहादियाण तह खार कडुय भंडाणं । वासारत्त कुडुंबी, अतिरेगं संचयं कुणति ॥४२५०॥ वणिया ण संचरंती, हट्टा ण वहंति कम्मपरिहाणि । गेलण्णाऽऽएसेसु व, किं काहिति अगहिते पुट्वि ? ॥४२५१॥ "दव्वोवक्खर०" ["वणियाण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । तह अन्नतित्थिगा वि य, जो जारिसों तस्स संचयं कुणति । इह पुण छह विराहणा, पढमम्मि य जे भणिय दोसा ॥४२५२॥ रयहरणेणोल्लेणं, पमज्जणे फरुससाल पुढवीए ।
गामंतरित गलणे, पुढवी उदगं च दुविधं तु ॥४२५३॥
"तह अन्नतित्थिया वि०" ["रयहरणे०"] गाहा । परिब्भट्ठया मट्टिय दंत-कट्ठाणं सरजक्खा छार-मट्टियादीणं । साहूणं पुण अगेण्हणणे छक्कायविराहणा भवइ । कहं पुण? एक्कं रयहरणं संउल्लं ते य कुंभगारसालाए ठिया । तेणं परिगलंतेणं पुढविकायं विराहंति, विभासा । "उदगं च दुविहं व" त्ति भोम्मं अंतरिक्खं च ।
अहवा अंबीभूए, उदगं पणओ य तावणे अगणी । उल्लंडगबंध तसा, ठाणाइसु केण व पमज्जे ॥४२५४॥
"अहवा अंबीभूए०" गाहा । तम्मि अंबीभूते जो आउक्काओ पडइ सो विद्धंसेइ, मयलेप्पणओ सम्मुर्छति । अह अगणिक्काए तावेइ तो अगणिवहो । गोलगबद्धणं रयहरणेणं पमज्जंतो तसा विराहेइ । अह तेण ण पमज्जति अण्णम्मि अविज्जमाणे ठाणादीणि केण पमज्जतुरे तु ? । एवं ताव रयहरणे ।
एमेव सेसगम्मि, संजमदोसा उ भिक्खणिज्जोए ।
चोल निसिज्जा उल्ले, अजीर गेलण्णमायाए ॥४२५५॥ "एमेव०" गाहा । एवं वासत्ताणादीहिं सव्वेहिं उवकरणेहिं विभासा गाहासिद्धं । इमो
१. तिण्हं अ ब क ड इ । २. करणगमज्जउ अ इ । कण पमज्जउ ब ड ।
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४२५०-४२६० ]
अण्णो य दोसो अइरेगगेण्हणे
इओ उद्देस
अद्धाणणिग्गतादी, परिता वा अहव णट्ठ गहणम्मि । जं च समोसरणम्मि, अगेण्हणे जं च परिभोगो ॥ ४२५६॥
“अद्धाण०” गाहा । पूर्वार्द्धस्य व्याख्या
अद्वाण णिग्गयादीणमदेंते होति उवधिनिप्फन्नं ।
जं ते असणऽरिंग, सेवे देंतऽप्पणा जं च ॥४२५७॥
" अद्धाण णिग्गया० " गाहा । कण्ठ्या । 'पढमम्मि य जे भणियदोसा' 'जं च समोसरणम्मि' अस्य व्याख्या
अत्तट्ठा परट्ठा वा, ओसरणे गेण्हमाणे पण्णरस ।
दाडं परिभोग छप्पति, डउरं उल्ले य गेलण्णं ॥ ४२५८ ॥
" अत्तट्ठा०" पुव्वद्धं । पुव्वं अगहिए अप्पट्ठाए वा अद्धाणणिग्गयादीणं वा अट्ठा पढमसमोसरणे गेण्हइ । आहाकम्मियादीहिं पण्णरसेहिं दोसेहिं लब्भइ । " अगेण्हणे जं च परिभोगो" त्ति अस्य व्याख्या । “दाउं परिभोग" पच्छद्धं । अहवा अद्धाणनिग्गयादीणं दाउं तं चेवेक्कं वाहेइ, तं उल्लं परिभुज्जंतं छप्पडियाओ समुच्छंति । ताओ अन्न-पाणे पडंति तेण डउरं जायइ । उल्लेण य रत्ति पाउएण सुयंतस्स ण जीरइ तेण गेलणं ।
तम्हा उ गेण्हियव्वं, बितियपदम्मिं जहा ण गेहेज्जा । अद्धाणे गेलन्ने, अहवा वि भवेज्ज असतीए ॥ ४२५९॥
44
'तम्हा उ० " गाहा । अस्य व्याख्या
५९५
1
कालेोवइएणं, पाविस्सामंतरेण वाघातो ।
गेलणे वाऽऽतपरे, दुविधा पुण होति असती उ ॥४२६०॥ "कालेणेवइएणं०" गाहा । ते अद्धाणपडिवण्णा, ते चिंतेंति एवइएण कालेणं पावेस्सामो । तो गहिए उवगरणे एहिति वासावासो । नवरं अंतरा वरिसिओ, सत्थस्स वाघाओ जाओ, जेण किंचि कालं पहे ठिओ सत्थो । सेसं कण्ठ्यम् । दुविहा असई - संतासई असंतासई य । तत्थ संतासई य बहवे ते साहुणो अकप्पिया, अहवा असिवगहिया ते गिहत्था जेसु मग्गियव्वं । असंता असती इमा मग्गिज्जमाणो न लद्धो उवही । एएहिं कारणेहिं अगहिए
१. काउं अ इ । २. = जलोदरं मलवृ ।
-
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
५९६
विसेस
सुद्धो । तेसिं पुण इमा सामायारी । वासावासे ठायमाणेणं ।
गहिए व अगहिते वा, अप्पत्ताणं तु होति अतिगमणं । उवही संथारग पादपुंछणादीण गहणट्ठा ॥ ४२६१॥
" गहिए व० गाहा । गहिए वा पुव्वं अगहिए वा वासावासपाउगम्मि उवहिम्मि ‘अप्पत्ताणं' ति अप्राप्तायामेव आसाढपुन्निमाए वासावासजोग्गं खेत्तं अतिगंतूण आगम्येत्यर्थः । ततो वासावासजोग्गो उवही घेत्तव्वो । संथारया, पादपुंछणं रयहरणं । आदिग्गहणेणं डगलादि', एतेण कारणेण अप्पत्ते काले अतियम्मइ । एतदेवार्थम् -
काले अपत्ताणं, पत्ता पत्ताण खेत्तओ गहणं । वासाजोगोवधिणो, खेत्तम्मि तु डगलमादिणि ॥ ४२६२॥ "कालेण०" गाहा कण्ठ्या ।
डगल ससरक्ख कुडमुह, मत्तगतिग लेव पादलेहणिया । संथार पीढ फलगा, णिज्जोगो चेव दुगुणो तु ॥४२६३ ॥ चत्तारि समोसरणे, मासा किं कप्पती ण कप्पति वा । कारणिग पंच रत्ता, सव्वेसिं मल्लगादीणं ॥ ४२६४ ॥
44
[ समोसरणपगयं
"
'डगल०”[" चत्तारि० " ] गाहा । एवं गहिए जे अण्णे चत्तारि मासा तेसु चउसु मासेसु किं कप्पइ ण कप्पइ घेत्तुं ? आयरिया भणंति - उस्सग्गेणं ण कप्पर, कारणे कप्पइ । किं कारणं ? ते खेत्ताणं अलंभे आसाढपुन्निमाए चेव ठिया, तेहिं य उवही ण गहिओ संथारगादी, ताहे जाव पंचरत्तं ताव गेण्हंति, पच्छा पंच दिवसे पज्जोसवणाकप्पं कहेंति, दसमीए पज्जोसमेंति । एएण कारणेण कप्पइ पंचरत्तं । अहवा पंचमीए पत्ता ताहे तहेव पंचरत्तगा व ंति जाव भद्दवयसुद्धं पंचमी तम्मि गहिए वा अवस्स पज्जोसवेयव्वं । एवं पंचरत्ता कारणिया भणिया ।
तेसिं तत्थ ठिताणं, पडिलेहुच्छुद्धचारणादीसु ।
लेवाईण अगहणे, लहुगा पुव्विं अगहिते वा ॥४२६५ ॥ "तेसिं तत्थ० गाहा । तेषामिति साधूनां वासावासजोग्गे खेत्ते ठियाणं इमा सामायारी। उच्छद्ध विप्पइन्नं पडिलेहेयव्वं, वासावासुप्पन्नं जेण पओयणं होज्जा, ताणि पुण चारणादीसु पडिलेहिज्जति । किं कारणं पडिलेहिज्जंति ? उच्यते
१. पिदलादि अ ब क ड इ । २. पंचमीय एवं एतं दस पंचरत्तगा । अ ब क ड इ । अयं पाठो मुचगत विचूपाठानुसारेण संशोधितः ।
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४२६१-४२७१] तइओ उद्देसो
वासाण एस कप्पो, ठायंता चेव जाव उ सकोसं । परिभुत्त विप्पइण्णं, वाघातट्ठा निरिक्खंति ॥४२६६॥
"वासाण०" गाहा । सामायारी चेव एसा । जाव सकोसं जोयणं ताव पडिलेहेंति । जं पुव्वं परिभुत्तं पडिलेहेइ वाघातार्थम् । को पुण वाघाओ ? उच्यते
अद्धाणनिग्गतादी, झामिय वढे व सेह परिजण्णे ।
आगंतु बाहि पुट्वि, दिटुं अस्सण्णि-सण्णीसु ॥४२६७॥ ["अद्धाणनिग्गयादी०"] अद्धाणनिग्गातादी साधू एज्ज, असिवादीहिं वा कारणेहिं एज्ज, ताहे तेसिं दायव्वं वासावासपाउग्गं, झामिएण वा उवकरणेण एज्ज, अप्पणो वा झामियं वूढो वा अच्चोदएणं तेसिं अन्नेसिं वा । एएहि कारणेहिं इमाए जयणाए गेण्हेज्ज । "आगंतुगाहि' पुव्वं" गाहापच्छद्धं । “आगंतु" त्ति ।
तालायरे य धारे, वाणिय खंधार सेण संवट्टे ।
लाउलिग वइग सेवग, जामाउग पंथिगादीसुं ॥४२६८॥
"तालायरे य०" गाहा । लाउलिया डंगरा जा एते उद्दिट्ठा चारणादीया एएसु पुव्वं गवेसियव्वं । जे२ बाहिं भिक्खयरिया गामातेसु ठिया चारणादी असई एतम्मि चेव जत्थ ठिया संजया तेसु गवेसइ । एयस्स वक्खाणं
आगंतुएसु पुव्वं, गवेसती चारणादिसू बाहिं । पच्छा जे सग्गामं, तालायरमादिणो एंति ॥४२६९॥ लद्धण णवे इतरे, समणाणं देज्ज सेव जामादी ।
चारण धार वणीणं, पडंति इयरे उ सड्डितगा ॥४२७०॥
"आगंतुएसु०"["लद्धूण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एए सरे घेप्पमाणे पुव्वं दिटुं वा अदिटुं वा गिण्हंतस्स णत्थि दोसो । किं कारणं? तेसि पडंतियाणि तेण भद्दयंतदोसा नत्थि -
इदाणि 'दिटुं अस्सण्णिसण्णीसु' त्ति । जइ चारणादीसु ण लब्भंति ताहे -
बहिअंत ऽसण्णि सण्णिसु, जं दिटुं तेसु चेव जमदिटुं ।
केयि दुहओ वऽसण्णिसु, गहिते सण्णीसु दिछितरे ॥४२७१॥
"बहिअंत०" गाहा । बाहिं भिक्खायरियागामेसु असण्णीसु दिटुं मग्गंतु, असइ बाहिं चेव सन्नीसु दिटुं, असइ बाहिं चेव असन्नीसु दिटुं, असइ बाहिं चेव असन्नीसु अदिटुं। एवं
१. आगंतु बाहि मुच । २. ते अ इ । ३. एएसु इति भाव्यम् ? |
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
५९८ विसेसचुण्णि
[समोसरणपगयं अंतो वि । केसिं चि आयरियाणं आदेसो - पुव्वं असन्नीसु दोहिं वि पगारेहिं - बाहिं अंतो अदिटुं दिटुं च, ताहे सन्नीसु घेत्तव्वं । किं कारणं ? सन्नी उग्गमादओ वि कुज्जा।
कोई तत्थ भणेज्जा, बाहिं खेत्तस्स कप्पती गहणं । गंतुं ता पडिसिद्धं, कारण गमणे बहुगुणं तु ॥४२७२॥ एवं नामं कप्पति, जं दूरे तेण बाहि गिण्हंतु । एवं भणंति गुरुगा, गमणे गुरुगा व लहुगा वा ॥४२७३॥
"कोई०" ["एवं नाम कम्पति०"] गाहा । कश्चिदेवं ब्रूयात् चोदक इत्यर्थः । स आह - यस्मादुक्तं बाहिरगामेसु पढमं घेत्तव्वं, असइ अंतो, एवं किं प्राप्तम् ? यद्दूरे क्षेत्रस्य तत् कल्पते इति कृत्वा बाहिं खेत्तस्स घेत्तव्वं । तत्थ नत्थि दोसा । आयरिओ भणइ - तस्स । :: (चतुर्गुरु) गमणे चउलहुगा, बाहिं गेण्हइ चउगुरुगा । कारणे पुण बाहि खेत्तस्स गम्मेज्ज घिप्पेज्ज वा । तत्थ 'कारणे गमणे य बहुगुणं णच्चो' एयं एत्थ वक्खाणेइ - तत्थ कारणगमणं इमं
संबद्ध भाविएसू, कप्पति जा पंच जोयणे कज्जे ।
जुण्णे व वासकप्पं, गेहति जं बहुगुणं चऽण्णं ॥४२७४॥
“संबद्ध०" गाहा । साहम्मिय परंपरएण संबद्धेसु खेत्तेसु ठिया, तत्थ कप्पइ चत्तारि पंच जोयणाणि गंतुं वसियुं वद्दमाणि वहणट्ठयाए । एत्थंतरा केइ सण्णिणो णिमंतेज्जा वासत्ताणेणं, तस्स वासत्ताणो जुन्नो तं च घणमसिणं । ताहे बहुगुणतरं ति काउं गेण्हेज्जा, पडलाणि५ वा से ज्जणाणिर्फ घण-मसिणेहिं णिमंतेज्जा तेण गिण्हिज्ज बहुगुणंतरं ति काउं, आयरियपाउग्गं वा वत्थं लब्भेज्ज । एवं दिलै कारणे गमणं गहणं च । णिक्कारणे पुण ण वट्टइ गंतुं । कारणे गओ य णिक्कारणे गेण्हइ तो -
आहाकम्मुद्देसिय, पूतीकम्मे य मीसजाए य । ठवणा पाहुडियाए, पादोकर कीत पामिच्चे ॥४२७५॥ परियट्टिए अभिहडे, उब्भिण्णे मालोहडे इ य । अच्छिज्जे अणिसिढे, धोते रत्ते य घटे य ॥४२७६॥
१. चउगुरुगा क ड । अथ क्षेत्राद् बहिर्गच्छति ततो गुरुका वा लघुका वा प्रायश्चित्तम् । मलवृ मुच । २. बहुगुणं तु - मुच । ३. परस्परं इति मलवृ । ४. वच अ ब क इ, चेव ड । साधर्मिकानामुदन्तवहनार्थं मलवृ मुच । ५. पडला काउ नास्ति अ क ड इ । ६. से अण्णाणि । इति भाव्यम् ? |
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४२७२-४२८१]
तइओ उद्देसो "आहाकम्मुद्देसिय०" [“परियट्टिए०"] गाहाद्वयं । गहिए लिप्पइ, अह न गेण्हइ ण लिप्पइ ।
एते सव्वे दोसा, पढमोसरणे ण वज्जिता होंति । जिणदिढेहि अगहिते, जो गेण्हति तेहि सो पुट्ठो ॥४२७७॥
"एते सव्वे दोसा०" गाहा । “एते "त्ति जे आहाकम्मादी उद्दिट्ठा एएण वज्जिया होति । पढमसमोसरणे गेण्हंतिहिं जिणदितुहिं दोसेहिं "अगहित" त्ति जइ विहिसुद्धं गेण्हंति तहा वि तेहिं आहाकम्मादीहिं पुट्टो भवइ । जम्हा दोसो उरे थावेइ । “लेवाडी०"१ पच्छद्धं । अस्य व्याख्या - सीहावलोगिएणं लेवो पुव्वं चेव घेत्तव्यो । आदिग्गहणेणं तण-डगला, अह पुव्वं ण गहियाणि चउलहुगा । अह समोसरणे गेण्हइ :: (चतुर्गुरु), धोते रत्ते घटे मढे य चउलहुगा सेसाणं पच्छित्तं पेढियाए भणियं ।
पढमम्मि समोसरणे, जावतियं पत्त चीवरं गहियं । सव्वं वोसिरियव्वं, पायच्छित्तं च वोढव्वं ॥४२७८॥
"पढमम्मि०' गाहा । जं कारणे चारणादीसु गहियं तं कए कज्जे परिढुविज्जइ अपरिणामगणिमित्तं पच्छित्तं वोढव्वं । जइ इमेण कारणेण पुव्वि उवही ण गहिउ ।
सज्झायट्ठा दप्पेण वा वि जाणंतए वि पच्छित्तं ।
कारण गहियं तु विदू, धरेंतऽगीएसु उज्झंति ॥४२७९॥
"सज्झायट्टा०" गाहा । “विदु''त्ति गीतत्था जइ सव्वे गीतत्था कारणे गहियं करेंति अगीतत्थ मिस्सा परिढुवेति ।
इयाणि जम्मि काले वासावासं ठाइयव्वं, जाए वा विहीए एगं भण्णइ -
आसाढपुण्णिमाए, वासावासासु होति अतिगमणं । मग्गसिरबहुलदसमी, उ जाव एक्कम्मि खेत्तम्मि ॥४२८०॥ बाहिं ठिया वसभेहिं, खेत्तं गाहेत्तु वासपाउग्गं । कप्पं कधेत्तु ठवणा, सावणबहुलस्स पंचाहे ॥४२८१॥
"आसाढपुण्णिमाए०" ["बाहिं ठिया०"] गाहा । एईसे वक्खाणगाहा “बाहिं खेत्तस्स ठिया०" गाहा। आसाढपुण्णिमाए खेत्तबाहिं ठाइत्ता वसभा खेत्तं अतिगंतूण वासावासजोग्गाणि संथारय-खेल-मल्लयादीणि गेण्हंति । काइय-उच्चारादीण या भूमीउ बंधंति
१. न दृश्यते मुच । २. बाहि ठिया वसभेहिं मुच ।
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०० विसेसचुण्णि
[समोसरणपगयं तओ पंचदिवसा पओसणाकप्पं कहेत्ता सावणबहुलपक्खस्स पंचमीए अइगंतुं पज्जोसवेंति, पज्जोसवेत्ता उक्कोसेण मग्गसिरबहुलदसमी जाव ताव तत्थ अच्छितव्वं होज्ज । किं कारणं एच्चिरं कालं वसंति ? जइ चिक्खलो वासं वा अहुण पडियं तेण एच्चिरं । इहरा कत्तियपुण्णिमाए चेव णिग्गंतव्वं ।
एत्थ तु अणभिग्गहियं, वीसतिरायं सवीसगं मासं । तेण परमभिग्गहियं, गिहिणायं कत्तिओ जाव ॥४२८२॥
"एत्थ तु अणभिग्गहियं०" गाहा । अस्मिन्यत्र पज्जोसवितेत्यर्थः । अणभिगहियं णाम गिहत्था जइ पुच्छंति-ठिय वासावासं ?, एवं पुच्छिएहिं भाणियव्वं-न ताव ठामो । केवचिरं कालं? वीसतिरायं वा सवीसतिरायं वा मासं । जइ वासासु अहिमासगो पडिओ तो वीसतिरातं गिहिणायं न कज्जइ । अह न पडिओ अहिमासगो तो सवीसतिरायं मासं गिहिणायं न कज्जइ। किं पुण एवं ? उच्यते -
असिवाइकारणेहिं, अहवण वासं ण सुटु आरद्धं ।
अभिवड्डियम्मि वीसा, इयरेसु सवीसती मासे ॥४२८३॥
"असिवादी०" गाहा । असिवादीणि कारणाणि जायाणि अहवा ण सुट्ठ वासिउं पयत्तो । ताहे लोगो अणवुट्ठि त्ति काउं धन्नसंगहं करेइ२ । ताहे असंथरंताणं णिग्गमणं होज्ज । तेहि य भणियं - ठियामो त्ति । पच्छा लोगो भणेज्जा एत्तिलयं पि एतेण जाणंति ? एवं पवयणोवघाओ भवइ । अन्नं च 'ठिया मो' त्ति भणिए लोगो चिंतेइ - जाणंति एए अवस्सं वरिसइ । ताहे लोगो घरच्छावणं करेइ, अहरा परियालए खणइ (?), हलकुलियणंगलाणि य पवत्तिति । एवं संजमविराहणा । तेण सवीसइराए मासे अभिग्गहिए गृहिणातमित्यर्थः ।
एत्थ उ पणगं पणगं, कारणिगं जा सवीसती मासो । सुद्धदसमीठियाण व, आसाढीपुण्णिमोसरणं ॥४२८४॥
"एत्थ उ पणगं०" गाहा । आसाढचाउम्मासिए पडिक्कंते पंचहिं दिवसेहिं एहि । जत्थ जत्थ वासावासजोग्गं पडिप्पुयं तत्थ तत्थ पज्जोसवेयव्वं जाव सवीसइराओ मासो ।
इय सत्तरी जहण्णा , असिती णडई दसुत्तर सयं च ।
जति वासति मग्गसिरे, दस राया तिणि उक्कोसा ॥४२८५॥ "इय सत्तरि०" गाहा । अस्य व्याख्या 'भद्दवय०" गाहा । सत्तरि कहं भवइ ? ते
१. य मुच । २. वारेइ अ इ । ३. एषा गाथा न दृश्यते मुच । निशीथभाष्ये कल्पनिर्युक्तावपि न दृश्यते ।
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४२८२-४२८९ ]
इओ उद्देस
सवीसइरातं मासं हिंडियाणं लद्धं खेत्तं । भद्रपदसुद्धपंचमीए पओसवेत्ता कत्तियपुण्णिमा पडिक्कमित्ता बिइयदिवसे निग्गया । जइ भद्दवय थोवा मासाएर पज्जोसवेंति पंचसत्तरि भवइ । जइ भद्दवयबहुलदसमी य ठिया तओ असीति भवइ । एवं जाव अह आसाढपुन्निमाए ठिया ता ताहे वीसुत्तरं सयं भवइ । कहं छम्मासिओ जेट्टोग्गहो ? उच्यते -
44
काऊण मासकप्पं, तत्थेव ठिताणऽतीतें मग्गसिरे । सालंबणाण छम्मासिओ उ जेट्टोग्गहो होति ॥४२८६॥
'काऊण० गाहा । उडुबद्धिए आसाढमासकप्पे कए वासावासपाउग्गस्स खेत्तो असईए तत्थेव वासावासो कायव्वो त्ति आसाढसुद्धदसमीए चेव ठिया पंचहिं दिवसेहिं पज्जोसवणाकप्पं कहेत्ता चाउम्मासिए चेव पज्जोसवेंति । तं पुण इमेण कारणेणं मग्गसिरं अच्छिज्जइ जइ वरिसइ । पच्छद्धं कण्ठ्यम् । आलंबणं वासं पडइ, चिक्खल्लो । आसाढो वासारत्तिआ य चत्तारि मग्गसिरो य एते च्छ एवं छम्मासिओ जेट्टोग्गहो । पच्छा णेहि प्लवंतेहिं वि निग्गंतव्वं ।
11
अह अस्थि पदवियारो, चउपाडिवयम्मि होति निग्गमणं । अधवा वि अणिताणं, आरोवण पुव्वनिट्ठिा ॥४२८७॥
व्याख्या
44
'अह अस्थि० " गाहा । " चउपाडिवयम्मि" त्ति । अह पदविचारो अत्थि चउसु
मासेसु पत्तेसु । मग्गसिरपाडिवए चेव निग्गंतव्वं । अह निक्कारणे ण निग्गच्छइ । आरोवणा पुव्वभणिया मासकप्पे । तम्हा निग्गंतव्वं । निग्गंताणं इमा सामायारी
६०१
-
पुण्णम्मि निग्गयाणं, साहम्मिय खेत्तवज्जिते गहणं । संविग्गाण सकोस, इयरे गहियम्मि गेण्हंति ॥ ४२२२ ॥
"पुण्णम्मि० " गाहा । ते निग्गया समाणा जत्थ साधम्मिएहिं ण कओ वरिसारत्तो तत्थ गेण्हंति वत्थाइं । जत्थ पुण कओ वरिसारत्तो तत्थ सकोसं जोयणं परिहरेत्ता गिण्हंति । इयरे नाम पासत्था, तेहिं जत्थ कओ वरिसारत्तो तत्थ तेहिं गहिए गिण्हंति । किं कारणं ? अत उच्यते
वासासु विगिण्हंती, णेव य नियमेण इतरें विहरंती । तहिइं सुद्धमसुद्धे, गहिए गिण्हंति जं सेसं ॥४२८९॥
"वासासु वि० " गाहा । कण्ठ्या । संविग्गेहिं जत्थ कओ वरिसारत्तो तत्थ इमा विशेष
१. भद्दवयअवयथामासाए अ ब क ड इ । भद्दवयअवमासाए इति भाव्यम् ? | २. वासइ मुच ।
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०२
विसेसचुण्णि
[समोसरणपगयं सखेत्ते परखेत्ते वा, दो मासा परिहरित्तु गेण्हंति । जं कारणं ण निग्गय, तं पि बहिंझोसियं जाणे ॥४२२०॥
"सखेत्ते०" गाहा । सखेत्त नाम जत्थ अप्पणा वासारत्तो कओ । परखेत्त जत्थ सन्नेहि संविग्गेहिं कओ । एएहिं दोहिं वि खेत्तेहिं दो मासे परिहरित्ता गेण्हंति । जत्तिल्लयं च कालं खेत्ताओ ण णिग्गया तं बाहिं निग्गयं चेव गणेयव्वं । जइ मासेण निग्गया एकं मासं परिहरिज्जइ जइ दसदिवसे अच्छिया पन्नासं परिहरंति, अह वीसं अच्छिया चत्तालीसं दिवसा परिहरंति । एवं ताव जत्थ कारणेण दसरायादि अच्छिया तत्थ अणिमंतिए एवं भणियं ।
इदाणिं पच्छा निमंतेति तत्थ विही भन्नइचिक्खल्ल वास असिवादिएसु जहिं कारणेसु उ ण णिति । दिते पडिसेधेत्ता, गेण्हंति उ दोसु पुण्णेसु ॥४२९१॥
"चिक्खल्ल०" गाहा । एत्थ पुन्नेसु दोसु मासेसु घेत्तव्वं, णत्थि झोसणा । किं पुण कारणा दोमासा परिहरिजंति ? अत उच्यते
भावो उ णिग्गतेहिं, वोच्छिज्जइ देंति ताइं अण्णस्स ।
अत्तट्रेति व ताई, एमेव य कारणमणिते ॥४२९२॥
"भावो उ०" गाहा । एयं निग्गच्छंताण भणियं 'एमेव कारणमणिते' त्ति जत्थ असिवादीहि कारणेहिं ण निग्गच्छंति तहिं पि एमेव गहणं वत्थस्स दोसु मासेसु घेत्तव्वं झोसणा वा ।
इदाणिं अववाए जयणा भण्णइगच्छे सबालवड़े, असती परिहर दिवड्मासं तु । पणतीसा पणुवीसा, पण्णरस दसेव एक्कं च ॥४२९३॥ "गच्छे०" गाहा । से बाल-वुड्डस्स व्याख्याबालऽसहुवुड्डअतरंतखमगसेहाउलम्मि गच्छम्मि । सीतं अविसहमाणे, गेण्हंति इमाएँ जयणाए ॥४२९४॥ "बालऽसहु०" गाहा । कण्ठ्या । शेषस्य व्याख्या
१. अन्नेहिं इति भाव्यम् ? यत्रापरे मलवृ मुच । २. एमेव य मुच । ३. सबाल इति भाव्यम् ?
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४२९०-४२९९] तइओ उद्देसो
६०३ पंचूणे दो मासे, दसदिवसूणे दिवड्डमासं वा । दस पंचऽधियं मासं, पणुवीसदिणे व वीसं वा ॥४२९५॥ पन्नरस दस य पंच व, दिणाणि परिहरिय गेण्ह एगं वा । अहवा एक्केक्कदिणं, अउणट्ठिदिणाई आरब्भ ॥४२९६॥
"पंचणे०" ["पन्नरस०"] गाहाद्वयम् । “एगं व" त्ति अस्य व्याख्यानपदं । अहवा एक्केक्कदिणादि परिहरिय गेण्हति, अहवा एगूणसट्ठादिदिवसा परिहरिय गेण्ह ।
[सुत्तं]-कप्पति उभयस्स वि दोच्चसमो सरणुद्देस पत्ताई चेलाई पडिग्गाहित्तए।
अस्य व्याख्याबिइयम्मि समोसरणे, मासा उक्कोसगा दुवे होति ।
ओमत्थग परिहाणीय पंच पंचेव य जहणणे ॥४२९७॥
"बिइयम्मि" गाहा । जत्थ मासकप्पं करेंति तत्थेव उवहिं उपाएंति । तओ निग्गया दो मासा परिहरित्ता गेण्हियव्वं आगंतव्वं वा । बिइयपदे सबालवुड्डा उलेउं मच्छिय परिहाणीए तओ निगया दो मासा पभूणा विभासा । अत्र वक्खाणगाहा -
अपरिहरंतस्सेते, दोसा ते च्चेव कारणे गहणं । बाल वुड्डाउले गच्छे, असती दस पंच एक्को य ॥४२९८॥
"अपरिहरंतस्सेते०" गाहा । णिक्कारणे दो मासा अपरिहरंतस्स पच्छित्तं । कारणे पुण जयणाए सुद्धो । इमं परखेत्ते वासावासे मासकप्पे य विसेसं भण्णइ - जत्थ सन्नेहिं साहूहिं मासकप्पो वासावासाओ कओ ।
करणाणुपालयाणं, भगवतों आणं पडिच्छमाणाणं ।
जो अंतरा उ गेण्हति, तट्ठाणारोवणमदत्तं ॥४२९९॥
"करणाणुपालयाणं०" गाहा । क्रियत इति करणं सामायारी इत्यर्थः । तमन्यपालयंतीति' करणाणुपालया संविग्गा साहू इत्यर्थः । भगवंता तित्थगरा तेषामाज्ञां पडिच्छति, गृण्हन्त्यनुपालयन्तीत्यर्थः । तेहिं जत्थ वासावासो कओ मासकप्पो वा तत्थ दोसु मासेसु गएसु ते गय त्ति काउं जइ पंचसु राइंदिएसु अपुन्नेसु गेण्हति उवहिं । उवहिनिष्पन्नं पच्छित्तं ।
१. निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा - मुच । २. इदं सूत्रं पूर्वमुपन्यस्तमपि अत्र पुनर्व्यस्तम् - सं. । ३. गच्छे पंचग - इति भाव्यम् ? ४. तमनुपालयंतीति इति भाव्यम् ?
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०४
विसेस
[ समोसरणपगयं
साहम्मिय तेण य त्ति काउं अणवट्ठो सुत्तादेसेणं एयं अदत्तगहणं । अह निस्संकियं जाणंति, गया अन्नदेसं, गेण्हंता पंचण्ह राइंदियाण आरओ विसुद्धा । अस्य व्याख्यानगाहा
उवरिं पंचमपुणे, गहणमदत्तं गत त्ति गेण्हंति ।
अणपुच्छ दुपुच्छा वा, तं पुण्णे गत त्ति गेण्हंति ॥४३००॥
गोवाल वच्छवाला, कासग आदेस बाल वुड्ढाई । अविधी विही उ सावग, महतर छुवकम्मि लिंगत्था ॥ ४३०१ ॥
“उवरिं पंचमपुण्णे० " गाहा । तं पुन्नं गया अगया वा ते संकिए विहिपुच्छा अविहि पुच्छा अ विहिपुच्छा य भवति । तत्थ अविहिपुच्छा " गोवाल० " गाहा । गोवालादीए पुच्छंति। ते रत्तिं एंति किं ते जाणंति ? विहिपुच्छा महत्तरादि ।
44
-
तूण पुच्छिऊण य, तेसिं वयणे गवेसणा होति । तेसाऽऽगतेसु सुद्धेसु जत्तियं सेस अग्गहणं ॥ ४३०२॥ "गंतूण ० " गाहा । अस्य व्याख्या
उप्पन्नकारणाऽऽगंतु पुच्छिउं तेहि दिण्ण गेण्हंति । तेसाऽऽगयेसु सुद्धेसु जत्तियं सेस अग्गहणं ॥ ४३०३॥ पडिजग्गंति गिलाणं, ओसहहेऊहि अहव कज्जेहिं ।
एतेहि होंति सुद्धा, अह संखडिमादि तह चेव ॥४३०४॥
-
'उप्पन्नकारणा०” [ "पडिजग्गंति" ] गाहा । उप्पन्नकारणं संसओ निस्संकिए गय त्ति गेण्हइ, अह तेहिं अद्धगहिए आगया होज्ज, जइ भांति - गेण्हह अज्जो ! णत्थि अम्ह पओयणं, तो गेण्हंति । अह तेहि अत्थि पओयणं तो जं गहियं तं दिज्जइ । जइ गेण्हंति सेसं न गेण्हंति । जे ते आगया ते सुद्धा वा होज्ज असुद्धा वा । सुद्धा गिलाणादीहि कारणेहिं चिरेणं आगया । अह संखडिवइयादीहिं अच्छिया ते च्चेव प्रभुणो, ण तु जेसिं संखडिमादीहिं । असुद्धा आगया ।
तेणभय सावयभया, वासेण नदीय वा वि ( नि ) रुद्धाणं । दायव्वमदेंताणं, चउगुरु तिविहं च णवमं वा ॥ ४३०५ ॥
“तेणभय०” गाहा । कण्ठ्या । तिविहं उवहिणिप्फन्नं नवमं अणवमं अणवटुप्पो वा ।
परदेसगते णाउं, सयं व सेज्जातरं व पुच्छित्ता ।
गेहंति असढभावा, पुण्णेसु तु दोसु मासेसु ॥४३०६ ॥
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४३००-४३०७] तइओ उद्देसो
६०५ "परदेसगते०" गाहा । कण्ठ्या । बिइयपदमणाभोगे, सुद्धा देता अदेंते ते च्चेव ।
आउट्टिया गिलाणादि जत्तियं सेस अग्गहणं ॥४३०७॥
"बिइयपदे०" गाहा । अपुन्नेसु पंचसु राइदिएसु गेण्हेज्जा अणाभोएण जाणइ - जहा एत्थ साहूहिं वासारत्तो कओ मासकप्पो वा, गिलाणादीहि कारणेहिं ण देज्जा वि । तत्थ पुण जत्तियं गिलाणस्स उववज्जइ तत्तियं घेत्तव्वं । सेसं जइ गिण्हंति आभोएण वा गेहंति तं चेव पच्छित्तं, गुरु त्ति चउगुरुगा ।
॥ समोसरणपगयं समत्तं ॥
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०६
विसेसचुण्णि [अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं [अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं] [सुत्तं] कप्पति उभयस्स वि जधारातिणियाए चेलाइं पडिग्गाहित्तए? ॥३-१६॥
सम्बन्धःदिटुं वत्थग्गहणं, तेसिं परिभायणे इमं सुत्तं ।।
अविणय असंविभागा, अधिकरणादी य णेवं तु ॥४३०८॥ "दिटुं वत्थग्गहणं०" गाहा । कण्ठ्या । संघाडएण एक्कतो, हिडंती वंदएण जयणाए ।
साधारणऽणापुच्छा, उ अदत्तं एक्कओ भागा ॥४३०९॥ [नि०]
"संघाडएणं०" गाहा । तं खेत्तं साहारणं वा होज्जा णिस्साहारणं वा, णिस्साहारणं णाम एगस्स आयरियस्स णत्थि । तत्थ अन्नो आयरिओ तम्मि णिस्साहारणे गीतसंघाडगो हिंडंतो चेव उवही उप्पाएइ एगओ । असइ संघाडलंभे तियमादिवंदेण उप्पाएंति । जं साहारणं तं दुयमादीणं सामण्णं । ते पुण संभोइया वा असंभोइया वा होज्ज । एत्थ इमा सामायारी ।
निस्साधारणे खेत्ते, हिंडंतो चेव गीतसंघाडो ।
उपादयते वत्थे, असती तिगमादिवंदेणं ॥४३१०॥ "निस्साधारणे०" गाहा ।।
दुयमादी सामण्णे, अणपुच्छा तिविहि सोधि नवमं वा । संभोइयसामन्ने, तह चेव जहेक्क गच्छम्मि ॥४३११॥ अमणुण्णकुलविरेगे, साही पडिवसभ-मूलगामे य । अहवा जो जं लाभी, ठायंति जधा समाधीए ॥४३१२॥ वत्थेहिं आणितेहिं, देंति अहारातिणिं तहिं वसभा । अदाणे गुरुणो लहुगा, सेसे लहुओ इमे होंति ॥४३१३॥ विदु क्खमा जे य मणाणुकूला, जे योवजुज्जंति असंथरंते । गुरुस्स साणुग्गहमप्पिणित्ता, भाएंति सेसाणि उ झंझहीणा ॥४३१४॥
१. गेण्हित्तए - अ ब क ड इ ।
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४३०८-४३१८] तइओ उद्देसो
६०७ "दुयमादी सामण्णे०" ["अमणुण्ण०" "वत्थेहिं०" "विदु०"] गाहा चत्तारि कण्ठ्याओ । आयरियस्स वराणि विसिट्ठाणि दिज्जंति । अहाराइणिया पत्थिते इमे ।।
उवसंपज्ज गिलाणे, परित्त सुत सोअव्वे य जाती य । तव भासा लद्धीए, ओमे दुविहस्स अरिहा उ ॥४३१५॥ "उवसंपज्ज०" गाहा । एएसि परूवणया, जा य विणा तेहिं होति परिहाणी ।
अहवा एक्केक्कस्स उ, अड्डोक्कंतीक्कमो होति ॥४३१६॥
"एएसि परूवणया०" गाहा । जो तप्पढमताए उवसंपज्जइ गिलाणो आगाढमणागाढो परितत्थि परित्तोवही । “सुत" त्ति । जो सुयसंपन्नो मेहावी "सोतव्वय''त्ति जो अणुभासइ । जइ थेरो वुड्डो चिरपव्वइओ य, "तव" त्ति खमगो तवस्सी, "भास" त्ति जो अभासिओ कुडुक्कमादी जो वा ओभासइ, "लद्धी य" त्ति जस्स लद्धीए लब्भंति णंतयाणि । एएसिं जहाकमेणं दाउं पच्छा जे सेसा तेसिं जहक्कमेणं जो जो परियागराइणिओ सो सो पढमं गेण्हइ ओमराइणिओ पच्छा, एयं 'ओमे' त्ति गयं । "दुविहे''त्ति उहोवही उवग्गहिओ वा, एए एवं परूविया । जइ एएसिं ण देंति तो जा वत्थेहिं विणा तेसिं परिहाणी तं निप्फण्णं पावइ।
इमो अड्डोक्कंतिगमो । उवसंपज्ज गिलाणो, अगिलाणो वा वि दोण्णि वि गिलाणा । तत्थ वि य जो परित्तो, एस गमो सेसगेसुं पि ॥४३१७॥
"उवसंपज्ज०" गाहा । दुविहो उवसंपज्जिउकामो गिलाणो अगिलाणो य । गिलाणस्स दायव्वं । दो वि गिलाणा अगिलाणा वा, तत्थ जो परित्तोवही तस्स दायव्वं, दो वि परित्तोवही जे सुयवंतो तस्स दायव्वं । एवं विभासा कायव्वा । अहवा इमा परिवाडी
आयरिए य गिलाणे, पतित्त पूया पवत्ति थेरी गणी । सुत भासा लद्धीए, ओमे परियागरातिणिए ॥४३१८॥
"आयरिए य०" गाहा । पुव्वं आयरियस्स वगत्थाणि विसिट्ठाणि य दाउं ताहे गिलाणस्स दाउं ताहे परितोवहीस्स तओ पूयणारिहस्स उवज्झायस्स तओ पवित्तिस्स तओ थेरस्स परियाएणं सुएण वा, तओ गणिस्स आयरियतुल्लस्स । सेसं तं चेव अड्डोक्कंतिय एत्थ जोएयव्वा। एवं संघाडएण आणियाणिं -
१. सुतथि त्ति अ इ ।
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०८
विसेसचुण्णि [अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं णेगेहिं आणियाणं, परित्त परियाग खुभिय पिंडेत्ता ।
आवलिया मंडलिया, लुद्धस्स य सम्मता अक्खा ॥४३१९॥
"णेगेहिं आणियाणं०" गाहा । वंदेण आणियाणं एसेव विही । णवरं इमं होज्ज । आयरिएणं गहिए उवसंपज्जगिलाण परित्तोवहीणं च अहिंडमाणाणं दिज्जमाणे इमं भणेज्ज
गेण्हंतु पूया गुरवो जदिटुं, सच्चं भणामऽम्ह वि एयदिटुं ।
अणुण्ह संवट्टियऽकक्कसंगा, गिण्हंति जं अन्नि न तं सहामो ॥४३२०॥ "गेण्हंतु०" वृत्तम् । गुरवो यद् इष्टं यदिटुं अम्ह वि एयं इष्टम् । सेसं कण्ठ्यं ।
आगंतुगमादीणं, जइ दायव्वाइं तो किणा अम्हे। कम्मारभिक्खुयाणं गाहिज्जामो गइमसग्धं ॥४३२१॥
"आगंतुगमादीणं०" वृत्तम् । कम्मारभिक्खुगा नाम द्रोणीवाहगभिक्खुगा । तद्गति ग्राह्यामः अश्लाघ्यं निन्दनीयमित्यर्थः । खुभित पिंडेत्ता अस्य व्याख्या -
विरिच्चमाणे अहवा विरिक्के, खोभं विदित्ता बहुगाण तत्थ ।
ओमेण कारिंति गुरू विरेगं, विमज्झिमो जो व तहिं पडू य ॥४३२२॥ "विरिच्च०" वृत्तं कण्ठ्यम् । आवलिय त्ति ।
आवलियाएँ जतिटुं, तं दाऊणं गुरूण तो सेसं । गेण्हंति कमेणेव उ, उप्परिवाडी न पूयेंति ॥४३२३॥
"आवलियाए जहिटुं०" गाहा । कहं आवलिया समे भागे काउं ओलीभागे ठविज्जंति ? तओ आयरिएणं जहारुच्चए भागे गहिए सेसा जहाराइणियाए आदीतो अणंतरेत्ता भागे गेण्हंति । एसा आवलिया । मंडलिय त्ति ।
मंडलिय उ' विसेसो, गुरुगहिते सेसगा जहावुढें ।
भाए समे करेत्ता, गेण्हंति अणंतरं उभओ ॥४३२४॥
"मंडलिय उ०" गाहा । मंडलीए एवं चेव ठविएसु आयरिएणं गहिए तओ राइणिओ आदीओ गेण्हइ अणंतरितं, ततो ओमो अंतो गेण्हइ । तओ इमो आदीतो गेण्हइ ततो ओमपरो अंतातो गिण्हइ । एवं जाव णिट्ठिया । एवं पि कोइ अतिरेगस्समाणो लुद्धो भणेज्ज अक्खा पडंतु सो पण्णवेयव्वो ।
१. मंडलियाएँ - मुच ।
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४३१९-४३३२] तइओ उद्देसो
जइ ताव दलंतऽगालिणो, धम्माऽधम्मविसेसबाहिला ।
बहुसंजयविंदमज्झके, उवलकलणे सि किमेव मुच्छितो ॥४३२५॥ "जइ ताव०" वेतालियवृत्तम् । अचायंतो इमं वत्तव्यो
अज्जो तुमं चेव करेहि भागे, ततो णु घेच्छामों जहक्कमेणं । गिण्हाहि वा जं तुह एत्थ इटुं, विणास धम्मीसु हि किं ममत्तं ॥४३२६॥ तह वि अठियस्स दाउं, विगिंचणोवट्ठिए खरंटणया । अक्खेसु होति गुरुगा, लहुगा सेसेसु ठाणेसु ॥४३२७॥ हिरन्न दार पसु पेसवग्गं, जदा व उज्झित्तु दमे ठितो सि । किलेसलद्धेसु इमेसु गेही, जुत्ता न कत्तुं तव खिसणेवं ॥४३२८॥
"अज्जो तुमं चेव०" ["तह वि०" "हिरन्न०"] वृत्तं कण्ठ्यम् । एक्कओ भागे त्ति, अस्य व्याख्या
सम्मं विदित्ता समुवट्ठियं तु, थेरा सि तं चेव कदाइ देज्जा ।
अन्नेसि गाहे बहु दोसले वा, छोढूण तत्थेव करेंति भाए ॥४३२९॥
"सम्मं विदित्ता०" वृत्तं कण्ठ्यम् । “वत्थे पगए०" गाहा ।१ केणइ वत्थाणि आणियाणि ताणि सो आणेत्ता आयरियस्स निवेदेइ - देहि जेसिं जाणसि ? तओ आयरिएहिं सो भणिओ तुमं चेव अज्जो ! जेसिं रुच्चइ तेसिं भाएहि । एतदेवार्थम् -
खमए लभ्रूण अंबले, दाउ गुलूण य सो वलिट्ठए । बेइ गुलुं एमेव सेसए, देइ जईण गुलूहि वुच्चइ ॥४३३०॥ सयमेव य देहि अंबले, तव जे लोयइ इत्थ संजए । इइ छंदिय पेसिओ तहिं, खमओ देइ लिसीण अंबले ॥४३३१॥ "खमए लभ्रूण०" [ "सयमेव०"] वृत्तद्वयं कण्ठ्यम् ।
खमएण आणियाणं, दिज्जंतेगस्स वारणावयणं । गहणं तुमं न याणसि, वंदिय पुच्छा तओ कहणं ॥४३३२॥
"खमएण आणियाणं०" गाहा। एगस्स रायणियस्स बहुसुयस्स वा उप्परिवाडीय दिण्णं, अहवा न दिण्णं । ताहे सो भणइ खमगो गहणं ण याणइ, दाउं ण चेव जाणइ । ताहे सो खमगो रुट्ठो भवइ । कीस ण याणामि? सो भणइ - जइ जाणसि ताहे खमगो भवइ, वंदेज्जा पकहेमि । तेण
१. एषा गाथा न दृश्यते मुच ।
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१०
वंदियं, पच्छा खमगो कहेउमारद्धो
गहणं ।
विसेस
तिविहं च होइ गहणं, सच्चित्ताऽचित्त मीसगं चेव । एएसिं नाणत्तं वोच्छामि अहाणुपुवीए ॥ ४३३३॥
,
[ अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं
इमे पुरिसा -
सच्चित्तं पुण दुविहं, पुरिसाणं चेव तह य इत्थीणं । एक्क्कं पि य इत्तो, पंचविहं होइ नायव्वं ॥४३३४॥ “तिविहं च होइ गहणं ० " [" सच्चित्तं पुण० " ] गाहाद्वयम् ।
पुण
उदगाऽगणि तेणोमे, अद्वाण गिलाण सावय पट्टे । तित्थाणुसज्जणाए, अतिसेसिगमुद्धरे विहिणा ॥ ४३३५ ॥
“उदगाऽगणि०” गाहा । उदगबाधाए, अगणिमहानगरदाहे । सेसं कण्ठ्यम् । पंचविहा
इमेहिं कारणेहिं
आयरिए अभिसेगे, भिक्खू खुड्डे तहेव थेरे य ।
गहणं तेसिंइणमो, संजोगक ( ग ) मं तु वोच्छामि ॥४३३६॥
" आयरिए० " गाहा । एतेसिं को तारणिओ ? उच्यते
सव्वे वि तारणिज्जा, संदेहाओ परक्कमे संते ।
एक्वेकं अवणिज्जा, जाव गुरू तत्थिमो भेदो ॥४३३७॥
"सव्वे वि०" पुव्वद्धं कण्ठ्यं । जइ सव्वे ण सक्केइ तारेउं ताहे थेरं मोत्तूणं जाव आयरियं तं पुण इमाए जयणाए विहीए तारेज्ज ण तारेज्ज वा ?
तरुणे निप्फन्न परिवारे, सलद्धीए जे य होंति अभासे । अभिसेगम्मि य चउरो, सेसाणं पंच चेव गमा ॥ ४३३८ ॥ पवत्तिणि अभिसेगपत्ता, थेरी तह भिक्खुणी य खुड्डी य । गहणं तासिंइणमो, संजगक(ग) मं तु वोच्छामि ॥४३३९॥ सव्वा वि तारणिज्जा, संदेहाओ परक्कमे संते । एक्वेक्कं अवणिज्जा, जा गणिणी तत्थिमो भेदो ॥४३४०॥ तरुणी निष्फण्ण परिवारा, सलद्धिया जाय होइ अब्भासे । अभिसेगाए चउरो, सेसाणं पंच चेव गमा ॥४३४१॥
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४३३३-४३४५] तइओ उद्देसो
__ "तरुणे०" ["पवत्तिणि." "सव्वा वि०" "तरुणी निप्फण्ण."] गाहा । जत्थ आयरिओ तारेयव्वो अण्णे ण सक्केइ तत्थ जयणा । दोण्णि आयरियातो एक्को तरुणो, एक्को वुड्डो । जइ सक्केइ दो वि तारेउ, अह न सक्केइ तरुणं तारेउ । दो वि तरुणा होज्ज एक्को णिप्फन्नपरिवारो एक्को अनिप्फन्नापरिवारो। जइ सक्के इ दो वि तारेउ, अह न सके इ अनिप्फन्नपरिवारं तारेउ । दो वि अनिप्फन्नपरिवारा एक्को सलद्धीओ एक्को अलद्धीओ । जइ दो वि न सक्केइ से सलद्धीयं तारेउ। दो वि सलद्धीया । एक्को आसन्ने ठिउल्लओ इक्को दूरे। जइ दो वि ण सक्केइ जो अब्भासे तं तारेउ । दो वि अब्भासे उदगवाहए एक्को तारओ एक्को अतारओ, अतारओ तारेयव्वो । एस पंचमो गमो । अगणिभवे पंचमो, जो न सक्केइ पलाएउं तं णित्थारेउ । एवं तेणोमोदरिय - अद्धाण - गिलाण-सावय-पदुढेसु वि । अभिसेगस्स "निप्फन्त्रपरिवारे" त्ति । एस णत्थि गमो । किं कारणं? तस्स परिवारो णत्थि । सेसा तरुणा १ सलद्धीए २ असब्भासे ३ तारगादी ४ य भवंति । एए चत्तारि भिक्खुमादीणं पंचगमा तरुणादीया नवरं "निप्फन्ने'' त्ति, सो निप्फन्नो अनिप्फन्नो य । बहुस्सुयस्स अबहुस्सुय इत्यर्थः । बहुस्सुओ घेतव्वो । सेसा तिन्नि गमा । तेच्चेव जे आयरियस्स खुड्डगस्स तरुणदारे जहण्णतरो सो नित्थारेयव्वो । सेसा चत्तारि जहा भिक्खुस्स थेरस्स तरुणदारेण एक्को जहन्नो, एक्को उक्कोसो। जहन्नो घेत्तव्यो । सेसा जहा भिक्खुस्स । एवं इत्थीण वि पवित्तिणि अभिसेगा भिक्खुणी खुड्डिया थेरी । चोयगो भणइ -
बाला य वुड्डा य अजंगमा य, लोगे वि एते अणुकंपणिज्जा । सव्वाणुकंपाएँ समुज्जएहि, विवज्जओऽयं कहमीहितो भे ॥४३४२॥ जह बुद्धी चिरजीवी, तरुणो थेरो य अप्पसेसाऊ । सोवक्कमम्मि देहे, एयं पि न जुज्जए वोत्तुं ॥४३४३॥ अवि य हु असहू थेरो, पयरेज्जियरो कदाइ संदेहं ।
ओरालमिदं बलवं, जं घेप्पइ मुच्चई अबलो ॥४३४४॥
"बाला य०" ["जह बुद्धी०" "अवि य हु०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । "उरालमिदं" ति सामायिकेयं भाषा अशोभनमित्यर्थः । आयरियो भणइ -
आय परे उवगिण्हइ, तरुणो थेरो उ तत्थ भयणिज्जो । अणुवक्कमे वि थेवो, चिट्ठइ कालो उ थेरस्स ॥४३४५॥ "आय परे०" गाहा कण्ठ्या । दिटुंतो -
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१२
विसेस
दुग्धासे खीरखती, गावी पुस्सइ कुडुंब भरणट्ठा । मोत्तु फलदं च रुक्खं, को मंदफलाफले पोसे ॥४३४६ ॥
"दुग्घासे०" गाहा । कण्ठ्या । सच्चित्तगहणं गयं । इदाणिं मीसयग्गहणं
[ अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं
एमेव मीसए वी, नेयव्वं होइ आणुपुव्वीए । वोच्चत्थे चउगुरुगा, तत्थ वि आणाइणो दोसा ॥४३४७॥ मीसगगहणं तत्थ उ, विणिवाओ जो संभंड मत्ताणं । अहवा वि मीसयं खलु, उभओपक्खऽच्चओ घोरो ॥४३४८ ॥ सव्वत्थ वि आयरिओ, आयरियाओ पवत्तिणी होइ । तो अभिसेगप्णत्तो, सेसेसु तु इत्थिया पढमं ॥४३४९॥ अन्नस्स वि संदेहं, दट्टु कंपंति जा लयाओ वा । अबलाओ पगइ भयालुगाउ रक्खा अतो इत्थी ॥४३५०॥ जं पुण संभावेमो, भाविणमहियममुकातों वत्थूओ । तत्थुक्कमं पि कुणिमो, छेओदइए वणियभूया ॥४३५१॥ अगणी सरीरतेणे, ओमऽद्धाणे गिलाणमसिवे य । सावयभय रायभए, जहेव आउम्मि गहणं तु ॥४३५२॥ “एमेव मीसए०” [“मीसगगहणं०" "सव्वत्थ वि० ' ," "अगणी० " ] गाहासिद्धं ।
11 44
पुण०
इदाणिं अच्चित्तं भणइ
44
'अन्नस्स वि० " "जं
अच्चित्तस्स उ गहणं, अभिणवगहणं पुराणगहणं च । उवठावणाएँ गहणं, तह य उवट्ठाविए गहणं ॥४३५३॥
ओहे उवग्गहम्मि य, अभिनवगहणं तु होइ अच्चित् । इयरस्स वि होइ दुहा, गहणं तु पुराणउवहिस्स ॥ ४३५४ ॥
'अचित्तस्स उ गहणं० " [ " ओहे उवग्गहम्मि० " ] गाहा । "ओहे" अचित्तस्स
गहणं दुविहं । अभिनवगहणं पुराणगहणं च । अभिनवगहणं दुविहं – उहोवहीगहणं
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४३४६-४३६०] तइओ उद्देसो
६१३ उवग्गहिउवहिगहणं च । पुराणोवहिगहणस्स वि एमेव । तत्थ अभिनवगहणे दुविहस्स वि उवहिस्स इमा विभासागाहा
जायण निमंतणुवस्सय, परियावण्णं परिट्ठविय नटुं । पम्हुट्ठ पडिय गहियं, अभिनवगहणं अणेगविहं ॥४३५५॥ "जायण निमंतणु०" गाहा । जायणा वत्थस्स निमंतणा वत्थस्स य इमा गाहा -
जो चेव गमो हेट्टा, उस्सग्गाईसु वण्णिओ गहणे ।
दुविहोवहिम्मि सो च्चिय, कास त्ति य किं ति कीस त्ति ॥४३५६॥
"जो चेव गमो हेट्ठा०" गाहा । जहा हेट्ठा पेढियाए (गा० ६२२-२४) तहा भाणियव्वं ।
इदाणिं पुराणोवही गहणं दुविहं = उवट्ठावणाए गहणं तह य उवट्ठावए गहणं । तत्थ जं उवट्ठावणाए गहणं तं सेहस्स उवट्ठाविज्जंतस्स । गहणविही
कोप्परपट्टगगहणं, वामकराणामियाएँ मुहपोत्ती । रयहरण हत्थिदंतुन्नएहिँ हत्थे वट्ठाणं ॥४३५७॥
"कोप्पर०" गाहा । पंचहिं उवकरणेहिं उवट्ठाविज्जइ । तं रयहरणेणं चोलपट्टेण मुहपोत्तियाए । दोहिं य णिसज्जाहिं एयं उवट्ठावणाए गहणं । उवट्ठावियस्स गहणे इमा गाहा
उवठावियस्स गहणं, अहभावे चेव तह य परिभोगे ।।
एक्केक्कं पायादी, नेयव्वं आणुपुव्वीए ॥४३५८॥
"उवठावियस्स गहणं०" उवट्ठावियस्स गहणं दुविहं - अहाभावगहणं परिभोगगहणं च । “एक्केकं पादादी" अस्य व्याख्या - पादस्स दुविहगहणं-अहाभावगहणं परिभोगगहणं च। एवं चोद्दसविहस्स वि उवहिस्स । तत्थ अहाभावो जं अच्छइ ठवियं वा गहियं वा परिभोगगहणं । जं जाए वेलाए परिभुज्जइ तं परिभोगगहणं । एतदेवार्थम् -
पडिसामियं तु अच्छइ, पायाई एस होतऽहाभावो । सद्दव्व पाण भिक्खा, निल्लेवण पायपरिभोगो ॥४३५९॥ "पडिसामियं०' गाहा । कण्ठ्या । अहवा इमंपाणदय सीयमत्थुय, पमज्ज चिलिमिलि निसिज्ज कालगते ।
गेलन्न लज्ज असहू, छेअण सागारिए भोगो ॥४३६०॥
"पाणदय०" गाहा । पाणदयानिमित्तं-मसगाणं जयणा भवतु त्ति पाउणइ, सीएण पाउणइ । सेसं कण्ठ्यम् । एवं खमएण भणिए सो चोयगो भणइ -
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१४
विसेसचुण्णि [अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं उवरिं कहेसि हिट्ठा, न याणसी वयणं न होइ एवं तु ।। चतुरो गुरुगा पुच्छा, नासेहिसि तं जहा वेज्जो ॥४३६१॥ [नि०] "उवरिं कहेसि०" गाहा । वचनं चान्यमिदं चोयगस्स ।। वयणं न वि गव्वभालिय, एलिसयं कसलेहिं पूजियं ।
अहवा न वि एत्थ लूसिमो, पगई एस अजाणुए जणे ॥४३६२॥
"वयणं न वि गव्वभालिय०" वृत्तम् । जं भन्नसि वंदित्ता विणएणं पुच्छिए तं गव्वभारियं । तेण ते चउगुरुगा । तुमं विणयहीणो गव्विओ विणयमूलो धम्मो तेण हीणस्स कओ निव्वाणं ? इमो दिटुंतो
मूलेण विणा हु केलिसे, तलु पवले य घणे य सोभई । न य मूलविभन्नए घडे, जलमादीणि धलेइ कण्हुई ॥४३६३॥
"मूलेण विणा०" वृत्तं कण्ठ्यम् । एवं तुमं विणयहीणो णाणादीणं असावगो । पुच्छइ त्ति । अत्र खमगो पुच्छइ
किं वा मए न नायं, दुविहे गहणम्मि जं जहिं कमती ।
भन्नइ अभिनवगहणं, सच्चित्तं ते न विन्नायं ॥४३६४॥
"किं वा मए न नायं०" गाहा । तो सो चोयगो भणइ - सच्चित्तस्स अभिनवगहणं ण नायं ।
अट्ठारस पुरिसेसुं, वीसं इत्थीसु दस नपुंसेसु । पव्वावणा अणरिहा, अनला एएत्तिया वुत्ता ॥४३६५॥ अडयालीसं एते, वज्जित्ता सेसगाण तिण्हं पि ।
अभिनवगहणं एयं, सच्चित्तं ते न विन्नायं ॥४३६६॥
"अट्ठारस०" ["अडयालीसं०"] गाहाद्वयम् । एवं तुमं अयाणंतो पण्णवेंतोऽयं अन्ने वि नासिहिसि जहा सो वेज्जपुत्तो ।
पूर्वाह्न वमनं वद्याद् अपराह्ने च विशोषणम् । वातिकेष्वपि रोगेषु, पथ्यमेव विशोषणम् ॥ एत्थ मए ण अब्भुवगयं ।
[अहाराइणियचेलपडिग्गहपगयं समत्तं]
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१५
भासगाहा-४३६१-४३७१] तइओ उद्देसो
[अहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं]
[सुत्तं] कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा आहारायणियाए सेज्जासंथारए पडिग्गाहित्तए ॥१७॥
सम्बन्धः
घेत्तुं जहक्कमेणं, उवही संथारएसु ठवयंति । तेसिं पि जदा गहणं, तं पि हु एमेव संबंधो ॥४३६७॥ "घेत्तुं जहक्कमेणं०" गाहा । कण्ठ्या । सेज्जासंथारो या, सेज्जा वसही उ थाण संथारो ।
पुव्वण्हम्मि उ गहणं, अगेण्हणे लहुगों आणादी ॥४३६८॥
"सेज्जासंथारो या०" गाहा । सेज्जा वसही, ताए सेज्जाए जं ठाणं सो संथारो "पुव्वण्हम्मि उ गहणं" ति । पुव्वण्हे पत्ताणं ताए चेव वेलाए सेज्जागहणं, अगेण्हमाणे मासलहुं।
चोयग पुच्छा दोसा, मंडलिबंधम्मि होइ आगमणं । संजम आयविराहण, वियालगहणे य जे दोसा ॥४३६९॥
"चोयग पुच्छा०" गाहा । चोयगो भणइ - जइ एए चेव पत्ता तो गेण्हतु पढमं सेज्जं, अह भत्तवेलाए आगया तो पढमं हिंडंतु पच्छा बाहिं चेव समुद्दिसित्ता सण्णं वोसिरित्ता पडिलेहित्ता सुत्तपोरिसिं काउं वियाले अइंतु । इयरहा दोसा संजमाताए भवंति । कहं पुण ?
अतिभारेण व इरियं, न सोहए कंटगाइ आयाए । भत्तट्ठिय वोसिरिया, अतितु एवं जढा दोसा ॥४३७०॥
"अतिभारेण०" गाहा । भत्तपाणेणं उवगरणेण य अइभारे पेल्लिया, तण्हा-छुहाब्भाहया य उवओगं न देंति इरियाए संजमे कंदट्ठियाए आयाए, तम्हा बाहिं चेव समुद्दिसित्ता अतितु । चोयगपुच्छ त्ति गयं ।
इदाणिं दोसा -
आयरिय वयणदोसा, दुविहा नियमा उ संजमाऽऽयाए । वच्चह को वा सामी, असंखडं मंडलीए वा ॥४३७१॥
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि [ अहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं ‘“आयरिय वयण०” गाहा । कओ सा संजमायाए सन्ने य पवयणोवघाई दोसा ? कह पुण ? ते य तत्थ सन्नियट्टा सागारिगा य आगया । सागारियभया ण समुद्दिसंति परितावणा। अह भणंति वच्चह ते सागारिए, तत्थ अहिकरणदोसा | अहवा ते भणेज्ज - 'किं तुब्भे सामी, एयस्स रुक्खस्स देउलस्स वा ? ' एवं असंखडं मंडलिबंधम्मि होइ । " आगमणं "ति अह तेहिं चिलिमिणी काऊण मंडली मुक्का । अरे ! किं इमा पडिसिरा आहत त्ति काउं कोउहल्लेण आगया जाव समुद्दिसंते पासंति तत्थ उड्डाहो । एतदेवार्थं
६१६
भत्तट्ठण सज्झाए, पडिलेहण रत्तिगेण्हणे जं च ।
पुव्वहम्मि उ गहणे, परिहरिया ते भवे दोसा ॥४३७२ ॥
'भत्तट्टण ० " गाहा । भत्तट्ठण त्ति अस्य व्याख्या
कोऊहल आगमणं, संखोहेणं अकंठगमणादी ।
ते चेवऽसंखडादी, वसहिं च न देंति जं चऽन्नं ॥४३७३ ॥
44
"कोऊहल०" गाहा । तत्थ कासइ संजयस्स भत्तं वा पाणं वा संखोभेणं अह सोऊणं गच्छेज्जा । अहवा असहणे कोयि साहू तेहि समं असंखडेज्जा - कीस पलोएह त्ति, अहवा पडिलेहणसज्झाए बाहिँ करेंताण उडुंचए करेज्ज, तत्थ वि असंखडदोसा | अहवा ते सागारिय निमित्तं असमुद्दिट्ठा चेव गामं अतिंति, पच्छा जे ते असंखडिया ते वसहिं ण देंति । “जं चऽण्णं" त्ति वसहीए अलब्भमाणी [ ए ] एत्थ अण्णत्थ गंतव्वं । तत्थ -
भारेण वेयणाए, न पेहई खाणुमाइए दोसे ।
इरियाइ संजमम्मी, परिगलमाणे य छक्काया ॥ ४३७४ ॥
'भारेण० " गाहा । कण्ठ्या । " रतिं गेण्हणे जं च" त्ति
पविसण मग्गण ठाणे, वेसित्थि दुगंछिए य सुण्णे य । सज्झाए संथारे, उच्चारे चेव पासवणे ॥ ४३७५॥
44
" पविसण मग्गण०' गाहापुव्वद्धं । ते तओ अन्नं गामं गया वियाले पत्ता, तत्थ बाहिं ठाइऊण, अट्ठया वसही मग्गस्स या पविट्ठा बाहिं वि वियाणए इमे दोसा
"
सावय तेणा दुविहा, विराहणा जा य उवहिणा उ विणा । गुम्मि गहणाऽऽहणणा, गोणादी चमढणा रतिं ॥४३७६॥
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१७
भासगाहा-४३७२-४३८३] तइओ उद्देसो
फिडियऽन्नोन्नाऽऽगारण, तेणय रत्तिं दिया व पंथम्मि । साणाइ वेस कुच्छिय, तवोवणं मूसिगा जं च ॥४३७७॥ अप्पडिलेहिय कंटा, बिलं व संथारगम्मि आयाए । छक्कायाण विराहण, विलीण सेहऽन्नहाभावो ॥४३७८॥ खाणुग-कंटग-वाला, बिलम्मि जइ वोसिरिज्ज आयाए । संजमओ छक्काया, गमणे पत्ते अइंते य ॥४३७९॥
"सावय तेणा०" ["फिडियऽन्नो०" "अप्पडिलेहिय०" खाणुग कंटग०"] गाहा । गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् । पच्छद्धस्स इयं व्याख्या - अहवा ते वियाले पत्ता । सो य पच्चंतियग्गामो। तत्थ ट्ठाणगाणि ठियाणि । ते तत्थ ट्ठाणए पडिया । तेहिं गोमिएहिं घेप्पेज्ज । तत्थ गेण्हणकड्ढणादि । अहवा चउप्पएहिं समं पविसिउमारद्धा । तत्थ गोणेहिं चमढणा आयविराहणा भाणविराहणा य । ते य तत्थ भिन्ना अन्नमन्नं वाहति । ताहे तेणगा पडियरिउं रत्ति अल्लिएज्ज। अहवा दिवसओ पंथं बंधेज्जा, साणादीहिं वा विराहणा, वेसित्थिमादीसु वा ठिया, तत्थ सज्झायं करेंति, अहो ! तवोवणे ठिया साहवो, जं चरंति सदुप्पायं काहिति । अहवा चम्मकारादीसु दुगुछिएसु ठिया । तत्थ भणंति - सजोणी मूसियाऽऽगया । अहवा अदुगुंछिया लद्धा तत्थ कहं सज्झायं करेंतु अप्पडिलेहियाए सज्झायभूमीए संथारगभूमीए अप्पडिलेहियाए तत्थ वि संजमायाए जं पुढविक्कायमादीसु विसिस्संति, सण्णाए वा उवरिं काइयभूमिए अपडिलेहियाए ।
मुत्तनिरोहे चक्खं, वच्चनिरोहेण जीवियं चयइ ।
उड्डनिरोहे कोठें, गेलन्नं वा भवे तिसु वि ॥४३८०॥ "मुत्तनिरोहे०" गाथाद्वयं (?) कण्ठ्यम् । पढमबिइयाएँ तम्हा, गमणं पडिलेहणा पवेसो य । पुव्वठियाऽसइ गच्छं, ठवेत्तु बाहिं इमे तिन्नि ॥४३८१॥ "पढमबिइयाए०" गाहा । एत्तो आढत्ताओ गाहाओ
परिणयवय गीयत्था, हयसंका पंछ चिलिमिली दोरे । तिन्नि दुवे एक्को वा, वसही पेहट्ठया पविसे ॥४३८२॥ बिइयं ताहे पत्ता, पएव पत्ता उवस्सयं न लभे । सुन्नघर देउले वा, उज्जाणे वा अपरिभोगे ॥४३८३॥
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
६१८
विसेसचुण्णि [अहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं आवाय चिलिमिणीए, रन्ने वा निब्भये समुद्दिसणं । सभए पच्छन्नाऽसइ, कमढग कुरुया य संतरिया ॥४३८४॥ कोट्ठग सभा व पुव्वं, काल-वियाराइ भूमिपडिलेहा । पच्छा अतिति रत्तिं, अहवण पत्ता निसिं चेव ॥४३८५॥ गोम्मिय भेसण समणा, निब्भय बहि ठाण वसहि पडिलेहा । सुन्नघर पुव्वभणिए, कंचुग तह दारुदंडे य ॥४३८६॥ संथारग भूमितिगं, आयरिए सेसगाण एक्वेक्कं। रुंदाए पुण्फकिन्ना, मंडलिया आवली इतरे ॥४३८७॥
"परिणयवय०" ["बिइयं ताहे." "आवाय०" "कोट्टग०" "गोम्मिय०" "संथारग०"] गाहाओ कण्ठ्याओ ।
सीसं इतो य पादा, इहं च मे वेंटिया इहं मज्झं ।
जइ अगहियसंथारो, भणाइ लहुगोऽहिकरणादी ॥४३८८॥
"सीसं इतो य०" गाहा । जो अप्पणो इच्छाए एत्तो मे सीसं होहिति तहिं वेंटियं ठवेइ, भायणाणि य पासे ठवेइ तस्स मासलहु जाहे उवकरणं पडिलेहियं भवति उवस्साओ य पमज्जिओ ताहे आयरिया भणंति - उक्खिवह अज्जो ! वेंटियाओ । एवं भणिए जो ण उक्खिवइ तस्स मासलहु । संथारएसु य गहिएसु इमो गुणो भवइ ।
संथारग्गहणीए, वेंटिय उक्खेवणं तु कायव्वं । संथारो घेत्तव्यो, माया-मयविप्पमुक्केणं ॥४३८९॥ सम विसमाइ न पासइ, दुक्खं च ठियम्मि ठायई अन्नो । नेव य असंखडादी, विणयो अममिज्जया चेव ॥४३९०॥ संथारग्गहणीए, कंटग वीयार पासवण धम्मे ।। पयलणे मासो गुरुओ, सेसेसु वि मासियं लहुगं ॥४३९१॥
"संथारग्गहणीए०" [“सम विसमइं०" "संथारग्गहणीए०"] गाहा । कण्ठ्या । संथारयगहणीए वेंटिगेसु उक्खिप्पमाणीसु गोरवेणं-मम सुंदरो ओभासो त्ति काउं आलस्सेण वा माइयं इमं करेइ । कंटगवीयारादीणि गाहासिद्धाणि ।
१. संसइओ य अ ब क ड इ ।
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
ओ
दुक्खं ठिओ व निज्जइ, न याणुवाएण पेल्लिउं सक्का । जो वि य णे अवहि, तं पि य नाहामि इति मंता ॥ ४३९२ ॥ संथारभूमिद्धो, भणाइ छंदेण भंते! गिण्हित्तो । संथारग भूमीओ, कंटगमहमुद्धरामेणं ॥ ४३९३॥ लग्गे व अणहियासम्मि कंटए उक्खिवावें अन्नेणं । मज्झच्चगमवणेत्ता, कमागयं गेण्हह ममं पि ॥४३९४॥ एमेव यवीयारे, उज्जु अणुज्जू तहेव पासवणे । धम्महालक्खेण व, आवज्जइ मासियं मादी ॥ ४३९५ ॥ दुवियड्डूबुद्धिमलण, सड्डा सेज्जायरेयराणं च । तित्थविवड्ढि पभावण, असारियं चेव कहयंते ॥४३९६॥ मा पयल गिण्ह संथारगं ति पयलाइ इय वि जइ वुत्तो । को नाम न निग्गिण्हइ, खणमित्तं तेण गुरुओ से ॥४३९७॥
भासगाहा - ४३८४-४४०० ]
"दुक्खं ठिओ० " [ "संथारभूमिलुद्धो०" "लग्गे व० " "एमेव य वीयारे० "दुवियढबुद्धिमलण० ' मा पयल० " ] कंटगवीयारे जइ अमायारे संतगं चेव सुद्धो ।
77 44
विच्छिण कोट्टिमतले, डहराए विसमए अ घेप्पंति । होइ अहाराइणियं, राइणिया ते इमे होंति ॥४३९८॥
६१९
उवसंपज्ज गिलाणे, परित्त खमए अवाउडिय थेरे ।
तेण परं विच्छिण्णे, परियाए मोत्तिमे तिन्नि ॥ ४३९९ ॥
""
“विच्छिण्ण०” गाहा । विच्छिण्णा एव समहीण संकुयाए वा कोट्टिमे वा विसमे वा अहारातिणियाए घेत्तव्वं, ते इमे
“उवसंपज्ज०” गाहा । एतेहिं गहिए सेसा आहाराइणिए गेण्हंति इमे तिण्णि मोत्तुं खुड्डुं, सेहं, वेयावच्चकरं । आह चोयकः तवस्सी अप्पणो इच्छाए णिज्जरट्ठिओ अवाउडियअभिग्गहं गेण्हइ तो किं तस्स अनुकम्पा कज्जइ ? उच्यते
कामं सकामकिच्चो, अभिग्गहो न उ बलाभिओगेणं । तणुसाहारणहेतुं, तह वि निवाएहि ठावेंति ॥४४००॥
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुणि [ अहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं अन्नोन्नकारेण विनिज्जरा जा, न सा भवे तस्स विवज्जयेणं । जहा तवस्सी धुणते तवेणं, कम्मं तहा जाण तवोऽणुमंता ॥ ४४०१ ॥ "कामं सकाम० गाहा । कण्ठ्या । “अन्नोन्न०" वृत्तम् । अन्नोन्नकारो अन्योन्य वैयावृत्यकरणमित्यर्थः । खुड्डादीणं तिन्हं इमा संथारभूमिठवणविही
६२०
11
बीत एव खुड्डे, वेयावच्चकरे सेहे जस्स पासम्म । विसमऽप्पे तिन्नि गुरुणो, इतरे गहियम्मि गिर्हति ॥४४०२ ॥
बीभेज्ज बाहिं ठवितो उ खुड्डो, तेणाइ गम्मो य अजग्गरो य । सारेइ जो तं उभयं च नेई, तस्सेव पासम्मि करेंति तं तू ॥४४०३ ॥
संथारगं जो इतरं व मत्तं, उव्वत्तमादी व करेइ तस्स ।
गाहेइ सेहं खलु जो व मेरं, करेंति तस्सेव उ तं सगासे ॥४४०४॥ "बीभेंत० " [ " बीभेज्ज०" "संथारगं०"] वृत्तद्वयं कण्ठ्यम् । “विसमप्पे " पच्छद्धं । विसमे वि संकुए तिण्णि गुरुणो दाउ सेसेहिं आहाराइणिया सोतव्वं ।
समविसमा थेराणं, आवलिया तत्थ अप्पणो इच्छा । खेल पवाय निवाए, पाहुणए जं विहिग्गहणं ॥४४०५॥
'सम विसमा० गाहा । आवलियाए वा मंडलियाए वा संथारभूमी घेप्पमाणी तरुणस्स समा होज्ज, थेरस्स विसमा होज्ज, ताहे थेरेण अणुण्णवेयव्वं ।
11
विसमो मे संथारो, गाढं पासा मि एत्थ भज्जति ।
को देज्ज मज्झ ठाणं, समं ति तरुणा सयं बेंति ॥ ४४०६ ॥
जइ पुण अत्थिज्जंता, न देंति ठाणं बला न दावेंति ।
देंति तहिं पुंछणादी, बहिभावाऽसंखडं मा वा ॥४४०७॥
“विसमोमे०” [“जइ पुण० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । तरुणा बेंति-देमो । एवं - पवाय - णिवाया वृत्तवक्खाणसिद्धारे ।
खेल
मज्झम्मि ठाओ मम एस जातो, पासंदए निच्च ममं च खेलो । ठाओ सरावस्स य नत्थि एत्थं, सिंचिज्ज खेलेण य माहु सुते ||४४०८॥
१. विकारो इति अधिकम् अ इ । २. वृत्तं अ इ । ३. सिद्धाणि अ इ ।
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४४०१-४४१३]
इओ उस
निहं न विंदामिह उव्वरेणं, को मे पवायम्मि दज्ज भूमिं । सीएण वाण य मज्झ बाहिं, न पच्चए अन्नमहन्न आह ||४४०९॥ जोइंति पक्कं न उ पक्कलेण, ठावेंति तं सूरहगस्स पासे । एक्कम्मि खंभम्मि न मत्तहत्थी, बज्झंति वग्घा न य पंजरे दो ॥४४१०॥ " मज्झम्मि० " [ " निहं न० " "जोइंति० " ] गाहाद्वयम् । इयाणि पाहुण ति—
रायणिओ आयरिओ, आयरिस्सेव अइक्कमइ ठागं । इतरो वसभट्ठाए, ठायइ जे ते व दो ठागा ॥४४११॥ ओमो पुण आयरियो, वसभोगासे अणंतरे वसभो । संछोभपरंपरओ, चरिमं सेहं च मोत्तूणं ॥ ४४१२॥ चरिमो बहिं न कीरइ, सेहं न सहायगा विजुयलेंति । रंगिद्विपुरिसनायं सव्वे तत्थेव मावेंति ॥४४१३॥ “रायणिओ०” [“ओमो पुण० ' ," " चरिमो० " ] गाहाओ तिण्णि कण्ठ्याओ । चरिमो सेहो, जस्स पासे सो ण चालिज्जइ, ताहे सो चिंतेइ अहं चेव णिच्छुब्भामिं । पडिगमणादीणि करेज्ज तम्हा तत्थेव पडुच्चावेयव्वा' पाहुणगारं इड्डिपुरिसनायं । पहाणपुरिसरंगागमणेण दिट्टंतो। जहा पडुच्चावेंति ।
[ जहाराइणियसेज्जासंथारगपडिग्गहपगयं ]
१. =
६२१
प्रस्तरणीयाः मलवृ ।
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२२
[किड़कम्मपगयं
विसेसचुण्णि [किइकम्मपगयं]
[सुत्तं] कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अहाराइणियाए किइकम्म करित्तए ॥३-१८॥
सम्बन्धोसंथारं दुरुहंतो, कितिकम्मं कुणति वातिगं सायं । पातो वि य पणिवायं, पडिबुद्धो एक्कमेक्कस्स ॥४४१४॥ किइकम्मं पि य दुविहं, अब्भुट्ठाणं तहेव वंदणगं । वंदणगं तहिं ठप्पं, अब्भुट्ठाणं तु वोच्छामि ॥४४१५॥ अब्भुट्ठाणे लहुगा, पासत्थादऽण्णतित्थि गिहिएसु । अहछंद अण्णतिस्थिणि, संजइवग्गे अ गुरुगा उ ॥४४१६॥ उढेइ इत्थि जह एस एंति, धम्मे ठिओ नाम न एस साहू । दक्खिन्नपन्ना वसमेइ चेवं, मिच्छत्तदोसा य कुलिंगिणीसु ॥४४१७॥
ओभावणा पवयणे, कुतित्थ उब्भावणा अबोही य । खिसिज्जति य तप्पक्खिएहिं गिहिसुव्वया बलियं ॥४४१८॥ एए चेव य दोसा, सविसेसयरऽन्नतिथिगीसुं पि । लाघव अणुज्जियत्तं, तहागयाणं अवन्नो य ॥४४१९॥ पायं तवस्सिणीओ, करेंति किइकम्म मो सुविहियाणं । एसुत्तिइ वतिणिं, भवियव्वं कारणेणेत्थं ॥४४२०॥
"संथारो०" ["किइकम्मं०" "अब्भट्ठाणे०" "उद्वेइ०" "ओभावणा०" "एए चेव०" "पायं०"] अन्नाओ य गाहाओ वृत्ताणि य कंठाणि । तहागया-तित्थगरा गणहरा य ।
आयरिए अभिसेगे, भिक्खुम्मि तहेव होइ खुड्डे य । गुरुगा लहुगा लहुगो, भिन्ने पडिलोम बिइएणं ॥४४२१॥ "आयरिए०" गाहा । अस्य व्याख्या -
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२३
भासगाहा-४४१४-४४२८] तइओ उद्देसो
आयरियस्सायरियं, अणुट्टियंतस्स चउगुरू होति । वसभे भिक्खू खुड्डे, लहुगा लहुगो य भिन्नो य ॥४४२२॥
"आयरियस्सायरियं०" गाहा । आयारियस्स आयरियं पाहुणयमागयं अणुब्भुढेंतस्स चउगुरुगा । आयरियस्स वसभं पाहुणयं अणुब्भुढेंतस्स :: (चतुर्लघु) भिक्खुस्स मासलहुं । खुड्डस्स भिन्नमासो । एवं ताव आयरियस्स सट्ठाण-परहाणे भणियं चउसु ठाणेसु ।
इदाणि सेसाणं सट्ठाणपरट्ठाणे भण्णइसट्ठाण परट्ठाणे, एमेव य वसह भिक्खु खुड्डाणं । जं परठाणे पावइ, तं चेव य सोहि सट्टाणे ॥४४२३॥ दोहि वि गुरुगा एते, आयरियस्सा तवेण कालेण ।
तवगुरुगा कालगुरू, दोहि वि लहुगा य खुड्डुस्स ॥४४२४॥
"सट्ठाण परहाणे०"["दोहि वि०"] गाहा । वसभस्स आयरियं पाहुणयं आगयं । अणुब्भुटुिंतस्स :: । (चतुर्गुरु) वसभं :: (चतुर्लघु), भिक्खुस्स मासलहुं, खुड्डस्स भिन्नमासो । एवं भिक्खुणा खुड्डेण वि नायव्वं ।
अहवा अविसिटुं चिय, पाहुणयाऽऽगंतुए गुरुगमादी । पावेंति अणुट्टिता, चउगुरु लहुगा लहुग भिन्नं ॥४४२५॥
"अहवा०" गाहा । आयरिओ जं वा तं वा पाहुणयमागयं ण अब्भुटेइ :: । (चतुर्गुरु) वसभो :: (चतुर्लघु), भिक्खू मासलहु, खुड्डो भिन्नमासो ।
अहवा जं वा तं वा, पाहुणगं गुरुमणुठ्ठिहं पावे । भिन्नं वसभो सुक्कं, भिक्खु लहू खुड्डए गुरुगा ॥४४२६॥
"अहवा जं वा०" गाहा । आयरिओ जं वा तं वा पाहुणयमागयं ण अब्भुढेइ भिन्नमासो, वसभो मासलहुँ, भिक्खू :: (चतुर्लघु), खुड्डो :: । (चतुर्गुरु) । एतदुक्तं भवति - भिन्ने पडिलोमं बिइएण । स्यान्मतिः - किं कारणमेवं पच्छित्तं दिज्जइ पडिलोमं उच्यते -
वायण वावारण धम्मकहण सत्तत्थचिंतणासं च । वाउलिए आयरिए, बिइयादेसो उ भिन्नाई ॥४४२७॥ वेसइ लहुमुढेइ य, धूलीधवलो असंफुरो खुड्डो । इति तस्स होति गुरुगा, पालेइ हु चंचलं दंडो ॥४४२८॥
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२४ विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं जइ ता दंडत्थाण, पावइ बालो वि पयणुए दोसे । ह णु दाणि अक्खमं णे, पमाइउं रक्खणा सेसे ॥४४२९॥
"वायण" ["वेसइ०" "जइ ता०"] गाहात्रयम् । जो हि चंचलो सो पायच्छित्तडंडेण रक्खिज्जइ । आह चोयक: - आय-संजमविराहणाओ णत्थि अणब्भुटुंते तो किं पच्छित्तं दिज्जइ ? आयरियो भणइ-आणं भंजइ ।
दिटुंतों दुवक्खरए, अब्भुट्टितेहिँ जह गुणो पत्तो ।
तम्हा उठेयव्वो, पाहुणओ गच्छे आयरियो ॥४४३०॥
"दितो०" गाहा । राया दुअक्खरएणं आराहिओ, रन्ना पट्ट बंधित्ता पहाणं रज्जं दिन्नं । तं भयाइणो परिभवेण ण अब्भुट्टेति । ते तेण दंडिया मारिया य । जे विणीया ते अब्भुटुंति ते पूइया एतदेवार्थम् -
आराहिओ रज्ज सपट्टबंधं, कासी य राया उ दुवक्खरस्स । पसासमाणं तु कुलीयमादी, नाढंति तं तेण य ते विणीया ॥४४३१॥ सव्वस्सं हाऊणं, निज्जूढा मारिया य विवदंता । भोगेहिं संविभत्ता, अणुकूल अणुव्वणा जे उ ॥४४३२॥ अहिराया तित्थयरो, इयरो उ गुरू उ होइ नायव्वो । साहू जहा व दंडिय, पसत्थमपसत्थगा होति ॥४४३३॥ जह ते अणुट्ठिहंता, हिय सव्वस्सा उ दुक्खमाभागी । इय णाणे आयरियं, अणुट्ठिहंताण वोच्छेदो ॥४४३४॥ उट्ठाण सेज्जाऽऽसणमाइएहिं, गुरुस्स जे होंति सयाऽणुकूला । नाउं विणीए अह ते गुरू उ, संगिण्हई देइ य तेसि सुत्तं ॥४४३५॥ पज्जायजाई सुततो य वुड्डा, जच्चन्निया सीससमिद्धिमंता ।
कुव्वंतऽवण्णं अह ते गणाओ, निज्जूहई नो य ददाइ सुत्तं ॥४४३६॥
"आराहिओ०" वृत्तम् गाहा य । ["सव्वस्सं०" "अहिराया०" "जह ते." "उट्ठाण सेज्जा०"] सदवणया' ।
"पज्जाय०" वृत्तम् । एवं ताव पाहुणए आगए भणियं ।
१. अपसत्थोवणयो इति भाव्यम् ? ।
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४४२९-४४४३] तइओ उद्देसो
६२५ इदाणिं गच्छे भण्णति–जेहिं कारणेहिं न अब्भुट्टेति वसभादी
मज्झत्थ पोरिसीए, लेवे पडिलेह आइयण धम्मे । पयल गिलाणे तह उत्तमिट्ठ सव्वेसि उट्ठाणं ॥४४३७॥
"मज्झत्थ०" गाहा । आयरियं पासित्ता एतं गच्छल्लाण अब्भुढेति मज्झत्था अच्छंति तं चेव पच्छित्तं । अहवा पोरिसिं करेंता ण अब्भुटुंति तं चेव पच्छित्तं । एवं लेवं देंता, पडिलेहणियं करेंता, आयरियंता, भुंजंता, धम्मं कहेंता, पयलाएंता गिलाणेणं सइ सामत्थे उत्तिमट्ठपडिवण्णेण वि जहासत्तीए एवं पाहुणगस्स वि । एवं उवस्सए भणियं अन्नत्थ घरे रत्थादीसु वा जत्थ दीसइ तत्थ इमो विही -
दूरागतमुटुंडे, अभिनिग्गंतुं नमंति णं सव्वे । दंडगहणं च मोत्तुं, दिढे उट्ठाणमन्नत्थ ॥४४३८॥ "दूरागत०" गाहा । कण्ठ्या । अब्भुट्ठाणे इमो गुणोपरपक्खे य सपक्खे, होइ अगम्मत्तणं च उट्ठाणे । सुयपूयणा थिरतं, पभावणा निज्जरा चेव ॥४४३९॥
"परपक्खे य०" गाहा । आह चोयक:-धम्मे ठिओ सव्वपावोवरओ, एवं चेव धम्मस्स मूलं तो किं विणएणं ? अत उच्यते
अकारणा नत्थिह कज्जसिद्धी, न याणुवाएण वदेति तण्णा । उवायवं कारणसंपउत्तो, कज्जाणि साहेइ पयत्तवं च ॥४४४०॥ "अकारणा०" वृत्तम् । अकारणात् कारणाऽभावात् कार्याभावः । पदवदिति उवणओधम्मस्स मूलं विनयं वयंति, धम्मो य मूलं खलु सोग्गईए । सा सोग्गई जत्थ अबायहा ऊ, तम्हा निसेव्वो विनयो तदट्ठा ॥४४४१॥ मंगल सद्धाजणणं, विरियायारो न हाविओ चेवं ।
एएहि कारणेहिं, अतरंत परिण उट्ठाणं ॥४४४२॥ "धम्मस्स मूलं०" ["मंगल०"] वृत्तम् । सेसं कण्ठ्यम् । अहवा इमा आरोवणाचंकमणे पासवणे, वीयारे साहु संजई सन्नी । सन्निणि वाइ अमच्चे, संघे वा रायसहिए वा ॥४४४३॥
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२६
विसेस
पणगं च भिन्नमासो, मासो लहुगो य होइ गुरुगो य । चत्तारि छच्च लहु गुरु, छेदो मूलं तह दुगं च ॥४४४४॥
"चंकमणे० " [ "पणगं०" ] गाहा । आयरिओ चंकमणियं करेइ पासित्ता अन्ने पुणो पुणो न अब्भुट्ठेति पंचराइंदिया । काइयभूमीउ आगयं न अब्भुट्ठेति भिन्नमासो, सन्नाभूमीउ आगए मासलहुं, संभोइएहिं अन्नेहिं संजतेहिं समं आगयं न अब्भुट्ठेति चउलहुगा, संजइहिं समं आगयं :: (चतुर्लघु), सन्नीहिं समं ::: (षड्लघु), असन्नीहिं समं ::: । (षड्गुरु), वादिणा समं छेदो, अमच्चेण समं मूलं, संघेण समं अणवट्ठो, स्न्ना समं पारंचिओ । स्यान्मतिः किं कारणं संजया पुव्वं पच्छा संजईहिं समं चउगुरुगं पच्छित्तं ? उच्यते
[ किइकम्मपरायं
पूति पूइयं इत्थियाउ पाएण ताओ लहुसत्ता ।
एएण कारणेणं, पुरिसेसुं इत्थिया पच्छा ||४४४५॥
" पूति० " गाहा । कण्ठ्या । किं कारणं रण्णा सद्धिं पारंचिओ ? उच्यते
पाणिद्धा एंति महाणेण समं तू, फातिं दोसो गच्छइ एएसु तणू वि । गज्झं वक्कं होज्ज कहं वा परिभूतो, वेडुज्जं वा कुच्छियवेसम्मि मणूसे ॥४४४६॥ "पाएणिद्धा एंति० " वृत्तम् । आह चोयकः—
44
अवस्सकिरियाजोगे, वट्टंतो साहु पुज्जया । परिफग्गुं तु पासामो, चंकम्मंते वि उट्टणं ॥४४४७॥
'अवस्स० " सिलोगो । जे अवस्स करणेज्जा जोगा, जहा
भिक्खवियारविहारादी
गमणयं एएसु वट्टंतस्स आगयस्स जुत्तमब्भुट्ठाणं जं चंकमए तं निरत्थए जोगे वट्टइ । तं पुणरे सुंदरं करेइ । कहं पुण परिफग्गु जम्हा वुत्तं वियाहपण्णत्तीए
"जावं च णं से जीवे सदासमितं एयइ० " इत्यादि, तावं च णं से जीवे आरंभे वट्टइ संरंभे वट्टइ० । जाव च णं से जीवे आरंभे वट्टइ० तावं च णं तस्स जीवस्स
१. नास्ति अइ । २. मलवृत्तौ - सञ्ज्ञिनः श्रावकाः तैः सममायातमनभ्युत्तिष्ठतः षड्गुरु । असञ्ज्ञिभिः सममायातस्यानभ्युत्थाने षड्लघु । सञ्ज्ञिनीभिरसञ्ज्ञिनीभिश्च स्त्रीभिः सममायातमनभ्युत्तिष्ठतः षड्गुरु । इति प्रायश्चित्तविधिप्रकारो दर्शितः । ३. न इति भाव्यम् ?
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४४४४-४४५३] तइओ उद्देसो अंतकिरिया न भवइ । (भग० श० ३, उ० ३) आयरिओ भणई
कामं तु एअमाणो, आरंभाईसु वट्टई जीवो । सो उ अणट्ठा णेट्ठो, अवि बाहूणं पि उक्खेवो ॥४४४८॥ "कामं तु०" गाहा । कण्ठ्या । किञ्चमणो य वाया काओ अ, तिविहो जोगसंगहो । ते अजुत्तस्स दोसा य, जुत्तस्स उ गुणावहा ॥४४४९॥
"मणो०" पुव्वद्धं । पसत्थजोगजुत्तो कम्मनिज्जरओ नवस्स अबंधगो भवइ । अयुत्तो अपसत्थजोगी बंधगो ।
जह गुत्तस्सिरियाई, न होंति दोसा तहेव समियस्स । गुत्तीट्ठियप्पमायं, रुंभइ समिई सचेट्ठस्स ॥४४५०॥ समितो नियमा गुत्तो, गुत्तो समियत्तणम्मि भइअव्वो । कुसलवइमुदीरंतो, जं वइसमितो वि गुत्तो वि ॥४४५१॥
"जह गुत्तस्सिरियाई०" गाहा । गुत्तस्स इरियादिपच्चइया दोसा ण भवंति, जहा तहा समितस्स वि चक्कमंतस्स इरिया पच्चइयादोसा ण होंति । किं कारणमिति चेदुच्यते - "गुत्तीट्ठिय०" पच्छद्धं । जया गुत्तीसु ठिओ भवति तदा अगुत्तिपच्चइयं पमादं रंभति, तपच्चइयं च कम्मबंधं रंभति । समिओ सचेट्ठस्स जो पमादो तं रुंभइ, तप्पच्चइयं च कम्मबंधं तं रुंभइ । स्यान्मतिः - जो गुत्तस्स ण समितो भवत्युत नेति जो वा समितः स गुप्तो भवत्युत नेति । अत इदमुच्यते - “समियो नियमा०" पुव्वद्धं कण्ठ्यम् ।
जो पुण काय वतीओ, निरुज्झ कुसलं मणं उदीरेइ । चिठ्ठइ एकग्गमणो, सो खलु गुत्तो न समितो उ ॥४४५२॥
"जो पुण०" गाहा । णिरुज्झइ अणुदीरंतो एगग्गमणो नाम ण उदीरेइ एस गुत्तो ण समिओ ।
वाइगसमिई बिइया, तइया पुण माणसा भवे समिई । सेसा उ काइयाओ, मणो उ सव्वासु अविरुद्धो ॥४४५३॥
१. आयरिओ भणइ नास्ति अ इ ।
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२८ विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं "वाईगसमिई०" गाहा । जा भासासमिई सा बिइया णाम वइगुत्ती भवइ । कहं ? जदा भासासमिओ भवइ तदा भासाऽसमितिप्रात्ययिकं कम्मबंधं निरंभइ । वइअगुत्तिप्रत्ययिकमपि बंधंनिरंभइ चेव । एएण कारणेण वइयगुत्ति भासासमिईणं दोण्ह वि एगत्तया। तइया नाम एसणासमिओ भवइ तदा सोतादीसु उवउज्जइ त्ति काउं सा मणगुत्ती एवमनयोरेकत्वम् । सेसाओ आयाणनिक्खेवणासमिई परिठ्ठावणियासमिई य । एयाओ दोन्नि कायचिट्ठ त्ति काउं कायगुत्ती । एयासिं तिण्हि वि एक्कमणो उ सव्वासु समिईसु त्ति उवओगं पडुच्च पंचसु वि समिईसु भवति, तेणं मणगुत्तस्स सचेटुस्स सव्वाहिं समितीहिं समं मणगुत्ती एगग्गया। आह चोयक:-एसणासमिई भिक्खट्ठाए घरदारे ठियस्स । तत्थ आहारादी मग्गंतस्सरे सोयादिण य उवउज्जंतस्स भासासमिई मणगुत्ती एसणासमिई एयासिं तिण्ह वि संभमो दीसइ, अतः आसामेकत्वान्यत्वे विशेषो वक्तव्यः । अत उच्यते -
वयसमितो च्चिय जायइ, आहारादीणि कप्पणिज्जाणि । एसण उवओगे पुण, सोयाई माणसा न वई ॥४४५४॥
"वयसमितो०" गाहा । दसदोषापेतं३ अयं ग्राह्यमित्येषणासमिति भासासमियस्स मग्गमाणस्स भासासमितीसु सोतादुवउत्तस्स मणगुत्ती एसणासमिती य, न भासासमिती ।
जा वि य ठियस्स चेट्ठा, हत्थादीणं तु भंगियाईसु । सा वि य इरियासमिती, न केवलं चंकमंतस्स ॥४४५५॥
"जा वि य०" गाहा । यच्च प्रागुक्तं त्वया चंक्रमणं निरर्थकं तद्यथा सार्थकं भवति तथेदमुच्यते
वायादी सट्टाणं, वयंति कुविया उ सन्निरोहेणं ।
लाघवमग्गिपडुत्तं, परिस्समजतो य चंकमतो ॥४४५६॥ "वायादी०" गाहा । कण्ठ्या । एए गुणा चंकमणे भवंति तम्हा न निरत्थगं चंकमणं । चंकमणे पुण भइयं, मा पलिमंथो गुरूविदिन्नम्मि । पणिवायवंदणं पुण, काऊण सई जहाजोगं ॥४४५७॥ "चंकमणे०" गाहा । जइ आयरिओ मा सुत्तत्थाणं गुणेंतस्स पलिमंथो भवतु त्ति
१. अविरुद्धो मुच । २. आहारादीहिं णिमग्गंतस्स अ इ । ३. दोषोपेतं अ ब ड इ । ४. मया इति भाव्यम् ? ।
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४४५४-४४६१]
इओ उद्देस
६२९
वियरेज्ज अणब्भुट्ठाणं तो ण (ण्ण) अब्भुट्ठेति ताधे एक्कसि पणिवायं काउं जहिच्छिए जोगे जुंजइ। अह ण वारेइ चंकमणे अब्भुट्ठाणं तो नियमा अब्भुट्ठेयव्वं । पुनरप्याह चोयकः–जइ सुत्तत्थ पलिमंथ दोसो भवति चंकमण - अब्भुवा । अतः
44
'अतिमुद्धमिदं ० " [ "वसभाण०" ] गाहा । अइमुद्धं नाम अतीव एवं अपंडियवयणं। आयरिओ भणइ - एवमकारिज्जंता जह सो भद्दहत्थी तं चेडरूवाणि अल्लिणाणि हत्थीण विकारं करेइ तओ छिविउमाढत्ता तओ वाहेउमाढत्ता तओ पहया तओ हत्थिणा रुट्ठेण मारिया । जहा वा एक्को भोइओ तस्स रन्ना तुट्ठेणं गाममंडलं उच्चत्ताए दिण्णं । सो तत्थ गओ उज्जू सामी लद्धो । तओ ते भोइयं विन्नवयंति तव अम्हे पुत्ताणुपोत्तिया भिच्चा जाया तो अम्हे चिंतिणिज्जा । तो अम्हं करं पुव्वपवत्तीउ, थोवतरं करेहि | अब्भुवगए । अण्णया पुणो पुणो जं विन्नवेंति तं तं सो भद्दगो भोइओ तेसिं गामेल्लयाणं अणुग्गहं करेइ, तओ गामेल्लया अइविसत्थत्तणेणं जहारिहं विणयं भंसेउमाढत्ता । तओ तेणं भोइएण रुट्ठेण ते गामेल्लया महया दंडेण दंडिया । केइ ओड्डविया । एस दिट्टंतो । अयमत्थोवणओ । चंकमणअणुट्ठाणे सेसं पि विणयं परिहवेज्जा । तओ रुट्ठो आयरिओ पायच्छित्तउद्दंडेण दंडेज्जा । केइ अणुब्भुट्ठिहंता अतिअवराहिणो य निच्छुब्भेज्जा ते विणयमकारिज्जंता चत्ता भवंति | आयरिओ य सरणमुवगयाणं असारणिओ भवइ । तम्हा चक्कमंतो वि अब्भुट्ठेयव्वं, जे ते न अब्भुट्ठिति ते जइ वसभा न पडिचोएंति – कीस अज्जो ! न अब्भुट्ठेह ? वसभाणं ::, (चतुर्लघु) । अह पडिचोइयं वसभेहिं ते ण पडिस्सुर्णेति, वसभा सुद्धा । इयरे लग्गा । इमे दोसा अणब्भुवेंताणं, अपडिच्चोयणे जे पाडिच्छया उवसंपज्जणट्ठाए आगया ते दुविहा पुरिसा-पंजरभग्गा संजमाभिमुहा य । तत्थ जे ते पंजरभग्गा आगया ते तं अपडिचोयणं दट्ठूणं इमं ववसंति
अतिमुद्धमिदं वुच्चइ, जं चंकमणे वि होइ उट्ठाणं । एवमकारिज्जंता, भद्दगभोई वा मा कुज्जा ॥४४५८॥ वसभाण होंति लहुगा, असारणे सारणे अपच्छित्ता । ते वि य पुरिसा दुविहा, पंजरभग्गा अभिमुहा य ॥४४५९॥
भग्गऽम्ह कडी अब्भुट्ठणेण देइ य अणुट्ठणे सोही । अनिरोहसुहो वासो, होहि णे इत्थ अच्छामो ॥४४६०॥ 'भग्गऽम्ह कडी ० " गाहा । तम्हा एत्थं पविसामो । जे पुण उज्जयचरणा, पंजरभग्गो न रोयए ते उ । अन्नत्थ वि सइरत्तं, न लब्भई एति तत्थेव ॥ ४४६१ ॥
44
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३०
विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं "जे पुण०" गाहा । अह पुण तत्थ पडिचोयणं पासंता "उज्जयचरण" त्ति एएण तेसु पविसंता अणत्थविसइ रत्तं न लब्भइ, जत्तो वि आगया तत्थेव पडिगच्छंति ।
चरणोदासीणे पुण, जो विप्पजहाय आगतो समणो ।
सो तेसु पविसमाणो, सद्धं वड्डेइ उभओ वि ॥४४६२॥
"चरणोदासीणे०" गाहा । अणुज्जयचरणा इत्यर्थः । “तेसु"त्ति पविसमाणो उज्जयचरणेष्वित्यर्थः । “उभओ वि" त्ति जत्थ पविट्ठो अम्हे सुंदरतर त्ति काउं पविट्ठो, सुंदरतरं करेमो। जत्तो वि आगओ तो विचिंते(इ)ति अउक्ख त्ति काउं अम्हे मोत्तुं अन्नत्थ पविट्ठो । उज्जमंति तम्हा अम्हे वि उज्जमामो । अह पुण जो अभिमुहेण णत्थेत्थसारण त्ति काउं निप्फिडित्ता आगओ इमं पेच्छइ -
इत्थ वि मेराहाणी, एते वि हु सार वारणामुक्का । अन्ने वयइ अभिमुहो, तप्पच्चयनिज्जराहाणी ॥४४६३॥ जहि नत्थि सारणा वारणा य पडिचोयणा य गच्छम्मि ।
सो उ अगच्छो गच्छो, संजमकामीण मोत्तव्वो ॥४४६४॥ "इत्थ वि मेरा०" ["जहिं नत्थि०"] गाहा । कण्ठ्या । अयमपरो उ विकप्पो, पुव्वावरवाहय त्ति ते बुद्धी । लोए वि अणेगविहं, नणु भेसज मो रुजोवसमे ॥४४६५॥ "अयमपरो०" गाहा । प्रायश्चित्तप्रकार इत्यर्थः । सेसं कण्ठ्यम् । वीयार साहु संजइ, निगम घडा राय संघ सहिते तु ।
लहुगो लहुगा गुरुगा, छम्मासा छेद मूल दुगं ॥४४६६॥
"वीयार०" गाहा । आयरियं सण्णाभूमिए आगयं न अब्भुट्टेति मासलहुं, साहूहिं समं :: (चतुर्लघु) संजईहिं समं ::: । (षड्गुरु), निगमेहि समं छेदो, घडाए मूलं, संघेण अणवट्ठो, रन्ना पारंचिओ । अब्भुट्ठाणं ति गयं ।
इदाणिं वंदणं
देसिय राइय पक्खिय, चाउम्मासे तहेव वरिसे य ।
लहु गुरु लहुगा गुरुगा, वंदणए जाणि य पदाणि ॥४४६७॥ १. अत्र मलवृत्तौ चतुर्गुरु प्रायश्चित्तं निर्दिष्टमस्ति ।
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४४६२-४४७३] तइओ उद्देसो
आयारियाइचउण्हं, तवकालविसेसियं भवे एयं ।
अहवा पडिलोमेयं, तवकालविसेसओ होइ ॥४४६८॥ "देसिय०" अस्य व्याख्या
दुगसत्तगकिइकम्मस्स अकरणे होइ मासियं लहगं ।
आवासगविवरीए, ऊणऽहिए चेव लहुओ उ ॥४४६९॥
"दुगसत्तग०" गाहा । बेसत्तगा चोद्दस- पुव्वण्हे अवरण्हे य । किइकम्म चोद्दस देवसिए राइए य वंदणं न देंति मासलहुं । पक्खिय वंदयाणि न देंति मासगुरुं चेव । चाउम्मासिए :: (चतुर्लघु), संवच्छरिए' :: । (चतुर्गुरु) । “आवासगविवरिए" त्ति खामेमि खमासमणो ! जइ राइयं देवसियं भणंति [देवसियं] वा राइयं भणंति, एवं विवरीयं पक्खियवंदणए खामेमि पक्खियं ति भाणेयव्वं, जइ देवसियं भणइ मासलहुं, एवं चाउम्मासियं चाउम्मासिए, {एवं चाउम्मासियं} संवच्छरिए संवच्छरियं । अहवा देवसिया काउसग्गा राइयं करेइ, राइया वा देवसियं करेइ । “उणऽहिए चेव" ऊणया वंदणयं देवसिय-राइय-पक्खिय-चाउम्मासिय वरिसेसु जं वंदणयपरिमाणं तओ ऊणाऽहिए "वंदणए, जाणि य पदाणिं" ति वंदणग दोसा अणाढियादीणं दोसाणं पच्छित्तं भण्णिहि त्ति -
दुओणयं अधाजातं, कितिकम्मं बारसावयं ।
चउसिरं तिगुत्तं च, दुपवेसं एगनिक्खमणं ॥४४७०॥
"दुओणयं०" गाहा । एएसु वि ऊणऽधियं । वंद[ण]ए जाणिय पदाणिं ति । वंदणगदोसा
अणाढियं च थद्धं च, पविद्धं परिपिंडियं । टोलगइ अंकुसं चेव, तहा कच्छभरिंगियं ॥४४७१॥ मच्छुव्वत्तं मणसा, य पउटुं तह य वेइयाबद्धं । भयसा चेव भयंतं, मित्ती गारव कारणा ॥४४७२॥ तेणियं पडिणियं चेव, रुटुं तज्जियमेव य । सढं च हीलियं चेव, तहा विप्पलिउंचियं ॥४४७३॥
१. ब प्रते: पत्राणि समाप्तानि । इतोऽग्रिमाणि पत्राणि श्लिष्टानि सन्ति ।
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३२
विसेस
दिट्ठमदिट्ठे च तहा, सिंगं च करमोअणं । आलिमणालिट्ठ, ऊणं उत्तरचूलियं ॥ ४४७४॥ मूयं च ढड्डरं चेव, चुडलिं च अपच्छिमं । बत्तीसदोसपरिसुद्धं, किइकम्मं पउंजए ॥४४७५॥ आयकरणं आढा, तव्विवरीयं अणाढियं होइ । दव्वे भावे थद्धो, चउभंगो दव्वत्तो भइतो ॥४४७६॥ पविद्धमणुवयारं, जं अप्पितो ण जंतितो होति । जत्थ व तत्थव उज्झति, कतकिच्चो वक्खरं चेव ॥४४७७॥ परिपिँडिए व वंदइ, परिपिंडियवयण करणओ वा वि । टोलो व्व उप्फिडतो, ओसक्कऽहिसक्कणं दुहओ ॥४४७८॥ उवगरणे हत्थम्मि व, घित्तु णिवेसेति अंकुसं बिंति । ठितविट्ठरिंगणं जं, तं कच्छभरिंगियं नाम ॥४४७९॥ उट्ठिते णिवेसंतो, उव्वत्तति मच्छउ व्व जलमज्झे । वंदिउकामो वऽण्णं, झसो व्व परियत्तती तुरियं ॥ ४४८० ॥ अप्प परपत्तिएणं, मणप्पदोसो अणेगउद्वाणो । पंचेव वेइयाओ, भयं तु णिज्जूहणाईयं ॥ ४४८१॥ भयति भयस्सति व ममं, इइ वंदति ण्होरगं णिवेतो । एमेव य मेत्तीए, गारव सिक्खाविणीतोऽहं ॥४४८२॥ नाणाइतिगं मुत्तुं कारणमिहलोगसाहगं होइ । पूयागारवहेउं, णाणग्गहणे वि एमेव ॥४४८३॥ आयरतरेणं हंदि, वंदामि णं तेण पच्छ पणियस्सं । वंदणगमोल्लभावो, ण करिस्सइ मे पणयभंगं ॥४४८४॥
[ किइकम्मपगयं
हाउं परस्स चक्खुं, वंदंते तेणियं हवइ एतं । तेणो इव अत्ताणं, गूहइ ओभावणा मा मे ॥४४८५॥
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३३
भासगाहा-४४७४-४४९७ ] तइओ उद्देसो
आहारस्स उ काले, णीहारुस्सा वि य होइ पडिणीयं । रोसेण धमधमेंतो, जं वंदति रुट्ठमेयं तु ॥४४८६॥ न वि कुप्पसि न पसीयसि, कट्ठसिवो चेव तज्जियं एयं । सीसंगुलिमादीहिं व, तज्जेति गुरुं पणिवयंतो ॥४४८७॥ वीसंभट्ठाणमिणं, सब्भावजढे सढं हवइ एतं । कवडं ति कायव्वं ति य, सढया वि य होंति एगट्ठा ॥४४८८॥ गणि ! वायग ! जिट्टज्ज ! त्ति हीलियं किं तुमे पणमितेण । देसीकहवित्तंते, कधेति दरवंदिए कुंची ॥४४८९॥ अंतरितो तमसे वा, ण वदती उ दीसंतो । एयं दिट्ठमदिटुं, सिगं पुण कुंभगणिवातो ॥४४९०॥ करमिव मन्नइ दितो, वंदणगं आरहंतिय करु त्ति । लोइयकरस्स मुक्का, न मुच्चिमो वंदणकरस्स ॥४४९१॥ आलिट्ठमणालिट्टे, रयहर सीसे य होति चउभंगो । वयण करणेहिं ऊणं, जहन्नकाले व ससेहिं ॥४४९२॥ दाऊण वंदणं मत्थएण वंदामि चूलिया एसा । तुसिणी आवत्ते, पुण कुणमाणो होइ मूयं तु ॥४४९३॥ उच्चसरेणं वंदइ, ढङ्कर एयं तु होइ बोधव्वं । चुडुलि व्व गिण्हिऊणं, रयहरणं होइ चुडुलिओ ॥४४९४॥ थद्धे गारव तेणिय, हीलिय रुट्ठ लहुगा सढे गुरुगो । दुट्ठ पडिणीय तज्जित, गुरुगा सेसेसु लहुगो तु ॥४४९५॥ आयरियउवज्झाए, काऊणं सेसगाण कायव्वं । उप्परिवाडी मासिग, मदरहिए तिण्णि य थुतीओ ॥४४९६॥ जा दुचरिमो त्ति ता होइ वंदणं तीरए पडिक्कमणे । आइण्णं पुण तिण्हं, गुरुस्स दुण्हं च देवसिए ॥४४९७॥
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३४ विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं "अणाढियं०" ["मच्छुव्वत्तं०" "तेणियं०" "दिट्ठमदिटुं०" "मूयं च०" "आयकरणं०" "पविद्ध०" "परिपिंडिए०" "उवगरणे०" "उटुिंत०" "अप्प०" "भयति०" "नानाइ०" "आयरतरेणं०" "हाउं०" "आहारस्स०" "न वि०" "वीसंभ०" "गणि०""अंतरितो०""करमिव०""आलिट्ठ०" "दाऊण०""उच्च०" "थद्धे०" "आयरिय०" "जा दु०"] गाहाओ वक्खाणसिद्धाओ । “दव्वओ भइउ' त्ति वाएण से पडिग्गहिया टोला-तिड्डा “अणेगथद्धाणि" त्ति बहुविहा अप्पत्तियस्स ठाणा । "दुचरिमो०" त्ति । जाव दोण्णि जणा अवसिट्ठा आचिन्नं गुरुस्स अन्नेसिं च दोहं ।
धिइ संघयणादीणं, मेराहाणिं च जाणिउं थेरा । सेह अगीतट्ठा वि य, ठवणा आइण्णकप्पस्स ॥४४९८॥ असढेण समाइण्णं, जं कत्थई कारणे असावज्जं । ण णिवारियमण्णेहि य, बहुमणुमयमेतमाइण्णं ॥४४९९॥ वियडण पच्चक्खाणे, सुए य रादीणिगा वि हु करिति । मज्झिल्ले न करिती, सो चेव करेइ तेसिं तु ॥४५००॥ थुइमंगलम्मि गणिणा, उच्चारिते सेसगा थुती बेंति । पम्ह?मेरसार, विणयो य ण फेडितो एवं ॥४५०१॥
"धिइ०" ["धिइ०" "असढेण." "वियडण०" "थुइमंगलम्मि०"] गाहा । पक्खियाईसु जइ आयरिओ ओमो तहा वि सो चेव तिन्नि थुइओ ने(दे)इ देवसियराइएसु वि, जया आयरिएण आढत्तं थुइमंगलं, ताहे सेसगा आढवेति । किं कारणं ? अविणओ । पढमं आरंभंतस्स किंचि सामायारी काइ विस्सरिया तं संभरित्ता भण्णिहिंति । इहरा रोलेणं ण संभरिज्जा ।
अन्नेसिं गच्छाणं, उवसंपन्नाण वंदणं तहियं । बहुमाण तस्स वयणं, ओमे वाऽऽलोयणा भणिया ॥४५०२॥
"अन्नेसिं०" गाहा । जे अन्नगच्छेल्लया आयरिया राइणियतरा सुत्तत्थनिमित्तं ओमराइणियं उवसंपन्ना ते वि वंदणयं आलोयण पच्चक्खाणं जस्सेव उवसंपन्ना तस्सेव करेंति बहुमाणं च करेंति तस्स आणाए चिटुंति । कस्स पुण किइकम्मं कायव्वं ? उच्यते
सेढीठाणठियाणं, कितिकम्मं बाहिराण भयितव्वं ।
सुत्तऽत्थ जाणएणं, कायव्वं आणुपुव्वीए ॥४५०३॥ १. अणेगउट्ठाणो इति भाव्यम् ? ।
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३५
भासगाहा-४४९८-४५११] तइओ उद्देसो
सेढीठाणठियाणं, कितिकम्मं सेढि इच्छिमो णाउं । तम्हा खलु सेढीए, कायव्वं परूवणा इणमो ॥४५०४॥ पुव्वं चरित्तसेढिठियस्स पच्छाठिएण कायव्वं । सो पुण तुल्लचरित्तो, हविज्ज ऊणो व अहिओ वा ॥४५०५॥ निच्छयओ दुन्नेयं, को भावे कम्मि वट्टई समणो । ववहारओ य कीरइ, जो पुव्वठिओ चरित्तम्मि ॥४५०६॥ ववहारो वि हु बलवं, जं छउमत्थं पि वंदई अरिहा । जो होइ अणाभिन्नो, जाणतो धम्मयं एयं ॥४५०७॥ केवलिणा वा कहिए, अवंदमाणो व केवलिं अन्नं । वागरणपुव्वकहिए, देवयपूयासु व मुणंति ॥४५०८॥
"सेढीठाणठियाणं०" ["सेढी०" "पुव्वं चरित्त०" "निच्छयओ०" "ववहारो वि हु०" "केवलिणा वा०"] गाहा । [सेढि] संजमसेढि त्ति वा एगटुं । संजमसेढीए ठियाणं किइकम्मं कायव्वं अट्ठियाण भणियं (भइयं) सेढीए जाणणाहेउं सेढी परूविज्जइ । तीस्से इमाणि दाराणि ।
अविभागपलिच्छेया, ठाणंतर कंडए य छट्ठाणा । हिट्ठा पज्जवसाणे, बुद्धी अप्पाबहुं जीवा ॥४५०९॥ "अविभाग०" गाहा । जीवपयस्स
आलाव गणण विरहियमविरहियं फासणापरूवणया । गणणपय सेढि अवहार भाग अप्पाबडं समया ॥४५१०॥
"आलाव गणण०" गाहा । एएसिं दाहिं कंटगपाढो अमुतगतव्वो' । अविभाग पलिच्छेदस्स इमे एगट्ठिया ।
अविभागपलिच्छेदो, चरित्तपज्जव-पएस-परमाणू । परमाणुस्स परूवण, चउव्विहा भावओऽणंता ॥४५११॥
"अविभागपलिच्छदो०" गाहा । अविभागपलिच्छेदि त्ति वा चरित्तपज्जवत्तिया पदेसु त्ति वा परमाणु त्ति वा एगटुं । परमाणुस्स चउव्विहा परूवणा दव्वादी । दव्वपरमाणू वावहारिओ सत्तेण सुत्तिक्खेण वि तित्तुं भेत्तुं वज्जाण किर सक्का तं परमाणू सिद्धा वयंति । आदि पमाणेणं खेत्ते आगासपएसो, काले समयो, भावए परमाणू चरित्तपज्जवो । ते पुण
१. अणुगंतव्वो इति भाव्यम् ? । २. व जो ण किर सक्को इति भाव्यम् ? ।
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं चरित्तपज्जवा केवइया होज्ज ? जावतिया लोगागासस्स अलोगागासस्स य आगासपएसा एएहितो वि अणंतगुणचरित्तसेढिपज्जवा । एतदेवार्थं -
ते कित्तिया पएसा, सव्वागासस्स मग्गणा होइ । ते जत्तिया पदेसा, अविभाग तओ अणंतगुणा ॥४५१२॥ "ते कित्तिया०" गाहा । कण्ठ्या । एवं चरित्तसेढिं, पडिवज्जइ हिट्ठ कोइ उवरिं वा । जो हिट्ठा पडिवज्जइ, सिज्झइ नियमा जहा भरहो ॥४५१२॥
"एयं चरित्तसेटिं०" गाहा । जा पुण एसा चरित्तसेढी परूविया एवं कोवि उवरि पडिवज्जइ कोइ हेट्ठा, जो हेट्ठिल्लेसु संजमट्ठाणेसु पडिवज्जइ सो तेणेव पडिग्गहणेणं णियमा सिज्झइ जहा भरहराया ।
मज्झे वा उवरिं वा, नियमा गमणं तु हिट्ठिमं ठाणं ।
अंतोमुहुत्त वुड्डी, हाणी वि तहेव नायव्वा ॥४५१४॥
"मज्झे वा०" गाहा । जो पुण मज्झे उवरिं वा पडिवज्जइ सो नियमा हेट्ठिल्लाणि वज्जइ अवस्सं सव्वाणि संजमठाणाणि फासेऊण सिज्झियव्वं । सा पुण अंतोमुहुत्तिया वड्डी वा हाणी
वा।
सेढीठाणठियाणं, किइकम्मं बाहिरे न कायव्वं । पासत्थादी चउरो, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥४५१५॥
"सेढीठाण०" गाहा । जे एयाए सेढीए ठिया तेसिं किइकम्मं बाहिं पि ताण ण कायव्वं । के पुण ते संजमठाणेणं बाहिं ठिया ? उच्यते-पासत्थोसन्नगिहत्थअन्नतित्थिया। एएसिं पच्छित्तं पुव्ववन्नियं । 'आणादिणो दोसा' 'चउरो' त्ति भण्णिहिति । सीसो पुच्छइ -
लिंगेण निग्गतो जो, पागडलिंगं धरेइ जो समणो । किध होइ णिग्गतो त्ति य, दिटुंतो सक्करकुडेहिं ॥४५१६॥
"लिंगेण०" गाहा । जेण लिंगं मुक्कं एस ताव नियमा न वट्टइ चरित्तसेढीए चेवेतं । जो पुण लिंगं धरेइ सो कहं चरित्तसेढीओ निग्गओ भवति ? ततश्चासावन्द्यः१ को वा तस्स दोसो भवति ? एत्थ आयरिओ दोहिं सक्करउडेहि दिटुंतं करेइ । रन्ना दोन्नि पुत्तया सक्करकोसाएणं भरेत्ता मुद्देत्ता दोण्हं पुरिसाणं दिण्णा 'सारक्खह, जया हं मग्गेज्ज तया देज्जह' । तत्थेक्केणं -
१. ततश्चासावद्यः अ ड ।
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
६३७
भासगाहा-४५१२-४५२२] तइओ उद्देसो
दाउं हिट्ठा छारं, सव्वत्तो कंटियाहि वेढित्ता । सक डमणाबाधे, पालेति ति संझमिक्खंतो ॥४५१७॥ मुदं अविद्दवंतीहिं कीडियाहिं स चालणी चेव । जज्जरितो कालेणं, पमायकुडए निवे दंडो ॥४५१८॥ निवसरिसो आयरितो, लिंगं मुद्दा उ सक्कारा चरणं ।
पुरिसा य होंति साहू, चरित्तदोसा मुयिंगाओ ॥४५१९॥
"दाउं हिट्ठा छारं०" ["मुहं अविद्दवंतीहिं०" "निवसरिसो०"] गाहा । बीइएणं कीडियानगरस्स अदूरे ठविओ, अंतरंतरे मुद्दे पलोएइ । कीडियादी गंधेणं हे?ओ चालिणी जहा जज्जरिओ । सक्करुक्कोसा सा सव्वे खइया । अन्नया रन्ना मग्गिया आणिए उब्भिन्ने रित्तो दिट्ठो, सो दंडिओ । इयरो पूइओ । एस दिटुंतो । इमो उवणओ । रायत्थाणिया तित्थगरा, मणूसत्थाणिया साहू, सक्करत्थाणीयं चरित्तं, घडत्थाणीओ आया, मुद्दत्थाणीयं रयहरणं, कीडियत्थाणीया अवराहपडा, दंडत्थाणीया दुग्गई परलोए । पूयत्थाणिओ सग्गो मोक्खो य । एवं चरित्तं गलइ सइ वि रयहरणे । सो पुण कालेण वा चरित्ताओ भण्णइ सज्जं वा तत्थ कालेणं -
एसणदोसे सीयइ, अणाणतावी ण चेव वियडेइ ।
णेव य करेइ सोधि, ण त विरमति कालतो भस्से ॥४५२०॥ 'एसणदोसे०" गाहा । मूलगुणपडिसेवी सज्जं भस्सइ । मूलगुण उत्तरगुणे, मूलगुणेहिं तु पागडो होइ । उत्तरगुणपडिसेवी, संचयऽवोच्छेदतो भस्से ॥४५२१॥ अंतो भयणा बाहिं, तु निग्गते तत्थ मरुगदिटुंतो । संकर सरिसव सगडे, मंडव वत्थेण दिलुतो ॥४५२२॥
"मूलगुण उत्तरगुणे०" ["अंतो भयणा०"] गाहा । तत्थ जो मूलगुणपडिसेवओ सो पागडं नज्जइ । जहा सज्जं चरित्ताओ भस्सइ । जो पुण उत्तरगुणपडिसेवगो सो पुण जहाकालेण भस्सइ । एत्थ आयरिया संकरदिटुंतं करेंति । आरामो सारणीए पाइज्जइ ता एयं वहंतीए एगंतणं सयं लग्गं, अन्नं पि लग्गं, अन्नं पि तत्थेव लग्गं । एवं पब्भाहि लग्गतिहिं संचओ जाओ । तत्थ तेण आश्रयेण चिक्खल्लधूलीय संचओ जाओ । तेण संचएणं तं पाणियं रुद्धं अन्नओ पवूढं, ताहे
१. पडलोए अ इ ।
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं सो आरामो सुक्को । एवं अभिक्खं उत्तरगुणपडिसेवाए तं चरित्तं अचरित्तीभवइ ।
सरिसवेहिं सगडे पक्खिप्पमाणे होहिति सो सरिसवो जो न तं सगडं भज्जीहिति । एवं मंडवो वि । वत्थे एकं तेल्लपिंडं लग्गं । तत्थ रेणू लग्गो । अन्नत्थ वि ओगासे तेल्लबिंदू पडिओ एवं पब्भाहिं लग्गंतेहिं असोहिज्जंते य सव्वं तं सुद्धं वत्थं मलिणीभूतं । एवं सुद्धं चरित्तं उत्तरगुणपडिसेवाहिं अचिरत्तीभवइ । जो सेढीए अंतो ठितो तस्स किइकम्मं कप्पेज्ज' वा, जो पुण बाहिं चरित्तसे ढीए पत्थिओ तस्स किइकम्मं न कायव्वं । किं कारणं गरहियं ? मरुगदिद्रुतो -
पक्कणकूले२ वसंतो सउणीपारो३ वि गरहिओ होइ । इय गरहिया सुविहिया मज्झे वसंता कुसीलाणं ॥ पक्कणकुले वसंतो, सउणीपारो वि गरहिओ होइ । इय गरहिया सुविहिया, मज्झि वसंता कुसीलाणं ॥४५२३॥ "पक्कणकुले वसंतो सउणीपारो०" एस दिटुंतो । इमो उवणओसंकिन्नवराहपदे, अणाणुतावी अ होइ अवरद्धे । उत्तरगुणपडिसेवी, आलंबणवज्जिओ वज्जो ॥४५२४॥
"संकिन्न०" गाहा । संकिण्णो नाम बहूहिं अवराहपडेहिं अंतरगुणा अवराहपडेसु वट्टइ ते य काउं नाणुतप्पइ - हा ! दुट्ठकयं । निस्संको निद्दओ पवत्तइ । आलंबणं णाणातीणि तेहिं वज्जिओ य स कीइकम्म वज्जणीओ । आह चोयकः - अत्थादापन्नं आलंबणं सहिओ उत्तरगुणपडिसेवमाणो वि पुज्जो । आयरिओ भणइ - न केवलं उत्तरगुणपडिसेवी वि आलंबणसहिओ पुज्जो । जहा" -
हेवाणठितो वी, पावयणि गणट्टयाए अघरे उ । कडजोगि जं निसेवइ, आदिणिगंठो व्व सो पुज्जो ॥४५२५॥ कुणमाणो वि य कडणं, कतकरणो णेव दोसमन्भेति । अप्पेण बहुं इच्छइ, विसुद्ध आलंबणो समणो ॥४५२६॥ संजमहेउं अजतत्तणं पि ण हु दोसकारगं बिंति । पायण वोच्छेयं वा, समाहिकारो वणादीणं ॥४५२७॥
१. करेज्जेज्ज ड । २. = मातङ्गगृहं मलवृ । ३. = द्विजः चतुर्दशविद्यापारगामी मलवृ । ४. एषा गाथा चूर्णिकृता पृथगुपन्यस्ता । ५. कहं इति सम्भाव्यते ? ।
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५२३-४५३२] तइओ उद्देसो
"हेवाण." ["कुणमाणो वि०" "संजमहेउं०"] गाहा । हेट्ठिएहिं संजमठाणेहि वट्टइ। कडयोगी नाम गीतत्थो आयरिओ । आदिनियंठो पुलागो । लद्धीपुलागस्स इमेरिसी सत्ती सा चक्कवट्टीखंधावारं पि थंभेज्ज विणासेज्ज वा कुल-गण-संघकज्जेसु । जहा अभिवायणाईसु आलोइयपडिक्कंतो सुद्धो, महानिज्जरो सो । सेढीए चेव ठिओ । सेढि त्ति वा सीम त्ति वा एगटुं। चोयगो भणइ -
तत्थ भवे जति एवं, अण्णं अण्णेण रक्खए भिक्खू ।
असंजया वि एवं, अन्नं अन्नेन रक्खंति ॥४५२८॥ "तत्थ०" गाहा । कण्ठ्या । आयरिओ भणइन ह ते संजमहेडं, पालिंति असंजता अजतभावे । अच्छित्ति-संजमट्ठा, पालिंति जती जतिजणं तु ॥४५२९॥ कुणइ वयं धणहेउं, धणस्स धणितो उ आगमं णाउं । इय संजमस्स वि वतो, तस्सेवऽट्ठा ण दोसाय ॥४५३०॥
"न हु ते०" ["कुणइ वयं०"] गाहा । न ते असंजया संजमहेउं भरंति पोषंतीत्यर्थः । तान् असंजमभावव्यवस्थितान् गृहस्थानित्यर्थः । संजया पुण अव्वोच्छित्तिनिमित्तं संजमट्ठा य पालेंति । सेसाओ गाहाओ कंठाओ अतिप्रशस्तत्वादिदंमादिसुते'
तुच्छममलंबमाणो, पडति णिरालंबणो य दुग्गम्मि । सालंब निरालंबे, अह दिटुंतो णिसेवंते ॥४५३१॥
"तुच्छमवलंबमाणो०" गाहा । कण्ठ्या । हेट्टा भणियं चउरो भण्णिहिति [गा० ४५२५] । अस्य व्याख्या -
सेढीठाणे सीमा, कज्जे चत्तारि बाहिरा होति । सेढीठाणे दुयभेययाएँ चत्तारि भइयव्वा ॥४५३२॥
"सेढीठाणे०" गाहा । एईए संजमसेढीए वट्टमाणो चत्तारि जणा कज्जे बाहिरा होति । तं कज्जं दुविहं वंदणकज्जं कज्जकज्जं च । वंदणाकज्जं दुविहं - अब्भुट्ठाणं किइकम्मं च । कज्जकज्जं कुलकज्जं च गणकज्जं संघकज्जं । एयम्मि दुविहे कज्जे इमे चत्तारि बाहिरा।
१. मपदिश्यते ?।
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४० विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं पत्तेयबुद्ध जिणकप्पिया य सुद्धपरिहारऽहालंदे । एए चउरो दुगभेदयाएँ कज्जेसु बाहिरगा ॥४५२३॥ "पत्तेयबुद्ध०" गाहा । “दुय भेदयाए''त्ति दुविहे कज्जे । गच्छम्मिणियमकज्जं, कज्जे चत्तारि होंति भइयव्वा । गच्छपडिबद्ध आवण्ण पडिम तह संजतीतो य ॥४५३४॥
"गच्छम्मि०" गाहा । नियमा कज्जं नाम जं अवस्सं कायव्वं कुलादिकज्जं, जं संघो न सक्केइ काउं, ताहे इमेव करेंति गच्छ पडिबद्धा अहालंदिया, ते ओमस्स वि करेंति आयरियस्स वंदणयं । आवण्ण परिहारिया, पडिमापडिवन्ना संजईओ य एएसिं कीरइ न वा, ते वि धारेंति वा न वा दुविहमवि कज्जं । एवं अंतोसेढिए भयणा भणिया । अहवा इमा -
अंतो वि होइ भयणा, ओमे आवण्ण संजतीओ य । बाहिं पि होइ भयणा, अतिवालगवायगे सीसा ॥४५३५॥ आलोयण सुत्तट्ठा, खामण ओमे य संजतीसुं च ।
आवण्णो कज्जकज्जं, करेइ ण य वंदती अगुरुं ॥४५३६॥
"अंतो वि०" गाहा । वंदनं प्रतीत्य ओमराइणीओ सियं वंदिज्जइ सिय न वंदिज्जइ। संजईओ न वंदिज्जंति कारणे वंदिज्जेज्ज । जइ संजई पहुस्स ता महल्ली अपुव्वसुयखंधं धरेंति तं च वोच्छिज्जइ, ताहे तीसे सकासाओ घेप्पइ तत्थ फेट्टावंदणएणं वंदिज्जइ उद्दिस्सइ । एतदेवार्थम् - "आलोयण सुत्तट्ठा०' गाहा । कण्ठ्या ।
इदाणिं बाहिं पि होइ भयणा । अइपीलग वायगो जहा - पेसविया पच्चंतं, गीतासति खित्तपेहग अगीया । पेहियखित्ता पुच्छंति, वायगं कत्थ रणे त्ति ॥४५३७॥ ओसक्कंते दटुं, संकच्छेती उ वातगो कुविओ । पल्लिवति कहण रुंभण, गुरु आगम वंदणं सेहा ॥४५३८॥
"पेसविया पच्चंतं०" ["ओसक्कंते०"] गाहाद्वयम् । जहा-तेणं इया (अइ) बालगवाइएणं तस्स आयरियस्स सीसा बंधाविया - न वंदिओ त्ति काउं अन्नेहिं वंदणयं काउं मोइया-सेहे त्ति काउं सीस त्ति ।
१. नास्ति अड।
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४१
भासगाहा-४५३३-४५४३] तइओ उद्देसो
अहवा लिंगविहाराओ पच्चुयं पणिवयत्तु सीसेणं । भणति रहे पंजलिओ, उज्जम भंते ! तवगुणेहिं ॥४५३९॥
"अहवा०" गाहा । आयरिओ ओसन्नो गिहत्थो वा सो पण्णविज्जइ तस्स अप्पसागारिए सीसो पाएसु वि पडइ एरिसे कारणे कीरइ
उप्पन्ने कारणम्मि, कितिकम्मं जो न कुज्ज दुविहं पि । पासत्थादीयाणं, उग्घाया तस्स चत्तारि ॥४५४०॥
"उप्पन्ने कारणम्मि०" गाहा । अइयाबालगवाइयादीणं कारणे जइ न करेइ तं चेव पच्छित्तं ।
दुविहे किइकम्मम्मि, वाउलिया मो णिरुद्धबुद्धीया ।
आतिपडिसेहितम्मि, उवरि आरोवणा गुविला ॥४५४१॥
"दुविहे." गाहा । सीसो भणइ–दुविहे वि अब्भुट्ठाणे किइकम्मे व्याकुलितास्माकं मतिः, कं पुण पुव्वं भणियं पासत्थाईणं दुविहं पि किइकम्मं न वट्टइ काउं आरोवणा य गुविला निद्दिट्ठा दोसा य उवरिं उदीरिया । इदाणि पुणो भणह - अइबालगवायगदिटुंतो अवंदंतस्स दोसा तम्हा वंदियव्वा । एवं व्याकुलितानां निरुद्धा बुद्धिनष्टा इत्यर्थः । आयरियो भणइ - न वट्टइ वंदिउं, किं पुण?
गच्छ परिरक्खणट्ठा, अणागतं आउवायकुसलेण । एवं गणाधिवतिणा, सुहसीलगवेसणा कुज्जा ॥४५४२॥
"गच्छ परिक्खणट्ठा०" गाहा । 'गच्छो सारक्खितो होउ' त्ति अणागयं पुव्वमेव गच्छपरिपालणमेव आयं बहुविहं कारणं असिवोमायरियासु पडितप्पंति तस्मिन्नुपाय आयुवायस्तस्य कुशलेन आयुवायकुसलेन । अहवा अवाओ जहा बंधाविया जहा एयाणि आउहायाणि अणागयं दट्टण गणाहिवइणा सुहसीलगवेसणा कज्जा । सुहं सीलयंति एते सुहसीला सुखगवेसगा इत्यर्थः । तेसिं गवेसणा कायव्वा उदंत वट्टमाणी इत्यर्थः । एते सयच्छंतिरे अम्ह तवस्सी होंतगा एत्था ते ममत्तं करेंति । कहिं पुण कायव्वा ?
बाहिं आगमणपहे, उज्जाणे देउले सभाए वा । रच्छ उवस्सय बहिया, अंतो जयणा इमा होइ ॥४५४३॥
१. उप्पन्न मुच । २. इष्टा अ ड । ३. संपझंति अ ड ।
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४२ विसेसचुण्णि
[किइकम्मपगयं "बाहिं आगमणपहे०" गाहा । तेसिं इमं कायव्वं
मुक्कधुरा संपागड, अक्किच्चे चरण करण परिहीणे । लिंगावसेसमित्ते, जं कीरइ तारिसं वोच्छं ॥४५४४॥ वायाए नमोक्कारो, हत्थुस्सेहो य सीसनमणं च । संपुच्छणऽच्छणं छोभवंदणं वंदणं वा वि ॥४५४५॥ जइ नाम सूइओ मि, त्ति वज्जितो वा वि परिहरति कोयी । इति वि हु सुहसीलजणो, परिहज्जो अणुमती मा य ॥४५४६॥ लोए वेदे समए, दिट्टो दंडो अकज्जकारीणं । दम्मति दारुणा वि हु, दंडेण जहावराहेण ॥४५४७॥ वायाएँ कम्मुणा वा, तह चिट्ठति जह ण होति से मन्नु । पस्सति जतो अवायं, तदभावे दूरतो वज्जे ॥४५४८॥ एताइँ अकुव्वंतो, जहारिहं अरिहदेसिए मग्गे । न भवति पवयणभत्ती, अभत्ति मंतादिया दोसा ॥४५४९॥
"मुक्कधुरा०" ["वायाए०" "जइ नाम" "लोए वेदे०" "वायाए०" "एताइं०"] गाहाओ कण्ठ्याओ । तं च पुरिसं इमेसु जाणेज्जा ।
परिवार परिस पुरिसं, खित्तं कालं च आगमं नाउं । कारणजाते जाते, जहारिहं जस्स कायव्वं ॥४५५०॥ "परियाग'०' गाहा । परिवारो से सुविहितों, परिसगतो साहती व वेरग्गं । माणी दारुणभावो, णिसंस पुरिसाधमो पुरिसो ॥४५५१॥ लोगपगतो निवे वा, अहवण रायादिदिक्खितो होज्जा । खित्तं विहमादि अभावियं व कालो यऽणाकालो ॥४५५२॥
१. परिवार ।
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५४४-४५५३] तइओ उद्देसो
६४३ दंसण नाण चरितं, तव विनयं जत्थ जत्तियं जाणे । जिणपन्नत्तं भत्तीइ पूयए तं तहिं भावं ॥४५५३॥
"परिवारो०" ["लोगपगतो." "दंसण."] गाहा । तओ जहारिहं विनयं करेज्ज खेत्त-कालाइ पडुच्च आयं जाणेज्ज आगमगहणेणं भावो गहिओ । एएसिं वक्खाणं गाहासिद्धं।
[किइकम्मपगयं समत्तं]
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४४
[अंतरगिहठाणाइपगय
विसेसचुणि
[अंतरगिहठाणाइपगयं] [सुत्तं] नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अंतरगिहंसि चिट्ठित्तए वा निसीयत्तए वा जाव काउस्सग्गं वा ठाणं ठाइत्तए । अह पुण एवं जाणिज्जा-वाहिए जराजुण्णे तवस्सी दुब्बले किलंते मुच्छिज्ज वा पवडिज्ज वा, एवं से कप्पति अंतरगिहंसि चिट्ठित्तए वा जाव ठाणं ठाइत्तए ॥३-१९॥
'नो कप्पति उभयस्स वि अंतरागिहंसि चिट्ठित्तए वा' सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सम्बन्धः
रायणिओ य अहिगतो, स चावि थेरो अणंतरे सुत्ते । तस्संतराणि कप्पंति चिट्ठणादीणि संबंधो ॥४५५४॥ सब्भावमसब्भावे, दुण्ह गिहाणंतरं तु सब्भावे । पास पुरोहड अंगण, मज्झम्मि य होतऽसब्भावं ॥४५५५॥ "राइणिओ०" गाहा । कण्ठ्या । “सब्भावमसब्भावे०" गाहा ।
अंतरं दुविहं - सब्भावअंतरं असब्भावअंतरं च । सब्भावअंतरं जे दोण्ह गिहाण अंतरं सब्भावअंतरं२ । गिहस्स पासे पुरोहडे अंगणे गिहमज्झे एयं३ असब्भावअंतरं । एयं पुण भिक्खाओसहादीणं मग्गणट्ठाए निग्गयस्स । एस सुत्तत्थो ।
निज्जुत्तीवित्थरो इमो
कुटुंतर भित्तीए, निवेसण गिहे तहेव रच्छाए । ठायंतगाण लहुगा, तत्थ वि आणादिणो दोसा ॥४५५६॥ [नि०]
"कुटुंतर०" गाहा । दोण्हं कुड्डाण अंतरे दोण्हं भित्तीण अंतरे किडओ भित्तीए एए सडिय पडिय गिहस्स णवगस्स वा कज्जमाणस्स निवेसणं तियमाईणं गिहाणं आभोए "गिहे त्ति" गिहतरे वा एत्थ ठाइ :: (चतुर्लघु) । इमे दोसा -
खरए खरिया सुण्हा, णटे वट्टक्खुरे व संकिज्जा । खण्णे अगणिकाए, दारे वति संकणा तिरिए ॥४५५७॥
१. निग्गंथाण निग्गंथीण वा मुच । २. असब्भावअंतरं अ ड । ३. एवं अ ।
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५५४-४५६१] तइओ उद्देसो
६४५ "खरए०" गाहा । खरगो, खरिया सुण्हा, वट्टक्खुरे व संका, खन्नं वा खत्तं तत्थ संकिज्जेज्ज एत्थ पच्चइओ अच्छियाइओ, तत्थ गेण्हणादओ दोसा । अगणिक्काइवं वा घरं । अहवा दारेणं अइगंतूण हरियं अचित्तचित्तमीसगं, तत्थ वि संका वाडी वा छिन्ना । अहवा अधरिएण वि लग्गियं हियं होज्जा तत्थ संकेज्जेज्जा, “तिरिए त्ति" तिरिक्खजोणीओ गावी महिसी वा हिया होज्जा तत्थ संकिज्जेज्ज । एक्केक्के गेण्हणादओ दोसा तम्हा न ठाइयव्वं । सुत्तं
इदाणि सुत्तं सुत्तेणेव अववदति अह पुण एवं जाणेज्जा (सू० १९) तवस्सी नाम खमगो दुब्बलो गिलाणो पच्चुट्ठिओ । अहवा तवस्सी चेव तेण विगतॄण दुब्बलो सो चेव किलंतो तेण तवेण कम्मेण । अहवा वाहिणा जराजुन्नो वा । तस्स एवंगुणस्स मुच्छा हवेज्ज पडेज्ज वा । एवं तस्स सव्वाणि वि पदाणि कप्पंति काउं । एस सुत्तत्थो, निज्जुत्ती
उच्छुद्ध सरीरे वा, दुब्बल तवसोसिते व जो होज्जा ।
थेरे जुण्ण महल्ले, वीसंभणवेस हतसंके ॥४५५८॥ [नि०]
"उच्छुद्ध सरीरे वा०" गाहा । तवस्सी खमगो विगिटेण तवेण उच्छूढसरीरो दुब्बलो विस्सामेज्ज, अहवा थेरो "वीसंभण''त्ति एरिसो वीसंभणिज्जो, न एत्थ एरिसे दोसा संभवंति तेण हया संका भवंति । एएहिं कारणेहिं सव्वाणि वि पदाणि करेंतो सुद्धो, अन्नस्स न वट्टइ। इमेण पुण कारणेण हट्ठस्स वि चिट्ठइ । एस य अववादाववादो
अहवा ओसहहेडं, संखडि संघाडए व वासासु । वाघाए वा तत्थ उ, जयणाए कप्पती ठातुं ॥४५५९॥ "अहवा ओसह०" गाहा । अस्य व्याख्या
एगयरं उभयओ वा, अलंभे आहच्च वा उभयलंभो । वसहिं जा णेएगो, ता इअरो चिट्ठई दूरे ॥४५६०॥ "एयतरं०" गाहा । पीसंती ओसहाई, ओसहदाता व तत्थ असहीणो । संखडी असतीकालो, उट्टिते वा पडिच्छंति ॥४५६१॥
"पीसंती ओसहे." गाहा । ओसहाणं पीसणहेउं गया णिग्गया३ ण लब्भंति । णेयणाए ओसहाण वा मग्गणणिमित्तं गया । सो असन्निहिओ भावे तं पडिच्छंति अणणुवेउं । तत्थ जयणाए निहुया अच्छंति न पलोयंति अंतरियाओ वा अंसवा (?) संखडीगया करणेण तत्थ य
१. वृत्तखुरः = तुरङ्गमः मलवृ । २. पडुत्थिओ ड । ३. नास्ति ड । निस्सया अ ।
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४६
विसेसचुणि
[अंतरगिहठाणाइपगय न ताव देसकालो तेण वा पडिच्छहि त्ति भणिया ताहे अन्नं पि पडिच्छंति तम्मि वा तत्थ वि निहुया तहेव अच्छंति । “संघाडए व" त्ति अस्य व्याख्या -
'एगतरं० गाहा । 'एगतरं' भत्तं पाणं वा “अलंभे"त्ति दुल्लभं । तं च लद्धं मत्तओ ण य गहिओ ताहे मत्तगस्स आणणट्ठाए एगो तत्थ अच्छइ जाव बिइओ मत्तयं घेत्तुं एइ । वासं वा पडइ तत्थ वि अणुन्नविऊण जयणाए ठंति । एत्थ गाहा -
वासासु व वासंते, अणुण्णवित्ताण तत्थऽणाबाहे।
अंतरगिहे गिहे वा, जयणाए दो वि चिटुंति ॥४५६२॥ "वासासु व०" गाहा । कण्ठ्या । "वाघाए''त्ति । पडिणीय णिवे एंते, तस्स व अंतेउरे गते फिडिए ।
वुग्गह णिव्वहणाती, वाघातो एवमादीसु ॥४५६३॥
"पडिणीय०" गाहा। पडिणीयो एइ जाव सो वोलेइ भएण वा विलुक्कइ, राया वा एइ पडिच्छइ, जाव वोलेइ अंतपुरं वा निग्गच्छइ । हत्थी वा एइ "वुग्गहे'' त्ति दंडियादिया वा जुज्झता एंति, निव्वहणं वहू-वरं एइ आदिग्रहणेणं गोट्ठिगा गायंता एंति, तत्थ अच्छंताण इमा जयणा
आयाणगुत्ता विकहाविहीणा, अच्छण्ण छण्णे व ठिया व विट्ठा । अच्छंति ते संतमुहा णिविटुं, भजंति वा सेसपदे जहुत्ते ॥४५६४॥ थाणं च कालं च तहेव वत्थु, आसज्ज जे दोसकरे तु ठाणे । ते चेव अण्णस्स अदोसवंते, भवंति रोगिस्स व ओसहाई ॥४५६५॥
"आदाणगुत्ता०" ["थाणं च०" ] वृत्तद्वयम् । आदाणाणि इंदियाणि । सेसं कण्ठ्य म्।
[अंतरगिहठाणाइपगयं समत्तं ]
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५६२-४५६८] तइओ उद्देसो
६४७ [अंतरगिहखाणाइपगयं] [सुत्तं] नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अंतरगिहंसि जाव चउगाहं वा पंचगाहं वा आइक्खित्तए वा विभावित्तए वा किट्टित्तए वा पवेइत्तए वा, नऽन्नत्थ एगणाएण वा एगवागरणेण वा एगगाहाए वा एगसिलोएण वा, से वि य ठिच्चा नो चेव णं अद्विच्चा ॥३-२०॥
"नो कप्पइ उभयस्स वि' अंतरागिहंसि एगगाहं वा दुगाहं वा जाव पंचगाहं वा आइक्खित्तए वा विभावित्तए वा किट्टित्तए वा पवेइत्तए वा" ।
सम्बन्धःअतिप्पसत्तो खलु एस अत्थो, जं रोगिमादीण कता अणुण्णा । अण्णो वि मा भिक्खगतो करिज्जा, गाहोवदेसादि अतो तु सुत्तं ॥४५६६॥ "अतिप्पसत्तो०" गाहा । कण्ठ्या । संहियकड्डणमादिक्खणं तु पदच्छेद मो विभागो उ ।
सुत्तत्थो किट्टणया, पवेतणं तप्फलं जाणे ॥४५६७॥ “संहियकड्डण०" गाहा । आदिक्खणं णाम - व्रतसमितिकषायाणाम्, धारणरक्षणविनिग्रहाः सम्यक् । दण्डेभ्यश्चोपरमो, धर्मः पञ्चेन्द्रियजयश्च ॥ []
एवं ताव आइक्खियं एस धम्मो विभावंतं पंचव्रतानि अष्टौ समितयः, चत्वारः कषाया, वयाणं धारणं, समितीणं रक्खणं, कषायाणां निग्रहो, दण्डत्रयं तेभ्य उपरतिः धर्मः, पंचेन्द्रियजयश्च । एस विभावणा । किट्टणा णाम एएसिं गुणे कित्तेति–पाणाइवातं अकरेंतस्स एस गुणो, एवमादि । पवेयणंति एयस्स फलं स्वर्गो वा अपवर्गो वा । एस सुत्तत्थो । निज्जुत्ती वित्थारेइ
एक्का वि ता महल्ली, किमंग पुण होंति पंचगाहाओ ।
साहणे लहुगा आणादिदोस ते च्चेविमे अण्णे ॥४५६८॥ [नि०]
"एक्का वि ताव०" गाहा । अइ बहुगा किमंग पुण पंचगाहाओ । जो साहइ तस्स मासलहुं, आणादिणो दोसा "ते च्चेव" त्ति जे अंतरागिहंसि तस्स इमे अन्ने दोसा ।।
१. निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा ।
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४८
विसेसचुण्णि
[अंतरगिहखाणाइपगयं गाहा अधीकारग, पोत्थग खररडणमक्खरा चेव । साहारण पडिणत्ते, गिलाण लहुगाइ जा चरिमं ॥४५६९॥ "गाहा अधीकारग" गाहा । अस्य व्याख्या -
भग्गविभग्गा गाहा, भणिइहीणा व जा तुमे भणिता । अद्धं से करेमि अहं, तुमं से अद्धं पसाहेहि ॥४५७०॥ पोत्थगपच्चयपढियं, किं रडसे रासह व्व असिलायं ।
अकयमुह ! फलयमाणय, जा ते लिक्खंतु पंचग्गा ॥४५७१॥ "भग्गविभग्गा०" ["पोत्थगपच्चयपढियं०"] गाहाहि सिद्धा । लहुगादी छग्गुरुगा, तव कालविसेसिया व चउलहुगा ।
अधिकरणमुत्तरुत्तर, एसणसंकाइ फिडियम्मि ॥४५७२॥
"लहुगादी०" गाहा । गाहा अधीकारण :: (चतुर्लघु), पोत्थए :: । (चतुर्गुरु), अक्खरे ::: (षड्लघु), खरो वा जहा ::: । (षड्गुरु) । अहवा चउलहुगा तवकालविसेसिया । "साहरण' त्ति अस्य व्याख्या -
वामद्दति इय सो जाव तेण ता गहिय भोयणा इयरे ।
अच्छंते अंतरायं, एमेव य जो पडिवण्णत्तो ॥४५७३॥
"वामद्दति०" गाहा । जाव सो तेण समयं वामद्दइ उल्लालेइ उत्तरोत्तरेहिं ताव जे अन्ने साहू ण नियट्टा तं पडिक्खंतो अच्छंति गिलाणो कोइ सो तेण पडिणन्नओ - अज्ज ! तव पाउग्गं आणेहामि, जं सो परितावेज्जइ अणगाढादिउद्दाइचरिमंतं । तत्थ एगणादेण वा सुत्तं, तं पि कारणे जइ कोइ पुच्छेज्जा । अपुच्छिएण व वट्टइ, पुच्छिओ जइ न कहेइ मासलहुं दोसा ।
कालाइक्कमदाणे, होइ गिलाणस्स रोगपरिवुड्डी । परितावऽणगाढाती, लहुगाती जाव चरिमपदं ॥४५७४॥ "कालाइक्कम०" गाहा । बितियपदे पुच्छित्ताकिं जाणंति वरागा, हलं जहित्ताण जे उ पव्वइया । एवंविधो अवण्णो, मा होहिइ तेण कहयंति ॥४५७५॥ "किं जाणंति०" गाहा । कण्ठ्या । तम्हा एगणाएण व एगवागरणेण वा कहेयव्वं ।
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५६९-४५८३] तइओ उद्देसो
६४९ एगं नायं उदगं, वागरणमहिंसलक्खणो धम्मो । गाहाहि सिलोगेहि व, समासतो तं पि ठिच्चाणं ॥४५७६॥ [नि०] "एगं नायं०" गाहा । अस्य व्याख्या
नज्जइ अणेण अत्थो, णायं दिटुंत इति व एगद्रं । वागरणं पुण जा जस्स धम्मता होति अत्थस्स ॥४५७७॥
"नज्जइ०" गाहा । 'उदक' इति । एगो साहू एगे जाणंति गाहाणं आगारे समं पंथगओ। सो अगारो सग्गामं पविट्ठो सो य साहू भिक्खवेलाए हिंडतो तस्स घरं पविट्ठो । महिलाए से पुरोकम्मं कयं नेच्छंतो भणिओ - कीस न गेण्हसि ? उदग [समारंभो], न वट्टइ त्ति भणति । एसो अगारो भणति - ज मए समं पंथे पत्तो उदगं देंतिन्नोसि तो किं अन्नत्थ वट्टति? साहू भणति -
पप्पं खलु परिहरामो, अप्पप्पवविज्जओ ण विज्जति हु। पप्पं खलु सावज्जं, वज्जेंतो होइ अणवज्जो ॥४५७८॥ "पप्पं खलु०" गाहा । जहाचिरपाहणतो भगिणिं, अवयासिंतो अदोसवं होति । तं चेव मज्झ सक्खी, गरहिज्जइ अण्णहिं काले ॥४५७९॥ पादेहि अधोतेहि वि, अक्कमितूणं पि कीरती अच्चा । सीसेण वि संकिज्जति, सच्चेव चितीकया छिविउं ॥४५८०॥ केइ सरीरावयवा, देहत्था पूइया न उ विउत्ता । सोहिज्जति वणमुहा, मलम्मि वूढे ण सव्वे तु ॥४५८१॥ जइ एगत्थुवलद्धं, सव्वत्थ वि एव मण्णसी मोहा । भूमीतों होति कणगं, किण्ण सुवण्णा पुणो भूमी ॥४५८२॥ तम्हा उ अणेगंतो, न दिट्ठमेगस्थ सव्वहिं होति ।। लोए भक्खमभक्खं, पिज्जमपिज्जं च दिट्ठाइं ॥४५८३॥ "चिरपाहुणतो०" [“पादेहि०" "केइ सरीरा०" "जइ एगत्थुवलद्धं०" "तम्हा
१. उदगं उत्तिण्णो मलवृ ।
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५०
विसेसचुण्णि
[अंतरगिहखाणाइपगयं उ०"] गाहा । इमं एगवागरणं । जइ कोइ पुच्छेज्जा को तुब्भं धम्मो ? ताहे वागरेइ - अहिंसा लक्खणो धम्मो, कहं अहिंसालक्खणो?
आत्मवत् सर्वभूतानि परद्रव्याणि लोष्ठवत् । मातृवत् परदाराणि यः पश्यति स पश्यति ॥ एयं एगहउरणं एगगाहाए वा एगसिलोगेण वा भणेज्ज एगगाहा ।
जं इच्छसि अप्पणतो, जं च ण इच्छसि अप्पणतो । तं इच्छ परस्स वि या, एत्तियगं जिणसासणयं ॥४५८४॥ "जं इच्छसि अप्पणतो०" सिलोगो । अहवा
यत्र प्राणवधो नास्ति, यत्र सत्यमनिन्दितम् ।
यत्रात्मनिग्रहो दृष्टस्तं धर्ममभिरोचयेत् ॥१ सव्वारंभपरिग्गहणिक्खेवो सव्वभूतसमया य । एक्कग्गमणसमाहाणया य अह एत्तिओ मोक्खो ॥४५८५॥ "सव्वारंभ०" गाहा ।
सव्वभूतऽप्पभूतस्स, सम्मं भूताइँ पासओ । पिहियासवस्स दंतस्स पावं कम्मं न बंधई ॥४५८६॥ "सव्वभूत०' सिलोगो । किं कारणं ? से वि य ठिच्चा - इरियावहियाऽवण्णो, सिटुं पि न गिण्हए अतो ठिच्चा । भद्दीड्डी पडिणीए, अभियोगे चउण्ह वि परेण ॥४५८७॥
"इरियावहिया०" गाहा । अवन्नो त्ति अवज्ञा । अयं अपवादापवादः । भद्दगो धम्मट्ठिओ पुच्छइ – सो धम्मं घेत्तुमिच्छइ२ त्ति तिण्णि चत्तारि पंच वा बहुतरं वा कहेज्ज । पडिणीयं वा वोलेंतं पडिक्खाइ ताव कहेंतो अच्छइ जाव वोलेइ । अभिओए त्ति सहस त्ति वा पडिणीओ दिट्ठो ताहे सलद्धीओ उवसामणानिमित्तं बहुविहं कहेज्ज । इड्डिमंतेण वा केणइ पुच्छिओ ताहे - पवयणस्स उवग्गहकरो भविस्सइ त्ति बहुयं कहेज्जा । दंडिएण वा हिंडंतो सद्दावेत्ता भन्नइ - कहेहि धम्मं एगणयादि भणिए भणेज्जा-कहेहि कहेहि एवं कहेंतो सुद्धो। तत्थ वेरग्ग मज्झत्थेण अह संतेण उवसंतेण कहेयव्वं । संवेगनिव्वेगो कहेयव्वो ।
१. अस्य श्लोकस्य पदत्रयं प्रक्षिप्तं सम्भाव्यते । २. त्तति - अड, धर्मं पृच्छति इति मलवृ ।
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४५८४-४५९०] तइओ उद्देसो
सिंगाररसुत्तुइया, मोहमई फुफुका हसहसेति । जं सुणमाणस्स कहं, समणेण न सा कहेयव्वा ॥४५८८॥ समणेण कहेयव्वा, तव नियमकहा विरागसंजुत्ता । जं सोऊण मणूसो, वच्चइ संवेग निव्वेयं ॥४५८९॥ "सिंगाररसुत्तुड्या०" [“समणेण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं] नो कम्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अंतरगिहंसि इमाई पंच-महव्वयाई सभावणाई आइक्खित्तए वा विभावित्तए वा किट्टित्तए वा पवेयत्तए वा नऽन्नत्थ एगनाएण वा जाव सिलोएण वा, से वि य ठिच्चा नो चेव णं अठिच्चा ॥३-२१॥
"नो कप्पति उभयस्स वि' अंतरागिहंसि इमाइं पंच महव्वयाइं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सम्बन्धः - गहियाऽगहियविसेसो, गाधासुत्तात? होति वयसुत्ते । णिद्देसकतो व भवे, परिमाणकतो व विण्णेतो ॥४५९०॥
"गहियाऽगहियविसेसो०" गाहा । यत्तदधस्तादनन्तरसूत्रेऽपदिष्टं णण्णत्थेग एगगाहा वा एगसिलोगेण वा, एगगाहा एगसिलोगो य नियमा गहियाणि । "वयसुत्तेसु" त्ति यदुक्तं पंचमहव्वयाइं सभावणाई ताणि पदपादबद्धाणि सिलोगादिबद्धाणि वा आइक्खेज्ज अहवा वयणेहिं चेव पागइएहिं आइक्खेज्ज । एतदुक्तं भवति । "गहियाऽगहिय०" पुव्वद्धं । अहवा अयं सम्बन्धः यत्तदुक्तमधस्तादनन्तरसूत्र तदनिर्दिष्टं, तस्य अस्मिन् सूत्रे निर्देश: क्रियते - पंचमहव्वयाणि सभावनकानि इति । अहवाऽयं सम्बन्धः यत्तदुक्तमधस्तादनन्तरसूत्रे तस्य परिमाणमस्मिन् सूत्रे उच्यते - पंचमहव्वयाई सभावनकानीत्येष सम्बन्धः ।
इदानीं सूत्रव्याख्या-पंच इति संख्या । महव्वया उद्देसो, पंच त्ति निद्देसो, महव्वया सर्वेषामेव वयाणं महत्वेन वर्तन्ते । महच्छब्दः प्राधान्ये बहुत्वे च । तत्रायं महच्छब्दः प्राधान्ये वर्त्तते यस्मात्सर्वस्माद्विनिवृत्तिः तस्माद्बहुत्वे वर्तते । अनंताणं जीवाण विरई । सव्वलोए
१. निग्गंथाण निग्गंथीण वा मुच ।
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५२
विसेस
[ अंतरगिहखाणाइपगयं मुसावायाओ एवं बहुत्वेऽपि । अहवा पंच इति बहुत्वे । एएण वि कारणेण महच्छब्दः उभयाभिर्निवर्तकः२ । महभावणाहिर सभावणाइ । भावणाओ पणुवीसं । छज्जीवनिकाया घडितं संख्या 'जीव' प्राणधारणे पृथिव्यादि एयाणि कहेइ आइक्खर पंच महव्वयाइं पणुवीस भावणाओ छज्जीवनिकाया विभावेइ । पाणाइवायाओ वेरमणं जाव परिग्गहाओ । भावणाइ पाणाइवायस्स। मुसावायस्स अणुवीइभासादि । एवमादि छज्जीवनिकाया पुढविक्कायाइयादि कित्तेइ । तत्थ पढमं-अहिंसा सदेवमणुयाऽसुरस्स लोगस्स हवेइ पुज्जा, दीवो ताणं सरणं गई पइट्ठाणं एवं कित्तेइ । सव्वेसि पि गुणा पवेदेइ जहा - 'सग्गो मोक्खो वा कहेइ देसे' । निज्जुत्तीय भणिहिति ।
पंचमहव्वयतुंगं, जिणवयणं भावणापिणिद्धागं ।
साहणें लहुगा आणाइ दोस जं वा णिसिज्जाए ॥४५९१॥
"पंचमहव्वय०" तुंगो नाम उस्सियं, मेरुसरिसं पंचमहव्वयतुंगमेव, जिनानां वचनं जिनवचनं, 'भावना पिनिद्धागं" पिणिद्धं णाम अलंकृतं विभूषितमित्यर्थः । अहवा पंचमहव्वयतुंगं तस्य रक्षणार्थं पणुवीसाए भावणाहिं पिणिद्धं ओहाडितमित्यर्थः । साहणे' जं च गिहिणिसज्जा वाहिया भवति जे य तत्थ दोसा । इमे दोसा - पाणवहं आवज्जेज्जा, पाणवहे वा संकिजेज्ज, एवं जाव परिग्गहं आवज्जेज्ज परिग्गहे वा संकिजेज्ज ।
44
पाणवहम्मि गुरुव्विणि, कप्पट्ठोद्दाणए य संका उ ।
भणिओ ण ठाइ कोयी, मोसम्म य संकणा सा ॥४५९२ ॥ खुहिया पिपासिया वा, मंदक्खेणं न तस्स उट्ठे । गब्भस्स अंतरायं, बाधिज्जइ सन्निरोधेणं ॥४५९३॥
7766
उक्खिवितो सो हत्था, चुतो त्ति तस्सऽग्गतो णिवाडित्ता । सोतार वियारगते, हा ह त्ति सवित्तिणी कुणती ॥४५९४॥ “पाणवहम्मि०” [“खुहिया पिपासिया ०' 'उक्खिवितो सो० " ] गाहा । कहं पुण पाणवहं आवज्जइ ? सो धम्मं कहेइ । सा गुव्विणी सुणेइ जाव अच्छइ ताहे तस्स गभस् आहारे वोच्छएण गुव्विणीए से गब्भो उद्दाएज्ज । एवं पाणाइवायं आवज्जइ । पाणाइवाए संकिज्जेज्ज । धम्मं कहेंतस्स अविरइया जाव काइयभूमिं गया तीसे पुत्तो तत्थेव खुड्डलगो
१. बहुलियापिलइत्वेपि । अ २. उभयार्थोऽभिनिवर्तकः ड । ३. महव्वयभावणा इति भाव्यम् । ४. संरक्षणार्थं ड । ५. सुहाण ::: । इति ड, साहणे : : (चतुर्लघु) इति भाव्यम् ? मलवृ ।
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४५९१-४५९७]
इओ उद्देस
६५३
अच्छइ ताव सवत्तिणी आगंतुं उक्खिवणलक्खेण साहुस्स अग्गओ धस त्ति णिवाडिओ मओ, एवं संकिज्जेज्ज । मुसावायं आवज्जइ तित्थगरेहिं पडिसिद्धं । जह णे१ वट्टइ गिहिनिसेज्जा वाहेउं । सोऽयं अप्पणा वारेऊणं ताहे अप्पणा चेव वाहेइ एवं | अहवा सो धम्मं कहेइ ताहे घरसामिणा भणिओ - पुणो मा मं घरं एहिसि । ताहे तेण भणियं - घरं तेहिंति पाणसुणया सो य न तरइ जिब्भं णियत्तेउं । ताहे पुणो वि वच्चइ | एवं आवज्जइ संकिज्जइ । सो गिहत्थो भणेज्ज जेमेंतो दोच्चगं- अमुगं नत्थि । सा भणेज्ज - साणेण खाइयं । सो भणइ - जाणामि तुहं साणं । अदिण्णदाने
सयमेव कोइ लुद्धो, अवहरती तं पडुच्च कम्मकरी । वाणिगिणी मेहुणे, वहुसो य चिरं संका य ॥४५९५॥ धम्मं कहेइ जस्स उ, तम्मि उ वीयारए गए संते । सारक्खणा परिग्गहो, परेण दिट्ठम्मि उड्डाहो ॥४५९६॥
"सयमेव कोइ० " [ " धम्मं कहेइ० " ] गाहा । कोइ लुद्धो संजओ सयमेव उच्छुद्धविप्पकिण्णं अवहरेज्ज, कम्मकरी वा तं पडुच्च अवहरेज्ज । तत्थ साहू संकिज्जेज्ज । मेहुणे पउत्थपइया वाणगिणी । ताए समं आय - परसमुत्था दोसा । संकिज्जइ तत्थ उत्थाओ अच्छंति । इमे य बहुसो वच्चइ चिरं च अच्छइ, तत्थ कंदप्पं करेइ तत्थ संकिजेज्ज | परिग्गहे जीए धम्मं कहेइ | मा काइयभूमिं । केइ भांति - रक्खिज्जाहिसि जाव एमि, जाव सो रक्खइ ताव तस्स परिग्गहो । ते चेव घरं रक्खंतो अण्णेणं दिट्ठो, सो जाणइ एयस्स वि हिरन्नं वा एवं संकिज्जेज्ज एवमाई दोसा कहेंतस्स । तम्हा ण कहेयव्वं । बिइयपदे तं चेव -
एगं णायं उदगं, वागरणमहिंसलक्खणो धम्मो । गाहाहि सिलोगेहि य, समासतो तं पि ठिच्चाणं ॥ ४५९७ ॥
“एगं णायं उदगं०” गाहा ।
[ अंतरगिहखाणाइपगयं समत्तं ]
१. णो इति भाव्यम् ? । २. सा काइयभूमिकए भणति इति भाव्यम् ? ।
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५४
[सिज्जासंथारगपगयं
विसेसचुण्णि [सिज्जासंथारगपगयं]
[सुत्तं] नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा पाडिहारियं सिज्जासंथारयं आयाए अपडिहट्ट संपव्वएत्तए ॥३-२२॥
नो कप्पइ उभयस्स' वि पाडिहारियं सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सम्बन्धः
अविदिण्णमंतरगिहे, परिकहणमियं पऽदिण्णमिइ जोगो । णिग्गमणं व समाणं, बहिं व वुत्तं इमं अंतो ॥४५९८॥
"अविदिण्ण." गाहा । निग्गमणं च समाणं सूत्रद्वयस्यापि प्रतिश्रयात् निर्गमनं सामान्यं तुल्यमित्यर्थः । “बहिं वुत्तं इमं अंतो" त्ति हेट्ठा णंतरसुत्तं पडिस्सयारे भिक्खायरियं निग्गंतस्स, इमम्मि सुत्ते वसहीए अंतो पडेत्ता गच्छइ । एस सम्बन्धः
सिज्जा संथारो या, परिसाडि अपरिसाडि मो होइ । परिसाडि कारणम्मि, अणप्पिणे मासों आणादी ॥४५९९॥
"सिज्जा संथारो वा०" गाहा । सेज्जा सव्वंगिया, संथारो अड्डाइज्जं हत्थो । सो परिसाडी वा होज्ज अपरिसाडी वा । परिसाडी तणादि, अपरिसाडी फलगादि । परिसाडी कारणे गहिउ होज्जा, परिसाडी वा सेज्जासंथारयं गिण्हिऊण अणप्पिणित्ता संपव्वयति तस्स मासलहुँ।
सोच्चा गत त्ति लहगा, अप्पत्तिय गुरुग जं च वोच्छेओ ।
कप्पट्ठ खेल्लणे णयण डहण लहु लहुग गुरुगा य ॥४६००॥
"सोच्चा गत०" गाहा । विणा अपत्तिएणं लहुगा ह्व (चतुर्लघु) । अह अप्पत्तियं करेइ कहं ?
दिज्जंते वि तयाऽणिच्छितूण अप्पेमु भे त्ति नेतूणं ।
कयकज्जा जणभोगं, काऊण कहिं गया भच्छा ॥४६०१॥
"दिज्जते वि०" गाहा । एवं अप्पत्तिए :: । (चतुर्गुरु), कृतकार्याः जनभोग्यं कृत्वा कहं पि गया इत्यर्थः ।
१. निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा मुच । २. पिहि अ ड । ३. नास्ति ड ।
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उस
कप्पट्ट खेल्लण तु अट्टणे य लहुगो य होति गुरुगो य । इत्थी पुरिसतुट्टे, लहुगा गुरुगा अणायारे ॥ ४६०२॥ वोच्छेदे लहुगुरुगा, नयणे डहणे य दोसु वी लहुगा । विहणिग्गयादऽलंभे, जं पावे सयं व तु णियत्ता ॥४६०३ ॥ “कप्पट्ट०” [ "वोच्छेदे० ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
"
11
भासगाहा - ४५९८-४६०९]
माइस्स होति गुरुगो, जति एक्कतों भागऽणप्पिए दोसा । अह होंति अण्णमण्णे, तेच्चेव य अप्पिणणें सुद्धो ॥४६०४॥ “माइस्स०” गाहा । अस्य व्याख्या
६५५
।
संथारेगमणेगे, भयणऽट्ठविहा उ होइ कायव्वा । पुरिसे घर संथारे, एगमणेगे तिसु पतेसु ॥ ४६०५॥ आणणे जा भयणा, सा भयणा होति अप्पियं वोच्चत्थ मायसहिए, दोसा य अणप्पिणंतम्मि ॥४६०६ ॥ बिइयपय झामिते वा, देसुट्ठाणे व बोधिकभए वा । अद्धाणसीसए वा, सत्थो व पधावितो तुरियं ॥४६०७॥ एतेहिं कारणेहिं, वच्चंते को वि तस्स उ णिवेदे । अप्पाहंति व सागारियाई असदऽण्ण साहूणं ॥ ४६०८ ॥ एसेव गमो नियमा, फलएसु वि होइ आणुपुव्वीए । चउरो लहुगा माई, य नत्थि एयं तु नाणत्तं ॥४६०९॥ "संथारेगमणेगे० " [ " आणयणे० "" 'बिईयपय० " " एतेहिं० ' गमो०'' ] गाहाओ । एगेण साहुणा एगाओ घराओ एगो संथारगो आणिओ । एवं अट्ठभंगा' । एवं आणिएसु भंगेसु जहेव आणिओ तहेव अप्पणियव्वो । जो सो अणेगेहि एगाओ घराओ गो
77 44
'एसेव
१. एगेण साहुणा एगाओ घराओ अणेगे संथारगा आणिया २ । एगेण साहुणा अगघरेहिंतो गो संथारगो आणिओ ३। एगेण साहुणा अणेगघरेहिंतो अणेगा संथारगा आणिया ४। अणेगेहिं साहूहिं एगाओ घराओ एगो संथारगो आणिओ ५ । अणेगेहिं साहूहिं एगाओ घराओ अणेगे संथारगा आणिया ६ । अणेगेहिं साहूहिं अणेगघरेहिंतो एगो संथारगो आणिओ ७। अणेगेहिं साहूहिं अणेगघरेहिंतो अणेगे संथारगा आणि
८।
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५६
विसेसचुणि
[ सिज्जासंथारगपगयं
संथारओ आणिओ । तत्थ तेहिं ण भणिएल्लयं जहा अम्ह अमुएण अप्पिणियव्वो, तत्थ अप्पणिज्जंते एगो साहू ताहिं ठियासु अप्पणिज्जियाओ । एया एतहिं चेव नेयव्वाउ त्ति तेसु चेव छुब्भइ तणाणि वा कंबियाओ वा अप्पणाण तणे ति तत्थ मायानिप्फन्नं मासगुरु । एयं च पच्छित्तं । जे य दोसा तं च एगपदोसं वा तदव्ववोच्छेदं वा अन्नदव्ववोच्छेदं वा करेज्ज, छट्टभंगे वि एत्तियं चेव। अवसेसे भंगेहिं तह चेव अप्पियव्वा । अह ण अप्पिणंति पुव्वभणिया दोसा। भवे कारणं अप्पिणेज्जा वि । सो संथारगो ज्झामिओ देसु ठाणे वा वोहिया वा आगया । आदिग्रहणेण अन्न चोरा अद्धाण सीसए वा सहसा सत्थो पवाहिओ जाव तं अप्पइ ताव सत्थो दूरं वच्चइ ताहे एगो साहू गंतूणं संथारयस्स सामियस्स निवेदेइ, सागारियस्स अक्खाइ - एयं संथारयसामियस्स देज्जाहि कारणं च दीवेइ जहा तुरियं सत्थे अइच्छइ । एस ताव कंबियाणं तणाण य विही। फल | नवरं माई नत्थि चउलहुगा य । अणप्पिणंते सविसेसतरा य दोसा ।
[सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा सागारियसंतियं सेज्जासंथारयं आयाए अविकरणं कट्टु संपव्वइत्तए ॥३-२३॥
सुत्तं - नो कप्पइ उभयस्स वि' सागारियसंतियं सेज्जासंथारयं आदाए अविकरणं कट्टु जं संजयं करणं (?) संपव्वइत्तए ॥
सम्बन्ध:
संथारय अहिगारो, अहवा पडिहारिगा उ सागारी । नीहारिमो अणीहारिमो य इति एस संबंधो ॥४६१०॥
सागारिसंति विकरण, परिसाडिय अपरिसाडिए चेव ।
तम्मि वि सो चेव गमो, पच्छित्तुस्सग्ग-अववाए ॥४६११॥ [ नि० ]
44
" संथारय अहिगारो० " गाहा । कण्ठ्या । 'सागारि संति विकरण० " गाहा । सागारियसंतियं सेज्जासंथारयं अहिकरणं कट्टु जं संजयकरणं तं विकरणं कायव्वं । तं काऊण जदि वच्चइ परिसाडिम्मि मासलहुं अपरिसाडिम्मि चउलहुं । उस्सग्गाववाओ सो चेव ।
किड्ड तुअट्टण बाले, णयणे डहणे य होइ तह चेव । विकरण पासुद्धं वा, फलग तणेसुं तु साहरणं ॥ ४६१२॥
“किड्ड तुअट्टण०” गाहा । किड्डइ कप्पट्ठओ जइ खेल्लइ तुयट्टइ इत्थी पुरिसतुयट्टणा अणायार तध चेव । जहानन्तरसूत्रेऽभिहितं । " नयणे" त्ति णीयंति संपहिजति मन्नइ
१. नास्ति ड । २. निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा मुच ।
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६१०-४६१५] तइओ उद्देसो अणप्पत्तिय अनुग्गहे वा चउलहुगा । अप्पत्तिए चउगुरुगा, डज्झइ जइ चउलहुगा । तम्हाधिकरणं कायव्वं कहं पुण विकरणं ? उच्यते - "विकरणपासुद्धं वा फलगतणेसुं तु साधरणं" अस्य पच्छद्धस्स व्याख्या -
पुंजे वा पासे वा, उवरिं पुंजेसु विकरण तणेसु । फलगं जत्तो गहियं, वाघाए विकरणं कुज्जा ॥४६१३॥
"पुंजे वा०" गाहा । तृणाणं इमं विकरणकरणं तणा पुंजाओ जं गहियं तं उप्पराओ वा गहियं, पासाओ वा गहियं । उप्पराओ गहियं तं उवरिं चेव परिठवेयव्वं, जं तणपुंजस्स पासाओ गहियं तं पासे तत्थेव परिठवेयव्वं । “विकरण तणेसु"त्ति एवं तृणाणं विकरणकरणं फलगस्स विकरणकरणं । जओ गहियं उव्वेवणेत्ता' तत्थेव ठविज्जइ, जेइ पासेल्लियं ठवितयं पासेल्लियं ठविज्जइ उद्धं ठवितयं आसि उद्धं करेइ । अध वाघातेणं ण णेज्ज । ताहे तत्थेव अग्गहा ठविज्जइ । तणाणि वि पत्थरितयाणि साहरिज्जति ।
बितियमहसंथडे वा, देसुट्ठाणादिसू व कज्जेसु । एएहि कारणेहिं, सुद्धो अविकरणकरणे वि ॥४६१४॥ "बितिय०" गाहा ।
[सुत्तं] इह खलु निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा पाडिहारिए वा सागारियसंतिए वा सेज्जासंथारए विप्पणसिज्जा से य अणुगवेसियव्वे, सिया से अ अणुगवेस्समाणे लभेज्जा तस्सेव पडिदायव्वे, सिया से अ अणुगवेस्समाणे नो लभिज्जा एवं से कप्पति दोच्चं पि उग्गहं अणुन्नवित्ता परिहारं परिहरित्तए ॥३-२४॥
इह खलु निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा पाडिहारिए वा जाव परिहरित्तए । सम्बन्धःदोण्हेगयरं नटुं, गवेसियं पुव्वसामिणो देंति ।
अपमादट्ठा अहिए, हिए य सुत्तस्स आरंभो ॥४६१५॥ "दोण्हेगयरं०" गाहा । परिसाडि वा नटुं अप्रमादार्थम् अहिते वा । इदाणि सुत्तत्थो । 'इह' इति अस्मिन्नेव ग्रामे नगरे वा अस्मिन् शासने वा अयं विधि:
१. तओ चेव णेत्ता अ ड । २. अण्णहा अ ड ।
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
६५८
विसेसचुण
[ सिज्जासंथारगपगयं
-
- 'खलु' पादपूरणे । निग्गंथा निग्गंथीओ वा पुव्वुत्ताओ । 'पाडिहारिए सागारियसंतिए वा' पाडिहारिओ सागारिओ पुव्ववन्नियो । संथारो पुव्ववण्णिओ । तत्तो एगतरं उभयं वा ‘विप्पणस्सेज्ज' विविधैः प्रकारैः नष्टं विप्रनष्टः । अणुगवेसणीओ अणु-मग्गओ चेव गवेसियव्वो । अधवा अनु पश्चाद्भावे पच्छा गवेसियव्वो । जइ लब्भइ तस्सेव अणुप्पदायव्वो । किं निमित्तं अनुप्पदिज्जइ ? सो अभिलसणिज्जो पुणो वि मा हीरिहि त्ति ता सो तस्सेव अणुप्पदायव्वो । अह नट्ठो य अणभिलसणिज्जो कए कज्जे पच्चप्पिणियव्वो । से य अणुगवेसमाणे णो लब्भेज्जा कप्पइ सो दोच्चं पि । ' कप्पई' नामं वट्टइ । 'दोच्चं पि' । किह दोच्चं पि ? एगंतपेढमगहिएल्लओ', ताहे हरिओ मग्गिज्जंते न लद्धो, ताहे सिट्टं संथारसामिस्स, ताहे ताहे तेणं अण्णो दिन्नो । एस बिइओ उग्गहो । अहवा सो च्चेव तेणं लद्धो मग्गिजंतो तए दिण्णो सेज्जायरस्स एस बीइओ उग्गहो ? परिहारो दुविहो - धारणापरिहारो परिभोगपरिहारो य। दुविहं पि परिहारो परिहरइ । एस सुत्तत्थो । निज्जुत्ती वित्थारे
संथारो नासिहिती, वसहीपालस्स मग्गणा होति ।
सुन्नाई उ विभासा, जहेव हेट्ठा तहेव इहं ॥४६१६॥ [ नि० ]
" संथारो नासिहिति० " गाहा । सुन्नाए वसहीए संथारगो नासेज्ज तम्हा वसही असुन्ना कायव्वा । जहा न नस्सइ । सुन्नादि विभासा । सुन्ने बालगिलाणे अव्वत्तारोवणा भणिया । हेट्ठा पेढियाए ( गाथा ५४२) निसिहे य ।
पढमम्मि य चउलहुगा, सेसेसुं मासियं तु नाणत्तं । दोहि गुरू एकेणं, चउथपदे दोहि वी लहुगा ॥४६१७॥
“पढमम्मि य०” गाहा । " पढमम्मि "त्ति सुन्नं करेइ । दोहि वि गुरुगा बाले गिलाणे अव्वत्ते य मासलहुं, अवत्ते दोहिं वि लहुगो | अव्वत्तो सुत्तेणं अगीतार्थ इत्यर्थः । इमे दोसा—
मिच्छत्त बडुग चारण, भडाण मरणं तिरिक्ख - मणुयाणं । आएस बाल निक्केयणे य सुन्ने भवे दोसा ॥ ४६१८॥
बलि धम्मका किड्डा, पमज्जणाऽऽवरिसणा य पाहुडिया । खंधार अगणि भंगे, मालवतेणा य नाई य ॥ ४६१९॥ "मिच्छत्त०" [" बलि धम्म० " ] गाहाद्वयम् रे । पूर्वव्याख्यातम् (५४४-५५४) ।
१. एगं ताव पढमगहिएल्लओ इति मलयगिरिवृत्त्यनुसारेण मुच । २. अहवा... उग्गहो नास्ति अ इ। ३. कण्ठ्यम् अधिकम् ड ।
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६१६-४६२६]
तइओ उद्देसो संथारविप्पणासो, एवं खु न विज्जतीति चोएति । सुत्तं होइ य अफलं, अह सफलं उभयहा दोसा ॥४६२०॥ निज्जंताऽऽणिज्जंता, आयावणनीणितो व हीरेज्जा । तेणऽगणि उदगसंभम, बोहिकभय टुउहाणे ॥४६२१॥ "संथारविप्पनासो०" ["निज्जंता०"] गाहाद्वयं कण्ठयम् । पडिसेहेण व लद्धो, पडिलेहणमादिविरहिते गहणं । अणुसट्ठी धम्मकहा, वल्लभो वा निमित्तेणं ॥४६२२॥
"पडिसेहेण" गाहा । मग्गिज्जमाणो न लद्धो पडिसेविए समाणो अन्नेण भद्देएण सो पडिसेवंतओ अणुसटे - किं न देसि ? त्ति । सो भणइ विणस्सहि त्ति भणिए न एएसिं हत्थाओ विणासो । एवं लद्धो होज्ज । सो पुण रक्खीज्जंतीए वसहीए' कहं नट्ठो होज्ज ? उच्यते - 'पडिलेहणमादिविरहिए गहणं' पडिलेहणट्ठाए बाहिं नीणिओ, सो य उक्कोसगो सो साहू तं णीणेत्ता पायपुंछणस्स अट्ठाए पविट्ठो ताव सुन्नं दट्ठण हरिओ त्ति । आदिग्रहणेणं अत्तो चेव उवस्सयस्स दिट्ठो राउलवल्लभेणं तओ हरिओ बलामोडिए । एवं हरिए जेणं हरिओ तं नाऊण तओ अणुसट्ठिमाईहिं मग्गियव्वो । गाहासिद्धं ।
दिन्नो भवविहेणेव एस णारिहसि णे ण दाउं जे ।
अन्नो वि ताव देयो, दे जाणमजाणयाऽऽणीयं ॥४६२३॥ मंत निमित्तं पुण रायवल्लभे दमग भेसणमदेंते । धम्मकहा पुण दोसु वि, जति अवराहो दुहा वऽधिओ ॥४६२४॥ अन्नं पि ताव तेन्नं, इह परलोकेऽपहारिणामहियं । परओ जायितलद्धं, किं पुण मन्नुप्पहरणेसुं ॥४६२५॥ "दिन्नो भावि०" ["मंत निमित्तं०" "अन्नं पि०"] गाहा । इमं णाणत्तं ।
खंते व भूणए वा, भोइग जामाउगे असइ साहे । सिट्ठम्मि जं कुणइ सो, मग्गण दाणं व ववहारे ॥४६२६॥ "खंते व०" गाहा । अस्य व्याख्या
१. नास्ति ड।
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६०
विसेस
भूणगगहिए खतं, भणाइ खंतगहिते य से पुत्तं ।
असति त्ति न देमाणे, कुणति दवावेति व न वा उ ॥४६२७॥ "भूणगगहिए० " न देमाणि त्ति भणितं होइ । 'सिट्ठम्मि जं कुणइ सो' त्त । कुणइ दवावेइ वा ण वादु । खंतादी' दवावेंति वा न वा एतदुक्तं भवति जइ खंतमादीहिं न दवावियं होज्ज ताहे
भोइय उत्तरउत्तर, नेयव्वं जाव पच्छिमो राया । दाणं विसज्जणं वा, दिट्ठमदिट्ठे इमं होइ ॥ ४६२८॥ 'भोइय उत्तर० " गाहा । असइ त्ति अस्य व्याख्या
44
[ सिज्जासंथारगपगयं
खंताइसिट्ठऽदिंते, महतर किच्चकर भोइए वा वि । देसारक्खियऽमच्चे, करण निवे मा गुरू दंडो ॥४७२९॥
" खंताइसिट्ट० " गाहा । खंतगादीणं सिट्टे अदवावितो तेहि तओ महत्तरादीणं साहिज्जइ जाव करणे णिवेदिज्जइ । निवस्स ण साहिज्जइ, मा मारेज्ज । एवं गुरू दंडो सव्वस्स हरणं वा मारणं वा । “दाणं विसज्जणं व" त्ति अस्य व्याख्या
एए उ दवावेंती, अहव भणेज्जा स कस्स दायव्वो । अमुगस्स त्ति य भणिए, वच्चह तस्सऽप्पिणिस्सामो ॥४६३०॥
“एए उ०” गाहा । एए दोसा रक्खियादी दवावेंति । अहवा ते भणेज्ज-जाव तुब्भेवं संथारगं अम्हे चोराण हत्थाओ घेत्तुं कस्स अप्पणिज्जामो ? तत्थ वत्तव्वं - अमुगस्स गिहत्थस्स तेणं अम्ह दिन्नो । ताहे साहुणो
-
जइ सिं कज्जसमत्ती, वयंति इहरा उ घेत्तु संथारं ।
दिट्ठे जाते चेवं, अदिट्ठणाए इमा जयणा ॥४६३१॥
१. खंत
" जइ सिं०" गाहा । जइ पुन्नो मासकप्पो तो वच्चंति अह न ताव वच्चंति (अह न ताव ?) मधवा भुज्जइ तो संथारयं गेण्हंति दवाविय संतं । एवं दिट्ठे संथारए जेण हियो णाए वा अमुएण हिय त्ति एत्थ एसा जयणा । का एसा ? वृत्ता । जइ न दिट्ठ केण वि हियं न वा नायं, तत्थ इमा जतणा
पिता मलवृ । २. न वेदिज्जइ अइ ।
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६२७-४६३८] तइओ उद्देसो
विज्जादीहि गवेसण, अद्दिढे भोइयस्स व कधेति । जो भद्दओ गवेसति, पंते अणुसट्ठिमाईणि ॥४६३२॥ आभोगिणीय पसिणेण देवयाए निमित्ततो वा वि । एवं नाए जयणा, सच्चिय खंतादि जा राया ॥४६३३॥ विज्जाद असई भोयादिकहण केण गहितो न जाणऽम्हे ।
दीहो हु रायहत्थो, भद्दो आमं ति मग्गति य ॥४६३४॥
"विज्जादीहि०" ["आभोगिणीय०" "विज्जाद असई०"] गाहा । अस्य व्याख्या-विज्जाद असई भोइयादि कहणं, अहं संथारगो हडो, न याणामो केण वि, एवं कहेंति । तओ सो भोइओ इमं भणेज्ज - केण वि गहिओ न जाणिम्हो । सो जइ भणेज्ज - गवेसह जेण गहिओ । तत्थ वत्तव्वं - "दीहो हु रायहत्थो" नवरं रायहत्थेणं गविसमाणे तेणो णज्जेज्जा। एवं भणिओ भद्दओ जो सो भणइ - आम । एवमेतं जो सो पओसो भणेज्ज
जाणह जेण हडो सो, कत्थ विमग्गामि णं अजाणतो । इति पंते अणुसट्ठी, धम्मनिमित्ताइ तह चेव ॥४६३५॥
"जाणह जेण" गाहा । जाणह जेण गहिओ जाणित्ता मम कधेह तो दवाविस्सामि । तस्स अनुसट्ठी दायव्वा । असइ विज्जाते दीव्वादीहिं आउट्टावेयव्वो, तहेव तियव्वो', पूर्वमुक्तम् ।
असईय भेसणं वा, भीया वा भोइयस्स व भएणं ।
साहित्थ दारमूले, पडिणीय इमेसु वि छुभेज्जा ॥४६३६॥ "असईय०" गाहा । असई त्ति अस्य व्याख्या
भोइयमादीणऽसती, अदवावेंते व बिंति जणपुरओ । मुज्झीहामो सकज्जे, किह लोगमयाइँ जाणंता ॥४६३७॥ "भोइयमादीणसइ०" गाहा । उड्डाओ मुयंति ।। पेहण तंदुल पच्चय, भीया साहंति भोइगस्सेते । साहत्थि साहरंति व, दोण्ह वि मा होउ पडिणीए ॥४६३८॥
"पेहुण०" गाहा । एएण पच्चएण अम्हे जाणामो त्ति उड्डाओ उल्लावेंति । ताहे ते चोरा तं सोउं दट्ठ वा भीया ण ते एतेहिं पच्चएहिं राइं पत्तिज्जाविहिइ । तओ संजओवस्सयस्स
१. पउंजियव्वो इति मलवृत्त्यनुसारेण भाव्यम् ।
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६२
विसेसचुण्णि
[सिज्जासंथारगपगयं दारमूले साहरंति = ठवेंति जं संथारगं । अहवा रुट्ठा ‘एएसि पि मा होउ' इमेसु छुब्भेज्जा । केसु पुण?
पुढवी आउक्काए, अगड वणस्सइ तसेसु साहरइ । घित्तूण य दायव्वो, अदिट्ठ दड्ढे य दोच्चं पि ॥४६३९॥
"पुढवी०" गाहा । तओ वि घेत्तूणं तस्सामिणो दायव्वं । न वि आउक्कायादिसंघट्ट त्ति काउं न घेत्तव्यो । अविदिढे केण विहिओ अण्णाओ य मग्गित्ता न लद्धो । अहवा दड्डो । ताधे किं कायव्वं ? अत इदं सूत्रं – दोच्चं पि उग्गहो अणुन्नवेयव्वो । अत्थ चोयगो भणइ - जहा दोच्चं पि उग्गहो अणुन्नविज्जइ । तहा अहं भणामि - गंतुं संथारगदाया वत्तव्वो - देहि तं संथारगं । उव्वत्ताए एत्थ -
दिटुंत पडिहणेत्ता, जयणाए भद्दतो विसज्जेती । मग्गंते जयणाए, उवहिग्गहणे ततो विवाओ ॥४६४०॥ "दिटुंत पडिहणेत्ता०" गाहा । पुव्वद्धस्य व्याख्यापरवयणाऽऽउट्टेडं, संथारं देहि तं तु गुरु एवं । आणेह भणति पंतो, तो णं दाहं ण दाहं वा ॥४६४१॥
"परवयणा०" गाहा । पुव्वद्धं । जं एवं चोयएणं सयं मतीए दटुं भणियं एवं आयरिओ पडिभणइ । एवं अणुन्नविज्जमाणे भद्दगपंतदोसा भवंति । पंतो इमं भणेज्जा -
दिज्जंतो वि न गहिओ, किं सुहसेज्जो इयाणि सो जाओ। हिय निट्ठो वा नूनं, अथक्कजायाइ सूएमो ॥४६४२॥ "दिज्जंतो वि०" गाहा । भद्दए इमे दोसा
भहो पण अग्गहणं, जाणंतो वा वि विप्परिणमेज्जा । किं फुडमेव न सीसइ, इमे हु अन्ने वि संथारा ॥४६४३॥ इइ चोयगदिटुंतं, पडिहंतुं सिस्सते से सब्भावो ।
भद्दो सो मम नट्ठो, मग्गामि न तो पुणो दाहं ॥४६४४॥
"भद्दो पुण०" ["इइ चोयगदिटुंतं०"] गाहा । कण्ठ्या । दिटुंतं पडिहणिति त्ति चोयगेण जं मतीए दिटुं तं आयरिएण पडिहयं एयं । 'मग्गणदाणं च ववहारो 'त्ति अस्य व्याख्या- “मग्गंते जयणाए" पच्छद्धं पुरातनं । पुनरपि अस्य व्याख्यानगाहाओ
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६३९-४६४९] तइओ उद्देसो
६६३ तुब्भे वि ताव मग्गह, अहं पि झोसेमि मग्गह व अन्नं । नटे वि तुब्भऽणट्ठा, वदंति पंतेऽणुसट्ठादी ॥४६४५॥ "तुब्भे वि ताव०" गाहा । मोल्लं नत्थऽहिरण्णा, उवधिं मे देह पंतदायणया ।
अन्नं व देंति फलगं, जयणाए मग्गिउं तस्स ॥४६४६॥
"मोल्लं०" गाहात्रयम् । 'जइ नट्ठो संथारगो तुब्भे ममं न नवा' एवं जंपतो भणेज्ज मग्गंते जयणाए उवहिग्गहणे त्ति । अस्य व्याख्या - "नत्थि णे मोल्लं०" गाहा । जइ भणइ - उवही देह तओ जेण संथारगो मग्गिओ तस्स जो उवही अंतो जुन्नो य सो दरिसिज्जइ । एरिसं एयस्स विज्जमाणं । विवादो त्ति अस्य व्याख्या -
सव्वे वि तत्थ रुंभति, भद्दो मुल्लेण जाव अवरहे । एगं ठवेउ गमणं, सो वि य जावऽट्ठमं काउं ॥४६४७॥
"सव्वे वि०" गाहा । जइ रुज्झइ ताहे अवरण्हाओ जाव अच्छित्ता तत्थ खमगं ठवेत्ता गच्छंति, सो वि अट्ठमं काऊणस्सइ जइ न मुंचंति । अन्नो वा कोइ भद्दगो मुल्लं दाउं विसज्जावेइ ।
लद्धे तीरियकज्जा, तस्सेवऽप्यति अहव भुंजंति । पभु लद्धे वऽसमत्ते, दोच्चग्गह तस्स मूलाओ ॥४६४८॥ बितियं पभुनिव्विसए, णट्ठिय सुन्न मयमणप्पज्झे ।
असहू य रायपुढे, बोहिक भय सत्थ सीसे वा ॥४६४९॥
"लद्धे तीरिय०" ["बितियं पभु०"] गाहा । तीरितकज्ज नाम समत्तकज्जो इत्यर्थः । असमत्तकज्जा भुंजंति प्रभुणा लद्धो साहूणं दिन्नो दोच्चोग्गहो भवइ ।
[सिज्जासंथारगपगयं समत्तं ]
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६४
[ उग्गहपगयं
विसेसचुण्णि [उग्गहपगयं]
[सुत्तं] जद्दिवसं समणा निग्गंथा सिज्जासंथारयं विप्पजहंति तद्दिवसं अवरे समणा निग्गंथा हव्वमागच्छेज्जा सच्चेव उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिठ्ठइ अहालंदमवि उग्गहे ॥३-२५॥
"जद्दिवसं समणा निग्गंथा सेज्जासंथारयं विप्पजहंति तद्दिवसं जाव अहालंदमपि उग्गहे."
सम्बन्धःउग्गह एव उ पगतो, सागारिय उग्गहाउ साहम्मी । रहितं व होइ खित्तं, केवतिकालेस संबंधो ॥४६५०॥
"उग्गह एव०" गाहा । जद्दिवसमिति मासकप्पे पुन्ने वासावासे वासेज्जा गहणेण उडुबद्धं गहियं संथारगहणेणं वासावासो गहिओ । अधवा संथारग्गहणेणं दो वि गहिया। जम्हा उडुबद्धे कारणजाए वि संथारओ घेप्पइ । “सच्चेव" त्ति ते जद्दिवसं अन्ने समणा एंति ते खेत्तोवसंपन्नया । जे निग्गया तेसिं चेव खेत्तेणं न केवलं तद्दिवसं अन्नं पि दिवसं अहालंदं मज्झिमयं गहियं । एत्थ जं सच्चित्तं वा अचित्तं वा मीसयं वा तं पुराणगयाणं आगमिया जइ गेहंति पच्छित्तं, एस सुत्तत्थो ।
निज्जुत्ती वित्थारेइ । एत्थ पुण अहीयारो सचित्ते किह पुण ते पच्चयंति तेसि उब्भावो भाणियव्वो ।
सुत्तत्थ तदुभयविसारए य खमए य धम्मकहि वाई । कालदुअम्मि वसंते, उवसंतो स अण्णगामजणो ॥४६५१॥ [नि०]
"सुत्तत्थ०" गाहा । खमणेहिं य चउत्थछट्टअट्ठमादीहिं धम्मकहीहि वादीहि य काल दुए उडुबद्धे वासावासे वा उवसंतो सो गामो अन्ने य गामा जे सकासे ।
नीरोगेण सिवेण य, वासावासासु णिग्गया साहू ।
अण्णे वि य विहरंता, तं चेव य आगया खित्तं ॥४६५२॥
"नीरोगेण०" गाहा । ते साहू एवं वसित्ता दुविहस्स कालस्स अनंतरं निरोगेण य सिवेण य अप्पणो कालेण निग्गया, एत्थ पुण वासारत्तिनिग्गया अहिकया । किं निमित्तं ?
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६५०-४६५७] तइओ उद्देसो
६६५ वासारत्ते बहुएणं च दुकालेणं बहुसो लोगो उवसमइ । ते य निग्गया । अन्ने य विहरंता तमेव खेत्तं गया ।
खित्तोग्गहप्पमाणं, तद्दिवसं केति केतऽहोरत्तं ।
जं वेल निग्गयाणं, तं वेलं अण्णदिवसम्मि ॥४६५३॥
"खेत्तोग्गह०" गाहा । केइ भणंति - एगदिवसं, जे निद्दिवसं निग्गया। केइ भणंतिअहोरत्तं । दो वि एते अणादेसा । जाए वेलाए निग्गया ताए चेव वेलाए बितियदिवसे परेणं वोच्छिज्जइ । एवं कालओ खेत्तओ सव्वओसमंता सकोसं जोयणं उग्गहो ।
खेत्तम्मि य वसहीय य, उग्गहों तहिं सेहमग्गणा होइ। ते वि य पुरिसा दुविहा, रूवं जाणं अजाणं च ॥४६५४॥
"खेत्तम्मि य०" गाहा । खेत्तग्गहणेणं जम्मि खेत्ते उग्गहो भवति । "वसहि''त्ति इंदक्खीलमणोग्गहो । तत्थ वसहीए मग्गणा सेहाणं । इमेसु विभागेसु चउसु । ते वि य पुरिसा दुविहा - रूवं जाणंतगा य अद्धाणंतगा (अजाणंतगा) य । दोहि वि प्रकारेहिं चत्तारि भंगा भवंति। एएसिं परूवणानिमित्तं इदमुच्यते -
जाणंतमजाणंता, चउव्विहा तत्थ होंति जाणंता । उभयं रूवं सद, चउत्थओ होइ जसकित्तिं ॥४६५५॥
"जाणंत०" गाहा । एगे सद्देण वि रूवेण वि जाणइ, सद्देण (वि) सरेण जाणइ १। एगो सद्देण जाणइ न पुण रूवं जाणइ न पुण सदं ३ चउत्थो जस कित्तिं जाणइ (एक) ४। एएसि परूवणानिमित्तं द्वितीयभंगमादि कृत्वा इदमास्थीयते -
उच्चार-चेइगातिसु, पासति रूवं विणिग्गयस्सेगो । रत्तिं उविंत णितो, कासगमादी सुणति सदं ॥४६५६॥
"उच्चार०" गाहापुव्वद्धं । न पुण स्वरेण जाणीते बितियभंगे रत्तिं एंतो करिस्सगादी३ सबं साहूणं सुणंति पढंतियाणं, न पुण रूवं ।
चउथो पुण जसकित्तिं, सुणेइ सग्गाम-वसभवासी वा । उभयं रूवं सदं, कित्तिं च ण जाणते चरिमो ॥४६५७॥
१. जम्मि दिवसे इति भाव्यम् ? । २. एगो रूवेण जाणइ न पुण सई २। एगो सद्देण जाणइ न पुण रूवं । इति भाव्यम् ? । ३. कर्षकादिः मलवृ ।
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६६
विसेस
गाहा । कण्ठ्या ।
वायाहडो वि एवं, पंचविहो होइ आणुपुव्वीए । एएसिं सेहाणं, पत्तेयं मग्गणा इणमो ॥ ४६५८॥ “वायाहडो०” गाहा । कण्ठ्या । एएसु पंचविहेसु इमा मग्गणा । अव्वाघाए पुणो दाई, जावज्जीव पराजिए । पढम बिइयदिवसेसुं, कहं कप्पो उ जाणते ॥ ४६५९॥ जाणावि कहं कप्पो, वत्थव्वे वाताहडे ति य । उज्जू अज्जु या वि, कहं कप्पोऽभिधारणे ॥४६६०॥ एगग्गा अतिच्छंते, कहं कप्पो विहिज्जते । दुविहा मग्गणा सीसे, एगविहा य पडिच्छए ॥४६६१॥
"चउथो पुण०
""
17
पडिसेहियवच्चंते, कहं कप्पो विहिज्जइ । संगारदिण्णते यावि, कहं कप्पो विहिज्जइ ॥ ४६६२॥
‘अव्वाघाए०” [“जाणाविए० " "एगग्गामे० " 'पडिसेहियवच्चंते ० " ] दारगाहातो चत्तारि पाहुडिया ।
44
[ उग्गहपगयं
चत्तारि नवग जाणंतगम्मि जाणाविए व चत्तारि ।
अभिधारणम्म एए, खित्तम्मि विपरिणया वा वि ॥४६६३॥
चत्तारि नवगा० गाहा । " अभिधारणम्मि एए खित्तम्मि" जे ते जाणंत अजाणंतगाणं चत्तारि भंगा तेसु एक्कमेक्कम्मि चत्तारि नवगा भवंति | जाणाविए वि चत्तारि नवगा। जाणाविया नाम आगंतुकसाहूहिं जाणाविओ - तुमं न अम्हं आभवसि । अपिशब्दात् अयाणंतए वि चत्तारि नवगा भवंति । अभिधारण' । एए खेत्तं विप्परिणयंति वक्ष्यति । तत्थ अव्वाघाते त्ति दारं । खेत्तिएसु निग्गएसु जो सो रूवं सद्दं वा जाणंतस्स उ पढमभंगिगो सो आगओ पव्वयामि त्ति, जाव ते पच्छा आगए पासइ ।
"
पियमप्पियं से भावं, दट्टु पुच्छित्तु तस्स साहंति । कत्थ गता ते भगवं, पुट्ठा व भांति किं तेहिं ॥४६६४॥
१. अभिधारणं = [ मनसिकरणम् ] इति भाव्यम् (मलवृ) ? |
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६७
भासगाहा-४६५८-४६७०] तइओ उद्देसो
पव्वइहं ति य भणिते, अमुगत्थ गया वयं ति दिक्खेउं । तेसि समीवं णेमो, न य वाहणते तयं सो य ॥४६६५॥
"पियमप्पियं०" ["पव्वइहं ति०"] गाहा । तं परिहसियमणं दीणमणं वा दटुं ते साहवो वा पुच्छंति - किं परिहसिओ सि किं वा चिंतापरो ? सो भणइ - ते साहुणो न पेक्खामि कहिं गया ? ताहिं तेहिं भणियव्वं - किं तेहिं ? पव्वतीहामि तेसिं सगासे । एवं तेण वुत्तेहिं भाणियव्वं - अमुगत्थ ते गया अम्हे ते दिक्खेत्ता । तेसिं सकासं नेमो । एवं होतु त्ति अब्भुवगच्छति जम्हा तम्हा अव्वाहओ भण्णइ । ताहे सो पव्वईओ ।
संघाडग एगेणं, पंथुवएसे व मुंडिए तिण्णि । इइ तरुण मज्झ थेरे, एक्कक्के तिन्नि नव एते ॥४६६६॥ पढमदिणे सग्गामे, एगो णवगो बितिज्जए बितिओ । एमेव परग्गामे, पढमे बितिए य बे णवगा ॥४६६७॥
"संघाडग एगेणं०" ["पढमदिणे०"] गाहा । सो तेहिं संघाडयस्स हत्थे पयट्टेयव्वो । अह पहुच्चंता एगस्स हत्थे य पयर्टेति, असइ एगाणियं पि पयर्द्धति, पंथं से उवदिसंति । एए तरुणस्स तिन्नि पगारा, मज्झिमस्स वि तिन्नि, थेरस्स वि तिण्णि । एए नव भवंति । मुंडियस्स एक्को णवगो । पढमदिवसे, [एमेव] बिइओ नवगो । एते सग्गामे दो नवगा। परग्गामे वि एते दो नवगा । एते चत्तारि नवगा, मुंडियस्स पयट्टिज्जमाणस्स चत्तारि नवगा । जइ पुण अप्पणा गेण्हंति चउगुरुगा ण य लभंति।
एमेव अमुंडियस्स वि, चउरो णवगा हवंति कायव्वा । एमेव य इत्थीण वि, णवगाण चउक्कगा दुण्णि ॥४६६८॥
"एमेव" गाहा । अमुंडिए वि संघाडगअप्पबिइए एगाणिए वा चत्तारि नवगा भवंति । एतेसु पुरिसेसु । इत्थीसु वि एते चेव चत्तारि नवगा । स्यान्मतिः - किं कारणं अमुंडियं पेसवेंति ? अत इदमुच्यते -
सागारियसंकाए, णिच्छति घिच्छंति वा सयं मा मे । ते व अदटुं पुणरवि, पच्चेहममुंडितो एवं ॥४६६९॥ "सागारिय०" गाहा । कण्ठ्या । एस पढमभंगो गओ । इदाणिं बिइयं तइयं च भंगं वक्खाणेइएसेव य णवगकमो, सई रूवं व होइ जाणंते । जो पुण कित्तिं जाणति, ण ते वयं सिस्सते तस्स ॥४६७०॥
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६८
विसेस
" एसेव य०" पुव्वद्धं कण्ठ्यम् ।
इदाणिं चउत्थभंगं वक्खाणेइ - " जो पुण" पच्छद्धं । सो भन्न न ते वयं जेसिं
तुमं सगासं पट्टिओ ताहे सो इमं भणेज्जा
-
भज्जा
किं व न कप्पइ तुब्भं, दिक्खेडं तेसिं तं ण अम्हं ति । तत्थ वि सो चेव गमो, नवगाणं जो पुरा भणितो ॥४६७१॥
विप्परिणया वि जति ते, अम्हे तुज्झं भणंतऽलं तेहिं । तहवियणविते तेसिं, अव्वाहयमादिया होंति ॥४६७२॥
" किं व न कप्पइ० " [ " विप्परिणगा० " ] गाहा । कण्ठ्या । एवं चत्तारि भंगा अव्वाहए वक्खाणिया ।
इदाणिं पुणो दाइं ति ( गा० ४६५९) तहेव पुच्छा अमुगत्थ गय त्ति, सोऊणं सो
[ उग्गहपगयं
एहिंति पुणो दाई, पुट्ठे सिद्वंसि ईय भणमाणा ।
बहुदोसे माणुस्से, अणुसासण णवग तह चेव ॥४६७३॥
जं कल्ले कायव्वं, नरेण अज्जेव तं वरं काउं । मच्चू अकलुणहिअओ, नहु दीसइ आवयंतो वि ॥४६७४॥
तूरह धम्मं काउं, मा हु पमायं खणं पि कुव्वित्था । बहुविग्घो हु मुहुत्तो, मा अवरहं पडिच्छाहि ॥ ४६७५॥
“एहिंति०” [“जं कल्ले० " " तूरह धम्मं ० " ] गाहा । पुणो एहिंति जया तदा तेसिं सगासे पव्वइस्सामि एवं भणतो तेहिं अनुसासियव्वो, उम्मिसितनिम्मिसितंतरे वि मरणाए न विससियव्वं । तम्हा कालक्खेवो ण कायव्वो । एत्थ वि तेच्चेव चत्तारि नवगा । पुणो दायं ति गयं ।
इदाणिं जावज्जीवपराइए त्ति दारं । तत्थ वि तहेव पुच्छा । सो भणति — बहुसो उवट्ठियस्सा, विग्घा उट्ठिति जज्जिय जितो मि । अणुसासण पत्थवणं, नवगा य भवे समुंडियरे ॥४६७६॥
“बहुसो०” गाहा । बहुसो बहुसो अहं उवट्ठियओ, सव्वत्थ वि विग्घाणि जायंति जावज्जीवाए अहं जिओ आगएहिं पव्वइस्सामि । एत्थ तेहिं अणुसासियव्वो
तव
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६७१-४६८२] तइओ उद्देसो
६६९ चरित्तावरणिज्जाणं कम्माणं उदओ ण' तम्हा मा पमादेहि । मा पुणो उप्पज्जिस्संति । तत्थ वि तहेव पत्थवणे नवगा य भवंति । एवं पढमबिइयदिवसेसु कप्पो वि दिज्जइ । एष सर्वत्र कल्पशब्दो मंतव्यः ।
इदाणिं वत्थव्वे वायाहडे वि य-(४६६०)
वाताहडे वि णवगा, तहेव जाणाविए य इयरे य । एमेव य वत्थव्वे, णवगाण गमो अजाणते ॥४६७७॥
"वाताहडे०" गाहा । "इयरे''त्ति जाणंतगा वत्थव्वा जाणंतगा अजाणंतगा य । अजाणंतगा य, वायाहडा वि जाणंतगा अजाणंतगा य । एएसि पि तहेव चत्तारि नवगा भवंति । जाणाविए वि चत्तारि चेव नवगा । जे ते वत्थव्वया हडाणं जाणंते ते खेत्तियाणं जसोकित्ति जाणंति । जे अयाणंतगा ते आगंतुगसाहुहिं जाणावेयव्वा जहा-न तुमं अम्ह आभवसि । तत्थ वायाहडवत्थव्वयाणं अजाणंतगा जे जसोकित्तिं पि न जाणंति ते इमेहिं पगारेहिं होज्ज ।
वत्थव्वे वायाहड, सेवग परतित्थि वणिय सेहे य । सव्वे ते उज्जुगो अप्पिणाइ मेलाइ वा जत्थ ॥४६७८॥ माइल्ले बारसगं, जाणग जाणाविए य चत्तारि । वत्थव्वे वायाहड, ण लभति चउरो अणुग्घाया ॥४६७९॥ सत्तरत्तं तवो होती, ततो छेदो पहावई।
छेदेण छिण्णपरियाए, तओ मूलं तओ दुगं ॥४६८०॥
"वत्थव्वे०" ["माइल्ले०" "सत्तरत्तं०"] रायकुलसेवगा परतित्थिया वाणियगा य एए असामाणियत्तणेण ण याणंति - एते सेहा उवट्ठिया होज्ज । एएसु उज्जू अणुज्जुए दारं (४६६०) भवति जो उज्जू सो पेसेइ । अणुज्जू सो बारस वि जहुद्दिढे न पेसइ अप्पणा गेण्हइ तस्स चउगुरुगा । कहं पुण बारसह ? ।
तरुणे मज्झिम थेरे, तद्दिण बितिए य छक्कगं इक्कं । एमेव परग्गामे, छक्कं एमेव इत्थीसु ॥४६८१॥ पुरिसित्थिगाण एते, दो बारसगा उ मुंडिए होंति । एमेव य ससिहम्मि य, जाणग जाणाविए भयणा ॥४६८२॥
१. अनुदयो वर्तते मलवृ ।
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७०
विसेसचुण्णि
[ उग्गहपगयं अव्वाहते पुणो दाति, जावज्जीवपरादिए । तद्दिण बीयदिणे सग्गामियरे य बारसहा ॥४६८३॥ "तरुणे०" [ “पुरिसित्थि०" "अव्वाहते."] उज्जू अणुज्जू लक्खणं वक्तुकामो
इदमाह -
जाणंतमजाणंते, णेड़ व पेसेड़ वा अमाइल्लो । सो चेव उज्जुओ खलु, अणुज्जुतो जो ण अप्पेति ॥४६८४॥
"जाणंत०" गाहा । कण्ठ्या । एए पुण जाणंतग अयाणंतग वायाहड वत्थव्वगा य। अणुज्जूहेहिं पव्वाविया कहं पच्छा जाणिया होज्ज ? शहाणाणुज्झाणादीसु जत्थ मिलिया तत्थ दिट्ठा । तेहिं खेत्तिएहिं पुच्छितया - 'तुब्भे किध पव्वइया ?' ताहे भणंति -
तुब्भ च्चिय णीसाए, मि आगतो दिक्खितो बला णेहिं ।
अम्हे किमपव्वइया, पुट्ठा व ण ते परिकहेंसु ॥४६८५॥
"तुब्भं च्चिय०" गाहा । अम्हेहिं पुच्छिया - कहिं गय त्ति । ताहे भणियं तेहिं - अम्हे किन्न होमु पव्वइया तो ते मग्गह ?' । अहवा न अक्खायं तेहिं कहिं गय त्ति ? एवं जाणंतगा। जे ते अयाणंतगा तेसि इमा जाणणा, गाहा -
वायाहडो तु पुट्ठो, भणाइ अमुगदिण अमुगकालम्मि । एतेहिं दिक्खितोऽहं, तुम्हे वि सुणामि तत्थाऽऽसी ॥४६८६॥
"वायाहडो०" गाहा । 'पव्वइएण मया सुयं, न (जं) तुब्भे वि तत्थ खेत्ते अच्छियाइया'।
एमेव य जसकित्तिं, जाणंतो जो य तं ण जाणाति । तस्स वि तहेव पुच्छा, पावयणी वा जदा जातो ॥४६८७॥
"एमेव०" गाहा । जहा वायाहडो अहवा जया बहुस्सुओ जाओ तदा अप्पणो चेव जाणइ । एवं सच्चित्ते मग्गणा ।
एमेव य अच्चित्ते, दुविहे उवधिम्मि मीसते चेव । पुच्छा अपुव्वमुवहिं, दट्टण अणुज्जु भूयाणं ॥४६८८॥ "एमेव य अच्चित्ते०" गाहा । कण्ठ्या ।
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६८३-४६९२] तइओ उद्देसो
६७१ एवं वासावासे, उडुबद्धे पंथे जत्थ वा ठाति । सव्वत्थ होति उग्गहो, केसिंचि पतीव दिटुंतो ॥४६८९॥
"एवं वासावासे०" गाहा । एवं वासावासे भणियं, उडुबद्धे एवं चेव । पंथेण वि वच्चंतो आयरिओ जत्थ ठाइ तत्थ सव्वओसमंता सक्कोसं जोयणं उग्गहो । तत्थ वि एवं चेव सचित्तादीणं । केई भणंति मग्गओ नत्थि उग्गहो । एस अणादेसो - पदीवदिटुंतेणं सव्वओ समंता भवइ । एवं ताव खेत्ते ।
इदाणि -
अक्खित्ते वसधीए, जाणग जाणाविए वि एमेव । उज्जुगमणुज्जुगे या, सो चेव गमो हवइ तत्थ ॥४६९०॥
"अक्खित्ते०" गाहा । इंदखीलमणोग्गहो तत्थ वसहीए मग्गणा । जा एसा मग्गणा भणिया "चत्तारि नवग जाणंतगम्मि जाणाविए वि चत्तारि" (४६६३) एवं गृहितं "अभिहारणाए एए खेत्तम्मि विप्परिणया वि" (४६६३) अस्यार्थः । एते त्ति अव्वाहतमादि काउं जाव वत्थव्ववायाहडा । एते अभिधारेंता अव्वोच्छिन्नखेत्तिए जइ विप्परिणया तहा वि अव्वोच्छिन्नखेत्तियाण चेव आभवंति ।
इदाणिं अभिहारणाए त्ति दारं
अणिदिट्ठ सण्णऽसण्णी, गहिता गहिते य ओह सच्छंदो । णिट्ठि लिंगसहितो, सण्णी तस्सेव णऽण्णस्स ॥४६९१॥
["अणिदिट्ठ०"] "अभिहारेंतो" (४७०३)१ गाहा । जो सो अभिहारेंतो दुविहो - सन्नी असन्नी वा, दुविहो निद्दिसिओ च । निद्दिसिओ नाम 'अमुगस्स आयरियस्सगासे पव्वइस्सामि' । सो पुण एगं वा आयरियं निद्दिसेज्ज अणेगा वा आयरिया निद्दिसेज्जा । जो अणेण निद्दिसइ सो एवं संकप्पेइ - जो मे रुच्चिस्सइ तस्स सगासे पव्वइस्सामि ।
"लिंगसहिओ" [त्ति] जो सो सन्नी निदिसिउं गच्छइ सो लिंगसहिओ वा भवेज्ज गिहत्थलिंगेण वा एवं अणिद्दिसिउं वच्चइ सो सण्णी वा असण्णी वा होउ ससिहो वा गच्छउ असिहो वा जत्थ पव्वयइ तस्सेव सीसो सो । जो पुण निदिसिउं सन्नीलिंगसहिओ वच्चइ सो जं निद्दिसइ तस्सेव सो अन्नो न लभति ।
निद्दिढे असण्णी, गहियाऽगहिए य अगहिए सण्णी । तस्सेव अवि परिणते, विपरिणते जस्स से इच्छा ॥४६९२॥
१. अत्र गाथाया व्युत्क्रमो दृश्यते ।
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७२
विसेसचुण्णि
[उग्गहपगयं "निद्दिढे असन्नि०" गाहा । जो असन्नी निद्दिसिउं असिहो वा ससिहो वा गच्छइ असिहो सण्णी णिदिसित्ता चेव गच्छइ एए तिन्नि वि अविप्परिणए भावे तस्सेव विप्परिणए अप्पणो छंदेण जस्स सकासे पव्वयति तस्सेव सीसो । एवं ताव एगे निद्दिट्ठ भणियं ।
इदाणिं जो अणेगे निद्दिसित्ता वच्चइ तस्स भण्णइ -
चारिय समुदाणट्ठा, तेणग गिहिपंत धम्मसट्टा वा । एएहिं लिंगसहितो, सण्णी व सिया असण्णी वा ॥४६९३॥ णेगा उद्दिस्स गतो, लिंगेणऽप्फालितो तु एक्कणं । दुटुं च अचक्खुस्सं, णिद्दिट्ठऽण्णं गतो तस्स ॥४६९४॥ निद्दिट्टमणिद्दिटुं, अब्भुवगय लिंगि नो लभइ अण्णो । लिंगी व अलिंगी वा, सच्छंदेण अणिहिट्ठो ॥४६९५॥ एमेव असिहसण्णी, णिद्दिट्ठस्सुवगतो ण अण्णस्स । अब्भुवगतो वि ससिहो, जस्सिच्छति दो व अस्सण्णी ॥४६९६॥ निद्दिट्ट सन्नि अब्भुवगतेतरे अट्ठ लिंगिणो भंगा। एवमसिहे वि ससिहे, वि अट्ठ सव्वे वि चउवीसं ॥४६९७॥ पढम बिति ततिय पंचम, सत्तम नव तेरसेसु भंगेसु । विप्परिणतो वि तस्सेव होइ सेसेसु सच्छंदो ॥४६९८॥ सव्वो लिंगी असिहो, य सावतो जस्स अब्भुवगतो सो । णिद्दिट्ठसण्णिलिंगी, तस्सेवाणब्भुवगतो वि ॥४६९९॥
"चारिय०" ["णेगा उद्दिस्स०" "निद्दिट्ठमणि०" "एमेव असिह." "निद्दिट्ठ०" "पढम बिति०" "सव्वो लिंगी०"] गाहाद्वयम् । असन्नी वा सन्नी वा जो अणेगा उद्दिसिउं वच्चइ सो लिंगसहिओ अलिंगी वा तेसिं सकासं पत्तो एगंतरस्स उवढिओ । जइ तेण न सुट्ठ आप्फालिओ अहवा आप्फालिओ अणि?त्तणेण सो ताओ विप्परिणओ सेसाणं निद्दिवाणं जस्स सकासे पव्वइओ तस्सेव सो सीसो अणिद्दिवो न लब्भति । अभिधारणा गया ।
इदाणिं एगग्गामे त्ति दारं
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४६९३-४७०४] तइओ उद्देसो
६७३ अस्सन्नी उवसमितो, अप्पणों इच्छाइ अण्णहिं तस्स । दट्ठणं च परिणए, उवसामिते जस्स वा खित्तं ॥४७००॥
"असन्नी०" गाहा । एगेणं असन्नी ओवसामिओ । एक्कग्गामे त्ति तं खेत्तं अन्नस्स जाव सो सम्मत्तं न गेण्हइ ताव सो जइ पव्वयइ खेत्तियस्स, अह गहिए सम्मत्ते पव्वयइ तो अप्पणो इच्छाए जस्स इच्छइ तस्स सो अन्नहिं तस्स त्ति खेत्तपहियाइ जइ उवसामइ दटुं वा उवसमइ उवसामंतस्स अह खेत्तं तो दट्ठणं उवसंतो खेत्तियस्स सो जं दट्ठणं उवसंतो सो न लब्भइ । एतदेवार्थम् -
परखित्ते वसमाणो, अइक्कमंतो व ण लभति असम्णि । छंदेण पुव्वसर्पिण, गाहितसम्माति सो लभति ॥४७०१॥
"परक्खित्ते वसमाणो०" गाहा । कण्ठ्या । “गहिए समं सो लभइ" त्ति स एव अतिकम्मंतो लभति, ण तु जस्स खेत्तं । एगग्गामो त्ति गयं ।
इदाणिं अइच्छित्ते त्ति दारं
मग्गंतो अन्नखित्ते, अभिधारंतो उ भावतो तस्स । खित्तम्मि खित्तियस्सा, बाहिं वा परिणतो तस्स ॥४७०२॥ "मग्गंतो०" गाहा । अस्य व्याख्या
अभिधारिंतो वच्चति, पुच्छित्ता साह वच्चतो तस्स । परिसागतो व कहइ, कड्डणहेउं न तं लभति ॥४७०३॥ उज्जुकहए परिणतं, अंतो खित्तस्स खित्तिओ लभइ । खित्तवहि तु परिणयं, लभतुज्जु कही ण खलु मादी ॥४७०४॥
"अभिधारितो०" ["उज्जुकहए०"] गाहाद्वयम् । एगो मग्गंतो वच्चइ कंचि आयरियं । तस्स कोइ साहू पंथे मिलिओ, सो तेण पुच्छिओ - अमुओ कहिं आयरियो ? साहुणा भण्णइ - किं तेणं? भणइ - तस्स सगासे पव्वइउकामो अहं । ताहे सो कड्ढणहेउं धम्म कहेइ । अहवा परिसामज्झे धम्मं कहंतस्स ढुक्को वंदिओ य । सो जाणेत्ता कड्डणहेउं कहेइ । जइ तस्स परिणमइ पव्वयावेइ य न लब्भइ, जं अभिधारेंतो वच्चइ तस्स सो। पच्छद्धस्स व्याख्या । द्वितीयगाहा । अह सो कड्डणहेउं कहेइ सो य परिणओ जस्स खेत्तं तस्स सो । अहवा बाहिं खेत्तस्स उज्जू कहेंतस्स परिणओ कहओ लब्भइ । अह कड्डणाहेउं कहेइ जस्स अभिधारेंतो
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७४ विसेसचुण्णि
[ उग्गहपगयं संपट्ठिओ तस्स सो।
परिणमइ अंतरा अंतरा य भावो णियत्तति ततो से । खित्तम्मि खेत्तियस्सा, बाहिं तु परिणतो तस्स ॥४७०५॥ "परिणमइ अंतरा०" गाहा । कण्ठ्या । अतिच्छिते दारं गयं ।
इदाणिं दुविधा मग्गणा । सीसे एगविधाय पडिच्छए त्ति दारं । तत्थ एगविहाए पडिच्छए ताव भणइ
माया पिया व भाता, भगिणी पुत्तो तहेव धूता य ।
छप्पेते नालबद्धा, सेसे पभवंति आयरिया ॥४७०६॥
"माया पिया०" गाहा । एए जइ पडिच्छयं अभिधारेंति तो पडिच्छयस्स, अह आयरियं अभिधारेंति आयरियस्सेव । एयस्सेव वक्खाणगाहा
माउम्माया य पिया, भाया भगिणी य एव पिउणो वि । भातादिपुत्त धूता, सोलसगं छच्च बावीसं ॥४७०७॥ बावीस लभति एए, पडिच्छओ जति य तमभिधारंती । अभिधारमणभिधारे, णायमणातेतरे ण लभे ॥४७०८॥ नायगमणायगा पुण, सीसे अभिधारमणभिधारे य । दोक्खर खरदिटुंता, सव्वे वि भवंति आयरिए ॥४७०९॥ पुव्वुप्पन्नगिलाणे, असंथरंते य चउगुरू छण्णं । वयमाण एगें संघाडए य छप्पेते न लभंति ॥४७१०॥
"माउम्माया०" ["बावीस०" "नायग०" "पुव्वुप्पन्न०"] । एगत्थ गच्छो ठिओ, तेसिं गिलाणो जाओ, तत्थ साहुणो वावडा गिलाणकिच्चे ण प्पहुच्चंति । सव्वे भिक्खं हिंडिउं, ताहे न संथरंति । एवं पुव्वुप्पन्ने गिलाणे असंथरंताणं सेहो उवट्ठिओ सो पडिसेहेयव्वो - न वट्टइ गिलाणे तेसिं पव्वावेउं । जइ पव्वावेंति चउगुरुगा । "वयमाणे" पच्छद्धं । अह लोभदोसेणं इमेहिं छहिं पगारेहिं पेसेंति, मुंडेत्ता संघाडएणं अप्पबिइयं एगाणियं एए तिण्णि, अमुंडियं पि एतेहिं चेव तिहिं पगारेहिं एए छप्पकारा । एवं पेसंता ण लब्भंति जेसि सकासं पेसेंति तेसिं सो ।
१. नास्ति
इ।
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उद्देस
आयरिय गिलाणे गुरुगा, सेहस्सा अकरणम्मि चउलहुगा । परितावण णिप्फण्णं, दुहतो भंगे य मूलं तु ॥४७११॥ 'आयरिय० " गाहा । अस्य व्याख्या
भासगाहा - ४७०५-४७१६ ]
44
६७५
संथरमाणे पच्छा, जायं गहिते व पच्छ गेलणं । अपव्वइए पव्वइए, संघाडेगे व वयमाणे ॥४७१२॥ नागाढं पउणिस्सइ, अचिरेणं तं च जायमागाढं । सेहं वट्टावेडं, ण तरंति गिलाणकिच्चं च ॥४७१३॥ अपडिच्छणेतरेसिं, जं सेहवियावडा उ पावंति । तं चेव पुव्वभणियं, परितावण सेहभंगाइ ॥४७१४॥ "संथरमाणे० " [ "नागाढं० " अपडिच्छणे० " ] गाहाओ तिण्णि । न आगाढे गेलन्नं होज्ज । ते य संथरंति समत्था सेहं पि वट्टावेउं आयरियाण वि काउं । अह पच्छा आगाढं गेलन्नं जायं तत्थ उव्वत्तणादीसु वावडा न पहुप्पंति अन्नेसिं भिक्खं [अ] हिंडंताणं पज्जत्तं आणेउं, एवं असंथरणं जायं । ताहे सेहो छहि पगारेहि पयट्टेयव्वो, एवं असढा पयट्टंता लभंति जेसिं सगासे पयट्टिज्जइ । जइ ते पडिच्छंति चउलहुगा जं च सो असारविज्जंतो । पडिभज्जेज्ज मूलं । जं च गिलाणस्स अकीरमाणे परितावणादि अह मरइ मूलं । आयरियस्स वा अकीरमाणो । अहवा पुव्वगहिए सेहे गिलाणे जाव' तत्थ वि तहेव ।
11
संखडिए वा अट्ठा, अमुंडियं मुंडियं व पेसंती | वयमाणे एग संघाडए य छप्पेऍ न लभंति ॥ ४७१५॥
"संखडिए०" गाहा । अस्य व्याख्या
होहिंति णवग्गाई, आवाह विवाह पव्वयमहादी ।
सेहस्स य सागरियं, विद्दाहिति मा व पेसिंति ॥४७१६॥
"होहिंति०" गाहा । सेहो केसिं चि उवट्ठिओ । तत्थ संघाडाओ आसन्नाओ सेहस्स य तत्थ सागारियं । ताहे ते चिंतेंति - 'जइ अन्नत्थ वच्चामो तो संखडीणं फिट्टामो' । अहवा चिंतेंति ‘एस सेहो जइ एत्थ अच्छइ तो विद्दाइ, संखडीसु भोयणे गिद्धो । जइ वच्चामो संखडीणं फिट्टामो । तम्हा अन्नं गच्छं पेसामो ।' एत्थ वि तहेव छहिं पगारेहिं पेसेंति । तेसिं तो ।
१. गिलाणो जाओ अ इ । २. सो इति भाव्यम् मलवृ ।
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७६
संगारदिन्न त्ति दारं ।
विसेस
गिहियाणं संगारो, संगारं संजते करेमाणे ।
अणुमोयति सो हिंसं, पव्वावितो जेण तस्सेव ॥४७१७॥
“गिहियाणं०” गाहा । कस्सइ सेहो उवट्ठिओ, तत्थ न वट्टइ संगारो काउं अमुगकालं अहं तुमं पव्वावेहामि । को दोसो ? उच्यते
विप्परिणमइ सयं वा, परऔं ओसणअण अण्णतित्थी वा ।
मोत्तुं वासावासं, ण होइ संगारतो इहरा ॥ ४७१८॥
[ उग्गहपगयं
" विप्परिणमइ० " गाहा । कण्ठ्या । " परितो" त्ति परेण वा विप्परिणामिज्जेज्ज । अहवा पासत्थादीणं मज्झे निक्खमइ । सो पुण खेत्तलुद्धो न तरइ मोत्तुं । संगारे कए जो पव्वावेइ तस्स सो । गिहिया करेंति संगारं इमेहिं कारणेहिं
-
संखडि सण्णाया वा, खित्तं मोत्तव्वयं व मा होज्जा । एएहि कारणेहिं, संगार करेंते चउगुरुगा ॥ ४७१९॥ रिण वाहिं मोक्खेडं, कुडुंबवित्तिं वऽतिच्छिते गिहे । एमादि अणाउत्ते, करिंति गिहिणो उ संगारं ॥ ४७२० ॥ "संखडि० " [" रिण वाहिं० " ] गाहा ।
अगविट्ठो मिति अहं, लब्भति असढेहिं विप्परिणतो वि । चोयंतऽप्पार्हेति व ते वि य णं अन्तरा गंतुं ॥४७२१॥
"
" अगविट्ठो मित्ति० " गाहा । कण्ठ्या ।
एवं खलु अच्छिन्ने, छिन्ने वेला तहेव दिवसेहिं ।
वेला पुण्णमपुण्णे, वाघाए होइ चउभंगो || ४७२२॥
" एवं खलु अच्छिन्ने० " गाहा । सो संगारो दुविहो - छिन्नो अछिन्नोय । छिन्नं खेत्तओ कालओ य । खेत्ततो गामवणसंडमादीसु, कालओ मासेहिं दिवसेहिं वेलाए य, एत्थं पुण संगार (रे) चउव्विहो वाघाओ होज्ज तस्स वाघाओ न गिहत्थस्स । गिहत्थस्स वाघाओ न संजतस्स । [दोह वि वाघाओ ।] दोण्ह वि अवाघाओ । तत्थ संजयवाघाए इमं -
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४७१७-४७२९] तइओ उद्देसो
६७७ मंदट्टिगा ते तहियं च पत्तो, जति मण्णते ते य सढा ण होति ।।
सो लब्भती अण्णगतो वि ताहे, दप्पट्ठिया जे ण उ ते लभंती ॥४७२३॥
"मंदट्ठिगा०" वृत्तं कण्ठ्यम् । “तहियं च पत्तो" त्ति तस्मिन् स्थाने सो सेहो पत्तो एवं मन्यते मंदट्ठिया ते साहुणो ।
पंथे धम्मकहिस्सा, उवसंतो अंतरा उ अन्नस्स ।
अभिधारितो तस्स उ, इतरं पुण जो उ पव्वावे ॥४७२४॥
"पंथे धम्मकहिस्सा०" गाहा । संगाराभिमुहप्रस्थितेत्यर्थः । तेण सड्डत्तणे (ण) पत्ता अणभिधारेतो धम्मकधिस्सेव अस्य व्याख्या
पुण्णेहिं पि दिणेहिं, उवसंतो अंतरा उ अण्णस्स ।
अभिधारिंतो तस्स उ, इयरं पुण जो उ पव्वावे ॥४७२५॥
"पुण्णेहिं पि०" गाहा । अपिशब्दात् अपुन्नेहिं वि अभिधारेंतो नाम जस्स सगासं संपट्ठितो अंतरा अण्णस्स सगासे पव्वयंतो चिंतेइ-पुरिल्लस्स चेव अहं। इयरो नाम जो विप्परिणओ, जो तं पव्वावेइ तस्सं सो । नियमार्थमिदमुच्यते
पहाणादि समोसरणे, दट्टण वि तं तु परिणतो अण्णं । तस्सेव सो ण पुरिमे, एमेव पहम्मि वच्चंते ॥४७२६॥ "हाणादि०" गाहा । कण्ठ्या । को व्याघात इति चेत् ? अस्य व्याख्यागेलन्न तेणग नदी, सावय पडिणीय वाल महि वासं । इइ समणे वाघातो, महिगावज्जो उ सेहस्स ॥४७२७॥ "गेलन०" गाहा । विप्परिणामियभावो, न लब्भते तं च णो वियाणामो । विप्परिणामिय कहणा, तम्हा खलु होति कायव्वा ॥४७२८॥ "विप्परिणामिय०" गाहा । अनेकार्थाधिकारेण विप्परिणामेण व्याख्या - दिट्ठमदिट्ठ विदेसत्थ गिलाणे मंद धम्म अप्पसुते । निप्फत्ति णत्थि तस्सा, तिविहं गरहं व से जणति ॥४७२९॥ "दिट्ठमदिटुं०" गाहा । तत्थ पढमदारं-"दिट्ठमदिटुं''ति, सेहो आयरियं अभिधारेतो
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
६७८ विसेसचुण्णि
[उग्गहपगयं वच्चंतो सो साहुं दटुं पुच्छइ–कहिं चि तुब्भे अमुगा आयरिया दिट्ठा वा सुता वा? तत्थ इमा गाहा -
जति पुण तेण ण दिट्ठा, णेव सुया पुच्छितो भणति अण्णे । जति वा गया विदेसं, तो साहइ जत्थ ते विसए ॥४७३०॥
“जति पुण०" गाधा । जो सो पुच्छिओ साहू जइ तेणं न दिट्ठा न वा सुया पुच्छिएणं वत्तव्वं - अन्ने पुच्छिज्जासि अहं न याणामि । अह दिट्ठा सुया वा तो साहियव्वं - विदेसं वा गया, इतो वि साहियव्वं - अमुगत्थ गया । अह नाइक्खइ हीणं वा आइक्खइ विप्परिणामेणाभवइ ।
सेसेसु उ सब्भावं, णातिक्खति मंद धम्मवज्जेसु । गृहयते सब्भावं, विप्परिणति हीणकहणे वा ॥४७३१॥
"सेसेसु०" गाहा । गिलाण-अप्पसुय-निप्फत्तितस्स प्पयाणि जो साहू जाणति तेण सब्भावो नाइक्खियव्वो जहा-गिलाणो सो, अप्पसुओ सो । एवमाइणि ते(ण) वटुंति कहेउं । मंदधम्मा पासत्थाई तेसु कहेयव्वो । मा संसार[पार]गामी संसारं पडउ । एयाणि पयाणि मोत्तुं न जानामि । हीणं वा कहेइ जं जाणइ गामादीणं नाम पंथं वा सा विप्परिणामणा अवि देसत्थे भणइ । अगिलाणं वा गिलाणं अमंदधम्मं वा मंदधम्मं बहुसुयं अप्पसुयं, भणइ तिह जारिसो सव्वे पडिभज्जंति ण वा बहुसुई भवंति । तिविहं गरहं च से कुणइ ।
सीसो कंपण गरिहा, हत्थ विलंबिय अहो य हक्कारे । वेला कण्णा य दिसा, अच्छतु णामं ण घेत्तव्वं ॥४७३२॥ णाणे दंसण चरणे, सुत्ते अत्थे य तदुभए चेव । अह होति तिहा गरहा, कायो वाया मणो वा वि ॥४७३३॥ पव्वयसि आम कस्स त्ति सगासे अमुगस्स निद्दिढे । आयपराधिगसंसी, उवहणति परं इमेहिं तु ॥४७३४॥ अबहुस्सुताऽविसुद्धं, अधछंदा तेसु वा वि संसग्गि ।
ओसन्ना संसग्गी, व तेसु एक्कक्कए दुन्नि ॥४७३५॥ सीसो कंपण हत्थे, कण्ण दिसा अच्छि कायिगी गरिहा । वेला अहो य ह त्ति य, नामं ति य वायिगी गरहा ॥४७३६॥
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
इओ उद्देस
अह माणसिगी गरहा, सूतिज्जति णित्त-वत्तरागेहिं । धीरतणेण य पुणो, अभिनंदइ णेय तं वयणं ॥ ४७३७॥ ताणि य अण्णाणि य, विप्परिणामणपदाणि सेहस्स । उवहिणियडिप्पहाणा, कुव्वंति अणुज्जुया केइ ॥४७३८॥ एए सामन्नयरं, कप्पं जो अतिचरेज्ज लोभेण । थेरे कुल गण संघे, चाउम्मासा भवे गुरुगा ॥४७३९॥
भासगाहा - ४७३०-४७४२ ]
99 66
"सीसो कंपण० " [" णाणे दंसणं० " "पव्वयसि० 'अबहुस्सुत्ता०" "सीसो कंपण० ' 'अह माणसिगी० " "एताणि य०" "एए सामण्ण० " ] एसा वक्खाणगाहा सिद्धा । हत्थे धुणइ, लंबइ हत्था वा, तुट्ठा वा, अहो पव्वज्जा असूयाए हा हा कष्टम् ! वेला नामं पि तस्स ण वट्टइ एरिसीए वेलाए घेत्तुं कन्ने दुट्ठए दिसाए अन्न मुहओ उट्ठाइ, अच्छिणि णिमेल्लइ, नामं पि न वट्टइ तस्स घेत्तुं । एक्कक्कओ दोन्नि त्ति (गा० ४७३५) पासत्था वा ते, पासत्थेहि वा से समं संसग्गी । एवं ओसण्णादीहि यव्वं । एएहिं विप्परिणामिय गेहंति । कुल-गण-संघसमवाए कड्ढित्ता ते हरित्ता चउगुरुगं पच्छित्तं दिज्जइ । अह न देइ कुल-गण-संघबाहिरो कीरइ ।
६७९
[सुतं] अस्थि या इत्थ केइ उवस्सयपरियावन्नए अचित्ते परिहरणारिहे सच्चेव' उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिट्ठा अहालंदमवि उग्गहे ॥ ३ - २५॥
सम्बन्धः
असहीणेसु वि साहम्मितेसु इति एस उग्गहो तो । अयमपरो आरंभो, गिहिविजढे उग्गहे होई ॥४७४०॥
"असहीणेसु० " गाहा । असहीणे गया । इत्थिया इत्थ केचित् ग्रहणे न आहारो पविसेज्जा अद्धजायं च गहितं तस्मिन्नुपाश्रये पच्चप्पिन्नं विस्मरितं अधवा विसृज्जता गता परिहरियं च अरिहं । अरिहंता नाम जोग्गं साहूणं परिहरणपरिहारेणं धारणापरिहारेण य सव्वेव उग्गहस्सा पुव्वा अणुन्नवणा जा भणिया अणुजाणह पाउग्गं अहालंद इति कालव्याख्या। एयं मज्झिमेण गयं । एतदेवार्थम् -
आहारो उवही वा, आहारो भुंजणारिहो कोयी ।
दुविहपरिहार अरिहो, उवही वि य कोयि ण वि कोयि ॥४७४१॥
संसत्ताऽऽसव पिसियं, आहारो अणुवभोज्ज इच्चादी । झुसितिण वच्चगादी, परिहारे अणरिहो उवही ॥४७४२॥
१. तस्स इत्यधिकम् अ ।
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८०
विसेसचुण्णि
[ उग्गहपगयं ठायंते अणुण्णवणा, पातोग्गे होइ तप्पढमयाए ।
सो चेव उग्गहो खलु, चिट्ठइ कालो उ लंदक्खा ॥४७४३॥
"आहारो०" ["संसत्ता०" "ठायंते."] गाहात्रयम् । जं परियावन्नं विस्सरियं तं दुविहं-आहारो उवही वा । जा सा पुव्वाणुवण्णवणा जे ते गया स एव उग्गहो ण पुणो तं अणुनवेयव्वं । सेसं कंठं । एस सुत्तत्थो, [इदानीं] नियुक्तिविस्तर इति । अच्छउ ताव उवस्सयपरियावन्ना का चेव सामायारी उवस्सए ठियाणं ?
पुट्विं वसहा दुविहे, दव्वे आहार जाव अवरहे । उवहिस्स ततियदिवसे, इतरे गहियम्मि गिण्हंति ॥४७४४॥ [नि०] "पुटिव वसहा०" दारगाहा । तत्थ पढमं दारं । पुव्वं वसभा तेपातं सायं मज्झंतिए व वसभा उवस्सय समंता । पेहंति अपेहाए, लहुगो दोसा इमे तत्थ ॥४७४५॥ "पाओ' सायं०" गाहा । कण्ठ्या । इमे दोसा
साहम्मि अण्ण धम्मिय, गारत्थिणि खिवण वोसिरण रज्जू । गिण्हण कड्डण ववहार पच्छकडुड्डाह निव्विसए ॥४७४६॥ "साहम्मि०" गाहा । अस्य व्याख्याचोयण कुविय सहम्मिणि, परउत्थिणिगी उ दिट्ठिरागेण । अणुकंप जदिच्छा वा, छुभिज्ज बालं अगारी वा ॥४७४७॥ अहवा छुभेज्ज कोयी, उब्भामग वेरियं व हंतूणं । वेहाणस इत्थी वा, परिसहपराजितो वा वि ॥४७४८॥
"चोयण कुविय०" ["अहवा०"] गाहा साहम्मिणी काइ लिंगत्थी-एएहिं मम लिंगं हरियं ति एएण पडिसेवणं कप्पट्टगरूवं पडिस्सयसमीवे साहरेज्ज । "परउत्थिगिणी उ दिट्ठिरागेणं" ति - मा अहं अयसो भविस्सइ तो संजयाण उवस्सयसमीवे ठवेज्ज । एएहिं चेव एतं जणितं ति लोगो एवं चिंतिस्सइ । अहवा अणुकंपाए एए अणुकंपिया कहिंचि सेज्जायरेसु वा इस्सरेसु वा छोच्छेइं२ ति एवं छुभेज्जा । तत्थ य गोसे गेण्हणादओ दोसा भवंति जइ पुव्वमेव ण पडिलेहहिं।
१. पातं मुच । २. = निक्षेप्स्यन्ति (मलवृ) ।
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४७४३-४७५३ ]
इओ उद्देस
हाउं व जरेउं वा, अचंदता तेणगाति वत्थादी ।
एएहिं चिय जणियं, तहिं च दोसा उ जणदिट्ठे ॥४७४९॥
11
"हाउं व० गाहा । एयं अचित्तं पि छुभेज्ज लिंगत्थो वा लिंगेत्थी वा किंचि हरिऊण वा जो एतेसिं अयसो भवति हिरण्णसुवण्णादि, अन्नतित्थियादि एमेव पडिणियत्तणेण तच्चंनिगिणी वोडिगिणी वा गिहत्थीए उज्झामगसमुच्छियं । तहेव पडिणीए अणुकंपणी । अहवा चोरो पारदारिओ वा मारेऊण पडिणीयत्तणेण छुब्भेज्जा, काइ वा उक्कलंबेज्ज अहवा संजओ चेव परिसहपराजिओ कोइ चिंतेज्ज -
वरं प्रवेष्टुं ज्वलितं हुताशनम्, न चापि भग्नं चिरसञ्चितं व्रतम् ।
दवियट्ठऽ संखडे वा, पुरिसित्थी मेहुणे विसेसो वि ।
एमेव य समणम्मि, वि संकाए गिण्हणादीणि ॥ ४७५० ॥
"दवियट्ठ० " गाहा । रित्थरा दव्वट्ठाए असंखडेंति तओ एक्केन छिद्रं लभेत्ता मारेत्ता समणाणं उवस्सयसमीपे साहरेज्ज, तत्थ साहू संकिज्जेज्जा, तत्थ गेहणादीणि । जम्हा एए दोसा तम्हा गोसे उट्ठिएहिं वसभेहिं सव्वओ समंता वसही पडिलेहेयव्वा ।
६८१
कालम्मि पहुप्पंते, चच्चरमादी ठवित्तु पडियरणं । रक्खंति साणमादी, छण्णे जा दिट्ठमण्णेहिं ॥४७५१॥
भाव्यम् ? |
बोलं पभायकाले, करिंति जणजाणणट्ट्या वसभा । पडियरणा पुण देहे, परोग्गहे णेव उज्झति ॥४७५२॥ अप्पडिचर पडिचरणे, दोसा य गुणा य वण्णिया एए । एतेण सुत्त ण कतं, सुत्तनिवातो इमो तत्थ ॥४७५३॥ "कालम्मि० " [ "बोलं पभायकाले० 'अप्पडिचर० " ] गाहात्रयम् । जइ किंचि पिच्छंति । कालो यत्ति ताहे अप्पसागारियं करेंति अहवा परिठवेंति जो संजओ अप्पसागारियं करेइ जं कप्पट्ठयरूवं तं अप्पसागारियं चउक्के कीरइ अगडसमीपे वा, एवं छड्šति। जं हिरण्णं सुवण्णं वत्थाइ वा तं पि अप्पसा[गा]रियं करेंति अहवा अहेताणि न तरंति परिट्ठवेंति, ताहे बोलं करेंति - जहा केण वि इमं छूढं | अहवा भणइ एस गओ दीसति । एतत्प्रसंगेन गतं नात्र सूत्रनिपातः । इमो सूत्रनिपातः
"""
१. रित्थ = [रिक्त] धण पासम पत्र ७१२ । २. पहुप्पति इति भाव्यम् ? । ३. परिट्ठवेतुं इति
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८२
विसेस
आगंतारठियाणं, कज्जे आदेसमादिणो केई ।
वसिउं विस्समिउं वा, छड्डित्तु गया अणाभोगा ॥ ४७५४ ॥
" आगंतारठियाणं ० " गाहा । आगत्यागत्य यस्मिन्नगारा तिष्ठन्ति तदिदं आगंतारं । तत्थ गंतुकामा कारणेण ठिया । तत्थ य अन्ने वि पंथिया पहिया वसहिमुवगया । ते य गया । तत्थ तेसिं किंचि पुम्हुट्टं । तं पुण इमं -
व्याख्या
[ उग्गहपगयं
समितिं -
- सत्तुग- गोरस - सिणेह - गुल- लोणमादि आहारे । ओहे उवग्गहम्मिय, होउवही अट्ठजातं वा ॥४७५५॥
"समिति०" गाहा । एयं “ दुविहे दव्वं ति जाव अवरण्हो "त्ति (गा० ४७४४) अस्य
काऊणमसागरिए, पडियरणाऽऽहार जाव अवरहे ।
एमेव य उवहिस्स वि, असुण्ण सेधाइ दूरे य ॥ ४७५६ ॥ "काऊणमसागरिए० " गाहा । स्यान्मतिः किं कारणं अवरण्हाओ जाव पडिक्खंति ? अत उच्यते
-
वोच्छिज्जई ममत्तं परेण तेसिं च तेण जति कज्जं ।
गिता वि विसुद्धा, जति वि ण वोच्छिज्जती भावो ॥ ४७५७॥ “वोच्छिज्जइ०” गाहा । 'तेसिं च तेण जति कज्जं' ति साहूणं तेणं जइ कज्जं ।
अव्वोच्छिन्ने भावे, चिरागयाणं पि तं पयंसिंति । पण्णवणमणिच्छंते, कप्पं तु करेंति परिभुत्ते ॥ ४७५८ ॥
" अव्वोच्छिन्ने० " गाहा । साहूहिं गहिए जइ ते पडिआगया गवेसंति । एवं अव्वोच्छिन्ने भावे तं देसेंति एतं । तं किं पुण अम्हेहिं एए य ममत्ती कयं अणुग्गहं मन्नमाणा साहूणं ‘अणुजाणह’ । जइ णाणुजाणंति ताणि य परिभुत्ताणि ताहे आउक्कायचमढणा भविस्सइ त्ति कप्पं तेसिं दाउं सगासे ठवित्ता इमाए विहीए देंति ।
पच्चोनियत्तपुट्ठा, करादि दाएंति एत्थ णं पेधे ।
दरिसिंति अपिच्छंते, को पुच्छति केण ठवियं च ॥ ४७५९ ॥
“पच्चोनियत्त पुट्ठा०” गाहा । प्रतिनिवर्ता पच्चोनियत्ता पुट्ठत्ति कहेंति, ताहे हत्थंगुलीसु वत्थसन्नाए उवदिसंति । जइ भणति - केणेयं एत्थ ठवियं ? ताहे भांति - को पुच्छइ ? केण
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४७५४-४७६४]
ठवियं एयं ? एतेण च इदं व्याख्यातं भवति ।
इओ उद्देस
44
भडमादिभया णट्टे, गहियाऽगहिएसु तेसु सज्झादी । गिण्हंति असंचइयं, संचइयं वा असंथरणे ॥४७६०॥
'भडमादिभया० " गाहा । जम्मि य गामे ठिया तत्थ जे स (ए) ज्झया जइ भडाणं भएणं नट्ठा आदिग्रहणाद् वारणिया य । अस्य व्याख्या
साविक्खेत णट्टे, एमेव य होइ उवहिगहणं पि ।
पच्चागएसु गहणं, भुंजति दिण्णेवमट्ठे वि ॥४७६१॥
"साविक्खेतर० " गाहा । तरेंति एव सेज्जायरस्स वि अदुट्टजायं पि तहेव जहा
अणंतरोक्तं ।
पाउग्गमणुण्णवियं, जति मण्णसि एवमतिपसंगो त्ति । आउरभेसज्जुवमा, तह संजमसाहगं जं तु ॥ ४७६२॥
सम्बन्धः
६८३
" पाउग्ग० " गाहा । कण्ठ्या ।
[सुत्तं] से वत्थूसु अव्वावडेसु अव्वागडेसु अपरपरिग्गहिएसु अमरपरिग्गहएसु सच्चेव उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिट्ठइ अहालंदमवि उग्गहे ॥३-२७॥
गिहिउग्गहसामिजढे, इति एसो उग्गहो समक्खातो । सामिजढे अजढे वा, अयमण्णो होइ आरंभो ॥४७६३॥
‘“गिहिउग्गह०” गाहा । "से" त्ति निद्दोसो कस्स वत्थुस्स ? वत्थू = गिहं, तं सेउं केउं वा अव्वोअडं नाम जत्थ वावारं ण करेंति तं अव्वोअडं । अव्वागडं नाम जं न चेव जाणंति कयाइया वि एयं आगयं केण वा अणुण्णायं । अपरपरिग्गहियं नाम जस्स सो परिग्गहिओ होही? सुसागओ । अन्ने (अमर) परिग्गहियं जं देवपरिग्गहियं । एए दिन्नस्य सव्वेव उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिट्ठ । अहालंदमविग्गहो ।
निज्जुत्ती वित्थारेइ ।
खित्तं वत्थं सेतुं, केतुं साहारणं च पत्तेयं ।
अव्वावडमव्वो अडमपरममरपरिग्गहे चेव ॥ ४७६४॥ [ नि० ]
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८४ विसेसचुण्णि
[उग्गहपगयं “खित्तं वत्थु०" गाहा । वस्तु नाम घरं, वत्थुग्रहणात् क्षेत्रमपि वस्तुं भवति तेन क्षेत्रग्रहणं कृतम् । तं खेत्तं सेउं केउं च विभासियव्वं । तं खेत्तं वत्थु वा साहारणं भवति । पत्तेयं साहारणं नाम सामन्नं, तव्विवरीयं पत्तेयं । एत्थ पुण वत्थुम्मि अधीयारो, ण खेत्ते अस्य ज्ञापनार्थमिदमपदिश्यते वत्थुम्मि । एत्थ गाहा -
दाइय गण गोट्ठीणं, सेणी साहारणं व दुगमादी ।
वत्थुम्मि एत्थ पगयं, उसित खाते तदुभए य ॥४७६५॥ "दाइय-गण०" गाहा । जं भणियं साहारणं तं दाइयादीणं । अव्वावडस्स व्याख्यासडिय-पडियं ण कीरइ, जहिगं अव्वावडं तयं वत्थु ।
अव्वोगडमविभत्तं, अणहिट्ठियमण्णपक्खेणं ॥४७६६॥
"सडिय०" गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् । “अव्वोगड"त्ति जं दाइयादीहि अविभत्तं । अपरपरिग्गहियं नाम जं तं अव्वावडं तं अणहिट्ठियं अण्णपक्खेणं नान्यैः परिगृहीतं, सामी चेव सेज्जातरो । एयं पुणो विभासइ ।
अवरो सु च्चिय सामी, जेण विदिण्णं तु तप्पढमताए ।
अमरपरिग्गहियं पुण, देउलिया रुक्खमादी वा ॥४७६७॥
"अपरो०" पुव्वद्धं । भवेव उवग्गहस्स पुव्वा अणुण्णवणा चिट्ठइ । एतच्च व्याख्यातं भवति अपरपरिग्गहियस्स । “अमरपरि०" पच्छद्धं कण्ठ्यम् । एतेसिं इमे दिटुंता ।
अव्वावडे कुडुंबी, काणिव्वोगडे य रायगिहे।
अपरपरे सो चेव उ, अमरे रुक्खे पिसायघरे ॥४७६८॥ [नि०] "अव्वावडे.'' गाहा । तत्थ अव्वावडे इमो दिटुंतो । अव्वावडे कुटुंबी अस्य व्याख्यानिम्मवणं पासाए, संखडि जक्ख सुमिणे य कंटीय ।
अण्णं वा वावारं, ण कुणति अव्वावडं तेणं ॥४७६९॥
"निम्मवण०" गाहा । एगेण कुटुंबिएण सुंदरं घरं कारियं । सम्मत्ते पविसामि त्ति संखडि काउं पविसित्तुमाढत्तो, वाणमंतरेण य रत्तिं सुमणे भण्णइ - जइ पविसाहि कुलं ते णं उच्छादेमि । तेण पलिहणिऊण मुक्कं वावारं च से न करेंति । अन्नया साहूहिं आगएहिं सो कुडुंबियो अनुण्णविओ, तेणं ते भण्णंति - देवयाए परिग्गहियं तओ भे अवाओ होहीइ । साहूहिं भणिओ - अणुजाण[सु] तुमं लभिस्सामो वयं देवयं । तहिं काउस्सग्गेणं जक्खो आकंपिओ
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४७६५-४७७३] तइओ उद्देसो
६८५ भणइ - उवरिल्लभूमियं मोत्तुं वीसत्था अच्छह । ते ठिया । तेसु गएसु जे अन्ने साहुणो एंति ते तत्थ ठायति । सच्चेव (उग्गहस्स) पुव्वाणुवणा ।
अव्वोकडे इमो दिटुंतो । काणिट्टऽव्वोगडे य रायगिहे । अस्य व्याख्याइड्रित्तणे आसि घरं महल्लं, कालेण तं खीणधणं च जायं । ते उम्मरीयस्स भया कुडीए, दाउं ठिया पासि घरं जईणं ॥४७७०॥
"इड्डित्तणे०" गाहा । एगेणं वाणिएणं रायगिहे काणिट्टियाणि सजालमालाचोप्पालं घरं कारवियं । सो मतो पुत्तो सेढल्लो जाओ। तत्थ उम्मरीयं घिप्पइ । तउम्मरियं अचयंते दाउं एगपासे कुडीए ठिओ तं चण्णेणं घरं संजयाण दिन्नं । तम्मि अव्वावडे अव्वोगडे वा सच्चेव उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिट्ठइ । अस्य व्याख्या -
पुव्वट्ठियऽणुण्णवियं, ठायंतऽण्णे वि तत्थ ते य गता । एवं सुण्णमसुण्णे, सो च्चेव य उग्गहो होइ ॥४७७१॥
"पुव्वट्ठिय०" गाहा । दोण्ह वि एगतरे केइ साहू अणुन्नवेत्ता ठिया । तेसिं मासकप्पे वासावासे वा पुन्ने अन्ने साहुणो तत्थ ठाउकामा न पुणो उग्गहं अणुन्नवेति । पुव्वठितेसु चिरगएसु वि जे अन्ने साहू तत्थ ठाउकामा न पुणो उग्गहं अणुन्नवेंति । अहवा अपरपरिग्गहिए सेयं व्याख्या
अपरपरिग्गहियं पुण, अपरे अपरे जती जइ उवेंति । अव्वोकडं पि तं चिय, दोन्नि वि अत्था अपरसद्दे ॥४७७२॥
"अपरपरि०" गाहा । “अव्वोगडं पि तं चिय" त्ति सव्वेसिं चेव साहूणं तं सामन्नं । "दोण्णि वि य अत्था अपरसद्दे'' त्ति ण परेहिं वा परिग्गहियं अपरेहिं वा साहूहिं परिग्गहियं भवति । काणिट्टगाउ नाम पाहाणमतीतो पक्किट्टयाओ वा महल्लाओ य ।
भूयादिपरिग्गहिते, दुमम्मि तमणुण्णवित्तु सज्झायं । एगेण अणुण्णविए, सो च्चेव य उग्गहो सेसे ॥४७७३॥
"भूयादि०" गाहा । रुक्खो जो भूएणं परिग्गहिओ, तस्स वा हेट्ठा घरं । तत्थ सो चेव भूओ अणुन्नवेयव्वो । तत्थ ठियाणं सो चेव सेज्जायरो जं तस्स भूयकूरादि निवेदनं गंतुं सेज्जायरो त्ति काउं परिहरिज्जइ । सेसं कण्ठ्यम् ।
१. = पाषाणमय्यः पक्वेष्टकाः मलवृ ।
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८६
विसेसचुण्णि
[ उग्गहपगयं सामी अणुण्णविज्जइ, दुमस्स जस्सोग्गहो व्व असहीणे । कूरसुरपरिग्गहिते, दुमम्मि काणिट्टगाण गमो ॥४७७४॥ नेच्छंतेण व अन्ने, ईसालुसुरेण जं अणुण्णायं । तत्थ वि सो च्चेव गमो, सगारिपिंडम्मि मग्गणता ॥४७७५॥ जक्खो च्चिय होइ तरो, बलिमादीगिण्हणे भवे दोसा ।
सुविणे ओयरिए वा, संखडिकारावणमभिक्खं ॥४७७६॥ "सामी०" [ “नेच्छंतेण०" "जक्खो च्चिय०"] गाहा ।
[सुत्तं] से वत्थूसु वावडेसु वोगडेसु परपरिग्गहिएसु भिक्खुभावस्स अट्ठाए दोच्चं पि उग्गहे अणुण्णवेयव्वे सिया अहालंदमवि उग्गहे ॥३-२८॥
“से वत्थूसु वावडेसु०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । संबंधोसागारिंगी उग्गहमग्गणेयं, से केच्चिरं वाकड मो कहं वा । इदाणि राउग्गहमग्गणा उ, केणं विदिण्णो स कया कहं वा ॥४७७७॥
"सागारिंगी०" गाहा । एस ताव सागारिउग्गहो भणिओ जावइयं कालं अणुण्णविज्जइ "वोगड मो कहं वत्ति (कह) व्याख्यातम् ।
इदाणि देविंदरायादीणएसु
अणवट्ठिया तहिं होंति उग्गहा रायमादिणो चउरो । पासाणम्मि व लेहा, जा तित्थं ताव सक्कस्स ॥४७७८॥ सोऊण भरहराया, सव्विड्डी आगतो जिणसगासं । वंदिय नमंसिया णं, भत्तेण निमंतणं कुणइ ॥४७७९॥ पीलाकरं वताणं, एयं अम्हं न कप्पए घेत्तुं । अणवज्जं णिरुवहयं, भुजंति य साहुणो भिक्खं ॥४७८०॥ तं वयणं सोऊणं, महता दुक्खेण अद्दितो भरहो । समणा अणुग्गहं मे, ण करिति अहो ! अहं चत्तो ॥४७८१॥ नाऊण तस्स भावं, देवेंदो तस्स जाणणट्ठाए । वंदिय नमंसिया णं, पंचविहं उग्गहं पुच्छे ॥४७८२॥
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८७
भासगाहा-४७७४-४७९०]
तइओ उद्देसो अट्ठावयम्मि सेले, आदिकरो केवली अमियनाणी । सक्कस्स य भरहस्स य, उग्गहपुच्छं परिकहेइ ॥४७८३॥ देविंदरायउग्गह, गहवति सागारिए य साहम्मी । पंचविहम्मि परूवित, णायव्वं जं जहिं कमइ ॥४७८४॥ तं वयणं सोऊणं, देविंदो वंदिऊण तित्थयरं । वितरति अप्पणगे उग्गहम्मि जं साहुपाउग्गं ॥४७८५॥ सोउं तुट्ठो भरहो, लद्धो मए एत्तिओ इमो लाभो । वितरति जं पाउग्गं, केवलकप्पम्मि भरहम्मि ॥४७८६॥ पंचविहम्मि परूविते, स उग्गहो जाणएण घेत्तव्यो । अण्णाणेणोग्गहिए, पायच्छित्तं भवे तिविहं ॥४७८७॥ इक्कड कढिणे मासो, चाउम्मासा य पीढफलएसु ।
कट्ठ कलिंचे पणगं, छारे तह मल्लगाईसु ॥४७८८॥
"अणवद्विया०" ["सोऊण" "पीलाकरं०" "तं वयणं०" "नाऊण." "अट्ठावयम्मि०" "देविंद०" "तं वयणं०" "सोउं०" "पंचविहम्मि०" "इक्कड०"] सेसाओ गाहाओ कंठाओ।
[सुत्तं] से अणुकुड्डेसु वा अणुभित्तीसु वा अणुचरियासु वा अणुफरिहासु वा अणुपंथेसु वा अणुमेरासु वा स च्चेव उग्गहस्स पुव्वाणुण्णवणा चिट्ठइ अहालंदमवि उग्गहे ॥२९॥
"से अणुकुड्डेसु वा” सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धः
जे चेव दोन्निपगता, सागारिय रायउग्गहा होति । तेसिं इह परिमाणं, णिवोग्गहम्मी विसेसेणं ॥४७८९॥ "जे चेव दोन्नि०" गाहा । से त्ति निद्देसे, कस्स ? अणुकुड्डस्स । अनु पश्चाद्भावे ।
अणुकुड्डे भित्तीसु, चरिया पागारपंथपरिहास । अणुमेरा सीमाए, णायव्वं जं जहिं कमति ॥४७९०॥ [नि०] "अणुकुड्डे०" गाहा । कडगं ति वा कुटुं ति वा एगटुं । मेरं ति वा मीसं ति वा एगटुं।
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८८ विसेसचुण्णि
[उग्गहपगयं वइ भित्ति वा । एएसु हत्थं हत्थं, जस्सेते तेसिं उग्गहो सेसं रन्नो । पागारस्स वा पासेणं अद्धं धावंतो चडित्ता तिरियं गम्मइ । जं एयं उग्गहपरिमाणं भणियं एत्थ उच्चारादीणि आयरंति, ठाण निसीयणा-तुअट्टणादीणि वावारयंति, ताहे कुड्डादीणं हत्थस्स जइ अंतो तो गहवइ उग्गहो मनसी कज्जइ, हत्थस्स विहिया राया मणसी कज्जइ, पागारपलिहपंथसीमासु पंथे दंडिओ उग्गहो जाव वसयति राया ताव अडवीए वि दंडिउग्गहो । जत्थ न कोइ वसयति तत्थ देविंदोग्गहो ।
अणुकुडं उवकुडं, कुड्डसमीवं व होइ एगटुं । एमेव सेसएसु वि, तेसि पमाणं इमं होइ ॥४७९१॥ वति भित्ति कडगकुड्डे, पंते मेराय उग्गहो रयणी । अणुचरियाए अट्ठ उ, चउरो रयणीउ परिहाए ॥४७९२॥ वतिसामिणो वतीतो, हत्थो सेसोग्गहो णरवतिस्स । तस्स तहिं ममकारो, जति वि य णिम्माणि जा भूमी ॥४७९३॥ हत्थं हत्थं मोत्तुं, कुड्डादीणं तु मज्झिमो रण्णो । जत्थ न पूरड हत्थो, मज्झै तिभागो तहिं रण्णो ॥४७९४॥ "अणुकुई०" ["वति०" "वतिसामिणो०" "हत्थं हत्थं०"] गाहा ।
[ उग्गहपगयं समत्तं]
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४७९१-४७९७]
तइओ उद्देसो
[सेणापगयं] [सुत्तं] से गामस्स वा जाव रायहाणीए वा बहिया सेणं सन्निविट्ठ पेहाए कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा तद्दिवसं भिक्खायरियाए गंतुं पडिएत्तए । नो से कप्पति तं रयणि तत्थेव उवाइणावित्तए । जो खलु निग्गंथो वा निग्गंथी वा तं रयणिं तत्थेव उवाइणाइ, उवातिणंतं वा सातिज्जति, से दुहतो वि अइक्कममाणे आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं अणुग्घाइयं ॥३-३०॥
"से गामस्स वा जाव अणुग्घातियं०" । सम्बन्धःउवरोह भया कीरइ, सप्परिखो पुरवरस्स पागारो । तेण र सेणासुत्तं, अणुअत्तइ उग्गहो जं च ॥४७९५॥
"उवरोह भया०" गाहा । से त्ति निद्देसो, कस्स ? गामनगरादीणं । ताणि पुव्ववन्नियाणि, सेसा नाम जस्स सयखंधावारो अणुरायगो रोहयं काउं सन्निविट्ठा तं पेहाय सन्निविटुं कप्पइ निग्गंथाणं निग्गंथीणं भिक्खायरियाए तद्दिवसं गंतुं पडिएत्तए । कारणियं एयं सुत्तं-जो खलु णिग्गंथो वा णिग्गंथी वा । जो त्ति निद्देसो खलु पादपूरणे । निग्गंथा पुव्ववण्णिया तं रयणिं तत्थेव उपादिनावेंति, दुहओ वीतिक्कमति जिणसीमं रायसीमं च । आवज्जइ चातु[मासियं] । जे दोसाति' निज्जुत्तीय भन्निहिति । जत्थ एरिसं तत्थ न चेव अच्छियव्वं तम्हा अणागयं निग्गंतव्वं । तत्थ गाहा -
सेणादी गम्मिहिई, खित्तुप्पायं इमं वियाणित्ता । असिवे ओमोयरिए, भय चक्काऽणिग्गमे गुरुगा ॥४७९६॥ आणाइणो य दोसा, विराहणा होइ संजमाऽऽयाए ।
असिवादिम्मि परुविते, अधिकारो होति सेणाए ॥४७९७॥
"सेणादी०" ["आणाइणो०"] । सेणं आदिकाउं गम्मिहिति । आदिग्रहणेणं मेच्छभएण सेनाग्रहणं कृत्वा भयचक्रग्रहणं कृतं तं ज्ञापयति । सेनाए अवियारो, एए होहिंति अणागयं चेव निग्गंतव्वं जइ अणागयं न निति :: । (चतुर्गुरु) आणादिणो दोसा । विराहणा दुविहा - आयविराहणा संजमविराहणा य । जं तत्थ एसणं पल्लिहिति । अहवा थंडिल्ले दुविहे अलब्भमाणे छक्कायविराहणा । आयविराहणा - समुदाणे अलब्भमाणे एवमादि जम्हा दोसा तम्हा अणागयं
१. दोसा ते इति भाव्यम् ? ।
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
६९० विसेसचुण्णि
[सेणापगयं चेव निग्गंतव्वं । असिवाईसु एयाणि परूवित्ता अहियारो सेणाए । तं पुण किह जाणेज्जा ?
अइसेस देवत निमित्तमादि अवितह पवित्ति सोतूणं । निग्गमण होइ पुव्वं, अणागते रुद्ध वोच्छिण्णे ॥४७९८॥
"अइसेस०" गाहा । अइसेसिओ जो ओहिण्णाणी वा तं पुच्छति, देवया वा साहिति, निमित्तेण वा आभोएंति । अहवा अन्नो जो जाणेइ सो पुच्छिज्जइ । आदिग्रहणेणं विज्ज-मंतेहिं, अहवा अवितहिं पवत्तिं सोऊण निग्गंतव्वं । अहवा इमा परिवाडी - उप्पायनिमित्तेण व, आभोएत्ता अणागयं सम्मं । पच्छा निरुवस्सग्गे, कप्पइ गणिणो विरहिओज्जो ॥ नच्चा उ सोवसग्गं, खेत्तं चियहे अणागयं चेव । जइ ण य हयिसइ काले, लग्गइ चउगुरुए चउम्मासे ॥ जेइ जहह ति अणासण्णे,१ गण संजम रक्खणा य कित्ति य । आसन्नं चि य हितो,२ दोन्नि वि सीमे अइक्कमइ ॥ जइ न वसंति जणवया, परचक्कभएण होंति उप्पिच्छा । धूमायंति दिसाउ, निद्धाइ जणो भउव्विग्गो॥ कंदिय कूविय सद्दो, पलवियसद्दो व सुव्वइ समंता । एयारिसम्मि खेत्ते, किह धम्मधरावहा होन्ति ॥ संबद्धा [ य ] अतित्थी, भीया पव्वय कुडिल्लरुग्गेसु । दोच्चाइया अकाले, पावंति विराहणं दुविहं ॥ ठाण णिसेज्जा सेज्जा, वोसिरणुप्पवगईय पावंति । उर खेद निवातेसु य, दुपडिक्खाय मरणं च ॥ चाउद्दिसि जणवओ, विलुत्तसारो विराहणं पत्तो । निग्गंतुमवापंतो, अइयाइवरंडमंडुविओ ॥ रोहियं व नगरं जणसंवट्टो य अट्टरोहो य । अन्तो नगरे वट्टइ, देसे देसे य जनमारी ॥ एयारिसे विरोहे, वसहि अलंभे य अद्धरोहे य । दुव्वसहीए पत्ता, पावंति विराहणं दुविहं ॥ अंतो वियारभूमी, नत्थि पहिट्ठा वि नत्थि निग्गमणं । जइ[ वि] न गच्छइ बाहिं, मरणं वा दुप्पवेसो वा ॥ सन्नाए चोइओ जइ, धार परितावणा य वावत्ती । वोसरणे कायवहो, जणसंवट्टो अवन्नो य ॥ दोण्ह व संखडकाले, सत्थनिवाते हि आयवावत्ती । सत्थाओ ते गिलाणे, नत्थि असत्थो य दवियं च ॥ भिक्खस्स निग्गओ पुण, कंठेण आहओ तहिं कोइ । आगन्तूण य पडिओ, गेलन्नारोवणा तत्थ ॥ पंचयपरिहाणी य, दुल्लभ रिक्ख जोगहाणी य । आयविवत्ती अहवा, अप्पाउग्गस्स आइयणा ॥
१. अ इ जहति अणासण्णे इति भाव्यम् ? । २. जहिंतो इति भाव्यम् ? । ३. एकमक्षरं न्यूनं प्रतिभाति । ४. वारेंतो इ।
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४७९८-४८०३]
इओ उद्देस
तस्स अलंभे मरणं, अकित्ति असमाहि तित्थवोच्छेओ ।
इच्चेवमादि दोसा, सोवस्सग्गे वसंताणं ॥
तम्हा निरुवस्सग्गं, गंतव्वं होइ गच्छवासीणं । तत्थ तव संजममावस्सयाण जोगा विसुज्झती ॥
अइसेस पुरिसे सड़, निग्गमणमणागयं भवे गणिणो । असइ नियत्तितणा, भोगागाढागाढे व निग्गमणं ॥
ण निग्गया होज्ज ण णायं ताव जाव पंथा रुद्धा । अहवा इमेहिं कारणेहिं, नाए वि ण निग्गया होज्ज ॥
गेलण रोगि असिवे, रायद्दुट्ठे तहेव ओमम्मि ।
वही सरीरतेणग, णाते वि ण होति निग्गमणं ॥ ४७९९ ॥
एएहि य अण्णेहि य, ण णिग्गया कारणेहिं बहु हिं । अच्छंति होइ जयणा, संवट्टे णगररोधे य ॥ ४८००॥
" गेलण्ण०" [' [‘“एएहिं य०”] गाहा । जरेण होज्ज रोगिओ दुट्ठारुएणं, बाहिं वा वेरज्जं रायदुट्टं ओमं वा, वहिया उवहितेणा वा । एवं अनिग्गयाणं इमा जयणा - तं पुण नगररोहं वा, संवट्टो [वा]होज्ज । संवट्टो जत्थ परचक्कागमणं सोउं जणो पव्वयजलदुग्गादीसु एकट्ठीभूओ । तत्थ संवट्टे इमा गाहा
संवट्टम्म उ जयणा, भिक्खे भत्तट्टणाएँ वसहीए ।
तम्मि भये संपत्ते, अवाउडा एक्कओ ठंति ॥४८०१॥ [ नि० ]
६९१
"संवट्टम्मि उ जयणा०' गाहा । भिक्खे भत्तट्टणा वसही तिन्नि दारा । भिक्खं उग्गमउप्पायणा सुद्धं घेत्तव्वं । जाहे न होज्ज ताहे
वइयासु व पल्लीसु व, भिक्खं काउं वसंति संवट्टे ।
सव्वम्मि रज्जखोभे, तत्थेव य जाणि थंडिले ॥४८०२ ॥
“वइयासु व०” गाहा । " जाणि थंडिल्ले" त्ति जाणि थंडिल्ले ठियाणि तेसु गेहंति । अह ण होज्ज
पूवलिय सत्तु ओदणगहणं पडलोवरिं पगासमुहे ।
सुक्खादीण अलंभे, अजविंता वा वि लक्खेंति ॥४८०३॥
१. असइ नियत्तितऽणाभोग गाढागाढे व निग्गमणं इति सम्भाव्यते ? २. अत्र एकमक्षरं न्यूनं सम्भाव्यते । ३. अत्र गाथार्धं संशोध्यम् ।
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
[ सेणापयं
"पूवलिय०" गाहा । कण्ठ्या । "लक्खेंति "त्ति जइ सुक्खेणं न संथरइ तो पडलाणं उवरिं काउं दोन्हं गेण्हंति । तं लेवाडं लक्खेंति । भत्तट्टणा जयणा । जइ अप्पा सागारियं तव । पच्छन्नासति बहिया, अह सभयं तेण चिलिमिणी अंतो । असतीय व सभयम्मि व, धरंति अद्धेयरे भुंजे ॥४८०४ ॥ काले अपहुच्चंते, भए व सत्थे व गंतुकामम्मि । कप्पुवरि भायणाई, काउं इक्को उ परिवेसे ॥४८०५॥ पत्तेग वड्डगासति, सज्जिलगादेक्कओ गुरू वीसुं । ओमेण कप्पकरणं, अण्णो गुरुणेक्कतो वा वि ॥४८०६ ॥
६९२
“पच्छन्नासति ०" [ "काले अपहुच्चंते० " " पत्तेग०" ] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । "एक्कओ वा" वित्ति असइ एक्को वि साहु-गुरुस्स वि, साहूणं पि वट्टगाणं कप्पं करेज्ज । भाणस्स कप्पकरणं, दढिल्लग मुत्ति कडुयरुक्खे य । तेसऽसति कमढ कप्परं, काउमजीवे पदेसे य ॥ ४८०७ ॥
गोणादीवाघाते, अलब्भमाणे व बाहि वसमाणा । वातदिसि सावयभए, अवाउडा तेण जग्गणता ॥ ४८०८ ॥ जिणलिंगमप्पsिहयं, अवाउडे वा वि दिस्स वज्जंति । थंभणि मोहणिकरणं, कडजोगे वा भवे करणं ॥ ४८०९ ॥
""
भाणस्स कप्पकरणं ० " [ " गोणादी० 'जिणलिंगमप्पडिहयं ० " ] गाहा ।
कण्ठ्या | वसही जयणा पुव्वकए ठायंति । असइ रुक्खहेट्ठा । अह सावयभयं ताहे गोणादीणं अंतरे मज्झे वा ठायंति साहंति य जहा संजया वयं मा पहारो पहिति एस ताव संवट्टे जयणा ।
-
-
77 66
जे या पुण संवट्टि कक्खडाई चोरेहिं वा द्राविता नगरं पविसंति | अहवा न चेव नगराओ निग्गया तत्थ गाहा
संवट्टनिग्गयाणं, नियट्टणा अट्ठ रोह जयणाए ।
वसही भत्तट्ठणया, थंडिल्ल विगिंचणा भिक्खे ॥४८१०॥
हाणी जावेकट्ठा, दो दारा कडग चिलिमिणी वसभा । तं चेव एगदारे, मत्तग सुवणं च जयणा ॥४८११ ॥ १. कमढगाणं मलवृ ।
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४८०४-४८१६] तइओ उद्देसो
६९३ रोहेउ अदमासे, वासास सभमि तो णिवा जंति । परबलरुद्धे वि पुरे, हार्विति ण मासकप्पं तु ॥४८१२॥ भिक्खस्स व वसहीय व, असती सत्तेव चउरों जावेक्का । लंभालंभे एक्केक्कगस्स णेगा उ संजोगा ॥४८१३॥ एगत्थ वसंताणं, पिहहुवाराऽसतीय सयकरणं । मज्झेण कडग चिलिमिणि, तेसुभयो थेर खुड्डीतो ॥४८१४॥ दारदुयस्स तु असती, मज्झे दारस्स कडग पुत्ती वा । णिक्खम पवेसवेला, ससद्द पिंडेण सज्झातो ॥४८१५॥
"संवट्टनिग्गयाणं०" ["हाणी जावेकट्ठा०" "रोहेउ अट्ठ०" "भिक्खस्स व०" "एगत्थ वसंताणं०" "दारदुयस्स तु०"] गाहा । तत्थ नगररोहए अट्ठ वसहीओ पडिलेहेयव्वाओ। किं निमित्तं अट्ठ वसहीओ? अट्ठ उडुबद्धिए मासे रोहिओ भवति । तेण परं परिसारेत्ता सदेसं जंति, ताहे अट्ठसु वसहीसु सम्मासं अच्छंति, अलंभे एकक्कहाणी जाव संजयाणं एक्का संजइण वि एक्का । असइ एक्कहिं चेव वसहीए । तत्थ इमा जयणा - जइ तं चाउस्सालं तत्थंतरेण कडओ करेइ, असइ चिलिमिणी वसभा एवं करेंति । अह नत्थि चाउस्सालं ताहे एक्कघरे चेव पिह दुवारं कीरइ, अंतरेणं कडगो चिलिमिणी वा कीरइ । अह डहरगं दारं । ताहे वेला ठविज्जइ । जं वेलं संजया ऐति तं वेलं संजईओ न निति । रत्तिं मत्तएसु जयंति । 'सुवणं च जयणाए' त्ति अस्य व्याख्या
अंतम्मि व मज्झम्मि व, तरूणी तरुणा य सव्वबाहिरतो । मज्झे मज्झिम थेरी, खुड्डी खुड्डा य थेरा य ॥४८१६॥
"अंतम्मि व०" गाहा । अस्य व्याख्या-आवलिया ठाएंति, तत्थ अंते ताव भण्णइ - एगम्मि अंते तरुणीओ ठविज्जंति, तासि आरओ मज्झिमाओ, तासि आरओ थेरी, तासि आरओ खुड्डियाओ, खुड्डीण आरओ थेरा, तेसिं आरओ खुड्डगा, तेसिं आरओ मज्झिमा, तेसिं आरओ तरुणा, एवं ताव तरुणीओ तरुणा य अंते जाया ।
इदाणि जइ मज्झे तरुणीओ ठविज्जति तासिं आरओ२ मज्झिमाओ, तासि उभओ थेरीओ, तासि उभओ खुड्डगाओ, तासिं उभओ थेरा, तासिं उभओ खुड्डा, तासिं उभओ मज्झिमा, तासिं उभओ तरुणा एस रत्तिं वसंताण जयणा ।
१. वसहा एव करेंति ड । २. उभयओ मलवृ मुच ।
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
[ सेणापयं
77 44
सव्व
पत्तेय समण दिक्खिय, पुरिसा इत्थी य सव्वें कथा | पच्छण्ण कडग चिलिमिणि, मज्झे वसभा य मत्तेणं ॥ ४८१७॥ पच्छन्न असति निण्हग, बोडिय भिच्छुय असोय सोया य । पउरदव वड्डगादी, गरहा य सअंतरं एक्को ॥४८१८॥ पासंडीपुरिसाणं, पासंडित्थीण वा वि पत्तेगे । पासंडित्थि पुमाणं, व एक्कतो होतिमा जया ॥ ४८१९ ॥ जे जह असोयवादी, साधम्मी वा वि जत्थ तहि वासो । णिहुया य जुद्धकाले, ण वुग्गहो णेंव सज्झाओ ॥४८२०॥ " पत्तेय समण० " [" पच्छन्न असति०" "पासंडीपुरिसाणं ० असोयवादी०'' ] गाहा । कइयाइ रोहए वसहीसु थेवासु राउलसंदेसो होज्ज, जहा पासंडाणं इत्थिवग्गस्स एगा वसही, पुरिसवग्गस्स एगा वसही । तत्थ संजईणं अण्ण तित्थीय जयणा, तिधेगं पासे जत्थ अप्पसागारियं तत्थ ठायंति । अह नत्थि अवगासो ताहे जाओ निण्हिज्जाओ तासिं पासे ठायंति । जाहे नत्थि ताहे गोणीणं पासे, आजीवियाणं रत्तपडियाणं, तत्थ जंपंति घडिमत्तएणं पउरदववड्डगादीसु जेमणवेलाए । संजयाणं अन्नतित्थिएहिं समं का जयणा ? जत्थ अप्प सागारियं, ताहे चिलिमिणी करेंति, जाहे न होज्ज चिलिमिणी पहा, पच्छा णिण्हियाणं पासे ठायंति । एवं गोणाणंतरपडाणं, जे सोयवाई ते परिहरिज्जंति । उच्चारपासवणे भत्तट्ठाणाए य पवरं दवं गेण्हंति । संसट्टपाणयं उन्होदयं वा गेण्हंति । जइ धरेत्तगा अत्थि । अन्ने धरेन्ति अन्ने जेमंति एगो परिवेसइ । तेहिं जिमिएहिं ते धरेंति । अह वेला न होज्ज ताहे ऊणियं अच्छुणित्ता तस्सुवरिं पोत्तियं, तस्सुवरिं भायणाणि ठविज्जति । पच्छा एगो परिवेसेइ | भरंति सो य परिवेसया अप्पणो कमढए पक्खिवइ जत्तिया तेसिं बुज्झइ । जत्थ कमढा ण पहुप्पंति तत्थ दो तिन्नि वा एगओ संघाडिज्जंति, माउगा पिया पुत्ता वा । एवं संजोएत्ता भण्णइ - तुमं अमुएण समं जेमेहि । समुद्दिट्ठा कुरुकुचं करेंति, काइयमत्तएहिं जयंति । एवं ता पुरिसेहिं समं । अहवा इत्थीणं पुरिसाणं पासंडत्थाणं एगओ चेव वसही तत्थ संजयाइ संजईणं जाव पच्छन्ना वसही तं देंति । अह नत्थि चउहिं दिसाहिं, ताहे तिहिं दिसाहिं एगओ चिलिमिणी कीरइ । जाहे तिन्नि वि दिसाओ ण होज्ज ताहे दोहि वि दिसाहिं जाव एगा वि दिसाए भवओ पच्छन्ना, जाइय भूमीग्ग जाहे नत्थि पच्छन्ना ताहे मज्झे रतिं पि छोडूणं तहेव सुवंति तहेव मत्तएहिं जयंति समुद्दिसिं तहेव, एस वसही जयणा ।
६९४
जे जह
-
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४८१७-४८२५ ]
इओ उद्देस
इदाणि थंडिल्ले जयणा
तं चेव पुव्वभणितं, पत्तेयं दिस्समाणें कुरुकुया य । थंडिल्ल सुक्ख हरिए, पवायपासे पदेसेसु ॥ ४८२१॥ "तं चेव पुव्वभणितं ० " गाहा । अस्य व्याख्या
पढमासइ अमणुण्णेतराण गिहियाण वा वि आलोगं । पत्तेयमत्त कुरुकुय, दवं च परं गिहत्थेसुं ॥४८२२॥ ते परं पुरिसाणं, असोयवादीण वच्च आवातं । इत्थी नपुंसकेसु वि, परम्मुहो कुरुकुया सेव ॥४८२३॥
६९५
“पढमासइ०" [ "तेण परं० " ] गाहा । सेसं कण्ठ्यम् । बाहिं अलब्भमाणे सुक्कतणाण मज्झे, असइ मीसए, असइ हरिए । पएसणीसाए अहवा तेसिं वि दिन्नं अगडा पागारो वा होज्ज तत्थ पासे वोसिरंति । एसा उच्चारजयणा ।
इदाणिं सरीरपरिद्वावणियाजयणा ।
पच्छन्न पुव्वभणियं, विदिण्ण थंडिल्ल सुक्ख हरिए य । अगड वरंडग दीहिय, जलणे पासे पदेसेसु ॥४८२४॥
अन्नाए परलिंगं, उवओगद्धं तुलेत्तु मा मिच्छं । णाते उड्डाहो वा, अयसो पत्थारदोसो वा ॥ ४८२५॥
""
'पच्छन्न पुव्व भणियं ० " [ "अन्नाए० " ] गाहा । 'पच्छन्न पुव्व भणियं "ति जइ बाहिं हीणणाए लब्भइ तत्थ पुव्वभणिएण विहिणा दिसा अवरदक्खिणा सो चेव विही पुव्वुत्तो (गा० १६३०) । अह न लब्भइ ताहे जं विदिन्नं थंडिल्लं तहिं अप्पहरिए असइ सुक्कतणाण मज्झे, असइ हरिएसु वि । अहवा एक्को पासो दिन्नो अगडे वा छुब्भेज्जह अद्ध पागाराए छुब्भेत्ति नदीए वा डज्झइ वा अवस्सं दहियव्वो । “केणइ कारणेणं" (?) तत्थ जइ केण केणइ कारणेणं तत्थ जइ केणइ न नायं ताहे किंचि कालं संबंधेक्खावेत्ता जा उवओगं गच्छइ, मा मिच्छत्तं जाहिति ताहे परलिंगं काउं रत्ति छड्डिज्जइ । जो पुण णाओ - मओ त्ति तत्थ जइ एवं करेंति तो उग्ग(ड्डा)हो अयसो य। एसा सरीरपरिट्ठावणियाजयणा ।
इदाणिं भिक्खाजयणा
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
६९६
विसेसचुण्णि
[ सेणापगयं न वि कोइ वि कंचि पुच्छति, णितमणितं व अंतों बाहिं वा ।
आसंकिते पडिसेहो, णिक्कारण कारणे जतणा ॥४८२६॥
"न वि कोइ वि०" गाहा । बाहिरा अंतो निग्गच्छमाणं न रुंभंति बाहिराओ अइंतो, अभितरिल्लाणं संकंति तत्थ बाहिं निति । अह आसंकियं तो णिक्कारणे ण वट्टइ । अस्य व्याख्या
पउरण्ण पाणगमणे, चउरो मासा हवंतऽणुग्घाया ।
सो त इयरे य चत्ता, कुल गण संघे य पत्थारो ॥४८२७॥
"पउरण." गाहा । जो सो निग्गच्छइ सो वि चत्तो, अब्भितरल्ला वि चत्ता । एएसिं पव्वइओ निग्गओ । तेणं भेदो दिण्णो एवं अभितरिल्ला चत्ता । सो चत्तो पुच्छिज्जतो अणक्खंतो बज्झेज्ज-चारिओ त्ति वा काउं ।
अंतो अलब्भमाणे, एसणमाईसु होति जतितव्वं । जावंतिए विसोधी, अमच्चमादी अलाभे वा ॥४८२८॥
"अंतो०" गाहा । अंतो सुद्धो अलब्भमाणे ताहे एसणाए जयंति जाव विसोहिकोडीए चउलहुगं । ताणि दाणसड्ढादीणि संघवादीहिं करेंति, अमच्चमाइच्च भणंति सो देइ, जइ अविसोहिकोडी तह वि घेप्पइ । एवं जइ चउगुरुए ण वि लब्भइ ताहे ।
आपुच्छित आरक्खित, सेट्ठी सेणावती अमच्च रायाणं । निग्गमण दिट्ठरूवे, भासा य तहिं असावज्जा ॥४८२९॥ मा वच्चह दाहामि, संकाए वा ण देंति निग्गंतुं । दाणम्मि होइ गहणं, अणुसट्ठादीणि पडिसेधे ॥४८३०॥ बहिया वि गमेतूणं, आरक्खितमादिणो तहिं णिति । हित-नट्ठ-चारिगादी, एवं दोसा जढा होति ॥४८३१॥ पियधम्मे दढधम्मे, संबंधऽविकारिणो करणदक्खे । पडिवत्तीसु य कुसले, तुब्भूमे पेसए बहिता ॥४८३२॥
"आपुच्छित०" ["मा वच्चह०" "बहिया वि०" "पियधम्मे०"] गाहा । आरक्खिउं आपुच्छंति - जहा अम्हं भिक्खा नत्थि दारं देहि, जइ तेण विसज्जिया ताहे णेति । अह सो भणेज्जा - अहं कूरं देमि । ताहे अच्छंति । अह सो भणेज्ज - नत्थि मम किंचि बीहेमि य तुज्झे विसज्जेउं सेट्टि पि ताव पुच्छह । ताहे सेट्ठि पुच्छंति । एवं सेणावई अमच्चं
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४८२६-४८३८] तइओ उद्देसो
६९७ रायाणं जइ विसज्जिया रण्णा ताहे णेति । अह भणेज्ज - अच्छह, अहं देमि । तत्थ गेण्हंति जं देंति । अह दंडिओ वि विसज्जेइ - नत्थि व से किंचि ताहे तुब्भं पव्वइया हिंडिउं एंति तु (?) । तत्थ जे तरुणा समत्था मज्झत्था (हस)नशीला' (?) य ते दाइज्जति - एए अम्हं णितगा ते दारपालिया पिच्छंति, नामं च लिहिंति, रूवं चिनेति । एवं दिट्ठरूवाणेति निग्गया समाणा तत्थ हिंडंति । एवं हिंडंते जइ कोइ भणेज्जा -
केवतिय आस हत्थी, जोधा धण्णं व कित्तियं णगरे । परितंतमपरितंता, नागर सेणा व ण वि जाणे ॥४८३३॥ सुणमाणा वि न सुणिमो, सज्झाय ज्झाण निच्चमाउत्ता । सावज्जं सोऊण वि, ण हु लब्भाऽऽइक्खिउं जतिणो ॥४८३४॥ "केवतिय०" ["सुणमाणा०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
भत्तट्टणमालोए, मोत्तूणं संकिताइँ ठाणाई । सच्चित्ते पडिसेधो, अतिगमणं दिट्ठरूवाणं ॥४८३५॥ [नि०]
"भत्तट्टण०" गाहा । “आलोए''त्ति न गुविले ट्ठाणे मा चारिय त्ति संकिज्जिहिंति । अस्य व्याख्या
सावग सण्णिट्ठाणे, ओतवितेकतर इतर भत्तटुं । तेसऽसती आलोए, वड्डग कुरुयादि स च्चेव ॥४८३६॥ भत्तट्ठिय बाहाडा, पुणरवि घेत्तुं अतिति पज्जत्तं ।
अणुसट्ठी दाटे, अण्णो वऽसतीय जं अंतं ॥४८३७॥
"सावग०" ["भत्तट्ठिय०"] गाहा । बाहिं गया जेसु ठाणेसु तेसिं संका उप्पजइ - चारिय त्ति, ताणि ठाणाणि वज्जेंति न निजंति । “अणुसट्टि दारट्टे" त्ति-जइ दारपालो भणइ - मम पोग्गलियं देह ताहे से धम्मो कहिज्जइ । जइ पन्नवेउं न सक्कइ ताहे अन्नो कोइ गिहत्थो भणइ - अहं देमि, सो न वारिज्जइ । एवं असइ अन्नस्स दातारस्स, असई जं अंतपंतं तं दिज्जइ।
रुद्धे वोच्छिन्ने वा, दारट्टे दो वि कारणं दीवे । इहरा चारियसंका, अकालओखंदमादीसु ॥४८३८॥
१. न वा कन्दर्पशीला: मलव ।
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
६९८ विसेसचुण्णि
[ सेणापगयं "रुद्धे०" गाहा । कयाइ तेसिं निगयाणं दाराणि ठइयाणि होज्ज, अइगमणे निग्गमणं वोच्छिन्नं होज्ज, ताहे दोवि कारणं दीवेंति, अभितरिल्ला वि, बाहिरत्ता वि - अम्हं पव्वइया निग्गया बाहिरा य रुद्धा । बाहिरल्ला वि दीवेंति - अम्हे कारणेणं निग्गया नवरं दाराणि रुद्धाणि। अदिविए दोसा । जइ अकाले उखंदो दिन्नो रत्तिं वा वियाले वा । ताहे एएहिं वारियं ति काउं पदुट्ठा पत्थारदोसं करेज्जा ।
बाहिं तु वसिउकामं, अतिणेती पेल्लणा अणेच्छंते । गुरुगा पराजय जये, बितियं रुद्धे व वोच्छिण्णे ॥४८३९॥
"बाहिं तु०" गाहा । कयाइ बाहिं निग्गयाणं एक्को कोइ चिंतेज्ज - मुक्को मि चारगवासस्स, नाहं पुणो पविसामि । सो य णेच्छेज्ज पवेसिउं । एस सुत्तनिवाओ । ताहे सो पन्नविज्जइ - 'अज्जो ! न वट्टइ सुत्ते पडिसिद्धं । दुहओ बीतिकम्मर आवज्जइ चउगुरुगं । एगयर पराजओ कयाइ होज्ज एएहिं भेओ दिन्नो त्ति काउं पत्थारदोसा होज्ज । जइ नेच्छइ बलामोडिए पविसिज्जइ । बिइयपए तत्थेव वसेज्ज, रुद्धदारे वोच्छिन्ने अइगमण निग्गमणे । जति बाहिं गताणं सचित्तो उवट्ठाइ - ‘पव्वावेह मे' णेच्छियव्वं । जइ निक्खमासूति :: । (चतुर्गुरु ?) चारियादि दोसा । सो तेणं विहाणेणं वारेज्जा तत्थ पत्थारदोसा । अहवा भत्तपाणं न चेव लब्भइ। ताहे सो जो सव्वयं पव्वइउकामो सो ठाइ चारिओ । जो कावडिओ सो लिंगग्गहणे काऊण अणिच्छंताण पच्छओ अन्नेइ ते भणंति - अम्हे न गणिया णामेण रूवेण वन्नेण य विंधिया जइ मारिज्जसि अप्पणो ते । अइगया दारं, ताहे अप्पाणं जाणावेंति गणेहिं अम्हे नामाणि य आलोएहि। ताहे भणंति - अम्हे एयं न जाणामो सो अप्पणा गहिओ । एवं अइगमणं दिट्ठरूवाणं ।
[सेणापगयं समत्तं]
१. अवस्कन्द = धाटी मलवृ । २. वि अइकम्मं इति भाव्यम् ? द्वयोरपि जिनराजाज्ञयोरतिक्रमः मलव ।
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४८४९-४८४४]
इओ उस
[ उग्गहपरिमाणपगयं ]
[सुत्तं] से गामंसि वा जाव सन्निवेसंसि वा कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा सव्वओ संमंता सकोसं जोयणं उग्गहं ओगिण्हित्ताण चिट्ठित्तए ॥३१॥
" से गामंसि वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सम्बन्धो
गामाइयाण तेसिं, उग्गहपरिमाणजाणणासुत्तं ।
कालस्स व परिमाणं, वुत्तं इह तु खेत्तस्स ॥४८४०॥
“गामाइयाण०” गाहा । से त्ति निद्देसे । कस्स ? गामादीणं पुव्ववन्नियाण, कप्पती नाम वट्टइ सव्वओ समंता ।
उड्डम तिरियं पिय, सकोसगं होइ सव्वतो खेत्तं । इंदपदमाइएसुं, छिद्दिसि सेसेसु चउ पंच ॥ ४८४१ ॥
एगं व दो व तिन्नि व, दिसा अकोसं तु सव्वतो वा वि । सव्वत्तो अकोसे, अग्गुज्जाणाओं जा खेत्तं ॥ ४८४२ ॥ "उड्डमहे० " गाहा । " एगं व० " । इंदपए त्ति गयग्गपयपव्वओ । संजम आयविराहण, जत्थ भवे देह उवहितेणा वा । तं खलु ण होइ खेत्तं, उघेतव्वं च किं तत्थ ॥४८४३॥ " संजम आय० गाहा । कण्ठ्या ।
11
६९९
खेत्तं चलमचलं वा, इंदमणिदं सकोसमक्कोसं ।
वाघातम्मि अकोसं, अडवि जले सावए तेणे ॥४८४४ ॥
"
"खेत्तं चलमचलं वा० गाहा । जत्थ तं उग्गहं ओगेण्हित्ता ठाइ तं चलं वा होज्ज अचलं वा सइंदं वा होज्ज अणिदं वा । तं सकोसं वा अकोसं वा । केण पुण अकोसं होज्ज ? वाघाएणं । को वाघाओ “अडवी-जलं सावया तेणा?" एगाए वा दिसाए अडवी दोहिं
१. अडवि जले सावए तेणे मुच ।
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
७००
विसेसचुण्णि
[ उग्गहपरिमाणपगयं वा। अहवा छिन्नमडंबं होज्ज, जलं पुण केत्तियं खेत्तं उवहणइ ? लेवाओ आरद्धं उवहणइ । एएहिं कारणेहिं अकोसं ।
सेसे सकोसमंडल, मूलनिबंधं अणुम्मुयंताणं । पुबुट्टिताण उग्गहों, सममंतरपल्लिगा दोण्हं ॥४८४५॥
"सेसे०" गाहा । सेसे ति निर्व्याघात इत्यर्थः । एक्केक्काए दिसाए अद्धजोयणं अद्धकोसं च । एवं गतिप्रत्यागतिना सकोसं जोयणं भवति । तत्थ सकोसे अकोसे वा खेत्ते, जो पुव्वट्ठिओ तस्स उग्गहो । जत्थ समं अणुन्नवियं तत्थ साहारणं । अह संबद्धेसु खेत्तेसु समं चेव अणुनवियं, ताहे जइ दो अंतरपल्लियाओ अंतरे तो इमेसि एक्का अन्नेसि पि एक्का । अह एक्का चेव तो सामण्णं । अह बहुया(गा)उ चेव अंतरपल्लियाओ । तत्थ वक्खाणगाहा -
खेत्तस्संतो दूरे, आसण्णं वा ठिताण समगं तु । अद्धं अद्धद्धं वा, दुगाइसाहारणं होई ॥४८४६॥
"खेत्तस्संतो०" गाहा । खेत्तस्संतो त्ति दुगमाईसंबद्धेसु खेत्तेसु वीसुं वीसुं ठियाणं जाओ अंतरपल्लियाओ खेत्तंतो भवति । "दूरे''त्ति जासु अंतरपल्लियासु समुदाणं मूलग्गाममाणिज्जतं खेत्ता अइक्कंतं भवइ । एवं पढमालिया करेंति । एयं दूरे । “आसन्ने" त्ति जासु अंतरपल्लियासु समुदाणं मूलग्गाममाणिज्जतं खेत्ता अइकंतं न भवइ । एवं आसण्णे एवं संपट्टेसु खेत्तेसु समए अनुन्नविए तासिं सव्वासिं अंतरपल्लियाणं अद्धं वा चउब्भागं वा गहणेणं तिभागमाईया वा सामण्णं ।
तणडगल छार मल्लग, संथारग भत्त पाणमादीणं । सति लंभे अस्सामी, खेत्तिय ते मोत्तऽणुण्णवणा ॥४८४७॥
"तणडगल०" गाहा । एतेसु जे ते खेत्तं ते वि अस्सामिणो अखेत्तियाण वि आभवंति । जाणि तणादीणि अनुन्नवियाणि ताणि मोत्तुं । स्यान्मतिः - के पुण खेत्तियस्स आभवइ ? अत उच्यते
ओहो उवग्गहो वि य, सच्चित्तं वा वि खेत्तियस्सेते । मोत्तूण पाडिहारिं, असंथरंते वऽणुण्णवणा ॥४८४८॥ "ओहो वही'०" गाहा । "मोत्तूण पाडिहारियं" ति जं पाडिहारियं गिहत्थेहितो
१. ओहो उवग्गहो मुच ।
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४८४५-४८५३ ]
ओ
७०१
दुविहोहिं मग्गइ तत्थ नत्थि पच्छित्तं । असइ अन्नखेत्ताणं, खेत्तिए अनुन्नवेंति अच्छामो इधं,
अस्यापवादः
जइ पुण संथरमाणा, ण दिति इतरे व तेसि गिण्हंति ।
तिविधं आसो वा, तेण विणा जा य परिहाणी ॥ ४८४९ ॥
" जइ पुण०" गाहा । अस्य व्याख्या
जे खेत्तिया मोति ण देंति ठागं, लंभे वि जाऽऽगंतुवयंते हाणी ।
पेल्लंति वाऽऽगंतु असंथरम्मि, चिरं व दोन्हं पि विराहणा उ ॥४८५० ॥
‘“जे खेत्तिया०” वृत्तम् । “लंभे वि" त्ति सइ लंभे ण देंति आगंतुगाणं व्रजंताणं जा हाणी तं पावंति । खेत्तिया अदेशका पाहुणगा, “चिरं व "त्ति चिरं वा कालं । वाग्रहणेणं अप्पं वा कालं असंथरणं देंति' आ होज्जा । " दोण्हं पि"त्ति आगंतुगाण वत्थव्वाण य विराहणा । तम्हा
I
अत्थि हु वसभग्गामा, कुदेसनगरोवमा सुहविहारा ।
बहुगच्छुवग्गहकरा, सीमच्छेदेण वसियव्वं ॥४८५१॥
11
'अत्थि हु० गाहा । कहं पुण बहूणं गच्छाणं उवग्गहकरा ? अत उच्यतेएक्कवीस जहण्णेणं, पुव्वट्ठितें उग्गहो इतरें भत्तं ।
पल्ली पडिवसभे वा, सीमाए अंतरा गामो ॥४८५२॥
44
“एक्कवीसं०” गाहा । आयरिओ अप्प - बीइओ गणावच्छेइओ य अप्प - चउत्थो, एस सत्तओ गच्छो एयप्पमाणेण तिन्नि गच्छा जत्थ संथरंति । एते एक्कवीसं उक्कोसेण दोसु वि कालेसु बत्तीसं सहस्सा । एत्थ जे पुव्वट्ठिता तेसिं उग्गहो । इतरे भत्तसंतुट्ठा अच्छंति । एत्थ सीमाच्छेदो कायव्वो । को पुण सीमाच्छेदो ? एगो आदेसो- जो जं लब्भइ तस्स तं । अहवा भणेज्ज - तुज्झ सच्चित्तं । अहवा जं अंतो लब्भइ तं अम्हं । जं बाहिं तं तुज्झं | अहवा साहीहि वा वाडएहि वा अंतरपल्ली पडवसभादीसु । पडवसभा नाम जे अद्धजोयणस्स आरओ, एवं सकोसं खेत्तं भणियं ।
I
अखेत्तं पुण केरिसं ?
इंदक्खीलमणोग्गहों, जत्थ य राया जहिं च पंच इमे । सेट्ठि अमच्च पुरोहिय, सेणावति सत्थवाहे य ॥४८५३॥
१. देंतिआ इत्यधिकम् तेसिं वा इति भाव्यम् मलवृ ।
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०२
विसेसचुण्णि
[ उग्गहपरिमाणपगयं "इंदक्खील०" गाहा । जत्थ इंदो उठेइ इंदमाउ वा अणिंदे वि । जत्थ राया परिवसति मुद्धाभिसित्तो रायरहिए वि जत्थ इमे पंच परिवसंति पच्छद्धगहिता ।
अद्धाणसीसए वा, समोसरणे वा वि ण्हाण अणयाणे । एतेसु णत्थि उग्गहो, वसहीए मग्गण अखेत्ते ॥४८५४॥
"अद्धाण." गाहा । अद्धाणसीसयं नाम जत्तो जत्थो अडविं पविसइ तं पि अखेत्तं समोसरणं वा, ण्हाणाणुजाणं वा कुल-गण-संघसमवाओ वा, एएसु नत्थि उग्गहो । किं कारणं?
बहुजण समागमो तेसु होति बहुगच्छसन्निवातो य। मा पुव्वं तु तदट्ठा, पेल्लेज्ज अकोविया खेत्तं ॥४८५५॥ सड्ढा दलंता उवहिं निसिद्धा, सिटे रहस्सम्मि करेज्ज मन्नु । पभावयंते य ण मच्छरेण, तित्थं सलद्धी दुहतो वि हाणी ॥४८५६॥
"बहुजण०" ["सड्ढा दलंता०"] गाहा वृत्तं च । “दुहओ वि हाणि''त्ति सचित्तस्स अचित्तस्स । देसविरइ सव्वविरइ वा न को वि पडिवज्जइ । अचित्तस्स आहारादि । एएसु अणुग्गहेसु वसहीए मग्गणा सचित्तअचित्ताणं, तीए वसहीए जे पुव्वअणुन्नविया तस्स उग्गहो समगं साहारणा ।
एगालयट्ठियाणं, तु मग्गणा दूरे मग्गणा नत्थि । आसण्णे तु ठियाणं, तत्थ इमा मग्गणा होइ ॥४८५७॥ सज्झाय काल काइय, निल्लेवण अच्छणे असति अंतो। वसहिगमो पेल्लंते, वसही पुण जा समापुण्णा ॥४८५८॥ "एगालय०" ["सज्झाय०"] गाहाद्वयम् । एवं अचलं भणियं । इदाणिं चलं भण्णइवइया सत्थो सेणा, संवट्टो चउविहं चलं खेत्तं । एतेसिं णाणत्तं, वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥४८५९॥ "वइया०" गाहा । तत्थ वइय त्ति दारंजेणोग्गहिता वइगा, पमाण तूह दुह भंडि परिभोगे। समवइग पुव्व उग्गह, साहारण जं च णीसाए ॥४८६०॥
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०३
भासगाहा-४८५४-४८६६] तइओ उद्देसो
"जेणोग्गहिता०" गाहा । जेण साहुणा सावइया उग्गहिया तस्स पुण वइउग्गहस्स किं पमाणं? तत्थ णेगमपक्खस्सिया इमं भणंति । तत्थेगो इमं भणइ - जाव गावीओ चरियाओ वच्चंति । अन्नो भणति - जत्थ उ ठाणे गावीओ दुझंति । आयरिओ भणइ - सव्वे एते अणादेसा । जावइयं ठवइ अब्भासो गावीहिं परिभुत्तं । एयं वइउग्गहपमाणं । एवं चेव आयरियमतं वृत्तेन विभासइ
ण गोयरो णेव य गोणिपाणं, नोवट्ठ दुझंति व जत्थ गावो ।
अब्भत्थ गोणादिसु जत्थ खुण्णं, स उग्गहो सेसमणुग्गहो तु ॥४८६१॥
"ण गोयरो०" वृत्तं कण्ठ्यम् । 'समवइय' त्ति अस्य व्याख्या-जइ समगं दोन्नि साहुणो ठिया या "साहारणं पुव्वोग्गहो' त्ति अस्य व्याख्या ।
जति समगं दो वतिगा, ठिता तु साधारणं ततो खेत्तं ।
अण्णवतिगाएँ सहिता, तत्थेवऽण्णे ठिता अपभू ॥४८६२॥
"जति समगं०" "अण्णं वतियाए०" पच्छद्धं । “अन्नं वतियाए''त्ति काइ वइयाइ साहूहिं पुव्वं उग्गहिया तत्थ अन्ने वि पच्छा आगया, जे पच्छा आगया ते अप्पभू । “साहारणं जं च नीसाए"त्ति अस्य व्याख्या
अन्नोन्नं णीसाए, ठिताण साहारणं तु दोण्हं पि । णीसट्ठिताएँ अपभू, तत्थ व अन्नत्थ व वसंता ॥४८६३॥ "अन्नोन्नं०" गाहा । कण्ठ्या । एयं चेव मीसगं पुणो विभासइ
दुग्गट्ठिए वीरअहिट्ठिए वा, कते णिवाणे व ठिएहिँ पुव्वं । भएण तोयस्स व कारणेणं, ठायंतगाणं खलु होइ निस्सा ॥४८६४॥ "दुग्गट्ठिए०" वृत्तं कण्ठ्यम् । तं नीसा इति वर्तते । भयसा उठेतुमणा, वइगा अण्णा य तत्थ जइ एज्जा । पच्छापत्ते निस्सा, जे पुव्वठिया ण ते पभुणो ॥४८६५॥ "भयसा०" गाहा । कण्ठ्या । इमो अन्नो वइयाप्रकारोवइयाए उट्ठियाए, अच्छंते अहव होज्ज गेलन्नं ।
अन्ने तत्थ पविठ्ठा, तम्मि व अण्णम्मि वा तूहे ॥४८६६॥ "वइयाए उट्ठियाए०" गाहा । अस्य व्याख्या
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०४
विसेसचुण्णि
[उग्गहपरिमाणपगयं जइ वा कुडी पडालिसु, पुव्विल्लकतासु ते ठिता संता।
अण्णम्मि वि पज्जेंता, तूहे अस्सामिणो होंति ॥४८६७॥
"जइ वा०" गाहा । जीए वइयाए साहू ठिया ते अन्नाए वइयाए आगमणं सोउं तत्थेव ठिया, वइयाए समं ण गया, जाव वइया अन्ना आगया, सालासु कुडीपडालीसु वा पविसित्ता जइ उट्ठियवइयाए एक्कइल्लएणि ठाणे गावियो पायंति तत्थ जइ निक्कारणेणं नियत्ता साहूणो अप्पभू । अह गिलाणादिकारणेणं ठिया तो पभू होंति ।
अन्नत्थ वा वि ठाउं, पाइंति कइल्लए जइ निवाणे । ते खलु ण होंति पहुणो, सभावतूहे पहू हुंति ॥४८६८॥ "अन्नत्थ वा वि०" गाहा । “अन्नत्थ"त्ति न तासु कुलीसु । सेसं कण्ठ्यम् । एमेव मासकप्पे, अतीरिए उट्ठियाएँ पत्तियरा ।
पुव्विल्ला हुंति पहू, पुण्णे हट्ठा य न लहंति ॥४८६९॥
"एमेव०" गाहा । एमेव अवधारणे । किमवधारितव्वं ? अधस्तादनन्तरगाथोक्तम् । अहवा इमेण कारणेण अच्छंति
फासुग गोयरभूमी, उच्चारे चेव छण्ण वसही य । हट्ठा वि लभंतेवं, तदभावे पच्छ जे पत्ता ॥४८७०॥ "फासुग०" गाहा । कण्ठ्या । वइय त्ति दारं गयं । इदाणिं सत्थो, अस्य व्याख्या
जेणोग्गहिओ सत्थो, जेण य सत्थाहों समग दोण्हं पि । जावइया पडिसत्था, पुव्वठिय साहारणं जं च॥४८७१॥ "जेणोग्गहिओ०" गाथा । अस्य व्याख्यासत्थे अहप्पधाणा, एक्केणेक्केण सत्थवाहो उ। आपुच्छिया विदिण्णे, दोण्ह वि मिलिया व एगट्ठा ॥४८७२॥ इंतं महल्लसत्थं, डहरागों पडिच्छए ण ते पभुणो। तुरियं वा आधावति, भएण एमेव अस्सामी ॥४८७३॥
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४८६७-४८७६] तइओ उद्देसो
७०५ अडवीमज्झम्मि नदी, दुग्गं वा एत्थ दो वि वसिऊणं । वोलेहामों पभाए, णिस्सा साधारणं कुणइ ॥४८७४॥ "सत्थे अहप्पधाणा०" ["इंतं महल्ल०" "अडवी०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । इदाणिं सेण त्ति
सेणाए जत्थ राया, अणोग्गहो जत्थ वा पविट्ठो सो। सेसम्मि उग्गहो जो, गमो उ वइगाएँ सो इहइं ॥४८७५॥
"सेणाए०" गाहा । सेना नाम सराइया, तत्थ अणोग्गहो जे तेहिं समं वच्चंति तत्थ आवासएहिं उग्गहो । अहवा सो खेत्तं पविट्ठो जत्थ अन्ने पव्वइया ठिया । तं पि अखेत्तं जाव सो अच्छइ । “सेसम्मि''त्ति तत्थ न पविट्ठो राया, जत्थ वा राया नत्थि मुंडसेणा अराइगा । एत्थ जहा वइयाए जहा तत्थ नीसाए तधेह ।
इदाणिं संवहिसि त्ति - नागरगो संवट्टो, अणोग्गहो जत्थ वा पविट्ठो सो।
सेसम्मि उग्गहो जो, गमो उ सत्थम्मि सो इहइं ॥४८७६॥
"नागरगो०" गाहा । संवट्टो सो अणोग्गहो । जेहिं वासो पविसइ सो वि अणोग्गहो । "सेसम्मि" त्ति गामेल्लग संवट्टोग्गहो । एत्थ जो ग्गमो वइयाए सो इहं पि ।
[ उग्गहपरिमाणपगयं समत्तं ] ॥ इति कल्पचूर्त्यां तृतीयोद्देशकः ॥
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥चउत्थो उद्देसो॥
॥अणुग्धाइयपगयं ॥ चतुर्थस्य तृतीयेन साकं सम्बन्धो वक्तव्यः । अत्र सम्बन्धविधिरेव तावत् प्रागुपदिश्यते।
सुत्ते सुत्तं बज्झति, अंतिमपुप्फे व बज्झती तंतू । इय सुत्तातो सुत्तं, गहंति अत्थातो सुत्तं वा ॥४८७७॥
"सुत्ते सुत्तं०" गाहा । कहिं चि सुत्तातो अणंतराहिकारिकमेव सुत्तं भवइ । तेण समं संबंधो भवति । जहा-पुप्फेसु गुहिज्जमाणेसु जत्थ तंतु निद्दिट्ठिओ भवति तत्थ अन्नो तंतु तम्मि चेव पुप्फे गुहित्ता गुहिज्जइ । एवं जम्मि सुत्ते उद्देसतो निहितो भवइ । ततो अंतिमसुत्ताउ अन्नस्स उद्देसियस्स आदिमसुत्तसरिसाहिगारियं जइ भवति तो तेण समं संबंधो भवति = कीरइ । कहिं चि पुण अत्थाओ अण्णस्स संबंधो कीरति । वाग्रहणात् कहिं चि अत्थाओ अत्थस्स संबंधो भवति । तत्र अर्थादर्थसम्बन्धः ।
घोसो त्ति गोउलं ति य, एगटुं तत्थ संवसं कोई।
खीरादिविंघियतणू, मा कम्मं कुज्ज आरंभो ॥४८७८॥
"घोसो०" त्ति गाहा । वइयाओ अहिकूवाओ' तइ उद्देसए तासु कोइ खीर-दधिणवणीतेहिं पीणियसरीरो मोहुब्भवेण मा हत्थकम्मं मेहुणं वा सेवेज्जा, अओ वारणट्ठयाए सुत्तारंभो कीरइ । अत्थाओ सुत्तसंबंधो इमो
हेट्ठाऽणंतरसुत्ते, वुत्तमणुग्घाइयं तु पच्छित्तं । तेण व सह संबंधो, एसो संद?ओ णामं ॥४८७९॥ उवचियमंसा वतियानिवासिणो मा करेज्ज करकम्मं । इति सुत्ते आरंभो, आइल्लपदं च सूएइ ॥४८८०॥ १. अधिकतातो चू ।
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०७
भासगाहा-४८७७-४८८५]
चउत्थो उद्देसो तह वि य अठायमाणे, तिरिक्खमाईसु होइ मेहुन्नं । निसिभत्तं गिरिजण्णे, अरुणम्मि व दुद्धमाईयं ॥४८८१॥
"हेट्ठाऽणंतर०" ["उवचियमंसा०" "तह वि य०"] गाहा । कण्ठ्या । अनेन सम्बन्धेनायातस्यास्य चतुर्थोद्देशकस्य इदमादिसूत्रम्
[सुत्तं] तओ अणुग्घाइया पन्नत्ता, तंजहा-हत्थकम्मं करेमाणे, मेहुणं पडिसेवमाणे, राईभोयणं भुंजमाणे ॥४-१॥
त्रय इति संख्या, एकचत्वारादि प्रतिषेधार्थम् । न उद्धास्यते इत्यनुद्घासिक: ‘तद्' इति सर्वनामपदम् । उद्देश देश इत्यर्थे । हन्ति अनेन हसति वा मुखमावृत्येति हस्तः, सरीरैकदेशो, निक्षेपादानादिसमर्थः तेन यत् कर्म क्रियते तत् हस्तकर्म स्त्री-पुंसयोमिथुनभावो मिथुनकर्म वा मैथुनम् । सेवमानः आचेष्टमान इत्यर्थः । अथवा मिथो रहस्ये सेवमाने सेविते । रात्रौ भोजनं अशनं रात्रिभोजनम् । एष सूत्रार्थः ।
अधुना नियुक्तिविस्तर: । त्रयाणां सङ्घा वक्तव्या । अत्रोच्यते
एक्कस्स ऊ अभावे, कतो तिगं तेण एक्कगस्सेव । णिक्खेवं काऊणं, णिप्फत्ती होइ तिण्हं तु ॥४८८२॥ [नि०]
"एक्कस्स ऊ." गाहा । कण्ठ्या । अस्मात् कारणाद् एकस्य प्राग् निक्षेपज्ञापनार्थमिदमुच्यते
नाम ठवणा दविए, मातुगपद संगहेक्कए चेव । पज्जव भावे य तहा, सत्ते एक्केक्कगा होति ॥४८८३॥ दव्वे तिविहं पादुकपदम्मि उप्पण्णभूयविगतादी । सालि त्ति व गामो त्ति व, संघो त्ति व संगहेक्कं तु ॥४८८४॥ दुविकप्पं पज्जाए, आदिटुं जण्णदेवदत्तो त्ति ।
अणदिलै एक्को त्ति य, पसत्थमियरं च भावम्मि ॥४८८५॥
"नामं ठवणा०"["दव्वे तिविहं०" "दुविकप्पं0"] गाहा । दव्वेक्कयं तिविहं जाणगादि परूवेत्ता, सचित्तादि तं तिविहं, दुपदादितिविहं परूवेयव्वं । माउगपदेक्कयं उप्पण्णाईणं एगतरं । संगहेक्कयं बहुवयणे एगवयणं । तं दुविहं-आइटुं अणाइटुं च । सामान्य विशेष इत्यर्थः । यथा शालय इति वक्तव्ये शालिरित्युच्यते सामान्यं, विशेषस्तु षष्ठिव्रीहिकादि । पर्यायैककं
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०८ विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं वर्णादीनाम[न्न]तमेक्कं । भावेक्कययं काष्ठि-आगमओ णो आगमओ य । आगमओ जाणओ उवउत्तो, नोआगमतो पसत्थमपसत्थं च । पसत्थं ओवसमियादीणं एगतरो भावो। अपसत्थं उदइओ भावो। अत्र अप्पसत्थे भावेक्कएण अधिकारो ।
इदाणिं तियस्स निक्खेवो भण्णति-तम्मि भणिते दुगनिक्खेवो उक्तमेव भवति । त्रयनिक्षेपज्ञापनार्थमिदमुच्यते
नाम ठवणा दविए, खेत्ते काले य गणण भावे य । एसो उ खलु तिगस्सा, निक्खेवो होइ सत्तविहो ॥४८८६॥ "नामं ठवणा०" गाहा । तत्र द्रव्यत्रयज्ञापनार्थमिदमुच्यतेदव्वे सच्चित्तादी, सच्चित्तं तत्थ होइ तिविहं तु ।
दुपय चतुप्पद अपदं, परूवणा तस्स कायव्वा ॥४८८७॥ "दव्वे " गाहा । कण्ठ्या । उक्तं सचित्तत्रयम् । अधुना अचित्तज्ञापनार्थमिदमुच्यते
परमाणुमादियं खलु, अच्चित्तं मीसगं च मालादी । तिपदेस तदोगाढं, तिण्णि व लोगा उ खेत्तम्मि ॥४८८८॥
"परमाणु०" गाहा । आदिग्रहणेन जाव अणंतपदेसियो धम्मो । मिश्रत्रयं मालात्रयम् । तत्थ काणिइ सचित्ताणि पुप्फाणि, काणि अ अचित्ताणि । आदिग्रहणात् सालङ्कारपुरुषः । क्षेत्रत्रयंत्रय आकाशप्रदेशाः त्रिप्रदेशावगाढं द्रव्यम्, अहवा अहोलोकादित्रयम् ।
तिसमय तट्ठितिगं वा, कालतिगं तीयमातिणो चेव ।
भावे पसत्थमितरं, एक्केक्कं तत्थ तिविहं तु ॥४८८९॥
"तिसमय०" गाहा । कालत्रयं, त्रयस्समयाई? त्रिसमयस्थितीयं वा द्रव्यम् । अधवातीताणागतवर्तमानकालत्रयम् । भावत्रयम् प्रशस्तमप्रशस्तं च । प्रशस्तं ज्ञानादित्रयम् । अप्रशस्तमपि त्रिविधम् । अण्णाणाऽविरइमिच्छत्तं । एत्थ अविरईए अहियारो । त्रय इति व्याख्यातम् ।
अधुना अनुद्घातिकस्य ज्ञापनार्थमिदमुच्यतेउग्घातमणुग्घाते, निक्खेवो छव्विहो उ कायव्वो । नाम ठवणा दविए, खेत्ते काले य भावे य ॥४८९०॥
१. त्रयः समया: मलवृ । २. नास्ति अ इ ।
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०९
भासगाहा-४८८६-४८९६]
चउत्थो उद्देसो उग्घायमणुग्घाया, दव्वम्मि हलिद्दरागकिमिरागा। खेत्तम्मि कण्हभूमी, पत्थरभूमी य हलमादी ॥४८९१॥ कालम्मि संतर निरंतरं तु समयो य होतऽणुग्घातो । भव्वस्स अट्ठ पयडी, उग्घातिम एतरा इयरे ॥४८१२॥ जेण खवणं करिस्सति, कम्माणं तारिसो अभव्वस्स ।
ण य उप्पज्जइ भावो, इति भावो तस्सऽणुग्घातो ॥४८९३॥
"उग्घात" ["उग्घाय०" "कालम्मि०" "जेण०"] गाहा । दीर्घहस्वत्ववदन्योन्यप्रसिद्धिरिति निक्षेपः । द्रव्योद्घातिकं हरिद्रारागः । अनुद्घातिकं कृमिरागः । आदिग्रहणात् कुसुम्भरागः, त्रिफलादिसंयुक्तः करागः । खेत्तुद्घातियं कण्हभूमी, अणुग्घाइयं पत्थरभूमी, हलकुलियादीहिं न सक्कए उग्घाइयं (उं) । कालुग्घाइयं संतरदाणं पच्छित्तस्स, निरंतरदानं अणुग्घाइयं । अहवा समओ अणुग्घाइयं, आवलियादी उग्घाइया । भावुग्घाइयं भवियाणं अट्ठकम्माणि, अणुग्घाइयं अभवियाण । एत्थ पच्छित्ताणुग्घातिएण अधिकारो । तं पुण इमं
हत्थे य कम्म मेहुण, रातीभत्ते य होतऽणुग्घाता।
एतेसिं तु पदाणं, पत्तेय परूवणं वोच्छं ॥४८९४॥ "हत्थे य०" गाहा । हत्थकम्मे मासगुरुं, सेसेसु चउगुरुगा। नामं ठवणाहत्थो, दव्वहत्थो व भावहत्थो य ।
दुविहो य दव्वहत्थो, मूलगुणे उत्तरगुणे य ॥४८९५॥
"नामं ठवणाहत्थो०'' गाहा । वइरित्तो दव्वहत्थो, मूलगुणनिव्वत्तिओ उत्तरगुणनिव्वत्तिओ य । मूलगुणनिव्वत्तिओ-जो जीवजढसरीरस्स हत्थो । सो मूलगुणनिव्वत्तिओ। उत्तरगुणनिव्वत्तिओ कट्ठकम्मादिपडिमाणं हत्थो ।
जीवो उ भावहत्थो, णेयव्वो होइ कम्मसंजुत्तो। बितियो वि य आदेसो, जो तस्स विजाणओ पुरिसो ॥४८९६॥
"जावो उ०" गाहा । जो सजीवस्स हत्थो एष नोआगमओ मन्तव्यः द्वितीय आदेशः । भावहस्तवेत्ता तदुपयुक्तो भावहस्तः । तेन हस्तेन यत् कर्म क्रियते तद् हस्त-कर्म । अस्य निक्षेपार्थमिदमुच्यते
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१० विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं नामं ठवणाकम्मं, दव्वकम्मं च भावकम्मं च। दव्वम्मि तुण्णदसिता, अधिकारो भावकम्मेणं ॥४८९७॥
"नामं ठवणाकम्मं०" गाहा । व्यतिरित्तं दव्वकम्मं तुन्नागदसियाणं वा बंध[नं] कारुंडगाणं । अहवा वइरित्तं दुविहं कम्मदव्वं नोकम्मदव्वं च । कम्मदव्वं अट्ठविहकम्मबंधो न ताव उदिज्जइ । नोकम्मदव्वं आकुञ्चनप्रसारणादि । भावकम्मं दुविहं आगमओ नोआगमओ य। आगमो जाणए उवउत्तो नोआगमओ ओदयियकम्मस्स बद्धस्स उदओ । एत्थ भावकम्मेण अहियारो । तेण भावकम्मेणं भावहत्थेण यं जं कम्मं कीरइ तं हत्थकम्मं । तं पुण भावकम्मं दुविहंएत्थ भाव[कम्म]गाहा
दुविहं च भावकम्मं, असंकिलिटुं च संकिलिटुं च । ठप्पं तु संकिलिटुं, असंकिलिलु तु वोच्छामि ॥४८९८॥ "दुविहं तु०" गाहा । ठप्पं नाम अच्छतु ताव, पच्छा भण्णिहिति । छेदणे भेयणे चेव, घंसणे पीसणे तधा।
अभिघाते सिणेहे य, काये खारे त्ति यावरे ॥४८९९॥
"छेदणे०" दारगाहा । तत्थ छेदनं द्विविधं, झुसिरं वा छिंदति अझुसरं वा । एएसिं दोण्ह वि एक्केक्कस्स इमो दुविधो भेदो
एक्केक्कं तं दुविहं, अणंतर परंपरं च णायव्वं ।
अट्ठाणट्ठा य पुणो, होति अणट्ठाय मासलहुं ॥४९००॥
"एक्केक्कं तं दुविहं०" गाहा । अणंतरं वा छिदइ । अणंतरं पि अट्ठाए अणट्ठाए य । अणंतरपरंपरच्छेदणे इमा विभासा
नहदंतादि अणंतर, पिप्पलमादी परंपरे आणा। छप्पदिगादि असंजमें, छेदे परितावणातीया ॥४९०१॥
"नहदंतादि०" गाहा । एवं छिंदमाणस्स आणाअणवत्थामिच्छत्तं विराहणा संजमे आयाए य । संजमे छप्पदिकादीहि, इंदियविभागेणं' पच्छित्तं मासलहुगादि जाव चरिमं । आयाए हत्थं लंछेज्जा, परितावणं णगाढादि जाव चरिमं । इमं सुद्धं सुद्धेण पच्छित्तं छिंदंतस्स ।
१. अशुषिरमनन्तरं छिनत्ति मासलघु, शुषिरमनन्तरं छिनत्ति चतुर्लघुकम् । अशुषिरं परम्परं छिदन्तो गुरुको मासः, शुषिरं परम्परं छिन्दतश्चतुर्गुरुकाः भवन्ति मलवृ । (अत्र प्रायश्चित्ते भेदः द्वितीयादेशानुसारेण सम्भवति । सं० )
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
७११
भासगाहा-४८९७-४९०७] चउत्थो उद्देसो
अझुसिर झुसिरे लहुओ, लहुगा गुरुगो य होंति गुरुगा य । संघट्टण परितावण, लहुगुरुगऽतिवायणे मूलं ॥४९०२॥
"अझुसिर झुसिरे०" गाहा । अझुसिरं अणंतरं छिंदइ अग(मास) लहुं, परंपरं छिंदइ :: (चतुर्लघु) झुसिरे पुण अणंतरे मासगुरु, परंपरे :: । (चतुर्गुरु)१ । 'संघट्टण' पच्छद्धं पुव्ववक्खाणियं । अहवा इमो आदेसो ।
अझुसिरणंतर लहुओ, गुरुगो अ परंपरे अझुसिरम्मि । झुसिराणंतरे लहुगा, गुरुगा तु परंपरे अहवा ॥४९०३॥
"अझुसिरऽणंतर०" गाहा । अझुसिरं अणंतरं छिंदइ मासलहुं, परंपरै मासगुरुं, झुसिरे अणंतरे :: (चतुर्लघु) परंपरे :: । (चतुर्गुरु) एयं छेदणं भणियं ।
इदाणिं भेदणादीणि दाराणि वक्खाणेउकामो आहएमेव सेसएसु वि, करपादादी अणंतरं होइ । जं तु परंपरकरणं, तस्स विधाणं इमं होति ॥४९०४॥ कुवणयमादी भेदो, घंसण मणिमादियाण कट्ठादी। पट्टवरादी पीसण, गोप्फणधणुमादि अभिघातो ॥४९०५॥ विहुवणणंतकुसादी, सिणेह उदगादिआवरिसणं तु । काओ तु बिंब सत्थे, खारो तु कलिंचमादीहिं ॥४९०६॥ एक्केक्कातों पदातो, आणादीया य संजमे दोसा ।
एवं तु अणट्ठाए, कप्पति अट्टाएँ जयणाए ॥४९०७॥
“एमेव०" ["कुवणय०" "विहुवण०" "एक्केक्कातो०"] गाहा । चत्तारिओ जहा छेदणं वक्खाणियं तहा भेदणादिणो वि दारा भाणियव्वा । इमो विसेसो-सव्वेसिं अणंतरं जहासंभवं हत्थ-पायादीहिं परंपरभेदणादीणि कुवणयमादीहिं भिंदइ, दुहा तिहा वा छिड़े वा करेइ, घसणं मणिमादीहिं समीकरणं माष्टीकरणार्थम् । घंसइ कटुं वा घंसइ चंदणादि फलगादि वा, पीसणं निसाए पुन्नकादीहि, अभिघातो अपावेमाणस्स विप्रकृष्टे गोफणादीहि, अहवा वीयणं अभिघाओ तं वीयणएणं नंतएण वा दब्भेहिं वा । "सिणेह" त्ति । पाणएणं आवरिसीकरणं स्नेहेण वा घृतादिना । काए त्ति दुपदादीणं रूवं निम्मवेइ । खारं कट्ठकलिंचमाईसुरे निसिरइ
१. कुवणय = लगुड: मलवृ । २. काओ मुच । ३. कलिंच = वंशकर्परी मलवृ ।
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१२ विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं झुसिराझुसिरेसु ।
इदाणिं बीइयपदं
असती अधाकडाणं, दसिगादिगछेदणं व जयणाए। गुलमादि लाउणाले, कप्परभेदादि एमेव ॥४९०८॥ अक्खाण चंदणे वा, वि घंसणं पीसणं तु अगतादी । वग्घादीणऽभिघातो, अगतादि पताव सुणगादी ॥४९०९॥ बितिय दवुज्झण जतणा, दाहे वा भूमिदेहसिंचणता । पडिणीगाऽसिवसमणी, पडिमा खारो तु सेल्लाती ॥४९१०॥ कम्मं असंकिलिटुं, एवमिदं वणितं समासेणं । कम्मं तु संकिलिटुं, वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥४९११॥
"असइ०" ["अक्खाण." "बितिय" "कम्मं असंकिलिटुं०"] गाहा । दसियाओ छिदेज्ज । भाउयस्स वावारं करेज्ज विपुलं, गुलपिंडं वा भिंदेज्ज, कप्परेण वा कज्जंतेण गीवं छिदेज्ज, अक्खाणं घंसणं पीसणं अगदोसधाणं, वग्घं एज्जमाणं अभिघातेज्ज, अगडं वा सुक्कवेति, वावाडो य रक्खंतो एत्थ सुणगादिणि अभिपडंति लेलुगमादीहिं भेसेज्जा, सिनेहमुव्वरियं जयणाए छारे परिढुवेइ, दवं वा परिट्ठवेइ, लूता उण्हाभितावे वा उवस्सयं आवरिसीकरेज्जा, दाहवक्कंतीए वा साहुं सिंचेज्जा, कायं पि उप्पावेज्जा, जेण पडिणीओ साहिज्जइ, असिवपसमणं वा होज्ज, पडिमा यारिसीयं कुज्जा, खारं पसुतिनिमित्तं मल्लं परिक्खइ। असंकिलिटुं गयं ।
इदाणिं संकिलिटुंवसहीए दोसेण, दुटुं सरितुं व पुव्वभुत्ताई। एतेहिं संकिलिटुं, तमहं वोच्छं समासेण ॥४९१२॥ "वसहीए०" गाहा । तत्थ वसहीदोसं ताव भण्णइ । दुविहो वसहीदोसो, वित्थरदोसो य रूवदोसो य । दुविधो य रूवदोसो, इत्थिगत नपुंसतो चेव ॥४९१३॥ एक्केक्को सो दुविधो, सच्चित्तो खलु तधेव अच्चित्तो। अच्चित्तो वि य दुविधो, तत्थगताऽऽगंतुओ चेव ॥४९१४॥
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ४९०८-४९१७]
चो उस
कट्ठे पुत्थे चित्ते, दंतोवस मट्टियं व तत्थगंतं । एमेव य आगंतुं, पासित्तय बेट्टिया जवणे ॥ ४९१५॥ पडिवेसिगएक्कघरे, सचित्तरूवं तु होति तत्थ गयं । सुण्णमसुण्णघरे वा, एमेव य होति आगंतुं ॥ ४९१६॥ “दुविहो ० " [“एक्केक्को सो० "कट्ठे० " "पडिवेसिग० " ] गाहा । तत्थ जो सो रूवदोसो, सो इत्थीओ नपुंसकाओ य । एक्केक्को दुविहो - सचित्तो अचित्तो य । अचित्तो य दुविधो–तत्थगओ आगंतुओ य । कट्ठकम्म पोत्थकम्म चित्तकम्मे जा इत्थी कातेल्लिया दंतपाहाणमईया वा मट्टियामयी वा पडिमा । जम्मि उवस्सए वसति तत्थगतमचित्तं भणितं ।
7766
इदाणिं आगंतुगं तु अचित्तं भन्नइ । आगंतु नाम अन्नओ आगयं ।
"एमेव० " गाहापच्छद्धं । जहा तत्थगयपडिमाओ तहा आगंतुगपडिमाओ वि । जहा पालित्तगवायएण रन्नो भगिणि सरिसिया जंतपडिमा कया । चंकमणुम्मेस- णिमेसवती तालिवेंटहत्था आयरियस्स पुरओ चिट्ठइ । राया अ अतीव पालित्तए वायगाण सिणेहं करेइ । दिज्जाइएहिं पदुट्ठेहिं रन्नो कहियं - ' भगिणी ते समणिएण अभिओतिया' राया न पत्तियइ भणिओ–‘पेच्छ, दंसेमु ते' । राया आगओ । पासित्ता आयरियस्स रुट्ठो पच्चोसरिओ य । आयरिएणं चड त्ति विगरणी कया । राया सुट्टुतरं आउट्टो । वंदिया रायकण्णा । 'जवणे' त्ति जवणविस एरिसाणि कम्माणि कीरंति ।
७१३
भणियं अच्चित्तं । अहुणा सचित्तं भण्णइ ।
तं दुविहं, अहवा सुन्नघरं अतियता असुन्नं वा घरं, तत्थ इत्थी दीसेज्जा । एवं आगंतुगं पि णायव्वं । एते वसहीए रूवदोसा वत्तव्वा ।
आलिंगणादी पडिसेवणं वा, दट्टु सचित्ताणमचेदणे वा ।
सद्देहि रूवेहि य इंधितो तू, मोहग्गि संदिप्पति हीणसत्ते ॥४९१७॥
"आलिंगणादी० " वृत्तम् । तेसु तत्थगया आगंतुएसु सचित्तअचित्तेसु के इ आलिंगणचुंबणादीणि करेमाणे पडिसेवमाणे वा दट्टु, इत्थीसद्दं वा पडिसेविज्जंते सोउं, कस्सइ कामग्गी संदिपेज्ज{हं} हीणसत्तयाए अभुत्तभोगीणं, तओ कोउग-सइकरणदोसेणं कोउगं समुप्पज्जइ-आसण्णे गंतुं पासामि सुणेमि वा ।
कोऊहलं च गमणं, सिंगारे कुड्डुछिद्दकरणे य ।
दिट्ठे परिणय करणे, भिक्खुणों मूलं दुवे इतरे ॥४९१८॥
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१४ विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं लहुतो लहुगा गुरुगा, छम्मासा छेद मूल दुगमेव। दिढे य गहणमादी, पुव्वुत्ता पच्छकम्मं च ॥४९१९॥
"कोऊहलं च०"["लहुतो०"] गाहाद्वयम् । सिंगारे वा गायंति-सुणेमि त्ति वच्चेज्ज, कुड्डस्स वा छिड्डु काउं पलोएज्ज । तं दटुं सो वि तब्भावं परिणमेज्ज-अहं पि एवं करेमि करेज्ज वा । एत्थ पच्छित्तं-तत्थ गतो सुणेति (मासलघु) कोतुहलं वा से उप्पज्जति ०। (मासगुरु) वच्चंतस्स :: (चतुर्लघु) । सिंगारं सुणेति :: । (चतुर्गुरु) छिड्डकरणे ::: (षड्लघु) पासंतो अच्छइ छिड्डेणं ::: । (षड्गुरु) परिणओ छेदो, करेइ मूलं । एवं भिक्खुस्स । गणिस्स मासगुरुए आढत्तं अणवढे इ, [ठाति] आयरियस्स चउलहुए पारंचिते ठाति । अण्णं च दिढे संका भोइयादि विभासा । वसहीए रूवदोसो भणिओ ।
इदाणिं वित्थरदोसो भन्नइ
अप्पो य गच्छो महती य साला, निक्कारणे ते य तहिं ठिता उ। कज्जे ठिता वा जतणाएँ हीणा, पावंति दोसं जतणा इमा तू ॥४९२०॥ "अप्पो य गच्छो०" वृत्तं कण्ठ्यम् । असिवादिकारणेहिं, अण्णाऽसति वित्थडाएँ ठायंति । ओतप्पोत करिती, संथारगवत्थपादेहिं ॥४९२१॥ भूमीए संथारे, अड्डवियड्डे करेंति जह दटुं । ठातुमणा वि दिवसओ, ण ठंति रत्तिं तिमा जतणा ॥४९२२॥
"असिवा०" ["भूमीए संथारे०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एवं दिवसतो अह रत्ति आगच्छेज्ज, तत्थ इमा जतणा
वेसत्थीआगमणे, अवारणे चउगुरुं च आणादी।
अणुलोमण निग्गमणं, ठाणं अन्नत्थ रुक्खादी ॥४९२३॥
"वेसत्थी०" गाहा । जति वेसित्थी आगंतुं भणेज्ज–'अहं पि एत्थेव वसामि', ततो अणुलोमेणं पडिसेहेतव्वा, न फरुसावेयव्वा, मा छोभगं पदुट्ठा दाहिति । “निग्गमणो "त्ति जति नेच्छति निग्गंतुं सा वेसत्थी तो साधुहिं निग्गंतव्वं । अण्णम्मि सुण्णघरादि ठाणे ठातव्वं, असति रुक्खमूले वि।
१. निग्गमणं मुच ।
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१५
भासगाहा-४९१८-४९२८]
चउत्थो उद्देसो पुढवी ओस सजोती, हरिय तसा उवधितेण वासं वा ।
सावय सरीरतेणग, फरुसादी जाव ववहारो ॥४९२४॥
"पुढवी०" गाहा । जइ बाहिं पुढविक्काय ओस्सागणि-हरियकाय-तसापाणा तहा वि निग्गंतव्वं । अह बाहिं सावयसरीरतेणगभयं तो ण निग्गंतव्वं । ताहे फरुसवयणेहिं तं वेसत्थि भणंति-निग्गच्छाहि त्ति ।
अम्हे दाणि विसहिमो, इड्डिमपुत्त बलवं असहणोऽयं । णीहि अणिते बंधण, निवकड्डण सिरिघराहरणं ॥४९२५॥ अधिकारों वारणम्मि, जत्तिय अप्फुण्ण तत्तिया वसही। अतिरेग दोस भगिणी, रत्तिं आरोंदे निच्छुभणं ॥४९२६॥
"अम्हे दाणि०" ["अधिकारो०"] गाहा । कण्ठ्या । तह वि नत्थि निग्गच्छंति, बंधित्ता मुयंति, कल्ले जइ राउले कड्डिज्जति ता सिरिघराहरणं करेंति । अह कयाइ सइथिओ पुरिसो आगच्छेज्जा, तत्थ वि तहेव वारेयव्वं । एतदुक्तं भवति-अधिकारो वारणाए, तम्हा न चेव घंघसालाए ठायव्वं । जति ठितेसु सव्वं रुब्भइ ताए ठातव्वं अइरेगाए वित्थडाए ठियाणं दोसा भणिया । तत्थ य अणुलोमेणं वारिज्जमाणो भणइ-एस मे भगिणी सारक्खणिज्जा, साहुसमीवे अतक्कणिज्जा होहिति त्ति । एवं निब्बंधे ठितेसु अधरत्तिं पडिसेवितुमारद्धो, ताधे सो साहूहिं भणितो-निल्लज्ज ! किं अकज्जं करेहि जस्स मा एत्थे चिट्ठ। तओ सो
आवरिओ कम्मेहिं, सत्तू विव उट्टितो थरथरंतो। मुंचति य भेंडितातो, एक्केक्कं भे निवादेमि ॥४९२७॥ निग्गमणं तह चेवा, निद्दोस सदोसऽनिग्गमे जतणा।
सज्झाए झाणे वा, आवरणे सद्दकरणे वा ॥४९२८॥
"आवरिओ कम्मेहिं०" ["निग्गमणं०"] गाहा । कण्ठ्या । भिंडिताओ=रुट्ठाओ। ताहे- जहा पुव्वं वेसत्थियाए भणियं अणितेसु इमा जयणा । बोले कीरइ जहा न मुणे त्ति कन्नेट्ठएन्ति झाणलद्धी झाणं झाएंति, पिंडेणं सज्झायकरणेणं । एवं पि जयंतस्स कस्सइ कम्मोदओ होज्जा, कहं?
१. जा एहि अ इ । २. रुंटाओ इति भाव्यम् ? रुंट = खणे, आवाज करना (पासम) ।
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१६
विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं वडपादव उम्मूलण, तिक्खम्मि व विज्जलम्मि वच्चंतो। कुणमाणो वि पयत्तं, अवसो जह पावती पडणं ॥४९२९॥ तह समणसुविहिताणं, सव्वपयत्तेण वी जतंताणं । कम्मोदयपच्चइया, विराधणा कासति हवेज्जा ॥४९३०॥ पढमाएँ पोरिसीए, बितिया ततियाएँ तह चउत्थीए । मूलं छेदो छम्मासमेव चत्तारि या गुरुगा ॥४९३१॥ [नि०] निसि पढमपोरिसुब्भव, अदढधिती सेवणे भवे मूलं । पोरिसिपोरिसिसहणे, एक्केक्कं ठाणगं हसइ ॥४९३२॥ बितियम्मि वि दिवसम्मि, पडिसेवंतस्स मासियं गुरुअं। छटे पच्चक्खाणं, सत्तमए होति तेगिच्छं ॥४९३३॥ पडिलाभणऽट्ठमम्मि, णवमे सड्ढी उवस्सए फासे । दसमम्मि पिता पुत्ता, एक्कारसमम्मि आयरिए ॥४९३४॥ छट्टो य सत्तमो या, अहसुद्धा तेसि मासियं लहुयं । उवरिल्ल जं भणंती, थेरस्स वि मासितं गुरुगं ॥४९३५॥ संघाडगादिकहणे, जंकत तं कत इयाणि पच्चक्खा । अविसुद्धो दुट्ठवणो, ण समति किरिया से कायव्वा ॥४९३६॥ पडिलाभणा उ सड्डी, कर सीसे वंद ऊरु दोच्चंगे। सूलादिरुयोमज्जण, ओअट्टण सड्डिमाणेमो ॥४९३७॥ सन्नायपल्लि णेहिं[णं], मेहुणि खडत निग्गमोवसमो।
अविधितिगिच्छा एसा, आयरिकहणे विधिक्कारो ॥४९३८॥
"वडपादप०" ["तह समणसुवि०" "पढमाएँ." "निसि पढम०" "बितियम्मि वि०" "पडिलाभणऽट्ठमम्मि०" "छट्टो य०" "संघाडगादिकहणे." "पडिलाभणा उ०" "सन्नायपल्लि०"] गाहाद्वयम् । जहा वडपादवो अणेगमूलपडिबद्धो वि गिरिणईसलिलवेगेणं उम्मलिज्जइ । सेसं कंठं । ताहे संकप्पं करेज्ज, ताहे सो अदढधिती रत्ति पढमाए पोरुसीए पडिसेवति मूलं, अह पढमजामं अहियासेत्ता बितियजामे पडिसेवति च्छेदो,१
१. नास्ति ड।
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४९२९-४९४२] चउत्थो उद्देसो
७१७ अह दोण्णि जामे अहितासेत्ता ततियजामे पडिसेवति ::: । (षड्गुरु), अध तिण्णिजामे अहियासेत्ता चउत्थे जामे पडिसेवति ४ ::। (चतुर्गुरु), अह सव्वरत्तिं अहियासेत्ता बिइयदिणे पंचमे जामे पडिसेवइ मासगुरु । तेण परं सव्वत्थ मासगुरुं । जम्हा सुत्तनिवातो नत्थि लहुएसु । एवं तेणं पडिसेवेत्ता संघाडइल्लस्स अण्णस्स वा कस्सइ आलोइयं होज्ज, तेण भण्णति-जं कयं तं कयं । इदाणिं भत्तं पच्चइक्खाहि, तस्स भणंतस्स मासगुरु । अन्नेणं भणियं–तेगिच्छा करेहि, तस्स वि मासगुरु । अन्नो भणइ-सड्डीए पडिलाभंतीए ऊरुपदोमुच्चंगं पादेयव्वं तओ सा फुसिहि त्ति तेण उवसमो होहिति, तस्स वि भणंतस्स (मासगुरु) । नवमो भणइ-उवस्सए सड्डीए पेढें ओवट्टाविज्जउ, तेण उवसमो होहिति तस्स वि मासगुरु । पिया से खंतो । तेण भणितं-सन्नातय घराई णिज्जत। तत्थ से मेहुणियाहि समं खुटुंतस्स सुक्कनिग्गमणेणं उवसमिहित्ति तस्स वि ०। (मासगुरु) । एस दसमो । एक्कारसमो भणति-आयरियाणं आलोएज्जतु एते चिकिच्छाजाणगा सो सुद्धो।
सारुवि गिहत्थ [ मिच्छे], परतित्थि नपुंसगे य सूयणया।
चउरो य हुंति लहुगा, पच्छाकम्मम्मि ते चेव ॥४९३९॥
"सारुवि०" गाहा । कोइ भणइ-सिद्धपुत्तनपुंसएणं हत्थकम्मं कारेउ तओ उवसमो होहिति । अण्णेणं भणियं-गिहत्थपुराणनपुंसएणं हत्थकम्मं कारेउ । अण्णेण भणियंमिच्छदिट्ठिगिहत्थनपुंसएणं हत्थकम्मं कारेउं । अण्णेण भणियं-परमतिट्ठियणंपुसएणं हत्थकम्म कारेउं । एएसिं चउण्हं वि पुरिसफासो त्ति काउं चउलहुगा तवकालविसेसिया । पढमे दोहि वि लहगा। पच्छाकम्मे वि तच्चेव लहगा।
एसेव कमो नियमा, इत्थीसु वि होइ आणुपुव्वीए।
चउरो य अणुग्घाया, पच्छाकम्मम्मि ते लहुगा ॥४९४०॥
"एसेव०" गाहा । अण्णो भणइ-सिद्धपुत्तत्थियाए हत्थकम्मं कारेउं । अन्नो गिहत्थपुराणिए । अन्नो भण्णइ-मिच्छदिट्ठियाए । अन्नो भणइ-परतित्थिगिणीए । एएसिं चउण्ह वि भणंता इत्थिफासो त्ति काउं चउगुरुगा तवकालविसेसिया। पच्छाकम्मे चउलहुगा। एएसिं वक्खाणं निसीहे । उक्तं 'हत्थकम्मं । अधुणा मैथुनं । एत्थ -
मेहण्णं पि य तिविहं, दिव्वं माणुस्सयं तिरिक्खं च । ठाणाई मोत्तूणं, पडिसेवणि सोधि स च्चेव ॥४९४१॥ मूलुत्तरसेवासुं, अवरपदम्मि णिसिज्झती सोधी । मेहुण्णे पुण तिविधे, सोधी अववायतो किण्णु ॥४९४२॥ १. उद्देशः १.१ भा०गाथा-४९७-५९१ ।
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१८ विसेसचुण्णि
[अणुग्घाइयपगयं "मेहुण्णं पि०"["मूलुत्तर०" ] गाहा । एत्थ ठाणपायच्छित्तं पडिसेवणापायच्छित्तं हेट्ठा विभासियं । सेसं हत्थकम्मे वक्खाणियं । इमं बिइयपदं पडिसेवणावक्खाणं । सा दुविहा–दप्पिया कप्पिया य । अनयोः प्ररूपणानिमित्तं उच्यते
रागद्दोसाणुगया, तु दप्पिया कप्पिया तु तदभावा ।
आराधणा उ कप्पे, विराधणा होति दप्पेणं ॥४९४३॥
"रागदोसा०" गाहा । कण्ठ्या । अत्राह-यदि रागद्वेषाणुगता दर्पिता रागदोसरहिया कप्पिया भवति । तेण मेहुणे कप्पियाऽभावः प्रसक्तः अतोच्यते
कामं सव्वपदेसु वि, उस्सग्गऽववादधम्मता जुत्ता । मोत्तुं मेहुणभावं, न विणा सो रागदोसेहिं ॥४९४४॥
"कामं०" गाहा । काममदान्धभृतार्थे' यद्येष आ[व] धृतोऽर्थः । अहधृतमिति निश्चयेन सव्वपदेसु त्ति सव्वेसु हिंसाईसु अवराहपदेसु अववाए जयणाए नत्थि पच्छित्तं । जम्हा मेहुणं ण विणा रागद्दोसेहिं तम्हा नत्थि अपायच्छित्ती मेहुणे । इमो पुणत्थ विसेसो ।
संजमजीवितहेडं, कुसलेणालंबणेण वऽण्णेणं । भयमाणे तु अकिच्चं, हाणी वड्डी व पच्छित्ते ॥४९४५॥
"संजम०" गाहा । संजमं चिरं काहामि । एएण कारणेण पडिसेवइ एत्थ हाणी वड्डियारे पच्छित्तस्स भवइ । दिद्रुतं भणिहिति । जहा खुड्डुस्स अण्णेण आलंबणेण जहा अभिओगं तं पि भणिहिति ।
गीतत्थो जतणाए, कडजोगी कारणम्मि णिद्दोसो।
एगेसिं गीत कडो, अरत्तऽदुट्ठो तु जतणाए ॥४९४६॥
"गीतत्थो०" गाहा । कडयोगी नाम नत्थि उवावो अन्नो जेण संजमजीविएणं जीवेज्ज ताहे पडिसेवइ । एगेसिं ति केसिं चि आयरियाणं मएणं गीयत्थो अरत्तो अदुट्ठो जयणाए सालंबणो सेवमाणो सेवंतो विरत्त एव जाणियव्वो । अत्राह-जइ कारणत्थं सेवइ, न तु तदेव तस्य हृदि वर्तत इति कृत्वा कस्तस्य रागाद्यवकाशः ? अत्रोच्यते
जइ सव्वसो अभावो, रागादीणं हविज्ज निद्दोसो। जतणाजुतेसु तेसु तु, अप्पतरं होति पच्छित्तं ॥४९४७॥
१. काममवधृतार्थे इति भाव्यम् ? २. यद्यप्येष ड । ३. वुड्डि य इति भाव्यं मलवृ ।
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४९४३-४९५४] चउत्थो उद्देसो
७१९ "जइ सव्वसो०" गाहा । यस्माद् रागमंतरेण मैथुनप्रवृत्तिर्न भवति । अतः स प्रायश्चित्ती मैथुनसेवी । तत्थ हाणीए णिदरिसणं
कुलवंसम्मि पहीणे, रज्जं अकुमारगं परे पेल्ले। तं कीरतु पक्खेवो, एत्थ य बुद्धीऍ पाधण्णं ॥४९४८॥ सामत्थ णिव अपुत्ते, सचिव मुणी धम्मलक्ख वेसणता । अणहबियतरुणरोधो, एगेसिं पडिमदायणता ॥४९४९॥ तरुणीण य पक्खेवो, भोगेहिं निमंतणं च भिक्खुस्स। भोत्तुं अणिच्छमाणे, मरणं च तहिं ववसियस्स ॥४९५०॥ दट्ठण तं विससणं, सहसा साभावियं कइतवं वा । विगुरुव्विया य ललणा, हरिसा भयसा व रोमंचो ॥४९५१॥ सुद्धल्लसिते भीए, पच्चक्खाणे पडिच्छ गच्छ थेर विदू । मूलं छेदो छम्मास, चउर गुरुलहु लहुगमासो ॥४९५२॥ निरुवहयजोणिथीणं, विउव्वणं हरिससमुल्लसित मूलं । भय रोमंचे छेदो, परिण्ण काहं ति छग्गुरुगा ॥४९५३॥ मा सीदेज्ज पडिच्छा, गच्छो फिट्टेज्ज थेर संघेच्छं। गुरुणं वेयावच्चं, काहं ति य सेवतो लहुओ ॥४९५४॥
"कुलवंसम्मि०" ["सामत्थ णिव०" "तरुणीण य०" "दट्ठण तं०" "सुद्धल्लसिते." "निरुवहयजोणिथीणं०""मा सीदेज्ज०"] गाहा । कोइ राया अणवच्चो । सो अमच्चेणं भण्णइ-तुमं अणवच्चो तो अकुमारयं रज्जं, तुमे मए अण्णे रायाणो पेल्लेज्जा । पच्छा तुमं वंसवोच्छेदो होहिति । तो सो उवाओ कज्जइ, जहा अयसो न भवति । जे मुणिणो लज्जति अयसेणं ते अंतेपुरे पविसिज्जंतु । तव चेव खेत्तजा पुत्ता । अब्भुवगए रन्ना अमच्चेण साहुणो भणिया-रायंतेपुरे सावओ गिहे अरहंताण पडिमाओ सुस्सुसंति ताओ वंदह । पविट्ठा साहुणो। रायगिहे पडिमाओ अपासंता ओसरंताण जे तरुणा लक्खणगुणेहिं नाउं एएसिं अत्थि बीयं ते रुद्धा । सेसा थेर-खुड्डगादी विसज्जिया । “एगेसिं पडिमादाअणय''त्ति केइ भण्णंति-दंसियाओ पडिमाओ संतेपुरं तरुणीओ वेउव्वियवेसाओ तत्थ छूढाओ । आगारविगारेहिं उवसग्गेइ । रायपुरिसा घोररूवा भणंति-"भोए भुंजह एयाइं समं, जो भे नेच्छइ तं मारेमो' । एत्थ एगो मरणमब्भुवगओ न सेवामि त्ति सो सुद्धो अपायच्छित्त इत्यर्थः । तं पुण ते साभावितं
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२०
विसेसचुण
[ अणुग्घाइयपगयं
वा मरणं भणेज्ज केतवेण वा भणेज्ज, अन्नत्थ णेतुं सीसं छिंदध, ताहे रुधिरं दंसेति बक्करगस्स' । एगो ताओ इत्थियाओ दडुं हरिसेणं उद्धुंसियरोमकूवे पडिसेवति तस्स मूलं । एगो भएणं रोमंचइओ से पडिसेवइ तस्स छेदो । अन्नो चिंतेइ - भत्तपच्चक्खाणं काहामि, इहं समाधिं न आराहिस्सामि त्ति काउं पडिसेवति तस्स ::: । (षड्गुरु) अन्नो - मा पडिच्छगा सीदेज्जा तस्स ::: (षड्लघु)। अण्णो-मा गच्छो मे फुट्टेज्जा' तस्स :: ४ । (चतुर्गुरु) । अण्णो-थेरो मे संगिण्हियव्वो तस्स ४ :: (चतुर्लघु) । अन्नो चिंतेति - आयरियवेयावच्चं काहामि, नत्थि अण्णो करेंतओ तस्स मासलहुं | विड्ढि आयरियो |
एवं हाणी, अह विड्डी
लहुगो उ होति मासो, दुब्भिक्ख विसज्जणे य साहूणं । हाणुरागत्तो, खुड्डो चिय णेच्छए गंतुं ॥४९५५॥ कालेणेसणसोधिं, पयहति परितावितो दिगिंछाए । अलभंते चियमरणं, असमाही तित्थ वोच्छेदो ॥४९५६॥ भिक्खं पि य परिहायति, भोगेहिं णिमंतणा य साहुस्स । गिण्हति एक्कंतरियं, लहुगा गुरुगा चउम्मासा ॥ ४९५७॥ पडिसेवंतस्स तर्हि, छम्मासा छेदों होति मूलं च । अवटुप्पो पारंचिओ य पुच्छा य तिविहम्मि ॥ ४९५८ ॥ “लहुगो उ०” [ “कालेणेसण० ' व्याख्या। अगइ गाहाओ ।
77 44
'भिक्खं पि० "पडिसेवंतस्स० " ] अस्य
77 44
दुभिक्खे अपत्त चेव संवत्सरबारसएण विभासा | आयरियो जंघाबलपरिहीणो अगतिर्भवति, तेण साहुणो सव्वे विसज्जिया - वच्चह सुभिक्खविसयं । सो कतिहिति ? निस्सा पुरेहि संका हारिज्जइ । एगो खुड्डगो तम्मि गच्छे । सो आयरियसिणेहोऽणुरागेण देसखंधाओ नियत्तो। देसक्खओ नाम तस्स दुब्भिक्खे देसस्स अंते । आयरिया खुड्डगस्स संविभागं करेंति । तेण दो वि [न] संथरति । तत्थ एगा पवसियपत्तिया तरुणी । सा खुड्डड्यं उवसग्गेंती भणइ-जइ मम समं अच्छसि तो भत्तेणं छड्डामि । खुड्डगो चिंते । 'जइ आयरियाओ संविभागं गेण्हामि तो आयरियो वि अहं पि मरामि । मा आयरिया मरंतु | अहं तरुणो पच्छा जीवंतो सुचिरं संजमं काहामि । सुत्तत्थाणि य घेच्छामि' । तम्हा पडिसेवामिं । तस्स पडिसेवंतस्स चउलहुगा । एगदिवसं अब्भत्तट्ठेण अच्छित्ता पडिसेवइ :: । चउगुरुगा । पुणो अब्भत्तट्टं काउं पडिसेवइ :::
१. लक्खारसमयं इति भाव्यम् मलवृ । २. उच्छेज्ज अ इ । ३. विट्ट ड थिट्ठ अइ । ४. न दृश्यन्ते मुच ।
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४९५५-४९६३] चउत्थो उद्देसो
७२१ (षड्लघु), एवं एगंतरिएणं छग्गुरुगो छेदो मूलं अणवठ्ठो पारंची । जइ अणंतरं सेवइ तो बितियदिवसे मूलं । 'पुच्छाय तिविहम्मि'त्ति तिविहं मेहुन्नं - दिव्वं, माणुसं, तेरिच्छं। तं कहं उप्पज्जइ ? एसा पुच्छा । अस्य व्याख्या
वसहीए दोसेणं, दटुं सरिउं व पुव्वभुत्ताई। तेगिच्छ सद्दमादी, असज्जणा तीसु वी जतणा ॥४९५९॥ बिइयपदे तेगिंछं, णिव्वीतियमादिगं अतिक्कंते ।
सनिमित्तऽनिमित्तो पुण, उदयाऽऽहारे सरीरे य ॥४९६०॥
["वसहीए दोसेणं०" "बिइयपदे०"] कारणं सन्निमित्तओ अणिमित्तिओ य । सणिमित्तं वसहिए दोसेणं दटुं सरिऊण पुव्वभुत्ताई, अणिमित्तं आहारादिसु । इमा य पुच्छा । तस्स सनिमित्ताऽनिमित्तातो उप्पन्नस्स का तिगिच्छा जतणा वा करणं वा ? उच्यते-“तिगिच्छ सद्दमादी०१" आदिशब्दस्यानेकाभिधायित्वात् ओमोयरिया निब्बलाऽऽहारिया उद्धट्ठाणं आयंबिल अब्भत्तट्ठाणं छट्ठट्ठमादी, आहिंडणा मंडली सद्दपडिबद्धे पुव्ववक्खाणियं२ । एयं असज्जणा ण सज्जियव्वं तिगिच्छाए । व्याख्यातं मेहुणं । अधुना रात्रिभोजनम्
रातो य भोयणम्मि, चउरो मासा हवंतऽणुग्घाया।
आणादिणो य दोसा, आवज्जण संकणा जाव ॥४९६१॥
"रातो य०" गाहा । राईभोयणं चउव्विहं-दिया घेत्तुं दिया भुंजइ, चउभंगो अहवा असणं एका [पाणं, खाइमं साइमं], चउगुरु तवकालविसेसिया । जे हेट्ठा दोसा ते इहं पि जाव आवज्जण संकणा। इमं बिइयपदं -
णिरुवद्दवं च खेमं च, होहिति रण्णो य कीरत संती।
अद्धाणनिग्गतादी, देवी पूयाय अज्झियगं ॥४९६२॥
"णिरुवद्दवं०" गाहा । उवद्दवो असिवं गलरोगादीणि वा, क्षेमार्थं परबलं एहि त्ति । इहं पुव्वुप्पन्ने अणागयभयसारक्खणताए वा राया रायपुत्तो वा नागरगा वा संति करेतुकामा-जे रत्तिं न भुंजंति सुतवस्सिया य ते रत्तिं भुंजावेतव्वा । तीए विज्जाए एस उवयारो, अहवा अज्झियगं होज्जा देवापितक(?)मित्यर्थः । तं पुण कम्मि य कज्जे ।
अवहीरिया व पतिणा, सवत्तिणीए व पुत्तमाताए। गेलण्णेण व पुट्ठा, वुग्गहउप्पादसमणे वा ॥४९६३॥
१. गाथापश्चार्द्धमिदम् मुच । २. निशीथे प्रथमोद्देशके । ३. दिया घेत्तुं राओ भुंजइ, राओ घेत्तुं दिया भुंजइ, राओ घेत्तुं राओ भुंजइ । ४. उपयाचितम् मलवृ ।
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२२
विसेसचुण्णि
[अणुग्धाइयपगयं "अवहीरिया०" गाहा । पतिणा उज्झिता न भयिज्जइ सवत्तीणीए वा, पुत्तमाताए न सुट्ट बहुमाणिज्जइ । अहवा - गेलण्णेण पुट्ठा -
एक्केक्कं अतिणेउं, निमंतणा भोयणेण विपुलेणं । भोत्तुं अणिच्छमाणे, मरणं च तहिं ववसितस्स ॥४९६४॥ सुद्धल्लसिते भीए, पच्चक्खाणे पडिच्छगच्छ थेर विदू ।
मूलं छेदो छम्मास चउरों मासा गुरुग लहुओ ॥४९६५॥
["एक्के क्कं अतिणेउं०" "सुद्धल्लसिते."] कोइ वुग्गहे वा के णइ समं तप्पसमणट्ठयाए, पूया नाम वाणमंतरपूया कायव्वा रत्तिं भोइएसु, जति सो तुसीहति । ताहे संजया बलाभियोगेणं सद्दावित्ता भोयणेणं निमंतेति-जइ न भुंजह तो मारेमि । सेसं जहा मेहुणनिमंतणा। तत्थ इमा जयणा ।
तत्थेव य भोक्खामो, अणिच्छे भुंजामों अंधकारम्मि ।
कोणादी पक्खेवो, पोट्टल भाणे व जति णीता ॥४९६६॥
"तत्थेव य०" गाहा । भायणेसु गिण्हामो तो उवस्सयं णेउं तत्थ भोक्खामो, न वट्टइ गिहत्थाणं पुरओ भोत्तुं । जति वि तरंति णेउ[तो] अप्पसागारिए परिट्ठावेंति । अध भणेति - अम्ह पुरओ भोत्तव्वं, ताहे भाणियव्वं - दीवं अवणेह, अंधयारे भुंजामो, अपासंताण तुब्भं । ताधे कोण्णकोण्णेसु लंबणे छड्डेति । पोत्ते वा पोट्टलियं बंधंति, भाणेसु वा छुब्भंति । जइ णीता अलाउया अह दीवं नावणेति ताहे इमं भाणितव्वं
गेलण्णेण व पुट्ठा, बाहाडऽरुची व अंगुली वा वि । भुंजंता वि य असढा, सालंबाऽमुच्छिता सुद्धा ॥४९६७॥ एत्थं पुण अधिकारो, अणुघाता जेसु जेसु ठाणेसु । उच्चारियसरिसाइं, सेसाइँ विकोवणट्ठाए ॥४९६८॥
"गेलण्णेण" ["एत्थं पुण०"] गाहा । जइ ते दुब्बला किसा तो भण्णइ-अम्हे गेलण्णेणं पुट्ठा, अपत्थं अम्ह एयं, जति भुंजाणो तो मरामो, मा रिसिवझं करेह अहवा भणंतिअम्हेहिं गलगाओ जाव भुत्तं, अण्णं न पविसइ, वाहाडा य भुत्ताणं, कुतो रुई भोयणे ? । जइ न पत्तियंति तो माइट्ठाणेणं अंगुलिं वयणे अतिणेउं छडेति । जति तह वि न पत्तियंति ताहे थेवं चक्खंति । अह तह वि न विस्सज्जेंति ताहे अरत्ता अदुट्ठा थेवं भुंजंता सुद्धा ।
॥ अणुग्घाइयपगयं ॥
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ पारंचियपगयं ]
[सुत्तं] तओ पारंचिया पन्नत्ता, तं जहा - दुट्ठे पारंचिए, पमत्ते पारंचिए, अन्नमन्नं करेमाणे पारंचिए ॥४-२ ॥
संबंधो
वुत्ता तवारिहा खलु, सोधी छेदारिहा अध इदाणिं । देसे सव्वे छेदो, सव्वे तिविहो तु मूलादी ॥ ४९६९॥
छेदो न होइ कम्हा, जति एवं तत्थ कारणं सुणसु । अणुघाता आरुवणा, कसिणा कसिणेस संबंधो ॥४९७० ॥
“वुत्ता तवारिहा० " [“छेदो न०” ] गाहा । स च पारंचिओ छेदः । छेदो पुण दुविधोदेसछेदो सव्वछेदो य । देसछेदो पंचराइंदियाणि जाव छगुरुअंताणि । एस न होइ । जो सो सव्वछेदो सो पारंचिओ त्ति । सव्वछेदो तिविहो - मूलं अणवट्ठो पारंचिओ त्ति । स्यान्मतिः यद्येवं ततः सूत्रं पठितव्यम् – “तओ छेदारिहा पण्णत्ता, तं जहा दुट्ठे छेदारिहे" इत्यादि । तत्रेयं (दं) कारणमुच्यते-अणुग्घाइया आरोवणा वृत्ता । आदिसुत्ते पारंचिगो य कसिणा आरोवणा। आरोवणा सन्नियं एस सम्बन्धो । अधुणा सूत्रार्थः ।
अंचु गतिपूयणम्मि य, पारं पुणऽणुत्तरं बुधा बिंति । सोधीय पारमंचइ, न यावि तदपूतियं होति ॥ ४९७१॥
आसायण पडिसेवी, दुविहो पारंचितो समासेणं । एक्क्कम्मिय भयणा, सचरित्ते चेव अचरिते ॥४९७२॥
“अंचुगति०” [“आसायण० " ] गाहा । अंचुगति-पूजनयोः धातुः अस्य पारंचिय इति रूपं भवति, तत्र गत्यर्थः पारं गच्छतीति पारंचिकः । पारं नाम संसारसमुद्रस्य । निर्वाणं अणुत्तरं मोक्ष इत्यर्थः । जं सो अणुत्तरं मोक्खं गच्छति तं पायच्छित्तं पारं गंतुं जं च पायच्छित्तं पारगमणं तं पूतियं भवति । पूइयमिति अगरहितमित्यर्थः ।
अधुना निर्युक्तिविस्तरः । पारंचियो दुविहो आसायणपारंचिओ पडिसेवणापारंचितो य। दोण्णि वि एए सचरित्तिणो अचरित्तिणो वा । एस भयणा । कहं पुण अचरिती भवइ ? उच्यते
१. णमन्यतरं अ ड इ ।
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२४
के
विसेसचुण
सव्वचरित्तं भस्सति, केणति पडिसेवितेण तु पदेणं । कत्थति चिट्ठति देसो, परिणामऽवराहमासज्ज ॥४९७३॥ तुल्लम व अवराधे, परिणामवसेण होति णाणत्तं । कत्थति परिणामम्मि वि, तुल्ले अवराहणाणत्तं ॥ ४९७४॥
“सव्वचरित्तं०” [“तुल्लम्मि वि० " ] गाहाद्वयम् । कण्ठ्यम् । एवं आसादणाएव ते जेसिं आसायणा पारंचियं पावइ ? उच्यते
पुण
तित्थकर पवयण सुते, आयरिए गणहरे महिड्डीए । एते आसायंते, पच्छित्ते मग्गणा होइ ॥ ४९७५ ॥ "तित्थकर० " दारगाहा । तत्थ तित्थगराणं इमा आसायणा
-
पाहुडियं अणुमण्णति, जाणंतो किं व भुंजती भोगे । थीतित्थं पि य वुच्चति, अतिकक्खडदेसणा या वि ॥४९७६॥ अण्णं व एवमादी, अवि पडिमासु वि तिलोगमहिताणं । पडिरूवमकुव्वंतो, पावति पारंचियं ठाणं ॥ ४९७७॥
"पाहुडियंo" [" अण्णं व० " ] गाहाद्वयम् । पडिरूवं नाम विणओ । इदाणिं पवयणं ति। पवयणं नाम संघो ।
अक्कोसतज्जणादिसु, संघमहिक्खिवति संघपडिणीतो ।
अणे वि अस्थि संघा, सियालणंतिक्कढंकाणं ॥४९७८॥
"काया वया य० गाहा । आयरियासादणा
[ पारंचियपगयं
"अक्कोस०" गाहा । सुतासादना
काया वया य ते च्चिय, ते चेव पमायमप्पमादा य । मोक्खाहिकारियाणं, जोतिसविज्जासु किं च पुणो ॥४९७९॥
ܕܕ
इड्डिरससातगुरुगा, परोवदेसुज्जया जहा मंखा ।
अत्तट्ठपोसणरया, पोसेंति दिया व अप्पाणं ॥ ४९८०॥
“इड्डिरस०” गाधा । गणधरासादणा
अब्भुज्जयं विहारं, देसिंति परेसि सयमुदासीणा ।
उवजीवंति य रिद्धि, निस्संगा मो त्ति य भांति ॥ ४९८१ ॥
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२५
भासगाहा-४९६४-४९८७]
चउत्थो उद्देसो गणधर एव महिड्डी, महातवस्सी व वादिमादी वा। तित्थगरपढमसिस्सा, आदिग्गहणेण गहिता वा ॥४९८२॥ "अब्भुज्जय०" ["गणधर एव०"] गाहाद्वयम् । पढमबिइएसु चरिमं, सेसे एक्केक्क चउगुरू होति ।
सव्वे आसादितो, पावति पारंचियं ठाणं ॥४९८३॥
"पढमबिइएसु०" गाहा । तित्थगराणं संघस्स य आसायणाए पारंचियं पावइ । सेसेसु सुयादीसु एक्केक्के चउगुरुगा, सव्वासायणाए पारंचियं ।
तित्थयरपढमसिस्सं, एक्कं पाऽऽसादयंतु पारंची ।
अत्थस्सेव जिणिंदो, पभवो सो जेण सुत्तस्स ॥४९८४॥ "तित्थगर०" गाहा । कण्ठ्या । सुत्तासायणा पारंचिया । इदानीं पडिसेवणापारंचिया। पडिसेवणपारंची, तिविधो सो होइ आणुपुव्वीए । दुढे य पमत्ते या, णेयव्वे अण्णमण्णे य ॥४९८५॥ दुविधो य होइ दुट्ठो, कसायदुट्टो य विसयदुट्ठो य । दुविहो कसायदुट्ठो, सपक्ख परपक्ख चउभंगो ॥४९८६॥
"पडिसेवणा०" ["दुविधो य०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । सो पुण सपक्खो । सपक्खे दुट्ठो एक ४१ । तत्थ पढमभंगे इमा णिदरिसणा
सासवणाले मुहणंतए य उलुगच्छि सिहरिणी चेव ।
एसो सपक्खदुट्ठो, परपक्खे होति णेगविधो ॥४९८७॥ "सासवणाले०" दारगाहा ।
एगेण साहुणा हिडंतेणं सासवणाले पवणयं लद्धं । आयरियस्स आलोइयं, पडिदंसिते णिमंतिए य आयरियेण सव्वं समुद्दिटुं । इतरो पदोसमावण्णो । आयरिएणं लक्खियं । मिच्छादुक्कडं कयं । तहा वि नोवसमइ । 'मारेमि' त्ति ववसिओ छिदं मग्गति । आयरिओ तं लक्खेउ गणहरं ठवेत्ता अण्णं गणं गंतुं भत्तपच्चक्खाणं काउं समाहीए कालगओ । इयरो गवेसमाणो तत्थ गंतुं पुच्छइ । कहिं आयरिया ? समाधीए कालगय त्ति अक्खाए पुच्छति-कहिं सरीरगं से परिठ्ठविअं?
___१. चतुर्भङ्गी स्वपक्षः स्वपक्षे दुष्टः, स्वपक्षः परपक्षे दुष्टः, परपक्षः स्वपक्षे दुष्टः, परपक्षः परपक्षे दुष्टः मलवृ । २. =सर्षपभर्जिका मलवृ ।
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२६ विसेसचुण्णि
[पारंचियपगयं आयरिएहिं य पुव्वं भणियं-मा तस्स पावस्स मम सरीरपारिट्ठावणिय-भूमि' साहेज्जह, मा उड्डाहं काहिति । आकट्ठवगटुं करेमाणो तेहिं अणक्खिए अण्णतो सोउं तत्थ एतुं गंते उक्खेणंतो भणतिएतेहिं ते सरिसवणाल खइतं । मयगो वि ते मा साओ भवाहि। तं साहूहि पडियरंतेहिं दिटुं एतदेवार्थम्
सासवणाले छंदण, गुरुसव्वं भुंजे एतरे कोवो । खामणमणुवसमंते, गणिं ठवेत्तऽण्णहिं परिण्णा ॥४९८८॥ पुच्छंतमणक्खाए, सोच्चऽण्णतो गंतु कत्थ से सरीरं । गुरु पुव्व कहितऽदातण, पडियरणं दंतभंजणता ॥४९८९॥ "सासव० ["पुच्छंत०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । मुहणंतगस्स गहणे, एमेव य गंतुं णिसि गलग्गहणं । सम्मूढेणियरेण वि, गलए गहितो मता दो वि ॥४९९०॥
"मुहणंतग०" गाहा । एवं मुहणंतयं पि लद्धं । तं आयरिएण गहियं । तहेव नवरं भत्तपच्चक्खातस्स रत्तिं गलए लग्गो। [आयरिओ वि तस्स गलए लग्गो२] । दो वि कालगया।
अत्थंगए वि सिव्वसि, उलुगच्छी ! उक्खणामि ते अच्छी । पढमगमो नवरि इहं, उलुगच्छीउ त्ति ढोक्केति ॥४९९१॥
"अत्थंगए वि०" गाहा । एगो साहू आइच्चे अत्थंगते वि सिव्वति । अण्णेण साहुणा पडिचोइओ ! उलूगसरिसअच्छी – किं रत्तिं सिव्वसि ? अच्छी ण तवेस३ । परिहासवयणेण भणियं । पदुट्ठो । तहेव नवरं सगणे भत्तपच्चक्खायगस्स अच्छि ढोक्केइ । वेरं मे णिज्जातितं ति।
सिहरिणिलंभाऽऽलोयण, छंदिएँ सव्वाइते अ उग्गिरणा।
भत्तपरिणा अण्णहि, ण गच्छती सो इहं णवरिं ॥४९९२॥
"सिहरिणि." गाहा । विगइसिहरिणि लद्धा । तहेव सव्वाए आवीयाए, दंडातो य उग्गीरितो अण्णेहिं वारितो सगणे कालगते सरीरयं पिट्टेति ।
१. परिदुविअं अ ड इ । २. एषा पङ्क्ति विशेषचूर्णौ न दृश्यते किन्तु उपयोगिन्यत्र । ३. अत्र उक्खणामि इत्यधिकं भाव्यम् मलवृ ।
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
तिव्वकसायपरिणतो, तिव्वयरागाणि पावइ भयाई ।
मयगस्स दंतभंजण, सममरणं ढोक्कणुग्गिरणा ॥४९९३॥
“तिव्वकसाय०” गाहा । जम्हा एते दोसा तम्हा लोभो तिव्वो न कायव्वो जेण एते दोसा भवंति, जेण तिव्वतराणि भयाणि पावति । दंतभंजणभयं, सममरणं दो वि भया, अच्छिउप्पायणाभयं, उग्गिरणे डहरे मरणभयं । एस पढमो भंगो। इदाणिं बितियभंगो सपक्खो परपक्खे दुट्ठे। सो पुण
भासगाहा - ४९९०-४९९७]
रायवधादि परिणतो, अहवा वि हवेज्ज रायवहओ तु । सो लिंगतों पारंची, जो वि य परिकड्ढती तं तु ॥४९९४॥
"रायवधादि० " गाहा । रण्णो सयमग्गस्स वा पागइय गिहत्थस्स वा वहपरिणओ अणेगविधो । सो देसा पारंचिओ कीरति । मा दोसं काहिति जो वि रायविहयं परियट्टइ सो वि एमेव । तइयभंगो—
परपक्खो सपक्खे पदुट्ठो । सो पुण कहं पदुट्ठो ? पुव्वं वादे पराइओ गिहवासे वा वेरिओ आसि सो ।
सन्नी व असन्नी वा, जो दुट्ठो होति तू सपक्खम्मि ।
तस्स निसिद्धं लिंगं, अतिसेसी वा वि दिज्जाहि ॥४९९५ ॥
“सन्नी०” गाहा । कण्ठ्या । इय चउत्थभंगो परपक्खो परपक्खे पदुट्ठो ।
७२७
रण्णो जुवरण्णो वा, वधतो अहवा वि इस्सरादीणं । सो उसदेसि ण कप्पड़, कप्पति अण्णम्मि अण्णाओ ॥४९९६॥
“रण्णो०” गाहा । रण्णो जुवरण्णो वा घायओ । एवमादि अणेगविहो । एते उच्चारितसरिस त्ति काउं वृत्ता ।
इत्थ पुण अधीकारो, पढमिल्लुगबितियभंगदुद्वेहिं ।
तेसिं लिंगविवेगो, दुचरिमें वा लिंगदाणं तु ॥ ४९९७॥
" इत्थं पुण० " गाहा । जो सपक्खो परपक्खे पट्ठो । एतेहिं अधिकारो । एतेसिं लिंगविवेगो कीरइ जयणाए । अइसेसिगो वा जइ जाणइ न पुणो एरिसं काहिति तो आउट्टे न लिंगं विवेगिज्जति । बिइयभंगे वि एवं चेव । 'दुचरिमे' त्ति दोणि भंगा, तइयचउत्था । ते जइ उवसमंति तो पव्वाविज्जंति, अह न उवसमंति तो ण पव्वाविज्जति । पव्वाविआ वि ताई
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२८
विस
[ पारंचियपगयं
ठाणाइं परिहराविज्जंति । इदाणि मा सरिसवणालादओ दोसा भविस्संति त्ति काउं आयरिएणं इमा सामायारी ठवेयव्वा, मत्तयगहणे ।
सव्वेहि वि घेत्तव्वं, गहणे य निमंतणे य जो तु विही । भुंजंती जताए, अजतण दोसा इमे होंति ॥ ४९९८॥ [ नि० ]
सव्वेहि वि गहियम्मी, थोवं थोवं तु के वि इच्छंति । सव्वेसिंण विभुंजति, गहितं पि बितिज्ज आदेसो ॥४९९९॥
“सव्वेहि वि घेत्तव्वं०" [ "सव्वेहि वि गहियम्मी० " ] दारगाहा । सव्वेहिं घेत्तव्वं । सव्वेहिं वि घेत्तव्वं ति गयं । इदाणि गहणविहिं भणइ - सव्वेहिं वि गहिए आयरियपायोग्गे केइ इच्छंति । आयरिया ततो एक्केक्कस्स हत्थाओ थेवं थेवं गेण्हित्ता भोत्तव्वं । एस पढमो आदेसो । बिइयो इमो आदेसो न भोत्तव्वं तओ थोवं थोवं । तो किं भोत्तव्वं
I
गुरुत्तमं जो हियाणुकूलो, सो गिण्हती णिस्समणिस्सतो वा । तस्सेव सो गिण्हति णेयरेसिं, अलब्भमाणम्मि व थोव थोवं ॥ ५०००॥
"गुरुभत्तिमं०" वृत्तं कण्ठ्यम् । गहणं ति गयं ।
इदाणिं निमंतणं—
सति लंभम्मि वि गिण्हति, इयरेसिं जाणिऊण निब्बंधं । मुंचंति य सावसेसं, जाणति उवयारभणियं च ॥५००१॥
"सइ लंभम्मि० " गाहा । कण्ठ्या । इदाणिं भुंजंती । जयणाए त्ति अस्य व्याख्यागुरुणो (i) भुत्व्वरियं, बालादसतीय मंडलिं जाति । जं पुण सेसगगहितं, गिलाणमादीण तं दिति ॥५००२॥ सेसाणं संसट्टं, न छुब्भती मंडली पडिग्गहए । पत्तेग गहित छुब्भति, ओभासणलंभ मोत्तूणं ॥५००३॥ पाहुणगट्ठा व तगं, धरेत्तुमतिबाहडा विगिंचंति । इह गहणभुंजणविही, अविधीऍ इमे भवे दोसा ॥५००४॥
"गुरुणो० " [ "सेसाणं संसट्टं० " " पाहुणगट्ठा व० " ] गाहात्रयं कण्ठ्यम् ।
१. आयरियपायोग्गं इत्यधिकं ड ।
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-४९९८-५०१२] चउत्थो उद्देसो
७२९ सेसगहितं नाम गुरुभत्तिमंवज्जेहिं जं मत्तएहिं गहितं तं अह पुण एयाए जयणाए न भुंजंति, ते चेव पुव्ववण्णिया दोसा । पडिसारणानिमित्तं पुणो भण्णति
तिव्वकसायपरिणतो, तिव्वतरागाइँ पावइ भयाइं ।
मयगस्स दंतभंजण, सम मरणं ढोक्कणुग्गिरणा ॥५००५॥
"तिव्वक०" गाहा (४९९३) पूर्वोक्ता । भणितो कसायदुट्ठो । इदाणिं विसयदुट्ठो दुविहो विसयदुट्ठो-सपक्खदुट्ठो परपक्खदुट्ठो य । एत्थ चउभंगे इमा गाहा
संजइ कप्पट्टीए, सिज्जायरि अण्णउत्थिणीए य । एसो उ विसयदुट्टो, सपक्ख परपक्ख चउभंगो ॥५००६॥
"संजइ कप्पट्टीए०" गाहा । संजइ कप्पट्ठीए । संजओ अज्झोववण्णो संजओ गारथिए परतित्थिगिणीए वा गिहत्था संजइ कप्पट्ठीए गिहत्थे गिहित्थीए ।
पढमे भंगे चरिमं, अणुवरए वा वि बितियभंगम्मि । सेसेण ण इह पगतं, वा चरिमे लिंगदाणं तु ॥५००७॥ लिंगेण लिंगिणीए, संपत्तिं जइ णियच्छती पावो । सव्वजिणाणऽज्जातो, संघो आसातिओ तेणं ॥५००८॥ पावाणं पावयरो, दिट्ठऽब्भासे वि सो ण वट्टति हु। जो जिणपुंगवमुदं, नमिऊण तमेव धरिसेति ॥५००९॥ संसारमणवयग्गं, जातिजरामरणवेदणापरं । पावमलपडलछन्ना, भमंति मुद्दाधरिसणेणं ॥५०१०॥ "पढमे भंगे०" ["लिंगेण०" "पावाणं ""संसार०"] गाहाउ कण्ठ्याउ चत्तारि ।
जत्थुप्पज्जइ दोसो, कीरति पारंचितो स तम्हा तु । सो पुण सेवीमसेवी, गीतमगीतो व एमेव ॥५०११॥
"जत्थुप्पज्जइ०" गाहा । “संजइ कप्पट्ठिए" गाहा (५००६) तेण पुण सेवियं वा तं न वा, सो य गीओ वा अगीओ वा होउ तओ पारंचिओ कीरइ ।
उवस्सय कुले निवेसण, वाडग साहि गाम देस रज्जे वा । कुल गुण संघे निज्जूहणाएँ पारंचितो होति ॥५०१२॥
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
७३० विसेसचुण्णि
[पारंचियपगयं "उवस्सगो०" गाहा । जो उवस्सओ अप्पणो दोसो ताओ उवस्सयाओ कुलं हत्थकुलं जम्मि अह निवेसेणं ता निवेसणाओ पारंचिओ कीरइ । एवं सेसा वि, कुलपारंचिओ कुलेण बज्झो कीरइ । गणे गणाओ संघे संघाओ।
उवसंतो वि समाणो, वारिज्जति तेसु तेसु ठाणेसु । हंदि हु पुणो वि दोसं, तट्ठाणा सेवणा कुणति ॥५०१३॥ जेसु विहरंति तातो, वारिज्जति तेसु तेसु ठाणेसु । पढमगभंगे एवं, सेसेसु वि ताइँ ठाणाइं ॥५०१४॥ एत्थं पुण अहिगारो, पढमगभंगेण दुविह दुढे वी।
उच्चारियसरिसाइं, सेसाइँ विकोवणट्ठाए ॥५०१५॥ "उवसंतो वि०"["जेसु विहरंति०""एत्थं पुण०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । दुट्ठो भणिओ। इदाणिं पमत्तो भण्णइविकहा कसाय विगडे, इंदिय निद्दा पमाद पंचविधो ।
अधिकारो सुत्तम्मि, तहिगं च इमे उदाहरणा ॥५०१६॥
"विकहा कसाए०" गाहा । विकहाओ आवस्सए भणियाओ । पच्छित्तं चउगुरुगा। कसाया चत्तारि। तेसि निक्खेवो आवस्सए भणिया । इमा आरोवणा। कोधे माणे य :: । (चतुर्गुरु) मायाए मासगुरु, लोभे :: । (चतुर्गुरु) । वियडे दोसाण विभासा। पच्छित्तं दिढे संकादी । इंदियाण वक्खाणं आवस्सए । पच्छित्तं गंधे इढे मा० (मासलघु) अणिढे वा मा० (मासगुरु) सेसेसु इढेसु :: (चतुर्लघु) अनिट्टेसु :: । (चतुर्गुरु ?) । निद्दपमाओ पंचविहो निद्दानिदादी ।
सुहपडिबोहो निद्दा, दुहपडिबोहो उ निद्दनिद्दा य ।
पयला होइ ठियस्सा, पयलापयला उ चंकमओ ॥ थीणद्धीए इमे उदाहरणा। पोग्गल मोयग फरुसग, दंते वडसालभंजणे सुत्ते ।
एतेहि पुणो तस्सा, विविंचणा होइ जतणाए ॥५०१७॥ "पोग्गल०" गाहा । पोग्गले त्ति ।
१. कसाय विकहा मुच । २. पडिक्कमामि चउहिं विकहाहिं - इत्थीकहाए, भत्तकहाए, देसकहाए, रायकहाए । प्रतिक्रमणाध्ययनम् । ३. पडिक्कमामि चउहिं कसाएहिं - कोहकसाएणं, माणकसाएणं, मायाकसाएणं, लोहकसाएणं । प्रतिक्रमणाध्ययनम् ।
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
पिसियासि पुव्व महिसं, विगच्चियं दिस्स तत्थ निसि गंतुं । अण्णं हंतुं खायति, उवस्सयं सेसगं णेति ॥ ५०१८॥
भासगाहा - ५०१३-५०२२]
"पिसियासि०" गाहा । एगो मंसासी निक्खंतो तेण भिक्खट्ठाए गएणं महिसो विगिंच्चंतो दिट्ठो । सो तं पोग्गलं पासित्ता अज्झोववायं कासि । सो रत्तिं पासुत्तो अणाभोगनिवत्तिएणं कारणेणं गंता महिसं मारित्ता खाइत्ता य सेसयं जं मंसं तं पडिस्सयस्स उवरिं ठवेति, सिमिणयं च मण्णइ । गोसे आलोयणियाए आलोएति - सुमिणगो मे दिट्ठो त्ति | नवरं संजतेहिं तं मंसं दिट्टं णायं च थीणद्धिओ त्ति ।
मोयगभत्तमलद्धुं, भंतु कवाडे घरस्स निसि खाति । भाणं च भरेऊणं, आगतों आवासए विगडे ॥५०१९॥
“मोयगभत्त०” गाहा । एगेणं संखडीए लड्डुगा दिट्ठा | अज्झोववण्णेण ते मग्गिया न लद्धा। रत्तिं गंतुं भाणं भरित्ता खाइत्ता य आगओ । गोसे आलोयणं - सुमिणगो मे दिट्ठो । भा भरियं । नायं थीणद्धिओ त्ति ।
अवरो फरुसग मुंडो, मट्टियपिंडे व छिंदिउं सीसे ।
एगंते अवयज्झइ, पासुत्ताणं विगडणा य ॥ ५०२०॥
७३१
"
"अवरो फरुसग० ' गाहा । फरुसगो नाम कुंभगारो । निक्खंतो सो सुमिणयं पासइ, मट्टियाथलयाओ मट्टियापिंडो घेत्तुं एगंते एडेमि । तं च पासुत्ताणं संजताणं सीसाणि कताणि । पभाते दिट्टं विससणं, सो य तं सुमिणयं आलोएइ । णायं एएणं थीणद्धीएणं मारिया ।
अवरो वि धाडिओ मत्तहत्थिणा पुरकवाडें भंतूणं । तस्सुक्खणित्तु दंते, वसही बाहिं विगडणा य ॥५०२१॥
44
'अवरो वि धाडिओ० " गाहा । एगो गिहत्थभावे परिहाडिओ । सो तम्मि हत्थिम्मि वेरं वहइ । पासुत्ताण रत्तिं गंता हत्थि मारित्ता दंते उक्खिणित्ता पडिस्स उवरि (पडिस्सअस्स बहिं) ठवेइ ।' गोसे आलोइयं । दिट्ठे णाओ ।
उब्भामग वडसालेण घट्टितो केइ पुव्व वणहत्थी । वडसालभंजणाऽऽणण, उस्सग्गाऽऽलोयणा गोसे ॥५०२२ ॥
१. एगो गित्ते हथिणा परिधाडितो । तं हथिस्स वेरं संभरति । पासुत्तेसु रतिं गंतुं पुरकवाडे भंजिरं हत्थि मारेत्ता दंते उक्खिणित्ता पडिसयस्स बाहिं ठवेति इति चूर्णिपाठः ।
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
७३२ विसेसचुण्णि
[पारंचियपगयं "उब्भामग०" गाहा । एगो उब्भामग भिक्खायरियाए आगतो । परितंतो तुरितं (एंतो) वडपादपस्स अहेणं वडसाले आवडितो परितावितो वडस्स रुट्ठो । उक्तं च- "किं एत्तो कट्ठतरं०१" रत्तिं पासुत्ताणं वडपायवं उम्मूलित्ता पडिसयस्स दारमूले ठाइ । सुमिणगो त्ति आलोएइ । दिढे णायं थीणद्धीउ त्ति ।
केसवअद्धबलं पण्णवेंति मुय लिंग नत्थि तुह चरणं । णेच्छस्स हरइ संघो, ण वि एक्को मा पदोसं तु ॥५०२३॥ अवि केवलमुप्पाडे, न य लिंगं देति अणतिसेसी से। देसवत दंसणं वा, गिण्ह अणिच्छे पलायंति ॥५०२४॥ "केसव०" ["अवि केवल."] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । भणिओ पमत्तो । इदाणि अन्नमन्नकरणं ।
करणं तु अण्णमण्णे, समणाण न कप्पते सुविहिताणं ।
जे पुण करेंति णाता, तेसिं तु विविंचणा भणिया ॥५०२५॥
"कारणं तु०" गाहा । अन्नमन्नकरणं नाम जो आसयपोसेसुरे करेइ सो लिंगपारंचिओ। अन्नमनं नाम जे परोप्परं आसयउवसएसु करेंति ।
आसग पोसगसेवी, केई पुरिसा दुवेयगा होति । तेसिं लिंगविवेगो, बितियपदं रायपव्वइते ॥५०२६॥ "आसग०" गाहा। बिइओ उवस्सयाई, कीरति पारंचिओ न लिंगातो।
अणुवरमं पुण कीरति, सेसा नियमा तु लिंगातो ॥५०२७॥
"बिइओ उवस्सयादी०" गाहा । बितिओ वि दुट्ठो । से खेत्ताओ पारंचिओ कीरति । अह न चेव उवरमइ ताओ दोसाओ लिंगपारंचिओ कीरइ । सेसा ण कसायपदुट्ठ-पमत्तअन्नमन्नकरणे लिंगओ पारंचिओ कीरंति । सो पुण केरिसो जो पारंचिओ कीरति ? अत उच्यते
१. किं एत्तो कट्ठयरं ? पत्ताण कहिंचि मणुअजम्मम्मि । __जं इत्थ वि होई रई अच्चंतं दुक्खफलयम्मि ॥१६०३॥ (पंचवत्थुगं) २. करणं मुच । ३. आसयणासएसु ड । आस्य=मुखम्, पोसक:=पायुः मलवृ ।
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ५०२३-५०३३]
चो उस
इंदिय पमाददोसा, जो पुण अवराहमुत्तमं पत्तो ।
सब्भावसमाउट्टो, जति य गुणा से इमे होंति ॥५०२८॥
“इंदिय०” गाहा । सब्भावसमाउट्टो नाम निच्छएण ण पुणो काहिं ति ववसिओ । संघयण विरिय आगम, सुत्तत्थ विहीए जो समग्गो तु । तवसी निग्गहजुत्तो, पवयणसारे अभिगतत्थो ॥५०२९॥ तिलतुसतिभागमित्तो वि जस्स असुभो ण विज्जती भावो । निज्जूहणाइ अरिहो, सेसे निज्जूहणा नत्थि ॥ ५०३०॥
"
एयगुणसंपजुत्तो, पावति पारंचियारिहं ठाणं ।
गुणविप्पक्के, तारिसगम्मी भवे मूलं ॥ ५०३१॥
‘“संघयण०’[‘“तिलतुसतिभागमित्तो०”“एयगुणसंपजुत्तो० " ] गाहा । संघयणं वइरोसभणारायं वीरियग्गहणं न विणा संघयणेण वीर्यं भवतीति ज्ञापनार्थम् । ‘आगमे' त्ति जहन्नेणं नवमस्स पुव्वस्स तइयं आयारवत्थं जाव उक्कोसेणं दसमं पुव्वं भिन्नं । ताणि पुण सुत्तओ य अत्थओ य परिजियाणि । तवस्सी सीहणिक्कीलियादीहिं भाविओ | 'निग्गह' त्ति इंदियकसायाणं१ निग्गहसमत्थो । पवयणसारो अत्थो, तं आभिमुख्येन परणामेयति ।
७३३
जत्थ य निज्जूढस्स निज्जूढोमि त्ति तिलतुसत्तिभागमेत्तो वि असुभभावो न भवति । इदाणि कालो भण्णति
44
आसायणा जहणणे, छम्मासुक्कोस बारस तु मासे ।
वासं बारस वासे, पडिसेवओं कारणे भतिओ ॥ ५०३२॥
'आसादणा० गाहा । आसादणापारंचिओ जहण्णेणं छम्मासा उक्कोसेणं संवच्छरं
निज्जूढो अच्छइ । पडिसेवणापारंचिओ जहण्णेणं संवच्छरं उक्कोसेणं बारस संवच्छराणि पडिसेवगो । “कारणे भयितो " त्ति तं कारणं भण्णिहिति-येन यथोक्तकालादारत एव गच्छं पविसइ ।
इयाणिं तस्स निग्गमणविहिं भण्ण -
इत्तिरियं निक्खेवं, काउं अण्णं गणं गमित्ताणं ।
दव्वादि सुभे विगडण, निरुवस्सग्गट्ठ उस्सग्गो ॥५०३३॥
१. इंदियकरणं ड |
"
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
७३४ विसेसचुण्णि
[पारंचियपगयं "इत्तरियं०" गाहा । सो पुण नियमा आयरिओ तेण सगणे न पडिवज्जियव्वं, तेण इत्तरियं गणधरं सगणे ठावेइ, जाव पडिएति । ताहे अण्णगणं गंतुं दव्वादिसु पसत्थेसु आलोयणं देइ, ताहे ते साहुणो निरुवसग्गनिमित्तं काउसग्गं करेंति । स्यान्मतिः किं कारणं सगणे न पडिवज्जति ? अत उच्यते
अप्पच्चय निब्भयया, आणाभंगो अजंतणा सगणे। परगणे न होंति एए, आणाथिरता भयं चेव ॥५०३४॥
"अप्पच्चय०" गाहा । मियाणं सव्वं भवति - नूनमेएणं अकिच्चं पडिसेवियं, करेज्जा जेण पारंचिओ कओ । ताहे ते पच्छा न बीभेति । पच्छा पारंचियाऽऽणं भंजेज्ज ते वा तस्स पच्छाताव ण करेज्जा । नियंत्रणा य न भवति सगणे । परगणे तेन गच्छइ । तत्थ पडिवज्जित्ता णिरवयक्खो खेत्तबहिं गच्छति । सकोसमंडलस्स परओ ।
इदाणिं तस्स सामायारी भण्णइजिणकप्पियपडिरूवी, बाहिं खेत्तस्स सो ठितो संतो। विहरति बारस वासे, एगागी झाणसंजुत्तो ॥५०३५॥
"जिणकप्पिय०" गाहा । अलेवाडं भिक्खं गेण्हइ इत्यादि जारिसी जिणकप्पियस्स चरिया । जस्स आयरियस्स सगासे पडिवज्जइ तेणं दिणे दिणे इमं कायव्वं ।
ओलोयणं गवेसण, आयरितो कुणति सव्वकालं पि। उप्पण्णे कारणम्मि, सव्वपयत्तेण कायव्वं ॥५०३६॥ "ओलोयणं०" गाहा।
जो उ उवेहं कुज्जा, आयरिओ केणई पमाएणं । आरोवणा उ तस्सा, कायव्वा पुव्वनिद्दिट्टा ॥५०३७॥
"जो उ उवेहं कुज्जा०" गाहा । जइ न वच्चइ वद्धमाणी वाहिओ गिलाणो होज्जा। जं परिभाविज्जिहिति, जं न गाढाइ जं आयरियो पावति । "उप्पण्णे०" पच्छद्धं । अस्य व्याख्या
आहरइ भत्तपाणं, उव्वत्तणमाइयं पि से कुणति । सयमेव गणाहिवई, अह अगिलाणो सयं कुणति ॥५०३८॥ १. उच्चादिसु अ इ उच्चारादिसु ब क ड । २. अप्पच्चओ इति भाव्यम् मलवृ ।
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५०३४-५०४४] चउत्थो उद्देसो
७३५ "आहरइ०" गाधा । एयं गिलाणस्स करेति, अह पाढो' पारंचिओ तो न कारवेति, सयं चेव करेति कयाति न गच्छेज्ज वि आयरिओ इमेहिं कारणेहिं
उभयं पि दाऊण सपाडिपुच्छं, वोढुं सरीरस्स य वट्टमाणिं ।
आसासइत्ताण तवोकिलंतं, तमेव खेत्तं समुवेंति थेरा ॥५०३९॥
"उभयं पि०" वृत्तम् । सीसपाडिच्छयाणं सुत्तत्थाणि दाउं ताहे तस्स सगासं गंतुं अप्पकिलामं पुच्छइ । सो वि आयरियं आगयं समाणं फेट्टा वंदणएणं वंदामि त्ति पभणइ
असहू सुत्तं दातुं, दो वि अदाउं व गच्छति पए वि । संघाडओ सें भत्तं, पाणं चाऽऽणेति मग्गेणं ॥५०४०॥ ["असहू०"] गाहापुव्वद्धस्स इमं वक्खाणं । गेलण्णेण व पुट्ठो, अभिनवमुक्को ततो व रोगातो।
कालम्मि दुब्बले वा, कज्जे अण्णे व वाघातो ॥५०४१॥
"गेलण्णेण०" गाहा । कालो दुब्बलो, जेट्ठामूलो, "कज्जे" त्ति कुलगण-संघकज्जेहि। "अन्ने वा वाघात'' त्ति राया संजयाणं पदुट्ठो होज्जा ।
वादपरायण कुवितो, चेइयतद्दव्वसंजतीगहणे ।
पुव्वुत्ताण चउण्ह वि, कज्जाण हवेज्ज अन्नयरं ॥५०४२॥ "वादपरायण०" गाहा। "पुव्वुत्ताण चउण्ह वि"त्ति णिव्विसओ त्ति इत्यादि चत्तारि।
ताहे
पेसेइ उवज्झायं, अन्नं गीतं व जो तहिं जोग्गो । पुट्ठो व अपुट्ठो वा, स चावि दीवेति तं कज्जं ॥५०४३॥
"पेसेइ उवज्झायं०" गाहा । ते पुण पारंचिएणं पुच्छियं वा होज्जा न वा पुच्छियं । खमासमणो ! अज्ज केण कारणेणं न२ आगया ? जइ वि न पुच्छियं तो वि तेण साहितव्वं तं कज्जं जेण न आगया । जो सो आगतो सो पुण तस्स सत्तिं जाणइ न वा ।
जाणंता माहप्पं, सयमेव भणंति एत्थ तं जोग्गो।
अस्थि मम एत्थ विसओ, अजाणए सो व ते बेति ॥५०४४॥ "जाणता०" गाहा । जति जाणइ तो तेण भाणियव्वं । 'तुमं एयस्स कज्जस्स समत्थो' ।
१. = ग्लानः मलवृ. । २. नास्ति-अ ड इ ।
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
७३६
विस
अह न याणइ ताहे पारंचिएणं चेव वत्तव्वं - अहं सत्तो ।
"
[ पारंचियपगयं
,
अच्छउ महाणुभागो, जहासुहं गुणसयागरो संघो । गुरुगं पि इमं कज्जं मं पप्प भविस्सए लहुयं ॥५०४५ ॥ अभिहाणहेउकुसलो, बहूसु नीराजितो विउसभासु । गंतूण रायभवणे, भणाति तं रायदारटुं ॥५०४६॥ पडिहाररूवी ! भण रायरूविं, तमिच्छए संजयरूवि दठ्ठे । निवेदयित्ता यस पत्थिवस्स, जहिं निवो तत्थ तयं पवेसे ॥५०४७॥
तं पूयइत्ताण सुहासणत्थं, पुच्छिसु रायाऽऽगयकोउहल्लो । पहे उराले असुए कयाई, स चावि आइक्खड़ पत्थिवस्स ॥५०४८॥ जारिसग आयरक्खा, सक्कादीणं न तारिसो एसो । तुह राय ! दारपालो, तं पि य चक्कीण पडिरूवी ॥५०४९॥ समणाणं पडिरूवी, जं पुच्छसि राय ! तं कहमहं ति । निरतीयारा समणा, न तहाऽहं तेण पडिरूवी ॥५०५० ॥ निज्जूढो मि नरीसर !, खेत्ते वि जईण अच्छिउं न लभे । अतियारस्स विसोधिं, पकरेमि पमायमूलस्स ॥५०५१॥ कहणाऽऽउट्टण आगमणपुच्छणं दीवणा य कज्जस्स । वीसज्जियंतिय मए, हासुस्सलितो भणति राया ॥५०५२॥
संघो न लभइ कज्जं, लद्धं कज्जं महाणुभाएणं । तुब्भं ति विसज्जेमिं, सो वि य संघो त्ति पूएति ॥ ५०५३ ॥
44
11
'अच्छउ महाणुभागो०” ["अभिहाण०" "पडिहाररूवी०" "तं पूयइत्ताण० ' 'जारिसग आयरक्खा ० ""समणाणं० "" 'निज्जूढो मि० " " 'कहणाऽऽउण० "संघो
11 44
न०” ] सेसं कण्ठ्यम् । संघेण न लद्धं कज्जं लट्ठ कज्जं परिहारिएणं महाणुभागेणं, राया पारिहारियं भणति—तुब्भच्चएणं मए एयं पुव्वग्गहो विसज्जियं ' से वि' य संघो' त्ति, सो पारिहारिओ रायं भणइ–तुमं चेव संघं खामेत्ता भणाहि, तुब्भं विसज्जितं मए ।
जंइ भणियं 'पडिसेवओ कारणे भइओ' (गा० ५०३२) त्ति अस्य व्याख्या१. सो विमुच । २. जं इमं इति भाव्यम् ? |
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५०४६-५०५७]
७३७
चउत्थो उद्देसो अब्भत्थितो व रण्णा, सयं व संघो विसज्जति तु तुट्ठो । आदी मज्झऽवसाणे, स यावि दोसो धुओ होइ ॥५०५४॥ एक्को य दोन्नि दोन्नि य, मासा चउवीस होंति छब्भागे। देसं दोण्ह वि एयं, वहेज्ज मुंचेज्ज वा सव्वं ॥५०५५॥ अट्ठारस छत्तीसा, दिवसा छत्तीसमेव वरिसं च । बावत्तरिं च दिवसा, दसभाग वहेज्ज बितिओ तु ॥५०५६॥ पारंचीणं दोण्ह वि, जहन्नमुक्कोसयस्स कालस्स।
छब्भागं दसभागं, वहेज्ज सव्वं व झोसिज्जा ॥५०५७॥
"अब्भत्थितो०" ["एक्को य दोन्नि०" "अट्ठारस छत्तीसा०" पारंचीण दोण्ह०"] गाहा । कयाइ सो राया भणेज्जा – ‘एत्ताहे मम कज्जं करेह' । 'किं' ? ति भणइ - एयस्स मुयह । तस्स पुण पारंचियतवस्स आदि मज्झं अवसाणं वा होज्ज, ताहे से मुच्चइ। जइ से जहण्णियाए ठवणा छम्मासा उक्कोसिया वा । तीसे छब्भागो दसभागो वा अवस्स ओढव्वो। जइ निबंधो करेइ राया ताहे तं पि मुच्चइ अप्पणो वा संघो आउट्टेसु एज्ज तस्स पुण अन्नमइया उवट्ठावणा गिहत्थलिंग काऊण ।
[ पारंचियपगयं समत्तं]
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
७३८
[अणवट्ठप्पपगयं
विसेसचुण्णि [अणवठ्ठप्पपगयं]
[सुत्तं] तओ अणवठ्ठप्पा पण्णत्ता, तं जहा-साहम्मियाणं तेण्णं करेमाणे, अन्नधम्मियाणं तेण्णं करेमाणे, हत्थादालं दलेमाणे ॥४-३॥
सुत्तं - तओ अणवठ्ठप्पा पण्णत्ता तं जहा साहम्मियाणं तेण्णं करेमाणे जाव हत्थातालं दलेमाणे । संबंधो
पच्छित्तमणंतरियं, हेटा पारंचियस्स अणवट्ठो ।
आयरियस्स विसोधी, भणिता इमगा उवज्झाते ॥५०५८॥
"पच्छित्त०" गाहा । कण्ठ्या । अणवठप्पो णाम तक्खणादेव न उवट्ठाविज्जइ, ण उवट्ठणाए अरिहो अणवठ्ठप्पो ।
आसायण पडिसेवी, अणवटुप्पो वि होति दुविहो तु । एक्केक्को वि य दुविहो, सचरित्तो चेव अचरित्तो ॥५०५९॥
"आसादण०" गाहा । आसादणापडिसेवी दुविहो वि भणिओ सचरित्तो अचरित्तो य । अणवठप्पो वि दुविहो सचरित्तो अचरित्तो य । एस वा संबंधो । सो पुण केसु ठाणेसु अणवठप्पं पावेइ ?
तित्थयर पवयण सुते, आयरिए गणहरे महिड्डीए ।
एते आसादेंते, पच्छित्ते मग्गणा होइ ॥५०६०॥ "तित्थगर०" गाहा । पूर्वव्याख्याता (गा० ४९७५) । पढमबितिएसु णवमं, सेसे एक्केक्क चउगुरू होति ।
सव्वे आसादेतो, अणवठ्ठप्पो उ सो होइ ॥५०६१॥
"पढम०" गाहा । तित्थगरे पवयणे य आसादंतस्स अणवठप्पं । सेसे सुयादिसु एक्केक्के चउगुरुगा । अह चत्तारि वि आसादेइ अणवठप्पं पावेइ । आसादणाअणवठ्ठप्पो गओ।
इदाथि पडिसेवणाणवठ्ठप्पोपडिसेवणअणवट्ठो, तिविधो सो होइ आणुपुव्वीए । साहम्मि अण्णधम्मिय, हत्थादालं व दलमाणे ॥५०६२॥ "पडिसेवण." गाहा । पडिसेवणाणवट्ठो सो तिविहो–साहम्मियाणं तेण्णं करेमाणो,
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५०५८-५०६७] चउत्थो उद्देसो
७३९ अन्नधम्मियाणं तेण्णं करेमाणो, हत्थादालं दलमाणो । तत्थ साहम्मियतेण्णं ताव भण्णति
साहम्मि तेण्ण उवधी, वावारण झामणा य पट्टवणा। सेहे आहारविधी, जा जहिं आरोवणा भणिता ॥५०६३॥ [नि०]
"साहम्मि०" दारगाधा । तत्थ पढमदारं 'साहम्मियाण उवहि'त्ति साहम्मियाणं उवहितेणियं करेति । तं पुण तेण्णं को करेइ ? अत उच्यते
उवहिस्स आसिआवण, सेहमसेधे य दिट्ठऽदिढे य ।
सेहे मूलं भणितं, अणवठ्ठप्पो य पारंची ॥५०६४॥
"उवहिस्स आसिआवण०" गाहा । उवहितेणिय त्ति३ वा उवधिआसियावणं ति एगटुं। सेहो असेहो वा करेइ । तं पुण करियं को करेइ ?अस्य व्याख्या
सेहो त्ति अगीयत्थो, जो वा गीतो अणिज्रिसंपन्नो । उवहीपुण वत्थादी, सपरिग्गह एतरो तिविहो ॥५०६५॥
"सेहो त्ति अगीयत्थो०" गाहा । सो पुण उवही सपरिग्गहो वा होज्ज इतरो वा अपरिग्गहं इत्यर्थः । तिविहो जहण्णो मज्झिमो उक्कोसो । तस्स इमं पच्छित्तं
अंतो बहिं निवेसण, वाडग गामुज्जाण सीमऽतिक्कते। मास चउ छच्च लहु गुरु, छेदो मूलं तह दुगं च ॥५०६६॥
"अंतो बीहिं"०" गाहा । अंतो वसहीए उवहितेण्णं करेइ सेहो अदिटुं मासलहुं । बाहिं वसहीए मासगुरुं, णिवेसणस्स अंतो मासगुरुं, बाहिं ४ :: (चतुर्लघु), वाडगस्संतो६ ४ :: (चतुर्लघु), बाहिं ४ । (चतुर्गुरु), गामस्संतो ह्व ४ :: । (चतुर्गुरु), बाहिं ६ (षड्लघु) उज्जाणस्संतो ६ (षड्लघु), बाहिं ६ ::: । (षड्गुरु), सीमाए अंतो ६ ::: । (षड्गुरु), बाहिं छेदो।
एवं ता अद्दिढे, दिढे पढमं पदं परिहवेत्ता ।
ते चेव असेहे वी, अदिट्ठ दिढे पुणो एक्कं ॥५०६७॥
"एवं ता अदिद्वे०" गाहा । एवं ताव अदिढे सेहस्स गयं । दिद्वे मासगुरुगातो आढत्तं मूले ठाइ । उवज्झायस्स अदिढे जहा सेहस्स दिढे । तस्सेव दिढे चउलहुयाओ आढत्तं अणवढे
१. उवहियं न । अ ड इ । २. केणियं अ इ । केरियं ड। ३. उवहितेणियं इति भाव्यम् ? । ४. तं करेइ नास्ति अ इ । ५. वहिं मुच । ६. वागडस्संतो अ ड इ।
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४० विसेसचुण्णि
[अणवठ्ठप्पपगयं ठाइ । एवं आयरियस्स वि अदिढे, दिढे आयरियस्स चउगुरुगाओ आढत्तं पारंचिए ठाइ । साहम्मियतेण्णं उवहि त्ति दारं गतं ।
इदानीं वावारण त्ति दारं ।
वावारिय आणेहा, बाहिं घेत्तूण उवहि गिण्हंति । लहुगो अदिति लहुगा, अणवठ्ठप्पो व आदेसा ॥५०६८॥ दट्ट निमंतण लुद्धोऽणापुच्छा तत्थ गंतु णं भणति । झामिय उवधी अह तेहिं पेसितो गहित णातो य ॥५०६९॥ लहुगा अणुग्गहम्मि, गुरुगा अप्पत्तियम्मि कायव्वा । मूलं च तेणसद्दे, वोच्छेद पसज्जणा सेसे ॥५०७०॥
"वावारिय०" ["दट्ठ निमंतण." "लहुगा अणुग्गहम्मि०"] गाहा । वावारिया नाम आयरिएणं साधुणो पेसिता उवधि उप्पाएत्ता आणेह । तेहिं गंतुं विरूवरूवो उवधी लद्धो। ताहे ते अपत्ता चेव आयरियसगासं अत्तटुंति - इमं तव इमं मम ०। मासलहुं । आगया न देंति आयरियस्स :: (चतुर्लघु) । सुत्तादेसो त्ति काउं अणवठ्ठो । वावारण त्ति गतं । इयाणि झामण त्ति दारं । सा झामणा दुविहा–संता असंता य । तत्थ असंता ताव भण्णति
आयरिओ केणइ दाणसड्ढादिणा विरूवरूवेहिं वत्थेहि निमंतितो । आयरिएण य पडिसेहिओ । एगो साहू ताणि विरूवरूवाणि वत्थाणि दटुं लोभं गओ। ताहे सो अन्नाणपदोसेणं आयरियं आपुच्छित्ता तत्थ गंतुं भणति-अम्हं उवही दड्ढो । ताहे अहं आयरिएहिं तुब्भं सगासं वत्थट्ठाए पेसिओ। दिण्णो गयम्मि अण्णे साधुणो आगता । सड्डेण भणितं-तुब्भं उवधी दड्ढो । अमुगो साधू पेसविओ । तस्स दिण्णे जइ न पज्जत्तं तो पुणो देमि । तेहिं भणितं-न दड्डो उवधी न वा पयट्टेमो किंचि । तस्स सावगस्स जइ विचित्तं भवति – अणुग्गहो मे, जह वि तव वि साहू गिण्हंतु तो वि ह्व ४ :: (चतुर्लघु) । अध अपत्तियं करेति ण्ह ४ :: । (चतुर्गुरु) जं च तं दव्वं अण्णरेदव्वाणं वोच्छेदं काहिति तण्णिप्फण्णं । एतं असंतझामणाए ।
इदाणिं संतज्झामणाएसुव्वत्त झामिओवधि, पेसण गहिते य अंतरा लुद्धो।
लहुगो अदेंते गुरुगा, अणवठ्ठप्पो व आदेसा ॥५०७१॥ "सुव्वत्त०" गाहा । झामिते उवहिम्मि आयरिएणं भणिया - जेण निमंतिया तस्स
१. ण पडिसेविओ ड । २. अणापुच्छित्ता इति भाव्यम् मलवृ । ३. अंत अ ड इ ।
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५०६८-५०७७] चउत्थो उद्देसो
७४१ सगासातो अण्णओ वा उवहिं मग्गित्ता आणेह । जहा वावरणादारे । झावण त्ति गतं ।
इदाणि पत्थवणादारं । उक्कोस सनिज्जोगो, पडिग्गहो अंतरा गहण लुद्धो।
लहुगा अदेंते गुरुगा, अणवठ्ठप्पो व आदेसा ॥५०७२॥
"उक्कोस०" गाहा । केणइ आयरिएणं साहुस्स हत्थे अण्णस्स आयरियस्स पडिग्गहो पेसिओ, 'उक्कोस' त्ति उक्कोसो उवही एसो, अवि य वढं समचउरंसं वण्णड्ढे {व}सह निज्जोगेणं पत्ताबंधादिणा, सो तं अंतरा अत्तद्वेति :: (चतुर्लघु), तत्थ गतो न देति :: । (चतुर्गुरु), सुत्तादेसेण वा अणवठ्ठो । पट्ठवण त्ति गयं ।
इदाणी सेहं [ति] दारंपव्वावणिज्जा बाहिं, ठवेत्तु भिक्खस्स अतिगते संते ।
सेहस्स आसिआवण, अभिधारेंते व पावयणी ॥५०७३॥
"पव्वावणिज्ज०" गाहा । एक्को सेहं घेत्तुं वच्चइ । न ताव पव्वावेइ अंतरा तं सेहं ठवेत्ता भिक्खट्ठाए पविट्ठो । अह अन्नो साधू
सण्णाइगतो अद्धाणितो व वंदणग पुच्छ सेहो मि ।
सो कत्थ मज्झकज्जे, छातपिवासस्स वा अडति ॥५०७४॥ "सण्णाइ०" गाहा । कण्ठ्या । तेणं सो सेहो भण्णतिमज्झमिणमण्णपाणं, उवजीवऽणुकंपणाय सुद्धो उ। पुट्ठमपुढे कहणा, एमेव य इहरहा दोसो ॥५०७५॥ भत्ते पण्णवण निगृहणा य वावार झंपणा चेव । पत्थवण सयंहरणे, सेहे अव्वत्त वत्ते य ॥५०७६॥ गुरुओ चउलहु चउगुरु, छलहु छग्गुरुगमेव छेदो य । भिक्खुगणाऽऽयरियाणं, मूलं अणवट्ठ पारंची ॥५०७७॥
"मज्झमिण०" ["भत्ते पण्णवण." "गुरुओ चउलहु०"] गाहा । कण्ठ्या । तं पुण अणुकंपाए विप्परिणमणाहेतुं वा धम्मं से कहेइ । एएहिं चेव कारणेहिं अणुकंपाए सुद्धो,
१. नास्ति अ इ ।
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४२ विसेसचुण्णि
[अणवट्टप्पपगयं विप्परिणामणाए भण्णिहिति पच्छित्तं । धम्मकधाए आउट्टो भणइ-तव चेव सगासे पव्वयामि । नवरं न तरामि पुरओ ठाउं जेण आणिओमि तो निरूवेहि । मे वावारेति, अमुकत्थ निलुक्काहि, तत्थ ठवित्ता झंपेइ ओहाडेइ य । आवरयतीत्यर्थः पत्थवणं अन्नेहिरे हत्थे पेसेइ भणइ वा - अमुगत्थ वच्च, अहं पि तत्थेव एहामि । अप्पणा चेव हरति । एते छप्पदा भणितं । पण्णवण धम्मकहाए विरूवणाए वावारणा झंपणा पत्थवणा सयं हरणं । एसिं जहासंखं इमं पच्छित्तं-०। मासगुरु, ४ चतुर्लघु, ४ चतुर्गुरु, ६ षड्लघु, ६ षड्गुरु, छेदो य । एतं अव्वत्तस्स सेहस्स जस्स मंसू न उट्ठियं । वत्तस्स चउलहुगादी जाव मूलं । एवं भिक्खुस्स उवज्झायस्स चउगुरुयादी अणवटुंतं । आयरियस्स छल्लहुयादी पारंचियंतं अभिधारेंति ।
अभिधारंत वयंतो, पुट्ठो वच्चामऽहं अमुगमूलं । पण्णवण भत्तदाणे, तहेव सेसा पदा णत्थि ॥५०७८॥
"अभिधारेंत०" गाहा । एगो पव्वज्जाभिमुहो अमुगस्स आयरियस्स सगासे पव्वयामि त्ति संपट्ठिओ । सो वच्चंतो अण्णेण साहुणा दिट्ठो । वंदिए पुच्छिए भणइ-अमुग सगासं पट्ठिओमि । तहेव भत्तधम्मकहाहिं विप्परिणामणा । नवरं निगूवणा वावारणा झंपणा य नत्थि । सेसं तहेव।
आणादऽणंतसंसारियत्त बोहीय दुल्लभत्तं च । साहम्मियतेण्णम्मि, पमत्तछलणाऽधिकरणं च ॥५०७९॥ एमेव य इत्थीए, अभिधारेतीऍ तह वयंतीए ।
वत्तऽव्वत्ताएँ गमो, जहेव पुरिसस्स नायव्वो ॥५०८०॥
"आणा०" ["एमेव य०"] गाहाद्वयम् । “वयंतीए''त्ति ससहायाए । पावयणि त्ति
एवं तु सो अवधितो, जाधे जातो सयं तु पावयणी। निक्कारणे य गहितो, वच्चति ताहे पुरिल्लाणं ॥५०८१॥ "एवं तु सो०" गाहा । कण्ठ्या । अण्णस्स व असतीए, गुरुम्मि अब्भुज्जएगतरजुत्ते । धारेति तमेव गणं, जो य हडो कारणज्जाते ॥५०८२॥
१. मो अ ड इ । २. तत्थवणं अ ड इ । ३. णेहेसिं अधिकं ड ।
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५०७८-५०८७] चउत्थो उद्देसो
७४३ "अण्णस्स व०" गाहा । जेण [णिक्कारणे] हडो तम्मि अब्भुज्जयमरणं पडिवण्णे अब्भुज्जयविहारं वा पडिवण्णे जइ अन्नो नत्थि सीसो निप्फण्णो, ताहे तमेव गणं धरेइ जाव तत्थ को वि णिप्फण्णो भवइ । 'जो य हडो कारणज्जाए' त्ति -
नाऊण य वोच्छेदं, पुव्वगते कालियाणुजोगे च ।
अज्जाकारणजाते, कप्पति सेहावहारो तु ॥५०८३॥
"नाऊण" गाहा । कोइ बहुस्सुओ आयरियो । तस्स जाणि सुत्तत्थाणि ताणि अण्णत्थ नत्थि । ताहे सो मा सुत्तत्थाणि वोच्छिज्जंति त्ति काउं तं च संपट्ठिअंगहणधारणासमत्थं जाणित्ता ताहे भत्त-दाण-धम्म-कहादीहिं विपरिणामेत्ता झंपणादीणि करेंतो विसुद्धो । एस कारणे हडो ।
कारणजात अवहितो, गणं धरेंतो तु अवहरंतस्स।
जाहेगो निष्फण्णो, पच्छा से अप्पणो इच्छा ॥५०८४॥ "कारणजात०" गाहा । सेहि त्ति गयं । इदानीं आहारविहि त्ति दारं । ठवणाघरम्मि लहुगो, मादी गुरुगो अणुग्गहे लहुगा।
अप्पत्तियम्मि गुरुगा, वोच्छेद पसज्जणा सेसे ॥५०८५॥
"ठवणा०" गाहा । दाणसड्ढादीणि ठवणाकुलादीणि, ताणि आयरिएहिं जो असंदिट्ठो अणुण्णातो वा पविसइ, तस्स ० मासलहुं । एक्को असंदिट्ठो पविसिउं इमं भणइ पुच्छिओ वा अपुच्छिओ वा -
अज्ज अहं संदिट्ठो, पुट्ठोऽपुट्ठो व साहती एवं । पाहुणगगिलाणट्ठा, तं च पलोट्टेति तो बितियं ॥५०८६॥
"अज्ज अहं०" पुव्वद्धं । इमं च माइट्ठाणं करेमाणो भणइ जइ पुव्वतरं संदिटुं, संघाडओ पविट्ठो । सड्ढेहिं तं भणितं होज्जा-संदिट्ठसंघाडयस्स दिण्णं ति, ताहे भणइ-"पाहुणगस्स०" पच्छद्धं । एवं मायाए भणंतस्स मासगुरुं, ते सड्ढा तं जाणित्ता अणुग्गहो त्ति मण्णंति ह्व ४ (चतुर्लघु), अप्पत्तियं करेंति ह्वा ४। (चतुर्गुरु) । जं च तद्दव्वादिवोच्छेदं काहिंति । अह तेसु विप्परिणएसु आयरियाईणं अलब्भमाणे सुद्धं सुद्धणं । इमं पच्छित्तं
आयरिगिलाण गुरुगा, लहुगा य हवंति खमगपाहुणए । गुरुगो य बालवुड्ढे, सेसे सव्वेसु मासलहुं ॥५०८७॥
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४४
विसेसचुण्णि
[अणवठ्ठप्पपगयं "आयरिय०" गाहा । आयरियस्स गिलाणस्स य अदेमाणेसु ह्वा ४। (चतुर्गुरु), खमगपाहुणगाणं ह्व ४ (चतुर्लघु), बाल-वुड्डाणं अलब्भमाणे ०। मासगुरुं, सेसाणं एय वइरित्ताणं अलब्भमाणे मासलहुं । साहम्मियतेण्णं गयं । इदानीं अण्णधम्मिगाणि
अण्णधम्मिया वि दुविहा, लिंगपविट्ठा तहा गिहत्था य । तेसिं तेण्णं तिविहं, आहारे उवधि सच्चित्ते ॥५०८८॥ "अण्णधम्मिगा'" गाहा । कण्ठ्या । भिक्खूण संखडीए, विकरणरूवेण भुंजती लुद्धो । आभोगण उद्धंसण, पवयणहीला दुरप्प त्ती ॥५०८९॥ गिहवासे वि वरागा, धुवं खु एते अदिट्ठकल्लाणा।
गलतो णवरि ण वलितो, एएसिं सत्थुणा चेव ॥५०९०॥
"भिक्खूण०" [“गिहवासे वि०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । विकरणं = लिंगविवेगो । आहारे त्ति गयं ।
इदानीं उवधि त्तिउवस्सएँ उवहि ठवेतुं, गतम्मि भिच्छुम्मि गिण्हती लहुगा । गेण्हण कड्वण ववहार पच्छकडुड्डाह णिव्विसए ॥५०९१॥ "उवस्सऍ०" गाहात्रयं (?) कण्ठ्यम् । इदानीं सचित्ते । अस्य व्याख्यासच्चित्ते खुड्डादी, चउरो गुरुगा य दोस आणादी। गेण्हण कड्डण ववहार, पच्छकडुड्डाह निव्विसए ॥५०९२॥ गेण्हणें गुरुगा छम्मासकट्टणे छेडे होइ ववहारे। पच्छाकडम्मि मूलं, उड्डहण विरंगणे नवमं ॥५०९३॥ उद्दावण निव्विसए, एगमणेगे पदोस पारंची। अणवटुप्पो दोसु य, दोसु उ पारंचितो होइ ॥५०९४॥
१. परधम्मिया मुच ।
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४५
भासगाहा-५०८८-५१००]
चउत्थो उद्देसो खुटुं व खुड्डियं वा, णेति अवत्तं अपुच्छियं तेणे । वत्तम्मि णत्थि पुच्छा, खेत्तं थामं च णाऊणं ॥५०९५॥
“सचित्ते खुड्डाइ०" ["गेण्हणे गुरुगा०" "उद्दावण निव्विसए०" "खुटुं व खुड्डियं०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
एमेव होति तिण्णं, तिविहं गारत्थियाण जं वुत्तं । गहणादिगा य दोसा, सविसेसतरा भवे तेसु ॥५०९६॥ "एमेव०" गाहा । कण्ठ्यारे । तत्थ आहारे इमं
आहारे पिट्ठाती, तंतू खुड्डादि जं भणित पुव्वं । पिटुंडिय कब्बट्ठी, संछुभण पडिग्गहे कुसला ॥५०९७॥
"आहारे०" गाहा । चेल्लियाओ समुदाणेतीओ एक्कं घरं अणुपविट्ठाओ । तत्थ पिटुं विरल्लियं । तओ एगाए खुड्डियाए पिढे उंडी घेत्तुं पडिग्गहे छूढा । अविरइयाए य दिट्ठा, ताए भणिता-एत्थेव ठवेहि, एयं पिटुं दिताए कुसलत्तणेणं अण्णाए संघाडीए अंतरेणं छूढा । कप्पट्ठि त्ति चेल्लिया ।
इदाणिं उवहीखुड्डीओ हिंडंतीओ तंतुणि सिव्वि आसियादेंति णंतगं वा संच्छुभणाए । इदाणि सच्चित्तं । नीएहि उ अविदिन्नं, अप्पत्तवयं पुमं न दिक्खिति । अपरिग्गहो उ कप्पति, विजढो जो सेसदोसेहिं ॥५०९८॥ अपरिग्गहा उ नारी, ण भवति तो सा ण कप्पति अदिण्णा ।
सा वि य हु काय कप्पति, जह पउमा खुडुमाता वा ॥५०९९॥
"नीएहिं उ०" ["अपरिग्गहा उ०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । जहा पउमावतीदेवी पव्वाविया। 'खुड्डुमाय' त्ति जोगसंगहेसु (आ० नि० गा० १२८८-९०) खुड्डगमाता जसभद्दा नामेणं पुंडरीयरण्णो भारिया जहा पव्वाविता।
बिइयपदं आहारे, अद्धाणे हंसमादिणो उवही । उवउज्जिऊण पुट्वि, होहिंति जुगप्पहाण त्ति ॥५१००॥
१. चतुष्टयम् इति भाव्यम् । २. गाहाद्वयं अ ड । ३. कण्ठ्य म् ड ।
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४६
विसेस
कण्ठ्यम् ।
[ अणवट्टप्पपगयं
" बिइयपदं० " गाहा ।
असिवं ओम विहं वा, पविसितुकामा ततो व उत्तिणा ।
थलि लिंगि अन्नतित्थिग, जातितु अदिण्णे गिर्हति ॥५१०१॥
" असिवं० " गाहा । पढमं देउलियाणं घेप्पति, सव्वसामण्णं ति काउं । एवमादि से सं
नातूण य वोच्छेदं, पुव्वगते कालिताणुतोगे य । गिहि अण्णतित्थियं वा, हरिज्ज एतेहि हेतूहिं ॥५१०२॥
“नातूण०” गाहा । अण्णहम्मियातेण्णं गयं ।
इदाणिं हत्थादालं दलमाणे । हत्थताले दारगाहा—
हत्थाताले हत्थालंबे, अत्थादाणे य होति बोधव्वे । एतेसिं णाणत्तं वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ॥५१०३॥
“हत्थाताले०” गाहा । तत्थ हत्थेण तालं हत्थतालं । एत्थ दुविहो दंडो- लोइओ लोउत्तरो य ।
उग्गणम्मिय गुरुगो, दंडो पडियम्मि होति भयणा उ । एवं खु लोतियाणं, लोउत्तरियाण वोच्छामि ॥५१०४॥ "उग्गणम्मि य० गाहा । उग्गिण्णे पुरिसवह दंडो कहिं वि आसीइसहस्सं, एवमादि पडिते जइ न मरइ तत्थ विसए वि अन्नो अन्नो मए पुरिम (स) वज्झा दंडो । एस लोइओ । लोउत्तरिओ इमो दंडो
11
हत्थेण व पादेण व, अणवटुप्पो उ होति उग्गिणे ।
पडितम्मि होति भयणा, उद्दवणे होति चरिमपदं ॥ ५१०५ ॥
11
" हत्थेण व० गाहा । कण्ठ्या । पहारे पडिए जति न उद्दातिओ अणवट्ठो चेव । अह उद्दाइ चरिमं । इमं बिइयपदं ।
आयरिय विणयगाहण, कारणजाते व बोधिकादीसु ।
करणं वा पडिमाए, तत्थ तु भेदो पसमणं च ॥५१०६॥ [ नि० ]
" आयरिय०" दारगाहा । तत्थायरियविनयगाहणे इमं वक्खाणं ।
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४७
भासगाहा-५१०१-५११३]
चउत्थो उद्देसो विणयस्स उ गाहणया, कण्णामोडखडुगाचवेडाहिं। सावेक्ख हत्थतालं, दलाति मम्माणि फेडिंतो ॥५१०७॥ कामं परपरितावो, असातहेतू जिणेहिँ पण्णत्तो । आतपरहितकरो पुण, इच्छिज्जइ दुस्सले स खलु ॥५१०८॥ सिप्पंणेउणियट्ठा, घाते वि सहंति लोतिया गुरुणो । ण य मधुरणिच्छया ते, ण होंति एसेविहं उवमा ॥५१०९॥ संविग्गो मद्दविओ, अमुई अणुयत्तओ विसेसन्नू ।
उज्जुत्तमपरितंतो, इच्छियमत्थं लहति साहू ॥५११०॥
"विणयस्स०" ["कामं परपरितावो.'' "सिप्पंणेउणियट्ठा०" संविग्गो मद्दविओ०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । 'कारणजाए व बोहियादीसु' त्ति
बोहिकतेणभयादिसु, गणस्स गणिणो व अच्चए पत्ते । इच्छंति हत्थतालं, कालातिचरं व सज्जं वा ॥५१११॥ "बोहिक०" गाहा । कण्ठ्या । हत्थातालो गओ । हत्थालंबे त्ति अस्य व्याख्या
असिवे पुरोवरोधे, एमादीवइससेसु अभिभूता । संजातपच्चया खलु, अण्णेसु य एवमादीसु ॥५११२॥
"असिवे०" गाहा । असिवेणं लोगो मरति । परबलेण वा नगरं अवरुद्धं । तत्थ लोगस्स बाहिरिल्लेहिं कंडेहिं कडगमद्दो कीरइ । छुहाए वा मरेंति, अन्नक्खए गलगंडादीहिं वा रोगेसु दिणे दिणे बहुजणो मरइ । एएण वइघसेण अभिभूयाते पौरजनाः संजातप्रत्ययाः समस्तो समत्तोयातो प्रत्ययो येषां ते संजातप्रत्ययाः । योऽत्र पुरे आचार्यो बहुश्रुतः गुणवान् तपस्वी । एष शक्तः वैघसं संनिरोद्धं, नान्यस्तु कश्चित् । ताहे ते पौरजनपदाः तमायरियं त्रायस्वेति शरणमुपगताः पंजलियडाः पादपतिता चिटुंति । ताहे सो आयरियो
मरणभएणऽभिभूते, ते णातुं देवतं वुवासंते । पडिमं काउं मज्झे, चिट्ठति मंते परिजवेंतो ॥५११३॥
"मरणभएणं०" गाहा । कण्ठ्या । ताहे सो आयरिओ अणुकंपट्ठाए उच्चरियं च अचएमाणो पडिमं करेत्ता, विज्जाए पडिजवेंतो मज्झे विधइ । ताहे सा देवया नट्ठा, पसमियं
१. समिति सम्यग् जातः प्रत्ययो येषां ते । मलवृ ।
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४८ विसेसचुण्णि
[अणवठ्ठप्पपगयं उवद्दवं । सो जाहे अब्भुढेइ ताहे न उवट्ठाविज्जइ, किंचि कालं वा मद्दिज्जइ गच्छे चेव वसंतो। हत्थालंबो गओ । इदाणि हत्थादाणे त्ति
अणुकंपणा णिमित्ते, जायणा पडिसेहणा सउणिमेव । दायण पुच्छा य तहा, सारण उब्भावण विणासे ॥५११४॥ [नि०] "अणुकंपणा०" गाहा । अस्य व्याख्याउज्जेणी ओसण्णं, दो वणिया पुच्छियं ववहरंति । भोगाभिलास भच्चय, मुंचंति न रूवए सउणी ॥५११५॥ चंगोड णउलदायण, बितितेणं जत्तिए तहिं एक्को । अण्णम्मि हायणम्मि य, गिण्हामो किं ति पुच्छंति ॥५११६॥ तणकट्ठनेहधण्णे, गिण्हह कप्पासदूसगुलमादी ।
अंतो बहिं च ठवणा, अग्गी सउणी न य निमित्तं ॥५११७॥ "उज्जेणी ओसण्णं०" ["चंगो णउलदायण." "तणकट्ठनेह०"] गाहात्रयम् ।
उज्जेणीए एगो ओसन्नायरिओ नेमित्तिओ । तस्स य दुन्नि मित्ता वाणियगा । ते तं आपुच्छिऊण ववहरंति-किं भंडं गिण्हामो मुयामो वा? एवं ते इस्सरीभूया । तस्स य आयरियस्स भागिणेज्जो भोगाभिलासी आगम्म तं आयरियं रूवए मग्गइ । ताहे आयरियेणं खुड्डएण समं तेसिं दोण्हं पि मित्ताणं सगासं पेसवितो-रूवगसहस्सं देहिं । तेण गंतुं आयरियवयणेणं एक्को मग्गिओ समाणो भणइ-किं मम सउणी रूवए हगति ? नत्थि मम एत्तियं । वीसइमेत्तो देमि । तेहिं नेच्छियं, तेहिं आयरियस्स य निवेइयं । ताहे आयरिएणं बितियमित्तस्स सगासं पेसविओ, मग्गिओ य आयरियवयणेणं तेणं चंगोडए काउं बहू णवुलया दंसिया - एत्तो जावतिएहि भे रूवएहि इच्छा तावतिए गिण्हह । तेहिं आगंतुं आयरियस्स उवणीओ नउलगो । ताहे भाइणिज्जस्स दिन्नो । बितियवरिसे ते वणियगा दो वि आयरियं पुच्छंति-एसमं वरिसे केरिसं भंडं गेण्हामो ? आयरिएहिं सउणिवाइत्तोरे भणिओ-'जतियं ते घरसारं तेण कप्पास-घय-गुले घेत्तुं अंतोघरे संगोवेह । बिइओ भणिओ-तुमं सुबहूणि तण-कट्ठ-वंसे धण्णं च घेत्तुं बाहिं घरस्स निरग्गेयठाणे संगोवाहि । तदा य अणवुट्ठी जाया, अह अग्गी उट्ठिओ, सव्वं नगरं दटुं । सउणीयाइत्तस्स सव्वं कप्पासादि दर्ल्ड, बिइयस्स न दटुं । ताहे तं तण-कटुं धण्णं च सुमहग्घं विक्कियं । अणेगाणं सयसहस्साणं आभागी जातो । ततो सउणियाइत्तेण आयरिओ भणिओ - किह ते निमित्तं
१. भाव्वयस्स अ ड । २. सउणयाइत्तो अ ड ।
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५११४-५१२३] चउत्थो उद्देसो
७४९ विसंवदियं ? आयरिएणं भणियं–किं मम निमित्तं सउणीया हगइ ? तओ पायपडिएणं खामिओ । पुणो उब्भाविओ।
एयारिसो उ पुरिसो, अणवठ्ठप्पो उ सो सदेसम्मि । णेतूण अण्णदेसं, चिट्ठउवट्ठावणा तस्स ॥५११८॥
"एयारिसो उ०" गाहा । पुणो जइ अब्भुटेइ तो सदेसे न उवट्ठाविज्जइ । एयं भावलिंगं । दव्वलिंगं अत्थि चेव तस्स अण्णदेसे उवट्ठविज्जइ । किं कारणं
पुव्वब्भासा भासेज्ज किंचि गोरव सिणेह भयतो वा। न सहइ परीसहं पि य, णाणे कंडु व कच्छुल्लो ॥५११९॥ "पुव्वब्भासा०" गाहा । कण्ठ्या । पूर्वोक्तं यत् पुनरुच्यते तत् कारणार्थम् । तइयस्स दोन्नि मोत्तुं, दव्वे भावे य सेस भयणा उ। पडिसिद्ध लिंगकरणं, कारण अण्णत्थ तत्थेव ॥५१२०॥ [नि०] "तइयस्स०" गाहा । अस्य व्याख्या गाहाद्वयम् । हत्थातालो ततितो, तस्स उ दो आदिमे पदे मोत्तुं । अत्थादाणे लिंगं, न दिति तत्थेव विसयम्मि ॥५१२१॥ गिहिलिंगस्स उ दोण्णि वि, ओसन्नै न दिति भावलिंगं तु ।
दिज्जति दो वि लिंगा, उवट्ठिए उत्तिमट्ठस्स ॥५१२२॥ ["हत्थातालो०" "गिहिलिंगस्स उ०"] गाहा ।
तइओ नाम अत्थादाणो । सो गिहिलिंगी उस्सन्नलिंगी वा होज्ज, तस्स गिहिकस्स अब्भुट्ठियमाणस्स तम्मि चेव देसे दव्वलिंगं भावलिंगं च दो वि ण दिज्जंति । जो पुण उस्सन्नो तस्स दव्वलिगं अत्थि चेव, भावलिंगं दिज्जइ वा ण वा । एसा भयणा । जइ उत्तिमटुं पडिवज्जिउकामो अब्भुटेइ ताहे दिज्जइ तम्मि चेव देसे । अह उत्तिमटुं न पडिवज्जति तो न दिज्जइ । एवं गिहलिंगस्स वि दो वि लिंगाणि । एयं कारणं । अहवा इमं कारणं ।
ओमाऽसिवमादीहि व, तप्पिस्सति तेण तस्स तत्थेव । न य असहातो मुच्चति, पुट्ठो य भणिज्ज वीसरियं ॥५१२३॥ "ओमा०" गाहापुव्वद्धं । एएहिं कारणेहिं दोण्ह वि लिंगाणि दिज्जेज्ज । तत्रेयं यतना
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेस
७५०
" असहातो "१ पच्छद्धं । भयण त्ति वर्तते । इयमपि भयना ।
साहम्मियऽन्नधम्मियतेण्णेसु उ तत्थ होतिमा भयणा । लहुगो लहुगा गुरुगा, अणवटुप्पो व आएसा ॥५१२४॥ अहवा अणुबज्झातो, एएसु पदेसु पावती तिविहं । तेसुं चेव पदेसुं, गणिआयरियाण नवमं तु ॥ ५१२५॥
" साहम्मिय०" [" अहवा०" ] गाहा | साहम्मियतेणियं अण्णधम्मियतेणियं वा करेमाणस्स मासलहुं, अहव चउलहुगा, चउगुरुगा वा । एयं तिविहं आदेसेण वा अणवट्टप्पो । अत्राह चोयग–सूत्रेण अणवट्ठो भणिओ, अत्थओ भयणाए तिविहं पच्छित्तं भणियं । ननु विरोधः, अत्रोच्यते - " चोयग० "२ गाहा । कण्ठ्या । किंचितार्हतानामेकान्तेनोक्तं कह रे ?
तुल्लम व अवराहे, तुल्लमतुल्लं व दिज्जए दोहं । पारंचिके वि नवमं, गणिस्स गुरुणो उ तं चेव ॥५१२६॥
" तुल्लम्मि वि० " गाहा । तत्र तुल्योऽवराहो नाम सरिसं । दोहि विसेसियं । तत्थ उवज्झायस्स नवमं । आयरियस्स पारंचियं । एवं तुल्ले तुल्लमेव दिन्नं पच्छित्तं । तुल्ले वि अवराहे सतुल्लं दिज्जेज्ज, जहा उवज्झाएण पारंचियत्तं सेवियं अणवठप्पं दिज्जइ, आयरिएण अणवट्टं सेवियं पारंचियं दिज्जइ । एवं तुल्ले सेविए तुल्लं वा दिज्जेज्ज अतुल्लं वा ।
1
[ अणवट्टप्पपगयं
अहवा अभिक्खसेवी, अणुवरमं पावई गणी नवमं । पावंति मूलमेव उ, अभिक्खपडिसेविणो सेसा ॥५१२७॥
“अहवा अभिक्ख०” गाहा । पुणो पुणो सेवेमाणो उवज्झाओ नवमं पावति । सेसा जे उवज्झायत्तं न पत्ता न वा आयरियत्तं । एए अभिक्खपडिसेवणाए नवमं पावेंति = मूलं पावंति । अत्थादाणो ततिओ, अणवट्टो खेत्तओ समक्खाओ । गच्छे चेव वसंता, णिज्जूहिज्जंति सेसा उ ॥५१२८॥
“अत्थादाणो०” गाहा । 'सेस' त्ति हत्थाताल - हत्थालंबा । सो पुण केरिसगुणा खेत्तातो निज्जूहिज्जति ?
१. न य असहातो मु । २. एषा गाथा मुच न दृश्यते प्रतावपि च नास्ति । ३. किञ्चिन्नार्हन्तो एकान्तेनोक्तः अ० । अत्र कश्चित् पाठः परिभ्रष्टः प्रतिभासते । मलवृत्तौ पुनः एवं दृश्यते—अत्र परः प्राह
ननु सूत्रे सामान्येनानवस्थाप्य एव भणितः न पुनर्लघुमासादिकं त्रिविधं प्रायश्चित्तम्, तत् कथमिदमर्थेनाभिधीयते ? उच्यते अर्हतानामेकान्तवादः क्वापि न भवति । तथा च आह -
1
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
संघयणविरियआगमसुत्तत्थधीय जो समग्गो तु । तवसी निग्गहजुत्तो, पवयणसारे अभिगयत्थो ॥५१२९॥ तिलतुसतिभागमेत्तो, वि जस्स असुभो न विज्जती भावो । निज्जूहणाएँ अरिहो, सेसे निज्जूहणा नत्थि ॥५१३०॥ एयगुणसंपउत्तो, अणवट्टप्पो य होति नायव्वो । एयगुणविप्पमुक्के, तारिसयम्मी भवे मूलं ॥५१३१॥ आसायणा जहण्णे, छम्मासुक्कोस बारस उ मासा । वासं बारस वासे, पडिसेवओं कारणे भइओ ॥५१३२ ॥ इत्तिरियं निक्खेवं, काउं चऽन्नं गणं गमित्ताणं । दव्वादि सुहे वियडण, निरुवस्सग्गट्ठ उस्सग्गो ॥५१३३॥ अप्पच्चय निब्भयया, आणाभंगो अजंतणा सगणे । परगणें न होंति एते, आणाथिरया भयं चेव ॥५१३४॥ ‘“संघयण०” [‘“तिलतुसतिभागमेत्तो०” “एयगुणसंपउत्तो ० "इत्तिरियं निक्खेवं ० 'अप्पच्चय निब्भयया० " ] गाहा । पुव्वुत्ताओ दव्वादिसु पसत्थेसु गाहाद्वयं' तहेव पडिवज्जति वीउसग्गो चेव आलोवण दीवणा ।
""आसायणा०
77 66
भासगाहा - ५१२४-५१३७]
सेहादी वंदतो, पग्गहिय महातवो जिणो चेव । विहरति बारसवासे, अणवटुप्पो गणे चेव ॥५१३५॥ अणवट्टं वहमाणो, वंदति सो सेहमादिणो सव्वे । संवासो से कप्पति, सेसा तु पया न कप्पंति ॥५१३६ ॥
आलावण पडिपुच्छ्ण, परियद्दृट्ठाण वंदणग मत्ते । पडिलेहण संघाडग, भत्तदाण संभुंजणा चेव ॥५१३७॥
७५१
१. न दृश्यते एते गाथे मुच ।
11
77 66
“सेहादी०” [“अणवट्टं वहमाणो ०' 'आलावण पडि० " ] गाहाओ तिण्णि । सो सेहादिओ वंदइ तह वि न पडिवंदिज्जइ । नो विग्घ ( ? ) पणामं दिज्जइ ।
॥ अणवट्टप्पपगयं समत्तं ॥
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ पव्वावणाइपगयं]
[सुत्तं] तओ नो कप्पंति पव्वावित्तए, तं जहा-पंडए कीवे वाईए' ॥४
४॥
संबंधःन ठविज्जई वएसुं, सज्जं एतेण होति अणवठ्ठो ।
दुविधम्मि वि न ठविज्जति, लिंगे अयमन्न जोगो उ ॥५१३८॥ "न ठविज्जइ०" गाहा । कण्ठ्या । वीसं तु अपव्वज्जा, निज्जुत्तीए उ वन्निया पुट्वि । इह पुण तिहिं अधिकारो, पंडे कीवे य वाईया ॥५१३९॥ [नि०] "वीसं तु०" गाहा । निज्जुत्ती पंचकप्पोगीयत्थे पव्वावण, गीयत्थे अपुच्छिऊण चउगुरुगा। तम्हा गीयत्थस्स उ, कप्पति पव्वावणा पुच्छा ॥५१४०॥ सयमेव कोति साहति, मित्तेहिं व पुच्छितो उवाएणं ।
अधवा वि लक्खणेहिं, इमेहिं नाउं परिहरेज्जा ॥५१४१॥
"गीयत्थे०" ["सयमेव कोति०"] गाहा । अगीतत्थस्स न कप्पति पव्वावेउं, जइ पव्वावेइ :: । ४ (चतुर्गुरु) । गीयत्थो वि जइ अपुच्छासुद्धं पव्वावेई :: । (चतुर्गुरु) । तम्हा गीयत्थेणं उ पुच्छित्ता पव्वावेयव्वं ।
नज्जंतमणज्जंते, निव्वेवयमसड्डे पढमयो पुच्छे । अन्नाओ पुण भन्नति, पंडादि न कप्पती अम्हं ॥५१४२॥ नाओ मि त्ति पणासइ, निव्वेयं पच्छिता व से मित्ता। साहंति एस पंडो, सयं व पंडो त्ति निव्वेयं ॥५१४३॥ महिलासहावो सरवन्नभेओ, मेण्डं महंतं मउता य वाया।
ससद्दगं मुत्तमफेणगं च, एयाणि छ प्पंडगलक्खणाणि ॥५१४४॥ १. वाईए कीवे इति मुच ।
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उद्देस
गती भवे पच्चवलोइयं च, मिदुत्तया सीयलगत्तया य ।
धुवं भवे दोक्खरनामधेज्जो, सकारपच्चंतरिओ ढकारो ॥५१४५॥ "नज्जंत०" [ "नाओ मित्ति० "महिलासहावो० " "गती०" ] गाहा । कोइ उवट्ठिओ पव्वयामि त्ति, सो पुण नज्जइ वा न वा । नज्जति नाम अमुगो अमुगपुत्तो वा, तव्विवतो अणज्जंतो । तत्थ जो सो णज्जइ सो जइ सावगो न भवइ तो पुच्छिज्जइ - केणं निव्वेगेण पव्वयसि ? एवं सो पुच्छिओ भणेज्ज - किं मम थोवो निव्वेगो जं ते गिहिवसिओ हं । अह सयमेव न एवं भणति संका य, तत्थ ताहे मित्ताणि से उवाएणं पुच्छिज्जंति । एस तरुणो ईसरो अरोगोऽयं, केण निव्वेएणं पव्वयति ? ताहे ते साहंति । सेसं कण्ठ्यम् ।
भासगाहा - ५१३८-५१४९ ]
77 64
गति भास वत्थ हत्थे, कडि पट्ठि भुमा य केस लंकारे । पच्छन्न मज्जणाणि य, पच्छन्नयरं च णीहारो ॥५१४६ ॥ पुरिसे भीरु महिलासु संकरो पमयकम्मकरणो य । तिविहम्मि विवेदम्मि, तियभंगो होति कातव्व ॥५१४७॥
व्याख्या
“गति भास०” [‘“पुरिसेसु भीरु० " ] गाहाओ दोन्नि । 'गति' त्ति सणियं सविकारं इत्थी जहा गच्छति । भास त्ति भासा महिलाए जारिसी । वत्थं महिला जहा णियंसेइ । सिरं वा ओहाडेइ । हत्थे खड्डे गल्ले वा काउं बोल्लेइ । कडिभंगं करेइ । पट्ठिसुं ओहाडिय वत्थेण करे, भमुहा रोमा इत्थिसरिसाइं, केसापट्ठिहुत्ता जमेइ, महिलालंकाराणि आविंधइ तिविधे वेदे तियभंगो इत्थी इत्थिवेदसमाणा । इत्थी पुरिसवेदसमाणा, इत्थी नपुंसगवेदसमाणा । एवं पुरिस - नपुंसगा वि । आह—यद्येवं तो जं भणियं इत्थीवेओ फुंफुमग्गिसामाणो, पुरिसवेओ दवग्गिजाला समाणो, नपुंसगवेओ महानगरडाहसमाणो तद् व्याहतं । अत्र उच्यते
७५३
उस्सग्गलक्खणं खलु, फुंफग तह वणदवे नगरदाहे । अववादतो उ भइओ, एक्केक्को दोस ठाणेसु ॥५१४८ ॥
“उस्सग्ग०” गाहा | दोसु ठाणेसु त्ति आत्मीयसंस्थानं मुक्त्वा सेसाओ दोण्णि । जह इत्थीपुरीसवेदसमाणा होज्जा नपुंसगवेदसमाणा वा । एवं सेसाण वि दोहं । तत्र पंडगस्स तावद्
दुविधो उ पंडओ खलु, दूसीउवघातपंडओ चेव । उवघाते वि यदुविधो, वेदे य तधेव उवकरणे ॥५१४९॥
"दुविधो उ० " गाहा । तत्थ उवग्घायं दुविहं पच्छा भणिहिति । दूसिं ता भणइ
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५४
विसेसचुण्णि
[पव्वावणाइपगयं दूसियवेदो दूसित, दोसु व वेदेसु सज्जते दूसी ।
दूसेति सेसए वा, दोहि व सेविज्जए दूसी ॥५१५०॥
"दूसियवेदा०" गाधा । जहा कुमारिसंढा अकुमारीए वि सढिलकषायत्वादूषितः । 'दोसु व'त्ति नपुंसगवेदे पुरिसवेदे य । अहवा नपुंसगवेदे इत्थिवेदे य दूसेति । 'सेसए वत्ति समलश्राविदुर्गन्धीत्यादि पुरिसवेदं दूसयति । सवेदं न च द्विवेदसुखमित्यादि । दोसु व सेविज्जइ त्ति आसग-पोसगसु।
आसित्तो ऊसित्तो, दुविधो दूसी उ होति नातव्यो ।
आसित्तो सावच्चो, अणवच्चो होति ऊसित्तो ॥५१५१॥ "आसित्तो०" गाहा । कण्ठ्या । भणितो दूषी । इदानीं उपघातपंडगो ।
पुट्वि दुच्चिण्णाणं, कम्माणं असुभफलविवागेणं । तो उवहम्मति वेदो, जीवाणं पावकम्माणं ॥५१५२॥ "पुट्वि दुच्चिण्णाणं०" गाहा । कण्ठ्या । वेदोवघाएणं ।
जह हेमो उकुमारो, इंदमहे भूणियानिमित्तेणं। मुच्छिय गिद्धो य मतो, वेदो वि य उवहतो तस्स ॥५१५३॥ "जह हेमो०" गाहा।
एगस्स रण्णो पुत्तो जाओ । सुवण्णवण्णो नाम से कयं हेमो जम्हा सुवण्णवण्णो त्ति । जोव्वणपत्तेण य इंदुट्ठाणदिवसे पुप्फपडलियाहत्थगयाओ कप्पट्ठियाओ दिट्ठाओ । भणिया यअणेणं सेवगपुरिसा । एयाओ किं एएहिं काहिंति ? तेहिं भणियं-जा सुभगाओ भवामु त्ति इंदुट्ठाणे वरनिमित्तं निवेदेहिति हेमेण भणितं-दिन्नो एतासिं इंदेण वरो, अहं चेव पती । घेत्तुं अंतेउरे रुद्धाओ । णागरा तस्स पिउणो रण्णो उवट्ठिता-मुयावेहि त्ति । रण्णा भणितं-किं मम पुत्तो न रुच्चति जामाउओ ? नागरा न विसज्जया त्ति ठिया । ताहे हेमस्स तासु अतीवपसंगण वेदो उवहतो । सागारियं न कसाइज्जति । पच्छा ताहिं चेव अदाएहि मारिओ । विभासा । एवं वेदोवघातो ।
इमं उवगरणोवघाए नायं
उवहय उवकरणम्मि, सेज्जातर भूणियानिमित्तेणं । तो कविलगस्स वेओ, ततिओ जातो दुरहियासो ॥५१५४॥
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५१५०-५१६२] चउत्थो उद्देसो
७५५ "उवहय उवकरणम्मि०" गाहा । कविलगो नाम चेल्लगो तस्स सेज्जायरभूणियाए संपलग्गस्स सागारियं सअंडं छिन्नं । तस्स कम्मोदएणं अहोटुं भंगं जायं । ततो फुफियअग्गिसमाणो इत्थिवेदो से उदिन्नो नपुंसगवेदो वि । आसगपोसगपडिसेवितो उदिन्नो, एसो उवगरणोवघातो । उप्पन्ने वेदे न सक्का निलंभिउं । दिटुंतो
जह पढमपाउसम्मि, गोणो धाओ तु हरियगतणस्स। अणुसज्जति कोटुिंबिं, वावण्णं दुब्भिगंधीयं ॥५१५५॥ एवं तु केइ पुरिसा, भोत्तूण वि भोयणं पतिविसिटुं। ताव ण होंति उ तुट्ठा, जाव न पडिसेवितो भावो ॥५१५६॥
"जह पढम०" ["एवं तु०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । कयाइ अणाभोगेणं पव्वाविओ होज्ज, पच्छा इमेण हेतुणा णाओ।
गहणं च संजयस्सा, आयरियाणं व खिप्पमालोए । बहिया व निग्गयाणं, चरित्तसंभेयणी विकहा ॥५१५७॥ "गहणं च०१" गाहा । अस्य व्याख्याछंदिय गहिय गुरूणं, जा न कहे जो वि सिट्टवेहेज्जा। परपक्ख सपक्खे वा, जं काहिति सो तमावज्जे ॥५१५८॥
"छंदिय०" गाहा । छंदितो नाम पडिसेवेगो । सेसं कण्ठ्यम् । अहवा इमेहिं कारणेहिं णाओ।
इत्थिकधाउ कहित्ता, तासि अवन्नं पुणो पगासेति । समलं सावि अगंधिं, खेतो य ण एयरे ताई ॥५१५९॥ सागारियं निरिक्खति, तं च मलेऊण जिंघइ हत्थं । पुच्छति सेविमसेवी, अतिव सुहं अहं चिय दुहा वि ॥५१६०॥ सो समणसुविहितेसुं, पवियारं कत्थई अलभमाणो । तो सेविउमारद्धो, गिहिणो तह अन्नतित्थी य ॥५१६१॥ अयसो य अकित्तीया, तम्मूलागं तहिं पवयणस्स । तेसिं पि होति संका, सव्वे एतारिसा मन्ने ॥५१६२॥ १. गहणं तु मुच ।
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५६
विसेसचुणि
एरिससेवी सव्वे, वि एरिसा एरिसो व पासंडो । सो सो न वि अन्नो, असंखडं घोडमादीहिं ॥ ५१६३॥
[ पव्वावणाइपगयं
7764
“इत्थिकधाओ०” [“सागारियं निरक्खति०' 'सो समणसुविहितेसुं० " अयसो य०” ‘“एरिससेवी सव्वे० " ] गाहापंचकम् । अगंधं दुर्गन्धमित्यर्थः । 'ण तेतरे' त्ति, नपुंसगवेदो, सो वा नपुंसओ साहुं पुच्छति - तुब्भेहिं किं नपुंसतो सेवियपुव्वो न वा ? नपुंसओ चेव भणति—अतिसुहं नपुंसगं वेदो, 'अहं चिय दुहा वि' त्ति अहं वि सेवामि सेविज्जामि वि। घोडा-चट्टा ।
अधुना क्लीब:
कीवस्स गोन्न नामं, कम्मुदय निरोहॅ जायती ततितो ।
तमिव सो चेव गमो पच्छित्तुस्सग्ग अववादे ॥५१६४॥
,
“कीवस्स०” गाहा । सो दुविधो- दिट्ठीकीवो, आलिद्धकीवो य । दिट्ठीकीवो - जस्स अविरइयं दद्धुं जायए से अभिलासो उप्पज्जइ तत्थ तत्थ सागारियं गलइ । एवं सो अपडिसेवंतो वि नपुंसगवेदत्ताए परिणमइ । आलिद्धकीवो जहा - अविरइयाए अवयासिओ भवइ निमंतिओ वा। ताहे न सत्तो उव्वरितुं निरुद्धभावो य नपुंसगत्ताए परिणमइ, वेदोपघात इत्यर्थः । व्याख्यातः क्लीबोऽधुना वातिकः
उदएण वादियस्सा, सविकारं जा ण तस्स संपत्ती । तच्चनिअसंवुडीए, दिट्टंतो होइ अलभंते ॥५१६५॥
“उदएण०” गाहा । जया सणिमित्तिअं अणीमित्तिअं वा सागारियं कसाइयं भवति तया न सत्तो धरेऊ जाव तं न पडिसेविअं भवति । एस वि निरुद्धवेदो नपुंसगत्तेण परिणमइ । एत्थ तच्चण्णिएणं दिट्टंतो—
एगो अवाउडिय तच्चण्णिओ । वातियनपुंसगो । गोणिं गोणेणं पडिसेविज्जंतीं दट्टु गोणितेणं धाविओ गोणी गेण्हण विभासा । तं लोगो दद्धुं तच्चण्णियाणं उड्डाहं करेति । एकग्रहणादन्यप्य(न्येऽ)नला' गृह्यन्ते ।
पंड वाइए कीवे, कुंभी ईसालुए ति य ।
सउणी तक्कम्मसेवी य, पक्खियापक्खिते ति य ॥५१६६॥
१. नास्ति अ ड । २. एकग्रहणादन्येऽपि तज्जातीया गृह्यन्ते इति भाव्यम् ?
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५७
भासगाहा-५१६३-५१७१] चउत्थो उद्देसो
सोगंधिए य आसित्ते, वद्धिए चिप्पिए ति य । मंतोसधिओवहते, इसिसत्ते देवसत्ते य ॥५१६७॥
"पंडए०" [“सोगंधिए०"] सिलोगद्वयम् । पंडग-वाइअ-कीबा उक्ताः । कुंभी दुविधो-जाईकुंभी वेदकुंभी य । जाईकुंभी-जस्स सागारियं दो भाउगा वा सूणो वड्डा, एसो भइओ पव्वावणाए । वेदकुंभी-जस्स मेहुणं अलंभंतस्स सुज्जति, एस ण वट्टइ पव्वावेउं ईसालुयस्स पडिसेविज्जतं दटुं वेदोदयो भवति । जइ न लब्भति तइयवेदो भवति । सउणी नाम अभिक्खं पडिसेवइ विडओ, जहा तहा अलभमाणो तइतो परिणमइ । तक्कसेवी नाम पडिसेविए समाणे साणो जहा उल्लिधइ । अलब्भमाणो तइयं परिणमति । पक्खिया पक्खिओ य एगम्मि पक्खे हायइ, बिइए पक्खे वड्डइ । तं पि अलभमाणो तइओ परिणमइ । सोगंधेउं नाम सागारियं जिंघइ, जइ न लभति तइयं परिणमइ । वद्धिओ नाम जस्स दो भाउया अवणीया । चिप्पिओ जस्स बालभावो दो भातुया चिप्पित्ता विराहिओ । उवहतो मंतोवहतो, उसहीए वा । इसिणा सत्तो इसिसत्तो, देवेण सत्तो देवसत्तो, अंतिल्लाओ जइ अपडिसेवगा तो पव्वाविज्जंति ।
दससु वि मूलाऽऽयरिए, वयमाणस्स वि हवंति चउगुरुगा। सेसाणं छण्हं पी, आयरिएँ वंदति चउगुरुगा ॥५१६८॥
"दससु वि०" गाहा । आइल्ला दस वि जो आयरियो पव्वावेइ तस्स मूलं । जो भणइपव्वाविज्जंतु तस्स चउगुरुगा । सेसाणं आयरियस्स वि :: । (चतुर्गुरु) ।
आह चोयक:थीपुरिसा जह उदयं, धरेंति झाणोववासनियमेहिं । एवमपुमं पि उदयं, धरिज्ज जति को तहिं दोसो ॥५१६९॥ अधवा ततिते दोसो, जायति इतरेसु किं न सो भवति । एवं खु नत्थि दिक्खा, सवेययाणं न वा तित्थं ॥५१७०॥ "थीपुरिसा०" ["अधवा ततिते०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । आचार्याहथीपुरिसा पत्तेयं, वसंति दोसरहितेसु ठाणेसु ।
संवास फास दिट्टी, इतरे वत्थंबदिटुंतो ॥५१७१॥
"थीपुरिसा०" गाहा । संजया संजइओ य पिह पिह उवस्सएसु वसंती थी-पसुपंडगविरहितासु य वसहीसु । एवं दोसरहिएसु नपुंसओ पुण एगट्ठवसमाणो संफासेणं खुब्भइ ।
१. इत्थीए भगं इत्यधिकं चूर्णौ ।
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५८ विसेसचुण्णि
[पव्वावणाइपगयं 'दिट्ठि'त्ति सागारियं दटुं 'इतरो 'त्ति नपुंसगो । जह वच्छओ अपस्समाणो मातरं न परिस्सुओ अच्छइ । अभिलसमाणं दटुं पुण अभिलसइ । गोणी वि वच्छं अभिलसमाणं दटुं पण्हूयइ । जहा अंबफलं दटुं खज्जमाणं वा पुव्वब्भासेण मुहं विकुव्वइ एवं नपुंसगो वि । बिइयपयं
असिवे ओमोयरिए, रायद्दद्वे भए व आगाढे। गेलन्न उत्तिमटे, नाणे तह दंसण चरित्ते ॥५१७२॥ "असिवे०" गाहा । अस्य व्याख्यारायट्ठभएसुं, ताणट्ठ निवस्स चेव गमणट्ठा । विज्जो व सयं तस्स व, तप्पिस्सति वा गिलाणस्स ॥५१७३॥ गुरुणो व अप्पणो वा, नाणादी गिण्हमाण तप्पिहिति । चरणे देसावक्कमि, तप्पे ओमाऽसिवेहिं वा ॥५१७४॥ एएहिँ कारणेहिं, आगाढेहिं तु जो उ पव्वावे । पंडाईसोलसगं, कए उ कज्जे विगिंचया ॥५१७५॥
"रायडुटु०" ["गुरुणो व०" "एएहिँ कारणेहिं०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् । तस्स कारणे पव्वाविज्जमाणस्स इमा जयणा
दुविहो जाणमजाणी, अजाणगं पन्नवेंति उ इमेहिं । जणपच्चयट्ठयाए, नज्जंतमणज्जमाणे वि ॥५१७६॥
"दुविहो जाण०" गाहा । सो कारणिओ पव्वाविज्जमाणो दुविहो-नपुंसओ जाणओ अजाणओ य । जाणओ नाम जाणइ । सो न वट्टइ साहूणं नपुंसओ पव्वावेडं, सो पण्णवेयव्वो, न वट्टइ तव पवज्जा, णाणादिमग्गविराहणा ते भविस्सइ । अयाणओ जो न याणति । एएसिं दुण्ह वि कारणे पव्वाविज्जमाणेणं इमा जयणा कीरइ
कडिपट्टए य छिहली, कत्तरिया भंड लोय पाढे य । धम्मकह सन्नि राउल, ववहार विगिचणा विहिणा ॥५१७७॥ "कडिपट्टए०" गाहा । अस्य व्याख्या
कडिपट्टओ अभिनवे, कीरइ छिहली य अम्हऽवेवाऽऽसी। कत्तरिया भंडं वा, अणिच्छे एक्केक्कपरिहाणी ॥५१७८॥ छिहलिं तु अणिच्छंते, भिक्खुगमादीमतं पऽणिच्छंते । परउत्थियवत्तव्वं, उक्कमदाणं ससमए वि ॥५१७९॥
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५१७२-५१८४] चउत्थो उद्देसो
७५९ "कडिपट्टओ अभिनवे०" [“छिहलिं तु०"] गाहा । अभिनवे नाम पडिवयंतस्स, कडिपट्टगो कीरइ । भन्नइ य-अम्ह वि पव्वयंताण एवं चेव कयं । छिहली नाम सिहा । सा न मुंडिज्जइ, लोओ न कीरइ । कत्तरीए खुरेण वा मुंडिज्जइ । नेच्छमाणे लोयं कीरइ । 'अणज्जमाणे वि' त्ति जो न नज्जइ जणेणं जहा–नपुंसओ एस । अणंज्जते वि एवं चेव कीरइ । किं कारणं ? जनप्रत्ययनिमित्तं, वरं जणो जाणतो-गिहत्थो चेव एसो। पाठगहणा दुविहा सिक्खा-गहणसिक्खा आसेवणसिक्खा य । गहणसिक्खा भिक्खमादीणं । मयाइं सिक्खाविज्जइ । अनिच्छंते दुवालसंगे जाणि अन्नउत्थियमयाइं सूइताणि ताणि पाढिज्जइ । तं पि अणिच्छंते उक्कमेण उल्लत्थपल्लत्था आलावगा ससमयवत्तव्वयाए, अण्णाभिधाणेहिं अत्थविसंवादणाणि पाढिज्जति । एवं गहणसिक्खा। आसेवणासिक्खा इमा
वीयारगोयरे थेरसंजुओ रत्ति दूरे तरुणाणं । गाहेह ममं पि ततो, थेरा गाहेंति जत्तेणं ॥५१८०॥ वेरग्गकहा विसयाण णिदणा उट्ठनिसियणे गुत्ता। चुक्कखलिएसु बहुसो, सरोसमिव चोदए तरुणा ॥५१८२॥ धम्मकहा पाढिज्जति, कयकज्जा वा से धम्ममक्खंति । मा हण परं पि लोगं, अणुव्वता दिक्ख नो तुझं ॥५१८२॥
"वीयार०" ["वेरग्गकहा०" "धम्मकहा०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । सरोसं चोइज्जइ, वरं विपरिणमंतो जइ नेच्छइ ताहे ।।
सन्नि खरकम्मिओ वा, भेसेति कतो इधेस कंचिक्को । निवसिढे वा दिक्खितो, एतेहिँ अणातें पडिसेहो ॥५१८३॥
"सन्नि खरकम्मिओ वा०" गाहा । कंचिच्चो नपुंसगो निवस्स वा कहेज्जा-एएहिं दिक्खिओ हं।
अज्जाविओ मि एतेहिँ चेव पडिसेधों किं वऽधीयं ते ।
छलियातिकहं कड्डति, कत्थ जती कत्थ छलियाई ॥५१८४॥
"अज्झाविओ मि०" गाहा । अज्झावेत्ता । इदाणि मे छडेति । 'ववहार'त्ति (गा० ५१७७) एवं सो ववहारं करेज्जा । 'अणाए' त्ति जइय रायकुले ण णाओ जहा एएहिं चेव दिक्खिओ। एस अन्ने वा जाणंतगा नत्थि, ताहे भाणियव्वं । सयं गहियलिंगी एस, जति न पत्तियह पुच्छहकिं पढियं ते? ताहे सो 'छलिय' गाहाओ तत्थ ती' सेसं कण्ठ्यम् ।।
१. गाहा पच्छद्धं इति भाव्यम् ? ।
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६०
विसेसचुण्णि
[पव्वावणाइपगयं पुव्वावरसंजुत्तं, वेरग्गकरं सतंतमविरुद्धं । पोराणमद्धमागहभासानियतं हवति सुत्तं ॥५१८५॥ जे सुत्तगुणा भणिया, तब्विवरीयाइँ गाहए पुट्वि । नित्थिन्नकारणाणं, सच्चेव विगिंचणे जयणा ॥५१८६॥
"पुव्वावरसंजुत्तं०" ["जे सत्तगुणा०"] गाधाद्वयम् । जइ न वा इच्छइ, ताहे सुन्नेसु वोसिरिज्जइ । अत्र संतिष्ठेति साहुणो विणस्संति । जो पुण वड्डवग पव्वइओ सो इमेण विधिणा वोसिरिज्जइ।
कावालिए सरक्खे, तच्चण्णिय वसभ लिंगरूवेणं । वडुंबगपव्वइए, कायव्व विहीऍ वोसिरणं ॥५१८७॥ "कावालिए०" गाहा । अस्य व्याख्यानिववल्लह बहुपक्खम्मि वा वि तरुणविसहामिणं बिंति । भिन्नकहाओभट्ठा, न घडति इह वच्च परतित्थि ॥५१८८॥ तुमए समगं आमं, ति निग्गओ भिक्खमाइलक्खेणं । नासति भिक्खुगमादिसु, छोढूण ततो (च्चिय)? पलाति ॥५१८९॥ "निववल्लह०" ["तुमए समगं०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं] एवं मुंडावित्तए सिक्खावित्तए उवट्ठावित्तए संभुंजित्तए संवासित्तए ॥४-५, ६, ७, ८, ९॥
पव्वावितो सिय त्ति उ, सेसं पणगं अणायरणजोग्गो। अधवा समायरंते, पुरिमपदऽणिवारिता दोसा ॥५१९०॥ मुंडावितो सिय त्ती, सेसचउक्कं अणायरणजोग्गो । अधवा समायरंते, पुरिमपदऽनिवारिया दोसा ॥५१९१॥
सुत्ताणि उच्चारेयव्वाणि, कंठाणि । एत्थ “पव्वावितो.''["मुंडावितो."] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एवं पव्वावणादी दविय कप्पसुता ।।
१. सुन्नेसु अ सन्निसु ड ।
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६१
भासगाहा-५१८५-५१९६]
चउत्थो उद्देसो सिक्खावितो सिय त्ती, सेसतिगस्सा अणायरणजोग्गो । अधवा समायरंते, पुरिमपदऽनिवारिया दोसा ॥५१९२॥ उवठ्ठावितो सिय त्ती, सेसदुगस्सा अणायरणजोग्गो । अधवा समायरंते, पुरिमपदऽनिवारिया दोसा ॥५१९३॥ संभुंजितो सिय त्ती, संवासेउं अणायरणजोग्गो। अधवा संवासिते, पुरिमपदऽनिवारिया दोसा ॥५१९४॥ मूलातो कंदादी, उच्छुविकारा य जह रसादीया । मिप्पिड गोरसाण य, होति विकारा जध कमेणं ॥५१९५॥ जध वा णिसेगमादी, गब्भे जातस्स णाममादीया। होंति कमा लोगम्मि, तध छव्विध कप्पसुत्ता उ ॥५१९६॥
["सिक्खावितो सिय०" "उवट्ठावितो सिय०" "संभुजितो सिय०" "मूलातो कंदादी०" "जध वा णिसेगमादी०"] गाहा ।
॥ पव्वायणाइपगयं समत्तं ॥
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६२
[वायणापगयं
विसेसचुण्णि [वायणापगयं]
[सुत्तं] ततो नो कप्पंति वाइत्तए, तं जहा-अविणीए, विगईपडिबद्धे, अविओसवियपाहुडे ॥४-१०॥
संबंध:पंडादी पडिकुट्ठा, छव्विध कप्पम्मि मा विदित्तेवं ।
अविणीतमादितितयं, पवादए एस संबंधो ॥५१९७॥
"पंडादी पडिकुट्ठा०" गाहा । कण्ठ्या । अहवायं सम्बन्धः अधस्तानन्तरसूत्रेण साकं वैशेषिकः।
सिक्खावणं च मोत्तुं, अविणियमादीण सेसगा ठाणा ।
णेगंता पडिसिद्धा, अयमपरो होति कप्पो उ ॥५१९८॥
"सिक्खावणं०" गाहा । गहणसिक्खं मोत्तुं जे अण्णे पव्वावणादि पंच पया ते अविणीयमादियाणं ण एगंतेण पडिसिद्धा । छव्विहाउ दवियकप्पसुत्ताउ अविणीयसुत्तस्स एस संबंधो त्रय इति संख्या वायणा-सुत्ते अत्थे तदुभए य ।
विगइ अविणीऍ लहुगा, पाहुड गुरुगा य दोस आणादी । सो य इतरे य चत्ता, बितियं अद्धाणमादीसु ॥५१९९॥[नि०] अविणीयमादियाणं, तिण्ह वि भयणा उ अट्ठिया होति । पढमगभंगे सुत्तं, पढमं बितियं तु चरिमम्मि ॥५२००॥ इहरा वि ताव थब्भति, अविणीतो लंभितो किमु सुएण । मा णट्ठो णस्सिहिती, खए व खारावसेओ तु ॥५२०१॥ गोजहस्स पडागा, सयं पयातस्स वड्रयति वेगं । दोसोदए य समणं, ण होति न निदाणतुल्लं वा ॥५२०२॥ विणयाधीता विज्जा, देंति फलं इह परे य लोगम्मि। न फलंति विणयहीणा, सस्साणि व तोयहीणाइं ॥५२०३॥ रसलोलुताइ कोई, विगतिं ण मुयति दढो वि देहेणं । अब्भंगेण व सगडं, न चलति कोई विणा तीए ॥५२०४॥
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६३
भासगाहा-५१९७-५२०९] चउत्थो उद्देसो
उस्सग्गं एगस्स वि, ओगाहिमगस्स कारणा कुणति । गिण्हति व पडिग्गहए, विगतिं वर मे विसज्जिता ॥५२०५॥ अतवो न होति जोगो, ण य फलए इच्छियं फलं विज्जा।
अवि फलति विउलमगुणं, साहणहीणा जहा विज्जा ॥५२०६॥
“विगइ अविणीऍ०"["अविणीयमादियाणं०" "इहरा वि ताव०" "गोजूहस्स पडागा०" "विणयाधीता०" "रसलोलुताइ०" "उस्सग्गं एगस्स०" "अतवो न होति०"] गाहा । विगइपडिबद्ध अविणीए य :: (चतुर्लघु), अविओसवियपाहुडे :: । (चतुर्गुरु), सेसं गाहासिद्धं । नवरं अट्ठिया भयण' त्ति, अविणीए विगइपडिबद्ध अविओसवियपाहुडे । एत्थ अट्ठभंगा कायव्वारे । एत्थ पढमभंगे एयं पढमसुत्तं चरमभंगे बितीयं सुत्तं तं जहा–तओ कप्पंति पव्वावेत्तए ।
_ 'दोसोदए' त्ति दोसाणं उदए, उसहं न दिज्जइ । जओ य निदाणाओ उक्खित्तो वाही तं च न दिज्जइ । अवि फलति विउलमगुणं ति, महाननर्थं फलति । दिटुंतो-जहा साहनहीणा विज्जा बितीय-पडिबंधो भणिओ । इदाणि परिओसवित पाहुडो
अप्पे वि पारमाणिं, अवराधे वयति खामियं तं च । बहुसो उदीरयंतो, अविओसियपाहुडो स खलु ॥५२०७॥ "अप्पे वि०" गाहा । पारमाणं परिमाणि । दविधो उ परिच्चाओ, इह चोदण कलह देवयच्छलणा। परलोगम्मि य अफलं, खित्तम्मि उ ऊसरे बीजं ॥५२०८॥ वाइज्जंति अपत्ता, हणुदाणि वयं पि एरिसा होमो। इय एस परिच्चातो, इहपरलोगेऽणवत्था य ॥५२०९॥
१. भयणाउ अट्ठिया मुच । २. अविणीए विगइपडिबद्ध अविसोसवियपाहुडे १ अविणीए विगइपडिबद्धे विसोसवियपाहुडे २ अविणीए नोविगइपडिबद्ध अविसोसवियपाहुडे ३ अविणीए नोविगइपडिबद्धे विओसवियपाहुडे ४ विणीए विगइपडिबद्धे अविओसवियपाहुडे ५ विणीए विगइपडिबद्ध विओसवियपाहुडे ६ विणीए नो-विगइपडिबद्ध अविओसवियपाहुडे ७ विणीए नो विगइपडिबद्धे विओसवियपाहुडे ८ । - सं० । ३. पंडगेण अ । ४. उठ्ठित्तो इति भाव्यम् मलवृ । ५. वाइत्तए मुच। पव्वावेत्तण-अ । अविओसविय इति भाव्यम् ? ।
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६४ विसेसचुण्णि
[वायणापगयं "दुविधो उ०"["वाइज्जंति०"] गाहा । इहलोगे परलोगे परित्यागः । चोदितो कलहं देति, पमत्तं देवया छलेज्जा । परलोए अफलं' भवति । सो य इयरे य चत्ता । सो ताव परिचत्तो। जम्हा नाणे नाणायारं विराधित्ता संसारं भमिहिति । कहं णाणायारो ? काले विणए बहुमाणे इयरे णाम साहुणो । ते तं अविणीयं पासेत्ता अविणयं करेंति । ते वि णेण परिचत्ता।
बिइयं अद्धाणमादीसु त्ति । अद्धाण ओमादि उवग्गहम्मि, वाए अपत्तं पि तु वट्टमाणं । वुच्छिज्जमाणम्मि व संथरे वी, अण्णासतीए वि तु तं पि वाए ॥५२१०॥
"अद्धाणओमादि०" वृत्तम् । अद्धाणं गंतव्वं ते य समत्था आउलेहि य अद्धाणं णित्थरिज्जइ असिवोमोदरियासु ते लद्धिसंपण्णा भत्त-पाणं उप्पाएंति, अहवा आयरिओ एक्काणिओ । सुत्तं वा पम्हुसेज्ज ।
॥ वायणापगयं समत्तं ॥
१. अपरं अ । २. काले विणए बहुमाणे उवहाणे तह अनिन्हवणे । वंजण अत्थ तदुभए अट्ठविहो नाणमायारो ॥ आ० सू० ।
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
[सण्णप्पपगयं] [सुत्तं] ततो दुस्सन्नप्पा पन्नत्ता, तं जहा-दुढे मूढे वुग्गाहिए ॥४-१२॥ सम्बन्धःसम्मत्ते वि अजोग्गा, किमु दिक्खणवायणासु दुट्ठादी।
दुस्सन्नप्पारंभो, मा मोह परिस्समो होज्जा ॥५२११॥ "समत्ते०" गाहा । कण्ठ्या ।
दुस्सन्नप्पो तिविधो, दुट्ठाती दुट्ठों वण्णितो पुट्वि । मूढस्स य निक्खेवो, अट्ठविहो होइ कायव्वो ॥५२१२॥ दुढे मूढे वुग्गाहिए य भयणा उ अट्ठिया होइ । पढमगभंगे सुत्तं, पढमं बिइयं तु चरिमम्मि ॥५२१३॥
"दुस्सन्नप्पो०" ["दुढे मूढे०"] गाहा । दुट्ठो पुव्ववक्खाणितो पारंचियसुत्ते । मूढस्स इमो अट्ठविधो निक्खेवो ।
दव्वदिसि खेत्त काले, गणणा सारिक्ख अभिभवे वेदे । वुग्गाहणमन्नाणे, कसाय मत्ते य मूढपदा ॥५२१४॥ धूमादि बाहिरतो, अंतो धत्तूरगादिणा दव्वे ।
जो दव्वं व ण जाणति, घडिगावोद्दो व्व दिलृ पि ॥५२१५॥ “दव्वदिसि०" ["धूमादि बाहिरतो०"] गाहासिद्धं । इमो घडियादिटुंतो- [एगस्स] वणियस्स पवसियस्स भज्जा पंडरंगेण समं संपलग्गा । पंडरंगेण' भण्णइअणिव्वुयए हितए केरिसी रती ? कामः, तो नस्सामो । मा य अयसो होहिति त्ति अनाहमडयं घरे छोढुं घरं पलीवित्ता नट्ठाणि । गंगातडं गयाइं । सो वणिओ अन्नया आगओ घरं दटुं पासित्ता [ताणि] य अट्ठिताणि रोविउमाढत्तो भज्जासिणेहाणुरागेणं [एताणि] अट्ठीयाइं से गंगं नेमि त्ति । ताणि अणाहमडयअट्ठियाणि घडियाए छोढुं गंगं गओ। तीए भज्जाए य दिट्ठो, न य संजाणति । ताए पुच्छिओ-को तुमं? तेण अक्खातं-पविसितस्स घरं दड़े, भज्जा य मे तत्थ दड्ढा, तो मए
१. पंडगेण अ।
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६६ विसेसचुण्णि
[सण्णप्पपगयं भज्जाणुरागेणं ताणि अट्ठियाणि गहियाणि गंगं नेमि त्ति आगओ । गंगाए छूढेहिं सुगइं जाहिति। एवं पि ता से पियं करेमि । तीसे अणुकंपा जाया, तीए भणियं-अहं सा तव भज्जा । न पत्तियइ । एयाणि अट्ठियाणि किं अलिक्कयाणि ? बहुविधं भन्नमाणो जाहे न पत्तियाति ताहे पुव्वरए जं उल्लावियं तं भणियं ताहे पत्तिज्जिओ । एस दव्वमूढो ।
दिसि-खेत्त-काल एगगाहाए भण्णइ
दिसिमूढो पुव्वाऽवर, मण्णति खेत्ते तु खेत्तवच्चासं । दिवरातिविवच्चासो, काले पिंडारदिटुंतो ॥५२१६॥
"दिसिमूढो०" गाहा । काले णातं पिंडारो दिवसओ खीरं णीसटुं पाउं सुत्तो । अब्भसंघडं वट्टति । उट्ठिओ चिंतेति-रत्ति त्ति, महिसीओ गामं अतिणेइ । णिरायं च अब्भसंत्थडं, भावेण जाणइ-कालमूढो हं । गणणामूढदारं सारिक्खमूढदारं च दो वि एगगाहाए भण्णइ
ऊणाहिय मन्नंतो, उट्टारूढो व गणणतो मूढो ।
सारिक्ख थाणु पुरिसो, कुडुंबिसंगामदिटुंतो ॥५२१७॥ "ऊणाहिय०" गाहा।
एगो उट्टवग्गं रक्खइ । सो उट्टीए आरूढो उट्टीओ संभालेइ, सो गणेइ । जत्थ आरूढो तं न गणेइ । ताहे ऊणियाओ त्ति काउं हड त्ति मन्नइ । अहियं-जत्थ आरूढो, ताए विणा गणेल्लियातो काउं ताहे पुणो वि तं गणंतो अहियाओ मन्नइ ।
महत्तरसंगामदिटुंतो इमो-चोरसेणावइणा चोरेहिं समं गामो घाइओ रत्तिं । तत्थ गामे जो महतरो सो तस्स चोरसेनावइस्स सरिसो । चोरसेणावइ मारितो । चोरेहिं य गाममहत्तरो णीतो। गामेल्लएहिं महत्तरो त्ति मण्णमाणेहिं चोरसेणावई दड्डो । गाममहत्तरो य नासित्ता आगओ । दड्डोसि किं देवेहिं उज्जियाविओ? तेण भणियं-चोरेहिं नीओमि त्ति । न पत्तियंति । अम्हेहिं पच्चक्ख दड्डोसि, किह वि पत्तिज्जिया।
इयाणिं अभिभूयमूढो
अभिभूओ सम्मुज्झति, सत्थऽग्गीवादिसावयादीहिं । अब्भुदय अणंगरती, वेदम्मि तु रायदितो ॥५२१८॥ "अभिभूओ०" गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् । पच्छद्धं वेदमूढस्स-रायपुत्तो, तस्स अच्छीणि
१. द्रष्टव्या नि० चू० गा० ३६९८ ।
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६७
भासगाहा-५२१०-५२२५]
चउत्थो उद्देसो दुक्खंति । माता से उमज्जंती, शरीरं स्पृशति । दो वि फरिसं वेदेति । अज्झोववाओ जाओ। ततो संसत्ताणि । जया राया जातो तया पागडीभूतो ।
राया खंतियाए, वणि महिलाए कुला कुडुंबिम्मि । दीवे य पंचसेले, अंधलग सुवण्णकारे य ॥५२१९॥ बालस्स अच्छिरोगे, सागारिय देवि संफसे तसिणी। उभय चियत्तऽभिसेगे, ण ठाति वुत्तो वि मंतीहिं ॥५२२०॥ छोढूणऽणाहमडयं, झामित्तु घरं पतिम्मि उ पउत्थे । धुत्त हरणुज्झ पति अट्ठि गंग कहिते य सद्दहणा ॥५२२१॥ सेणावतिस्स सरिसो, वणितो गामिल्लितो णिओ पल्लिं । णाहं ति रणपिसाई, घरे वि दड्डो त्ति णेच्छंति ॥५२२२॥ पोत्तविवत्ती आवण्णसत्त फलएण गाहिता दीवं । सुतजम्म वड्ढि भोगा, वुग्गाहण णाववणियाऽऽया ॥५२२३॥ पुट्वि वुग्गाहिया केई, णरा पंडियमाणिणो । णिच्छंति कारणं किंची, दीवजाते जहा नरे ॥५२२४॥ चंपा अणंगसेणो, पंचऽच्छर थेर णयण दुम वलए। विहपास णयण सावग, इंगिणिमरणे य उववातो ॥५२२५॥ अंधलगभत्त पत्थिव, किमिच्छ सेज्जऽण्ण धुत्त वंचणता ।
अंधलभत्तो देसो, पव्वयसंघाडणा हरणा ॥५२२६॥
"राया खंतियाए०" ["बालस्स अच्छिरोगे०" "छोढूणऽणाहमडयं०" "सेणावतिस्स सरिसो०""पोत्तविवत्ती०" "पुट्वि वुग्गाहिया०""चंपा अणंगसेणो०" "अंधलग०"] एते अट्ठोवणिअं [राया य] पुव्वद्धं वण्णिओ घडियापोट्टो मूढो ।
इदाणिं वुग्गाहितो । एत्थ दिटुंतो।
"दीवे य पंचसेले" पच्छद्धं । एगो वणिओ आवण्णसत्ताए भज्जाए समं वहणेण दिसायत्ताए समुद्दमवगाढो । भग्गे वहणे फलगखंडेणं सा महिला दीवे उकुलिया । सो वणिओ समुद्दे मओ। सा दारगं पयता संवुड्डो दारगो मातरे समं संसत्तो ताए सो वुग्गाहिओ-जइ माणुसं पेच्छिज्जाहि तो नासेज्जासि । ते रक्खसा मणुसवेसेणं [एंति] । अण्णया पोएण वणिया आगया।
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६८ विसेसचुण्णि
[सण्णप्पपगयं तेहिं दिट्ठो नस्सइ । तेहिं णाओ वुग्गाहितो किह वि अल्लीणो पुच्छिओ । सव्वं कहेति ।
पंचसेलकुमारसेणनंदी चंपाए दिटुं सुतमणुभूयं जं वत्तं पंचसेलए दीवे विभासा ।
राया अंधलयभत्तो । तेण सभं काउं अंधलयाणं अग्गाहारा दिण्णा। तत्थ सुस्सूसिज्जंता चरंता अच्छंदा अच्छंति । तेसिं सुबहुं दव्वं अत्थि । अण्णेहिं धुत्तेहिं णायं । दव्वं हरामो त्ति, ते अंधलए सुस्सूसाए तोसवेंति, अंधलएहिं ते चेव पभू कया । अण्णया तेहिं अंधलगा भणिताअण्णा सभा अण्णेणं रण्णा कारिया तत्थ बहुतरं दिण्णं । तहिं वच्चामो । तत्थ संपट्ठिया । अन्नोन्नलग्गाणं एक्को अग्गिल्लं लाएत्ता गच्छइ तेणं पच्चंत डुंगरे लाइया । एएणं अणुसारेण वच्चह । जाव अहं नियत्तित्ता। वितिज्जए भंडोवक्खरस्स कएणं नियत्तो घेत्तुं एमि । मा पमादं काहि त्ति । नियत्तो नट्ठा धुत्ता । ते तं गिरिडुंगरं परियंचत्ता दिट्ठा। पुच्छिया साहंति । तहिं भणियं-वंचिया धुत्तेहिं । न पत्तियंति ।
लोभेण मोरगाणं, भच्चग ! छज्जेज्ज मा हु ते कन्ना। छादेमि णं तंबेण, जति पत्तियसे ण लोगस्स ॥५२२७॥ जो इत्थं भूतत्थो, तमहं जाणे कलायमामो य । वुग्गाहितो न जाणति, हितएहिँ हितं पि भण्णंतो ॥५२२८॥ रायकुमारो वणितो, एते मूढा कुला य ते दो वि।
वुग्गाहिया य दीवे, सेलंधलभच्चए चेव ॥५२२९॥
["लोभेण" "जो इत्थं०""रायकुमारो०"] गाहा । एक्कस्स जच्चसुवण्णियाणि कुंडलाणि कण्णेसु । सुवण्णगारेणं भण्णइ–भाइणेज्जा ! अहं तव एते एवं करेमि जहा एगाणियस्स वि पंथे वच्चमाणस्स कोइ न हरइ मा य लोगस्स पत्तीज्जिहिसि । [तेणं भणितं-एवं होउ त्ति] । तेण ते घेत्तुं सुवण्णरीरियमया' काउं दिन्ना । लोगो जो जो पासइ सो सो भणति सुंदरा रीरिया । सो भणइ-सुवण्णमया एते । एवं लोए भणंते सो भणइ-जं एत्थ कज्जं तं अहं सुवण्णकारमामो य जाणामो ।
अण्णाणे (गा० ५२१४) त्ति । जस्स तिव्वो अभिणिवेसो भारह-रामायण-पुराणसट्ठितंतादीएहिं, एयं तत्थ ण तं भावं मुयइ, एस मूढो वुग्गाहिओ वि । कसायमूढो व्याख्या । ता अधस्तात् सासहणाल इत्यादि । मत्तो नाम उम्मत्तो, जक्खाएसेण मोहोदएण वा । एस वि मूढो ।
१. रीरी = पित्तल पासम. ७१३ ।
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
मोत्तूण वेदमूढं, अपडिसिद्धा उ सेसका मूढा । वुग्गाहिता यदुट्ठा, पडिसिद्धा कारणं मोत्तुं ॥५२३०॥ जं तेहिँ अभिग्गहियं, आमरणंताए तं न मुंचंति । सम्मत्तं पिण लग्गति, तेसिं कत्तो चरित्तगुणा ॥५२३१॥ सोयसुयघोररणमुहदारभरणपेयकिच्चमइएसु । सग्गेसु देवपूयणचिरजीवणदाणदिट्ठेसु ॥५२३२॥ इच्चेवमाइ लोइयकुस्सइवुग्गाहणाकुहियकन्ना । फुडमवि दाइज्जंतं, गिण्हंति न कारणं केई ॥५२३३॥
भासगाहा - ५२२६-५२३५ ]
“मोत्तूण०” [‘“जं तेहिँ० ""सोयसुय०' 'इच्चेवमाइलोइय०'' ] गाहा । वेदमूढो ण वट्टइ पव्वावेउं । पडिकुट्ठे चउगुरुगा ।
[सुत्तं] ततो सुसण्णप्पा पन्नत्ता, तं जहा - अदुट्ठे अमूढे अवुग्गाहिए
॥४-१३॥
77 44
आह—नन्वर्थापत्त्या विपक्षसिद्धिर्भवति । उच्यते—
कामं विपक्खसिद्धी, अत्थावत्ती होतऽवुत्ता वि ।
तह वि विवक्खो वुच्चति, कालियसुयधम्मता एसा ॥५२३४॥
ववहार णऽत्थवत्ती, अणप्पिएण य चउत्थ भासाए । मूढणय अगमितेण य, कालेण य कालियं नेयं ॥५२३५॥
"कामं विपक्खसिद्धी ० " [ "ववहार णत्थवत्ती ० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
॥ सण्णप्पपगयं समत्तं ॥
१. आह... उच्यते नास्ति अ ।
७६९
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७०
[गिलाणपगयं
विसेसचुण्णि
[गिलाणपगयं] [सुत्तं] निग्गंथिं च णं गिलायमाणिं पिता वा भाता वा पुत्तो वा पलिस्सएज्जा, तं च निग्गंथी सातिज्जेज्जा, मेहुणपडिसेवणपत्ता आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं अणुग्घातियं ॥४-१४॥
"निग्गंथिं च णं गिलायमाणिं जाव अणुग्घातियं०"
सम्बन्धः
उवहतभावं दव्वं, सच्चित्तं इति णिवारितं सुत्ते । भावाऽसुभसंवरणं, गिलाणसुत्ते वि जोगोऽयं ॥५२३६॥
"उवहत०" गाहा । कण्ठ्या । ग्लै हर्षक्षये। सरीरं खीणं तेण य सरीरेण खीणेण हरिसक्खओ भवति । परिष्वजनं नाम पवडंति धरिति (तो) निवज्जावेंतो वा उट्ठावेंतो वा । जइ सा तं पुरिसाफासं साइज्जति :: । (चतुर्गुरु) । एस सुत्तत्थो, निज्जुत्तीए वित्थारो ।
कामं पुरिसादीया, धम्मा सुत्ते विवज्जतो तह वि। दुब्बलचलस्सभावा, जेणित्थी तो कता पढमं ॥५२३७॥ [ नि०] वइणि त्ति णवरि णेम्मं, अण्णा वि ण कप्पती सुविहियाणं ।
अवि पसुजाती आलिंगिउं पि किमु ता पलिस्सइउं ॥५२३८॥ "कामं पुरिसादीया०" ["वइणि त्ति०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । इदाणिं कारणिमेयं सूत्रम् । निक्कारणे पुण जइ परिस्सयइ इमं पच्छित्तं । निग्गंथो निग्गंथिं, इत्थि गिहत्थं च संजयं चेव ।
पलिसयमाणे गुरुगा, दो लहुगा आणमादीणि ॥५२३९॥ "निग्गंथो०" गाहा । अस्य व्याख्यानिग्गंथी थी गुरुगा, गिहि पासंडि-समणे य चउलहुगा । दोहि गुरू तवगुरुगा, कालगुरू दोहि वी लहुगा ॥५२४०॥
"निग्गंथी थी गुरुगा०" गाहा । निग्गंथो निग्गंथिं परिस्सयति :: । ४ (चतुर्गुरु) दोहि वि गुरुगा। निग्गंथो अगारिं परिस्सयइ :: (चतुर्लघु) तवगुरू । निग्गंथो अगारं परिस्सयइ :: ४ (चतुर्लघु) कालगुरू । निग्गंथो निग्गंथ-पासंडपुरिसं वा परिस्सयति :: ४ (चतुर्लघु) दोहि
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ५२३६-५२४४]
वि लहुगा । आणा भगवतो कोविता ।
चो उस
मिच्छत्ते उड्डाहो, विराहणा फास भावसंबंधो ।
आतंको दोह भवे, गिहिकरणे पच्छकम्मं च ॥५२४१॥
“मिच्छत्ते०” गाहा । मिच्छत्तं, जहा वादी तहा कारी ण भवंति । अह दिट्ठो परिस्सयतो उड्डाहो । भण्णइ–एए संजइहि वि समं अबंभचारी संकाओ :: । (चतुर्गुरु), निस्संकिए मूलं । उड्डाहो पवयणविराधणा फासभावसम्बन्धो । तेण फासेण इयरीए वि मोहोदओ भवति, इयरस्स वि । एवं पडिगमणादओ दोसा भवंति । भुत्तमभुत्ताणं पडिगमणं अगारि पलियस्सति । तहिं पि एए चेव दोसा “आतंको" पच्छद्धं । अस्य व्याख्या
कोढ खए कच्छु जरे, अवरोप्पर संकमते चउभंगो ।
इत्थीणाति सुहीण य, अचियत्तं गिण्हणादीया ॥५२४२ ॥
"कोढ० " गाहा । कोढादी एगस्स वा संकमेज्ज, दोण्हं वा संकमेज्ज, दोण्हं वा असंकमेज्ज, एस चउभंगो । " इत्थिणाइ० " पच्छद्धं कण्ठ्यम् ।
गिहिएसु पच्छकम्मं, भंगो ते चेव रोगमादीया ।
संजय असंखडादी, भुत्ता भुत्ते य गमणादी ॥५२४३॥
७७१
-
“गिहिएसु०” गाहा । गिहत्थं अवभासेइ सो गिहत्थो दुगुंछेज्ज भणेज्ज वा एएण मे रोगो संकामिओ पच्छाकम्मं ण्हाएज्जा | संजओ संजयं परिस्सयति रोगसंकंती होज्ज, असंखडादओ वा दोसा ।
एमेव गिलाणा, सुत्त फलं कारणे तु जयणाए ।
कारण एग गिलाणा, गिहिकुल पंथे व पत्ता वा ॥ ५२४४ ॥
१. निजका इत्यर्थः मलवृ ।
"एमेव गिलाणाए० " गाहा । एवं निक्कारणे अगिलाणं, एमेव गिलाणीए वि कीरमाणे जयणाए साइज्जइ :: । (चतुर्गुरु) दोहिं वि गुरुगा । आह चोयकः- यद्येवं तो सुत्तं अफलं, कहं? सुत्ते परिस्सयणा अनुन्नाया साइज्जणा पडिसुद्धा । आयरिया आह—कारणियं सुत्तं, कारणे जयणाए सुत्तादेसो, संजइए कारणियाए कारणेणं असिवादीहिं एगागी, साय गिलाणी । ‘गिहिकुल' त्ति सा गिहत्थकुलं निस्साए ठिया । अहवा 'गिहिकुलं 'ति सा तस्स णियल्लिया गिहत्थी सेही णिक्खामिता आणिज्जंती य गिलाणी जाता । तत्थ इमा जयणा
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७२
विसेसचुण्णि
[गिलाणपगयं माया भगिणी धूता, तधेव सन्नातिगा य सड्डी य । गारत्थि कुलिंगी वा, असोय सोए य जतणाए ॥५२४५॥ एतासिं असतीए, अगार सण्णाय णालबद्धो य । समणो वऽनालबद्धो, तस्सऽसति गिही अवयतुल्लो ॥५२४६॥
"माया भगिणी०" ["एतासिं असतीए०"] गाहा । तीए गिलाणीए मायाभगिणीयादि सा कारविज्जइ उट्ठवणादि, असइ सड्डी, असइ गारत्थिगीणी, तासिं जो असोयवादी, असइ सोयवादीए वि । असइ तीए अगारो सण्णायगो णालबद्धो, सण्णातयगहणे कए णालबद्धगहणं मातुल-पुत्रादिप्रतिषेधार्थम् । असइ समाणो णालबद्धो तस्स असइ गिही अवयतुल्लो असमानवया इत्यर्थः।
दोण्णि वि अनालबद्धा उ, जुज्जंती एत्थ कारणे। किढी कण्णा विमज्झा वा, एमेव पुरिसेसु वि ॥५२४७॥
"दोण्णि वि०" गाहा । दोण्ह वि लोगो दोण्ह वि त्ति इत्थी पुरिसाणं णालबद्धा असतीए इत्थीसु पुव्वं थेरीहिं कारविज्जइ, पच्छा कण्णगाहि, पच्छा मज्झिमाहि वि । एवं पुरिसे सणालबद्धा, असतीए । एतदेवार्थं इमीए पुरातणाए गाहाए वक्खाणेइ ।
असई य माउवग्गे, पिता व भाता व से करेज्जाहि। दोण्ह वि तेसिं करणं, जति पंथे तेण जतणाए ॥५२४८॥ [नि०] "असई य माउवग्गे०" गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् । पच्छद्धस्स - थी पुरिसणालऽणाले, सपक्खपरपक्ख सोयऽसोये वा ।
अगाढम्मि उ कज्जे, करेति सव्वेहि जतणाए ॥५२४९॥
["थी०"] गाहा । दोसु वि तासिं करणं । पंथे वि पत्ताए वि । अहवा दोण्ह वि तासिं कारणं । नियल्लियाए अनियल्लियाए वि । जाहे पंथे भवेज्ज तत्थ एस जयणा । णत्थि तत्थ अप्पणा चेव करेइ।
तस्स जइ करेमाणस्स इमा जयणा । पंथम्मि अपंथम्मि व, अण्णस्सऽसती सती वऽकुणमाणो ।
अंतरियकंचुकादी, स च्चिय जतणा तु पुव्वुत्ता ॥५२५०॥ "पंथम्मि अपंथम्मि व०" गाहा । कण्ठ्या ।
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५२४५-५२५९] चउत्थो उद्देसो
७७३ गच्छम्मि पिता पुत्ता, माता वा अज्जगो व णत्तू वा । एतेसिं असतीए, तिविहा वि करेंति जयणाए ॥५२५१॥ दोण्णि वि वयंति पंथं, एक्कतरा दोण्णि वा न वच्चंती। तत्थ वि स एव जतणा, जा वुत्ता णायगादीया ॥५२५२॥
"गच्छम्मि०" ["दोण्णिहं वि०"] गाहा । गच्छे जइ अत्थि पिया वा भाया वा पुत्तो वा णत्तुगो वा' असई संजईणं माउग्गामस्स वा एतेहिं कायव्वं । असइ एतेसिं तिविहा वि करेंति थेरा मज्झिम तरुणा । ताओ वि तिविहाओ का जयणा ? गोवालकंचुगादी जयणा ।
एवं पि कीरमाणे, सातिज्जणे चउगुरू ततो पुच्छा। तम्मि अवत्थाय भवे, तहिगं च भवे उदाहरणं ॥५२५३॥
"एवं पि०" गाहा । एताए वि जतणाए कीरमाणे जति पुरिसफासं साइज्जइ :: ४। (चतुर्गुरु) दोहिं वि गुरुगा । सीसो पुच्छति-जा उठ्ठिउं न सक्केति, एयावत्थाए वि मेहुणभावो भवति ? आयरियो भणति - आमं, इमं णातं ।
कुलवंसम्मि पहीणे, ससभसएहिं च होति आहरणं । सुकुमालिय पव्वज्जा, सपच्चवाता य फासेणं ॥५२५४॥ [नि० ] जियसत्तुनरवरिंदस्स अंगया ससभसा य सुकुमाली । धम्मे जिणपण्णत्ते, कुमारगा चेव पव्वइता ॥५२५५॥ तरुणाइन्ने निच्चं, उवस्सए सेसिगाण रक्खट्ठा । गणिणि गुरुभाउकहणं, पिहुवसए हिंडए एक्को ॥५२५६॥ इक्खागा दसभागं, सव्वे वि य वण्हिणो उ छब्भागं । अम्हं पुण आयरिया, अद्धं अद्धेण विभयंति ॥५२५७॥ हतमहितविप्परद्धे, वण्हिकुमारेहिँ तुरुमिणी नगरे। किं काहिति हिंडतो, पच्छा ससतो व भसतो वा ॥५२५८॥ भायऽणुकंप परिणा, समोहयं एगों भंडगं बितितो।
आसत्थ वणिय गहणं, भाउग सारिक्ख दिक्खा य ॥५२५९॥
"कुलवंस०" ["जियसत्तु" "तरुणाइन्ने निच्चं०" "इक्खागा दसभागं०" "हत-महित०" "भायऽणुकंप०"] गाहाओ।
१. नास्ति अ ।
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७४ विसेसचुण्णि
[गिलाणपगयं वणवासीए जरकुमारस्स पउप्पए जितसत्तू नरिंदस्स अंगया ससओ भिसओ य भाउगा पव्वइया । तेसि भइणी सुगुमालिया णाम रूपवई । सा तेहिं पव्वाविया महत्तरियाए दिन्ना । तीसे रूवुम्मत्ता बहवे तरुणा एंति संजईय पडिस्सयं तच्चित्ता अच्छंति । संजईओ ण तरंति पडिलेहणादी काउं । ताहे ता महत्तरियाए सस-भिसया भण्णंति-सुकुमालियाए तणएणं मम अण्णाओ वि विणस्सहिंति तो फेडेत्ता तुब्भे अण्णत्थ सारवेह । ते वीसुं उवस्सयं गहाय बीसुंठविया एगो हिंडइ । एगो रक्खइ । दो वि भायारो साहस्सिमल्ला । जे एंति ते हतविहतलुत्ते करेंति । एगो हिडंतो तिण्ह पज्जत्तं ण रोएति', बितिओ वि पच्छा हिंडंतो सण्णियढेसु दिण्णभिक्खेण रोएइ२ । सो भणतितुब्भे मा दुक्खिया होह । अहं भत्तं पच्चक्खामि । पच्चक्खाए मारणंतियसमुग्घाएणं समोहया । तेहिं णायं कालगय त्ति । एगेणं उवगरणं, एगेणं सा गहिया गच्छंताणं ताए ईसि त्ति भाउफासो वेदितो । साइज्जंतं च । परिठवित्ता गता । इयरी रत्ती वाएणं समासत्था गोसे एगेणं सत्थवाहपुत्तेणं दिट्ठा । ताए सो भणिओ-जइ ते मए कज्जं तो सारवेहिं । सा तेण सारविया । महिला से जाता । ते भायारो अण्णया हिंडंता दटुं पाएसु पडिया परुण्णा जाणिता य पुणो निक्खामिया । एवं जइ ताव तए समुग्घायगयाए साइज्जियं किमंग पुण इयरीए गिलाणीए ?
[सुत्तं] निग्गंथं च णं गिलायमाणं माता वा भगिणी वा धूता वा पलिस्सएज्जा, तं च निग्गंथे सातिज्जेज्जा, मेहुणपडिसेवणपत्ते आवज्जति चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं अणुग्घातियं ॥४-१५॥
"निग्गंथं च णं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । एसेव गमो नियमा, निग्गंथीणं पि होति नातव्यो । तासिं कुल पव्वज्जा, भत्तपरिण्णा य भातुम्मि ॥५२६०॥ विउलकुले पव्वइते, कप्पट्टग किढियकालकरणं च । जोव्वण तरुणी पेल्लण, भगिणी सारक्खणा वीसुं ॥५२६१॥ सो चेव य पडियरणे, गमतो जुवतिजण वारण परिण्णा । कालगतो त्ति समोहतो, उज्झण गणिया पुरिसवेसी ॥५२६२॥
"एसेव गमो०" ["विउलकुले०" "सो चेव य०"] गाहा । निग्गंथसुत्तं पि एमेव विभासियव्वं, जहा निग्गंथीसुत्तं । नवरं दोण्हं संजइणं भाउओ पव्वइओ३, सुरूवो, आयरियाणं दिन्नो । सो तरुणीहिं अभिभूयति तेण वि भत्तं पच्चक्खायं । इत्थीफासो भगिणीए परिझुविओ। पुरिसपेसणीए गणियाए दिट्ठो, गहिओ य, पती से जाओ । तहेव दिट्ठो, पुणो पव्वइओ ।
॥गिलाणपगयं समत्तं ॥ १. न लहइ इति भाव्यम् मलवृ । २. न लहइ इति भाव्यम् मलवृ? ३. पव्वाविओ अ ड।
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ कालक्खेत्ततिकंतपगयं ]
[सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा पढमाए पोरिसीए पडिगाहित्ता पच्छिमं पोरिसिं उवाइणावित्तए । से य आहच्च उवाइणाविए सिया तं नो अप्पणा भुंजिज्जा, नो अन्नेसिं अणुप्पएज्जा, एगंते बहुफासुए थंडिले पडिलेहित्ता पमज्जित्ता परिट्ठवेयव्वे सिया । तं अप्पणा भुंजमाणे अन्नेसिं वा दलमाणे आवज्जति चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं उग्घाइयं ॥४-१६॥
I
सुत्तं - "नो कप्पइ उभयस्स वि असणं वा जाव पढमाए पोरुसीए० " उच्चारणा ।
सम्बन्धः
भावस्स तु अतिचारो, मा होज्ज इती तु पत्थुते सुत्ते ।
कालस्स य खेत्तस्स य, दुवे उ सुत्ता अणतियारे ॥५२६३॥
"भावस्स तु० " गाहा ।
बिइयाउ पढम पुव्विं, उवातिणे चउगुरुं च आणादी ।
दोसा संचय संसत्त दीह साणे य गोणे य ॥५२६४॥ [ नि० ]
“बिइयाउ०” गाहा । पच्छिल्ला नाम चउत्थी इत्यर्थः । बिइयातो पढमा पुव्वं भवति । पढमाओ बितिया पच्छिल्ला भवति । तइयाओ बीया पुव्वं, बिइयातो तइया पच्छिल्ला, चउत्थीओ तइया पुव्वं, तइयातो चउत्थी पच्छिल्ला, पढमाओ बितियं उवातिणावेति :: । (चतुर्गुरु), इमे [दोसा-] ‘“दोसा संचय० " पच्छद्धं । दाराणि एयाणि ।
अगणि गिलाणुच्चारे, अब्भुट्ठाणे य पाहुण णिरोधे ।
सज्झाय विणय काइय, पयलंत पलोट्टणे पाणा ॥ ५२६५ ॥ [ नि० ] "अगणि०" । संचयदारस्स इमा वक्खाण गाहा—
निस्संचया उ समणा, संचयि तु गिहीव होंति धारेंता । संसत्तें अणुवभोगो, दुक्खं च विगिंचिउं होति ॥५२६६॥
"निस्संचया उ० " गाहा । गृहीत इव संचइया जाया । संसत्तदारस्स पच्छद्धेण विभासा ।
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७६
विसेसचुण्णि
[ कालक्खेत्ततिकंतपगयं एमेव सेसएसु वि, एगतर विराहणा उभयतो वि ।
असमाधि विणयहाणी, तप्पच्चय निज्जराए य ॥५२६७॥
"एमेव०" गाहा । 'एमेव' त्ति दीग्घजाति य साण-गोणादीणं दाराणं विभासा वत्तव्वा । 'एगतर' त्ति धरेमाणस्स समुदाणं दीहजाइओ साणो गोणो वा आगता, तस्स भएणं विहडप्फडो भाणेहिं सद्दवेहिं गहितेहिं खज्जेज्ज, ते वा हणिज्ज, भाणं वा भिंदेज्ज । 'असमाहि' त्ति अगणिणा उट्ठिएणं विहडप्फडो डझेज्जा असमाहिमरणं । अहवा 'असमाहि' त्ति धरतो दुक्खं अच्छति परिताविज्जति । 'विणए' त्ति पाहुणगो एज्ज, तस्स विहडप्फडत्तणेणं अणुट्ठिहंतस्स विणयभंगो, गहिएहिं य तेहिं गिलाणस्स उव्वत्तणादीणि न सक्केइ काउं, तत्थ परितावणा गिलाणस्स, सज्झायं न सक्केइ पट्ठवेडं, सज्झायहाणी, पयलायमाणस्स पलोट्टेज्जा, तत्थ उप्पिलावणपाण-जाइयाणं ।
पच्छित्तपरूवणया, एतेसिं ठवेंतए य जे दोसा । गहितकरणे य दोसा, दोसा य परिढवेंतस्स ॥५२६८॥
"पच्छित्तपरूवणया०" गाहा । दीग्घजाइयादीहिं खइयस्स :: ४ (चतुर्गुरु) । परितावणा अणगाढादि । एवं गिलाणस्स वि परितावणादी उवकरणदाहे उवहिनिप्फण्णं, पाहुणए अनुट्ठियंतस्स :: ४ (चतुर्लघु), सज्झाय अपट्ठवणे ०। (मासगुरु), भाणभेदे एक ४ (चतुर्लघु) । निक्खिवमाणे भाणाण मासलहुं, णिक्खित्तंति काउं परिट्ठवेज्ज तत्थ पारिट्ठावणिया दोसा ।
तम्हा उ जहिं गहितं, तहि भुंजणे वज्जिया भवे दोसा।
एवं सोधि ण विज्जति, गहणे वि य पावती बितियं ॥५२६९॥
"तम्हा उ०" गाहा । जाए पोरुसीए गहितं ताए च्चेव भोत्तव्वं । चोयगो भणइ-एवं सोही नत्थि, कहं ? जाव भिक्खं हिंडति ताव बितियाओ गाहति ।।
एवं ता जिणकप्पे, गच्छम्मि चउत्थियाएँ जे दोसा । इतरासि किण्ण होती, दव्वे सेसम्मि जतणाए ॥५२७०॥
"एवं ता०" गाहा । आयरिओ भणति-जं एयं मए भणितं एयं पि जिणकप्पियाणं । गच्छवासीण पुण पढमए गहितं जइ चउत्थि उवाहणावेति तो एते दोसा भवंति । चोयगो भणइमज्झिमियाहिं पोरुसीहिं धरेतस्स किं एए दोसा ण होंति ? आयरियो भणइ-होंति दोसा । तं पुण कारणे पुत्ते जयणाए कीरइ । तए ण होंति दोसा । तं पुण होज्जा ? -
१. मासलघु अ । २. पत्ते ड । भुत्ते इति भाव्यम् ? मलवृ ।
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
पडिलाभणा बहुविहा, पढमाऍ कदाचि णासिमविणासी । तत्थ विणासिं भुंजे जिणें परिण्णे य इतरं पि ॥५२७१ ॥
भासगाहा - ५२५९-५२७५ ]
" पडिलाभणा० " गाहा । अस्य व्याख्या
जइ पोरिसित्तया तं, गर्मेति तो सेसगाण ण विसज्जे । अगमेंताऽजिणे वा, धरंति तं मत्तगादीसु ॥ ५२७२॥
“जइ पोरिसि०” गाहा । बहुविहासु संखडीसु पढमपोरुसीए निमंतिया । विरूवरूवेणं पडिलाभिता । तं पुण विणासिं अविणासिं वा । विणासिं खीरादि । अविणासिं उसिणपोग्गलियदहि-ओगाहिमगादि । तत्थ जं तं विनासिं अविनासिं वा, तं जइ नमुक्कारपोरिसीइत्ता सक्कंति सव्वं समुद्दिसिउं तो दिज्जइ । अह न सक्केंति तो जं विणासिं तं समुद्दिसाविज्जति । ण पुरिमड्ढियाणं विसज्जिज्जइ । अह तं न तरंति सव्वं भोत्तुं ताहे पुरिमड्ढियाणं अणुण्णवइ । अह पुरिमड्डियाणं अजिण्णं ताहे मत्तगादीसु धरेंति । अहवा इमेण कारणेण धरेज्ज ।
तं काउ कोइ न तरति, गिलाणमादीण दाउमच्चुहे । नाउं व बहुं वियरति, जहासमाहिं चरिमवज्जं ॥५२७३॥
७७७
"तं काउ कोइ० " गाहापुव्वद्धं । तं भुक्खा न सक्केइ कोइ गिलाणट्ठा तप्पायोग्गस्स भिक्खाए गंतुं, एतेण वि कारणेणं धरेज्जेज्जा । " णाउं० " पच्छद्धं । बहुं समुदाणं लद्धं, ताहे तइयं पि पोरिंसिं वितरंति धरणाए जहा समाही नाम पढमपोरुसीए लद्धं, ताए वा अणुण्णवेज्जा, सावलेवे बिइयाए वा परिणते भुंजेज्जा । जहा जहा समाही भवति ताए ताए वेलाए भुंजेज्जा, न पुण चरिमपोरिसिं उवाइणाविज्ज । एवं धरिज्जंते इमा जयणा
संसज्जिमेसु छुब्भति, गुलाइ लेवाडें इयरे लोणाई । जं च गमिस्संति पुणो, एसेव य भुत्तसेसे वि ॥५२७४॥
“संसज्जिमेसु०” गाहा । संसज्जिमो गोरसो तम्मि गुलो छुब्भइ आदिगहणेणं लोणं जं अलेवाडं संसज्जिमं तत्थ गुलो न छुब्भति । लोणं छुब्भइ । 'जं च गमिस्संति पुणो' त्ति भोत्तुं पढमपोरुसीए बितियाए वा भोत्तुं जं पुणो वेलं क्खेउकामो । तं पि मत्तगादीसु धरेंति । 'एसेव य' त्ति तत्थ वि संसज्जिमे गुलादि छुब्भति ।
चोएइ धरिज्जंते, जति दोसा गिण्हमाणि किन्न भवे । उस्सग्ग वीसमंते, उब्भामादी उदिक्खते ॥५२७५॥
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७८
विसेसचुण्णि
[ कालक्खेत्ततिकंतपगयं एवं अवातदंसी, थूले वि कहं ण पासह अवाये । हंदि हु णिरंतरोऽयं, भरितो लोगो अवायाणं ॥५२७६॥
"चोएइ०" ["एवं अवातदंसी०"] गाहा । जति धरिज्जते दोसा भिक्खगहणे वि ते भवंति ? कहं हिंडंतस्स विहारो दुक्खेज्ज काउस्सग्गं करेंतस्स, वीस्समंतस्स, उब्भामगा भिक्खायरियाए जे गया, ते उदिक्खंतस्स, जति तुब्भे पस्सुहुमाणि पेक्खह तो जे इमे थूलतरागा अवाया जेहिं सव्वं व्याप्तं ।
भिक्खादि वियारगते, दोसा पडिणीयसाणमादीया । उप्पज्जंते जम्हा, ण हु लब्भा हिंडिउं तम्हा ॥५२७७॥
"भिक्खादि" गाहाओ । एए थूला अवाया, किं पुण न पासह जम्हा एए सुहुमथूलादिए अवाए, तम्हा तुब्भेहिं न फंडियव्वं ।
अधवा आहारादी, ण चेव निययं हवंति घेत्तव्वा ।
णेवाऽऽहारेयव्वं, तो दोसा वज्जिया होति ॥५२७८॥ "अधवा०" गाहा । आयरियो भणतिभण्णति सज्झमसज्झं, कज्जं सज्झं तु साहए मतिमं ।
अविसज्झं साधेतो, किलिस्सति ण तं च साधेति ॥५२७९॥ "भण्णति०" गाहा । कण्ठ्या । जइ एयविप्पहूणा, तवनियमगुणा भवे निरवसेसा । आहारमादियाणं, को नाम कधं पि कुव्वेज्जा ॥५२८०॥ मोक्खपसाधणहेतू, णाणाती तप्पसाहणो देहो । देहट्ठा आहारो, तेण तु कालो अणुण्णातो ॥५२८१॥
"जइ एय०" ["मोक्खपसाधणहेतू०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । जम्हा आहारमंतरेण ण सक्कति णाणादी गुणा हरेउं तेण कालो अणुण्णाओ।
काले तु अणुण्णाए, जति वि हु लग्गेज्ज तेहिँ दोसेहि। सुद्धो वुवादिणंतो, लग्गति उ विवज्जएँ परेणं ॥५२८२॥ पढमाएँ गिण्हितूणं, पच्छिमपोरिसि उवादिणति जो उ। ते चेव तत्थ दोसा, बितियाए जे भणिय पुव्वि ॥५२८३॥
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
७७९
भासगाहा-५२७५-५२८७] चउत्थो उद्देसो
सज्झायलेवसिव्वणभायणपरिकम्मसट्टरादीहिं । सहस अणाभोगेण व, उवादियं होज्ज जा चरिमं ॥५२८४॥
"काले तु०" ["पढमाए गिण्हितूणं०" "सज्झाय०"] गाहाद्वयं कण्ठयम् । जे पुण पढमपोरुसीए घेत्तुं पच्छिल्लं उवातिणावेति एयस्स तस्स ते चेव दोसा । जे जिणकप्पियाणं, पढमाए गहिए बितियं उवायणावेंताणं ।
आहच्चुवाइणाविय, विगिचण परिणऽसंथरंतम्मि । अन्नस्स गेण्हणं भुंजणं च असतीऍ तस्सेव ॥५२८५॥
“आहच्च०" गाहा । कयाइ पच्छिल्ला उवायणाविया होज्ज, ताहे विगिचेति । दिवसावसेसं पच्चक्खावेंति । अह न चएंति अण्णं गिण्हंति । जति न लभेज्ज, अप्पज्जत्तं वा लभेज्ज, ताहे तस्सेव जयणाए भुंजणा । का जयणा? जहा-अगीतत्था ण जाणंति तं चेवेयं जधा' अण्णावदेसेणं भुंजंति ।
बितियपदेण गिलाणस्स कारणा अधवुवातिणे ओमे।
अद्धाण पविसमाणो, मज्झे अधवा वि उत्तिण्णो ॥५२८६॥
"बितियपदेण" गाहा । बिइयपदे उवाइणावेज्ज भुंजेज्ज य गिलाणस्स अट्ठाए, गिलाणकिच्चे ण वा वावडो, ताव जाव पच्छिमा ओगाढा, ओसहपाउग्गादीणि वा मग्गंतस्स ओगाढा । एवं भुंजेज्जा । सेसं कण्ठ्यम् ।
[सुत्तं] नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीणं वा । असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा परं अद्धजोयणमेराए उवायणावित्तए । से य आहच्च उवाइणाविए सिया तं नो अप्पणा अँजिज्जा जाव आवज्जति चाउम्मासियं परिहारट्ठाणं उग्घातियं ॥४-१७॥
परमद्धजोयणाओ, उज्जाण परेण चउगुरू होति ।
आणादिणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽयाए ॥५२८७॥
"परमद्धजोयणाओ०" गाहा । अच्छउ ताव, अद्ध जोयणाओ उज्जाणपरेणं जति उवायणावेति :: ४ (चतुर्गुरु) । कयरे ते दोसा ?
१. तहा । ?
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८०
विसेसचुण्णि
[ कालक्खेत्ततिकंतपगयं भारेण वेदणाए, ण पेहती खाणुमादि अभिघातो। इरिया पगलिय तेणग, भायण भेदो य छक्काया ॥५२८८॥ "भारेण वेदणाए०" गाहा । कण्ठ्या । उज्जाण आरएणं, तहियं किं ते ण जायते दोसा । परिहरिया ते होज्जा, जति वि तहिं खेत्तमावज्जे ॥५२८९॥ "उज्जाण०" गाहा । चोयगो भणइ
उज्जाणस्स आरतो किं ते ण भवंति दोसा ? आयरियो भणइ-जइ वि भवंति तह वि परिहरिता भवंति । तित्थगरवयणाणुण्णाए सुद्धो त्ति भणियं होइ । चोयगो भणइ
एवं सुत्तं अफलं, सुत्तनिवातो इमो तु जिणकप्पे । गच्छम्मि अद्धजोयण, केसिंची कारणे तं पि ॥५२९०॥
"एवं सुत्तं अफलं०" गाहा । कहं अफलं ? सुत्तेणं अद्धजोयणपरेणं दोसा भणिया। तुमे भणिय-उज्जाणपरेण चेव दोसा । आयरियो भणति-एयं जिणकप्पियाणं उज्जाणपरेण भणियं, सुत्तादेसो गच्छवासीणं अद्धजोयणाओ परेणं वारेइ । 'केसिं चि कारणे' तं पि ति आयरिय-बाल-वुड्ड-पाहुणयट्ठाओ अद्धजोयणं गम्मइ । इहरहा चमढिए खेत्तेण लब्भिहिति आयरिय-गिलाणादीणं पायोग्गं ।।
सक्खेत्तें जदा ण लभति, तत्तो दूरे वि कारणे जतति । गिहिणो वि चिंतणमणागतम्मि गच्छे किमंग पुण ॥५२९१॥
"सक्खेत्ते०" गाहा । सक्षेत्रे यदा आयरियादीण पाओग्गस्स अलंभो होज्ज तया एएण कारणेणं अद्धजोयणं गम्मइ गिहत्था वि अणागयपाहुणयट्ठाए वि चिंतेति किमंग पुण गच्छे सबालवुड्ढे पाहुणगागमे य अणागयं न चितेयव्वं ? ।
संघाडेगो ठवणाकुलेसु सेसेसु बालवुड्डादी। तरुणा बाहिरगामे, पुच्छा दिटुंतऽगारीए ॥५२९२॥
"संघाडगो०" गाहा । सग्गामे संघाडगो दाणअभिगमसड्डादिसु आयरियादीणं पाउग्गस्स पविस्सइ अवसेसेसु कुलेसु बाल-वुड्डाओ हिंडंति । तरुणा जे समत्था ते उब्भामिय भिक्खायरियाए वच्चंति । 'पुच्छ' त्ति । सीसो भणइ-जुत्तं दाणसड्ढादओ परिहरिउं अवसेसा कुला किं निमित्तं परिहारिज्जति ? आयरिया आगारीए दिलृतं करेंति ।
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८१
भासगाहा-५२८८-५२९९]
चउत्थो उद्देसो परिमियभत्तपदाणे, णेहादवहरति थोवथोवं तु ।
पाहुण वियाल आगत, विसण्ण आसासणा दाणं ॥५२९३॥ "परिमित०" गाहा ।
एगो गिहत्थो महिलाए परिमितपरिच्छिन्नं भत्तं देइ । सा य ततो परिमितातो थेवथेवं अवणेइ । किं णिमित्तं ? जया एयस्स अवेलाए मित्तो वा सुही' वा एहिति तदा किं आवणाओ आणिज्जिहिति ? एवं सा सव्वं संगहं करेइ । ताहे तस्स अवेलाए पाहुणओ आगओ । सो भणइकिं कीरउ ? णिस्संचारा रत्थाओ । ताहे भण्णइ-निच्चितो होहि । तस्स ताए विरूवरूवभोयणं उवकप्पियं सो परितुट्ठो गुणसहस्सेहिं वट्टइ ।
एवं पीईवडी, विवरीयऽण्णेण होइ दिदंतो।
लोगुत्तरे विसेसा, असंचया जेण समणा तु ॥५२९४॥ "एवं पीईवड्डी०" गाहा । कण्ठ्या । जणलावो परगामे, हिंडित्ताऽऽणेति वसहि इह गामे । देज्जह बालादीणं, कारणजाते य सुलभं तु ॥५२९५॥ "जणलावो०" गाहा । कण्ठ्या । पाहणविसेसदाणे, निज्जर कित्ती य इहर विवरीयं ।
पुट्विं चमढणसिग्गा, न देंति संतं पि कज्जेसु ॥५२९६॥ "पाहुण०" गाहा । कण्ठ्या । बोरीड़ य दिद्वंतो, गच्छे वायामों तहिं च पतिरिक्कं । केइ पुण तत्थ भुंजण, आणेमाणे भणिय दोसा ॥५२९७॥ "बोरीइ य०" गाहा । कण्ठ्या । गामऽब्भासे बदरी, नीसंदकडुप्फला य खुज्जा य। पक्काऽऽमाऽलस चेडा, खायंतियरे गता दूरं ॥५२९८॥ सिग्यतरं ते आता, तेसिऽण्णेसिं च दिति सयमेव । खायंति एव इहइं, आयपरसुहावहा तरुणा ॥५२९९॥
१. मित्तो वा अन्नो वा मलवृ ।
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८२
विसेसचुण्णि
[कालक्खेत्ततिकंतपगयं खीरदधीमादीण य, लंभो सिग्घतर पढम पइरिक्के । उग्गमदोसा विजढा, भवंति अणुकंपिया चितरे ॥५३००॥
["गामऽब्भासे०" "सिग्यतरं ते." "खीर-दधीमादीण."] एत्थ गाहाओ कण्ठ्याओ । जाव विरियायारो य अणुचिन्नो।
एवं उग्गमदोसा, विजढा पइरिक्किया अणोमाणं । मोहतिगिच्छा य कता, विरियायारो य अणुचिण्णो ॥५३०१॥ उज्जाणतो परेणं, उवातिणंतम्मि पुव्व जे भणिता । भारादीया दोसा, ते च्चेव इहं तु सविसेसा ॥५३०२॥ तम्हा तु ण गंतव्वं, तहिं भोत्तव्वं ण वा वि भोत्तव्वं । इहरा भे ते दोसा, इति उदिते चोदगं भणति ॥५३०३॥
" एवं उग्गमदोसा०" ["उज्जाणतो०" "तम्हा तु ण गंतव्वं०"] गाहा । चोयगो भणइ-तहिं चेव समुद्दिसिउं एंतु एवं भारादओ दोसा परिहरिया भवंति ? आयरियो भणइ-जइ तत्थ समुद्दिसंति मासलहुं, तुह वि एवं भणंतस्स मासलहुं । आयरियादी परिच्चत्ता ।
जइ एयविप्पहूणा, तवनियमगुणा भवे णिरवसेसा ।
आहारमाइयाणं, को नाम कहं पि कुव्वेज्जा ॥५३०४॥
"जइ एयविप्पहूणा०" गाहा । जइ आयरिएण विणा संसारातो णित्थरणं होज्जा । किञ्च,
जइ ताव लोइय गुरुस्स लहुओं सागारिओ पुढविमादी । आणयणे परिहरिया, पढमा आपुच्छ जतणाए ॥५३०५॥ चोदगवयणं अप्पाऽणुकंपिओ ते य भे परिच्चत्ता । आयरिए अणुकंपा, परलोए इह पसंसणया ॥५३०६॥ एवं पि परिच्चत्ता, काले खमए य असहुपुरिसे य । कालो गिम्हो उ भवे, खमओ वा पढमबितिएहिं ॥५३०७॥ जइ एवं संसटुं, अप्पत्ते दोसियाइणं गहणं । लंबण भिक्खा दुविधा, जहण्णमुक्कोस तिय पणए ॥५३०८॥
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ५३००-५३१४]
चो उस
एत्थ होइ भत्तं, बितियम्मि पडिग्गहे दवं होति । गुरुमादीपागं, मत्तऍ बितिए य संसत्तं ॥ ५३०९॥ जड़ रिक्को तो दवमत्तगम्मि पढमालियाए गहणं तु । संसत्त गहण दवदुल्लभे य तत्थेव जं पंतं ॥ ५३१०॥ बिइयपदं तत्थेवा, सेसं अथवा वि होति सव्वं पि । तम्हा गंतव्वं आणणं व जति वि पुट्ठो तह वि सुद्धो ॥५३११ ॥
44
अंतरपल्लीगहितं, पढमागहियं व भुंजए सव्वं । संखडि धुवलंभेवा, जं गहियं दोसिणं वा वि ॥५३१२॥
77 66
77 44
दरहिंडिएव भाणं, भरियं भुंत्तुं पुणो वि हिंडिज्जा । कालो वाऽतिक्कमई, भुंजेज्जा अंतरा सव्वं ॥५३१३॥ "जइ ताव०" [ "चोदगवयणं०' 'एवं पि परिच्चत्ता ० 'जइ एवं संसο' 'एगत्थ होइ भत्तं ० " " जड़ रिक्को तो ० 'बिइयपदं ० अंतरपल्लीगहितं ० ‘“दरहिंडिएव०’” ] गाहा । जइ ताव लोइया वि गुरूणो जो कुडुंब भरेति, तम्मि अजिमिए ण जेमिंति, अतिसेसं च तस्स दिज्जेंति, किमंग पुण जस्स गुणेणं संसाराओ णित्थरणं होज्ज तस्स पायोग्गट्ठाए किहं ण गंतव्वं ?
""
77 64
11
७८३
परमद्धजोयणातो, उज्जाण परेण जे भणिय दोसा । आहच्चुवातिणाविऍ, ते चेवुस्सग्गअववाता ॥५३१४॥
तहिं च समुद्दिसंताणं सागारियं होज्ज । जइ दीसति :: ४ (चतुर्लघु) आणादी । संका भोइयादीया । पाएसु भुंजंति त्ति, पुढविकाइयादिसु वा समुद्दिसेज्ज । तत्थ पुढविमादीणं विराहणा तं णिप्फण्णं । एए दोसा आणयणे परिहरिया भवंति । सेसं गाहासिद्धं । ओहनिज्जुत्तीए वक्खाणियं ।
""
"
"परमद्ध० गाहा । ये तत्र दोषा उक्ता अस्मिन् सूत्रे उद्याने परतश्च ते । 'आहच्चुवातिणाविएँ' पूर्वं व्याख्यातं । जहा पढमपोरुसीसुत्ते उस्सग्गेण । अववादो पि स एव । ॥ कालक्खेत्ततिक्कंतपगयं समत्तं ॥
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८४
[अणेसणिज्जपगयं
विसेसचुण्णि [अणेसणिज्जपगयं]
[सुत्तं] निग्गंथेण य गाहावइकुलं पिंडवायपडियाए अणुप्पविटेणं अन्नतरे अचित्ते अणेसणिज्जे पाण भोयणे पडिग्गाहिए सिया, अत्थि या इत्थ केइ सेहतराए अणुवट्ठावियए कप्पति से तस्स दाउं अणुप्पदाउं वा, नत्थि या इत्थ केइ सेहतराए अणुवट्ठावियए तं नो अप्पणा भुंजेज्जा नो अन्नेसिं दावए, एगते बहुफासुए पएसे पडिलेहित्ता पमज्जित्ता परिट्ठवेयव्वे सिया ॥४-१८॥
“निग्गंथेण य जाव परिद्ववेयव्वे०" संबंध:आहार एव पगतो, तस्स उ गहणम्मि वणिया सोही । आहच्च पुण असुद्धे, अचित्त गहिए इमं सुत्तं ॥५३१५॥ अहवण सचित्तदव्वं, पडिसिद्धं दव्वमादिपडिसेहे । इह पुण अचित्तदव्वं, वारेति अणेसियं जोगो ॥५३१६॥
"आहार एव०" ["अहवण सचित्त०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । निग्गंथि णिग्गंथीओ पुव्ववन्नियाणि? "गाहा०' गिहे घरे एगट्ठा पिंडं पाडेउं पविट्ठो पिंडवायपडिया । अहवा ताए प्रतिज्ञाये पिंडो पाडेयव्वो । अण्णतरग्गहणेणं उग्गमेणं वा उप्पायणाए वा एसणाए वा अण्णतरेणं । तं च पुणो अणाभोएण गहियं तं च उक्कुसयं । सेहो य अणुविठ्ठवियओ । अत्थि कप्पइ से तस्स दाउं तं जइ परिट्ठविज्जंति तो बहुतरो असंजमो । अह ण होज्ज सेहो । सेसं कण्ठ्यम् ।
अण्णतरऽणेसणिज्जं, आउट्टिय गिण्हणे तु जं जत्थ । अणभोग गहित जतणा, अजतण दोसा इमे होंति ॥५३१७॥ [नि०]
"अण्णतर०" गाहा । 'अण्णतर' त्ति उग्गमादिअसुद्धं । जइ आउट्टियाए गेण्हइअप्पणो भोक्खामि सेहस्स वा दाहामि जेण दोसेण असुद्धं तमावज्जइ । एयं जत्थ अणाभोगेण गहियं । तं जइ अजयणाए देइ तो इमे दोसा । तेण अणेसणिज्जंति काउं सेहस्स दिण्णं तओ सेहो भणेज्जा
१. "निग्गंथेण" णिग्गंथाओ पुव्ववन्नियाओ इति भाव्यम् ?
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
मा सव्वमेयं मम देहमन्नं, उक्कोसएणं व अलाहि मज्झं ।
किं वा ममं दिज्जति सव्वमेयं, इच्चेव वुत्तो तु भणाति कोई ॥५३१८ ॥
“मा सव्वमेयं०” वृत्तम् । मा मम सव्वं एतं देह । ताहे सो भणेज्जा–
भासगाहा - ५३१५-५३२५ ]
एयं तुब्भं अम्हं, न कप्पति चउगुरुं च आणादी । संका व आभिओग्गे, एगेण व इच्छियं होज्जा ॥५३१९॥
"एयं तुब्भंo" गाहा । तव एतं कप्पइ, अम्हं न कप्पइ । एवं भणंतस्स :: । (चतुर्गुरु), आणादिणो दोसा इमे - "संका० " पच्छद्धं । अस्य व्याख्या
कम्मोदय गेलन्ने, दट्ठूण गतो करेज्ज उड्डाहं ।
एगस्स वा विदिणे, गिलाण वमिऊण उड्डाहो ॥५३२०॥
“कम्मोदय०” गाहा । कम्मोदएणं दुक्खिणीभूओ, ताहे सो भणेज्ज - एए मा पडिभज्जिर्हिति काउं मम आभिओगं दिण्णं । एवं गाउं उड्डाहं करेज्जा, कम्मणं दिण्णं ति अण्णो वि सेहो तं अकल्लं दद्धुं विप्परिणमेज्जा ।
७८५
मा पडिगच्छइ दिण्णं, से कम्मण तेण एस आगल्लो ।
जाव ण दिज्जति अह वि, ह णु दाणि पलामि ता तुरियं ॥५३२१॥
" मा पडिगच्छइ० " गाहा । अहवा इमं भणेज्ज
भत्ते मे ण कज्जं, कल्लं भिक्खं गतो व भोक्खामि । अण्णं व देह मज्झं, इय अजते उज्झिणिगदोसा ॥५३२२ ॥
" भत्तेण० " गाहा । कण्ठ्या | अहवा बिओ वि चिंतेज्ज
हणु ताव असंदेह, एस मओ हं तु ताव जीवामि । वग्घा हु चरंति इमे, मिगचम्मगसंवुता पावा ॥५३२३॥ "ह णु ताव०" गाहा । कण्ठ्या । इमं वा चिंतेज्ज
अभिओगपरज्झस्स हु, को धम्मो किं व तेण णियमेणं । अहियक्करगाहीण व, अभिजोएंताण को धम्मो ॥५३२४ ॥ किच्छाहि जीवितो हं, जति मरिडं इच्छसी तहिं वच्च । एस तु भणामि भाग !, विसकुंभा ते महुपिहाणा ॥५३२५ ॥
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८६ विसेसचुण्णि
[अणेसणिज्जपगयं वातादीणं खोभे, जहण्णकालुत्थिए विसाऽऽसंका।
अवि जुज्जति अन्नविसे, णेव य संकाविसे किरिया ॥५३२६॥ "अभिओग०" ["किच्छाहि०" "वातादीणं०"] गाहा । कण्ठ्या ।
केइ पुण साहियव्वं, अस्समणो हं ति पडिगमो होज्ज । दायव्वं जतणाए, णाए अणुलोमणाऽऽउट्टी ॥५३२७॥
"केइ पुण०" गाहा । कण्ठ्या । केइ आयरिया भणंति । फुडं साहियव्वं तव कप्पइ चेव एयं । एवं वुत्ते कयाइ सो भणेज्जा-तो नाम अहं असमणो जं समणाणं ण कप्पइ तं मम कप्पइ त्ति काउं तेण निरत्थयं मम सिरतुंडमुंडणं । ताहे इमेहिं पन्नवेयव्वो ।
अभिनवधम्मो सि अभावितो सि बालो व तं सि अणुकंपो। तव चेवट्ठा गहितं, भुंजिज्जा तो परं छंदा ॥५३२८॥ कप्पो च्चिय सेहाणं, पुच्छसु अण्णे वि एस हु जिणाणा । सामाइयकप्पठिती, एसा सुत्तं चिमं बेंति ॥५३२९॥ परतित्थियपूयातो, पासिय विविहातौं संखडीतो य । विप्परिणमेज्ज सेधो, कक्खडचरियापरिस्संतो ॥५३३०॥ नाऊण तस्स भावं, कप्पति जतणाएँ ताहे दाउं जे ।
संथरमाणे देतो, लग्गइ सट्ठाणपच्छित्ते ॥५३३१॥
"अभिनवधम्मो०" ["कप्पो च्चिय०" "परतित्थियपूयातो." "नाऊण तस्स०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
सेहस्स व संबंधी, तारिसमिच्छंते वारणा णत्थि । कक्खडे व महिड्डीए, बितियं अद्धाणमादीसु ॥५३३२॥
"सेहस्स व०" गाहा । सेहस्स सन्नातया ते विरूवरूवं भत्तं घेत्तुं आगंतुं सेहं निमंतेज्जा। ताहे सेहो आयरियं पुच्छेज्ज, गेण्हामि मा सो न वट्टइ वारेउं मा गिण्हाहि। जति ता वारेइ :: । (चतुर्गुरु), विप्परिणमेज्ज । अत्र व्याख्या
नीयगाव केई तु विरूवरूवं, आणेज्ज भत्तं अणुवट्ठियस्सा। स चावि पुच्छेज्ज जता तु थेरे, तदा ण वारेंति णं मा गुरूगा ॥५३३३॥
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उस
७८७
“नीयगाव’०” वृत्तम् । सो पुच्छेज्ज आयरियं थेरं वा — गेहामि एयं मि त्ति किं कारणं
भासगाहा - ५३२६-५३३८ ]
न वारिज्जइ ।
लोग सिणेहतो वा, अण्णह भावो व तस्स वा तेसिं । गिuse तुब्भे वि बहुं, पुरिमड्डी णिव्विगतिगा मो ॥५३३४॥
"लोलुग०" गाहा । कण्ठ्या । जइ ते भणेज्ज - तुब्भे वि गेण्हह बहुं अन्नपाणं । तत् भणियव्वं - वयं पुरिमड्ढियादी । अह ते नियल्लया भणेज्ज
मंदक्खेण ण इच्छति, तुब्भे से देह बेह णं तुब्भे ।
किं वा वारेमु वयं, गिण्हतु छंदेण तो बिंति ॥५३३५॥
“मंदक्खेण०” गाहा । तुब्भे भण्णह - मंदक्खेणं घेत्तुं णेच्छति तो तुब्भे अन्नाओ ह गिति । तत्थ वत्तव्वं किं अम्हे वारेमो जइ रुच्चति तो गिण्हउ ।
वीसुं वोमे घेत्तुं दिंति व स संथरे व उज्झति । भावेंता विड्डिमतो, दलंति जा भावितोऽसिं ॥५३३६॥ तित्थविवड्डी य पभावणा य ओभावणा कुलिंगीणं ।
मादी तत्थ गुणा, अकुव्वतो भारिया चतुरो ॥५३३७॥ अद्धाणाऽसिव ओमे, रायद्दुट्टे असंथरेंता उ ।
सयमवि य भुंजमाणा, विसुद्धभावा अपच्छित्ता ॥५३३८॥
“वीसुं वोमे०” [“तित्थविवड्डी०” “अद्धाणाऽसिव० " ] गाहा | बितियपदं ओमोदरियाए जावंतियमादी गहियं वीसुं तं घेत्तुं सेहट्ठाए आणीयं तस्सेव दिज्जइ संथरमाणा वा दिज्जंति जो वा इड्डिमंतो निक्खंतो तस्स जणवएण वा अवयणिज्जं जइ होज्जा तो तस्स देंति । एमादि अकप्पिअं जाव भाविओ भवइ । जइ इड्डिमंतनिक्खंते एवमादिहिं णाणुगिण्हंती (चतुर्गुरु) किं कारणं ? तित्थविवड्डी भवइ - एतेसिं सगासे एरिसा वि निक्खमंति ।
:: |
॥ अणेसणिज्जपगयं समत्तं ॥
१. नीयाव मुच ।
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८८
विसेसचुण्णि [कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं [कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं] [सुत्तं] जे कडे कप्पट्ठिताणं कप्पति से अकप्पट्ठिताणं, नो से कप्पति कप्पट्ठिताणं । जे कडे अकप्पट्ठिताणं णो से कप्पति कप्पट्टिताणं कप्पति से अकप्पट्ठिताणं । कप्पे ठिता कप्पट्ठिता, अकप्पे ठिता अकप्पट्ठिता ॥४-१९॥
"जे कडे कप्पट्ठियाणं०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धो गाहासिद्धो । सुत्तेणेव उ जोगो, मिस्सियभावस्स पन्नवणहेउं । अक्खेव णिण्णओ वा, जम्हा तु ठितो अकप्पम्मि ॥५३३९॥ कप्पठितिपरूवणता, पंचेव महव्वया चउज्जामा ।
कप्पट्टिताण पणगं, अकप्प चउजाम सेहे य ॥५३४०॥ [नि०]
["सुत्तेणेव०"] "कप्पठिति०" गाहा । कडं नाम आहाकम्मियं । कप्पट्ठिया नाम जेसिं पंचयामो धम्मो । अकप्पट्ठियाणं चाउज्जामो धम्मो । सेहो य अकप्पट्ठियो जेण सामाइयसंजओ । जया उवट्ठाविओ होहिति तया कप्पट्ठिओ । एस परूविया कप्पट्टिई । तस्स पुण इमा उप्पत्ती । आधाकम्मस्स सरए ।
साली घय गुल गोरस, णवेसु वल्लीफलेसु जातेसु । पुण्णट्ठ करण सड्ढा, आहाकम्मे णिमंतणता ॥५३४१॥ आहा अहे य कम्मे, आताहम्मे य अत्तकम्मे य । तं पुण आधाकम्म, णायव्वं कप्पते कस्स ॥५३४२॥
"साली०" ["आहा अहे य०"] गाहा । तं पुण आधाकम्मं कस्स कप्पइ न कप्पइ वा ? तत्थ इमाणि चत्तारि दाराणि -
संघस्स पुरिमपच्छिममज्झिमसमणाण चेव समणीणं । चउण्हं उवस्सयाणं, कायव्वा मग्गणा होति ॥५३४३॥ संघं समुद्दिसित्ता, पढमो बितिओ य समणसमणीओ। ततिओ उवस्सए खलु, चउत्थओ एगपुरिसस्स ॥५३४४॥ "संघस्स पुरिम०" [“संघं समुद्दिसित्ता०"] गाहाद्वयम् । तत्थ संघ इति ओहेणं
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५३३९-५३४८] चउत्थो उद्देसो
७८९ विभागेण य । ओहेणं ति अविसेसिओ संघो संघ इति । विभागेण पुरिमं वा मज्झिमं वा । पच्छिमं वा निद्दिसति । समणाणं वि ओहेणं य विभागेण य । ओहो समणाणं, विभागो पंचज्जामियसमणाणं चाउज्जामिय समणाणं वा । एवं समणीओ वि । एवं एगपुरिसस्स वि ओघेण विभागेण य । रिसभसामि-अजितसामिणं तित्थं मिलियं वद्धमाण-पाससामिण वि मिलियं । तत्थ ओघेण ताव भण्णइ
जति सव्वं उद्दिसिउं, संघं कारेति दोण्ह वि ण कप्पे ।
अहवा सव्वे समणा, समणी वा तत्थ वि तहेव ॥५३४५॥
“जति सव्वं०" गाहा । जइ ओहेणं उद्दिसिउं करेइ 'दोण्ह वि' त्ति पंचजामिय संघस्स वि ण कप्पइ ।
इदाणि समणाणं समणीण य ओहेण भण्णति सव्वे समाना उद्दिसित्ता कहं पंचजामियसमणाण वि ण कप्पंति ? चाउज्जामिय समणाण वि ण कप्पति इइ एवं समणीण वि। त्रयाणां वर्गाणाम् ओहेणोक्तम् ।
इदाणि विभागेण भण्णइ ।
जड़ पुण पुरिमं संघं, उदिसती मज्झिमस्स तो कप्पे। मज्झिमउद्दिढे पुण, दोण्हं वि अकप्पितं होति ॥५३४६॥ "जइ पुण०" गाहा । कण्ठ्या । इदाणिं समणाणं समणीणं य विभागेणं भण्णति । एमेव समणवग्गे, समणीवग्गे य पुव्वमुद्दिढे।
मज्झिमगाणं कप्पे, तेसि कडं दोण्ह वि ण कप्पे ॥५३४७॥
"एमेव समणवग्गे०" गाहा । पंचजामिए उद्दिस्सकयं चाउज्जामियाणं कप्पइ । चाउज्जामिए पुण उद्दिस्स कयं पंचजामियाणं वि ण कप्पइ । चाउज्जामियाणं साहुणीण कयं साहूण कप्पइ । साहूण कयं चाउज्जामियसाहुणीणं कप्पइ । चाउज्जामियसाहूण कयं पंचजामियसाहूणं साहुणीण वि ण कप्पइ।
इदाणिं एगपुरिसस्स भण्णइपुरिमाणं एक्कस्स वि, कयं तु सव्वेसि पुरिमचरिमाणं ।
ण वि कप्पे ठवणामेत्तगं तु गहणं तहिं नत्थि ॥५३४८॥ "पुरिमाणं०" गाहा । जं पंचजामियस्स एगस्स कयं तं चाउज्जामियाणं कप्पइ,
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९०
विसेसचुण्णि
[कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं पंचजामियाणं न कप्पइ । जइ वा चाउज्जामियस्स एगस्स कयं तो अवसेसाणं कप्पइ पंचजामियाणं न कप्पइ । एस आहारो भणिओ।
इदाणिं चत्तारि उवस्सया भाणियव्वा । तं ज्ञापनार्थमिदमुच्यते - एवमुवस्सय पुरिमे, उद्दिट्ठ ण तं तु पच्छिमा भुंजे । मज्झिमतव्वज्जाणं, कप्पे उद्दिट्ठसम पुव्वा ॥५३४९॥ सव्वे समणा समणी, मज्झिमगा चेव पच्छिमा चेव । मज्झिमग समणसमणी, पच्छिमगा समणसमणीतो ॥५३५०॥ उवस्सग गणियविभाइय उज्जुगजड्डा य वंकजड्डा य । मज्झिमग उज्जुपण्णा, पेच्छा सण्णायगाऽऽगमणं ॥५३५१॥ नडपेच्छं दट्ठणं, अवस्स आलोयणा ण सा कप्पे । कउयादी सो पेच्छति, ण ते वि पुरिमाण तो सव्वे ॥५३५२॥ एमेव उग्गमादी, एक्केक्क निवारि एतरे गिण्हे। सव्वे वि ण कप्पंति, त्ति वारितो जज्जियं वज्जे ॥५३५३॥ सण्णायगा वि उज्जुत्तणेण कस्स कत तुज्झमेयं ति । मम उद्दिट्ट ण कप्पति, कीतं अण्णस्स वा पगरे ॥५३५४॥ सव्वजतीण निसिद्धा, मा अणुमण्ण त्ति उग्गमा णे सिं। इति कधिते पुरिमाणं, सव्वे सव्वेसि ण करेंति ॥५३५५॥ उज्जुत्तणं से आलोयणाएँ जड्डत्तणं से जं भुज्जो । तज्जातिए ण याणति, गिही वि अन्नस्स अन्नं वा ॥५३५६॥ उज्जुत्तणं से आलोयणाएँ पण्णा उ सेसवज्जणया। सण्णायगा वि दोसे, ण करेंतऽण्णे ण यऽऽण्णेसिं ॥५३५७॥ वंका उण साहंती, पुट्ठा उ भणंति उण्हकंटादी। पाहुणग सद्ध ऊसव, गिहिणो वि य वाउलंतेवं ॥५३५८॥
"एवमुवस्सय०" ["सव्वे समणा०" "उवस्सग गणिय०" "नडपेच्छं दट्ठणं०" "एमेव उग्गमादी०" "सण्णायगा वि.'' "सव्वजतीण' "उज्जुत्तणं."
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५३४९-५३५९] चउत्थो उद्देसो
७९१ "उज्जुत्तणं०""वंका उण."] गाहा । कण्ठ्या । एवमवधारणे । किमवधारितव्यम् ? जहा संघो समणा समणीओ पुरिसो अह विभागओ य भणिओ तहा चत्तारि वि उवस्सया भणियव्वा । उवस्सएसुं वा जो संघो परिवस्सइ तस्स असणादि । के पुण ते चत्तारि उवस्सया? पंचजामियाणं साहूणं साहुणीण य एए दो, चाउज्जामियाण वि साहूणं साहुणीणं एए चत्तारि ।
एत्थ ओघविभागो पंचजामियसंघं चाउज्जामियसंघ वा उद्दिसिउं कया । एवं व्याख्येयं सर्वत्र । अहवा एएसु चउण्ह वि उवस्सयाण भत्तं कयं, ताहे से सव्वे वि परिहरंति-संघभत्तं ति काउं। अह पंचजामियओ उवस्सएसु कयं तो चाउज्जामियउवस्सयइत्ता काउं साहू साहूणिओ य गिण्हंति, पंचजामिया परिहरंति । अह चाउज्जामियउवस्सएसु कयं ताहे पंचजामिया परिहरंति चाउज्जामिया वि परिहरंति । जइ तेसिं सव्वेसिं कयं उवस्सयाणं जइ संजईण कयं मज्झिमियाणं तो संजया गिण्हंति । अह संजयाण कयं तो संजईओ गिण्हंति । अह गणाउ कयं ताहे जे गणिया ते वज्जति, अह सेसा गिण्हंति । जइ पंचजामिया गणिया तो सव्वे वि गेण्हंति । पंचजामिया केवलप्ररूपणा क्षता(मात्र)संविज्ञापनार्थं बहुकालंतरितत्वात् पूर्वाणां पश्चिमानां च अन्योऽन्यत्र (न्यस्य) नास्ति संक्रमः ।
स्यान्मतिः-सर्वेषां सर्वज्ञानां सदृशो हितोपदेश इति कृत्वा कथं पञ्चजामिकानां चातुर्जामिकानाञ्च पृथक् पृथक् कल्पाकल्पम् ? अत्रोच्यते - कालपरिमाणं(णाम) प्रतीत्य अन्योन्यभावपरिणामः । पुरिमा उज्जुजडा, मज्झिमा उज्जुप्पन्ना, पच्छिमा वंकजड्डा । एत्थ णिदरिसणं पेच्छा ते सण्णातगमणेण य वक्खाणगाधासिद्धं । एवं ते उज्जुगा जेण जं जं वारिजंति तं तं न करेंति । जड्डत्तेणं से जं एगं वारिज्जति तत्सदृशं कुर्वंति । मज्झिमा एगं वारिय सव्वाणि वि परिहरंति । जहा–एगा राग-दोसनिमित्तं नडपेच्छा परिहरिज्जइ, तहा सव्वाओ वि पेच्छाओ। एवं प्रज्ञाए सव्वं ऊहंति । पच्छिमा पुण कयाइ आलोएंति कयाइ ण वि, वारिया वि पुणो पेच्छंति । दिट्ठा पेच्छंता चोइया माइट्ठाणं करेंति । तत्थ ममं, कंटओ लग्गो जं मायं करेंति । एवं से वंकत्तेणं जं न आलोएंति तं जड्डत्तणं । भवे कारणं । यदेतदुक्तं-न कल्पतेति तं पि गेण्हेज्ज ।
आयरिए अभिसेगे, भिक्खुम्मि गिलाणए य भयणा उ। तिक्खुत्तऽडवि पवेसे, चउपरियट्टे तओ गहणं ॥५३५९॥
"आयरिए०" गाहा । आयरियअभिसेगभिक्खू, एएसिं एगतरस्सट्ठाए सव्वेसिं वा गिलाणाणं । सव्वेसि पि उग्गमादिसुद्धं मग्गियव्वं । अलब्भमाणे पणगपरिहाणीए विजतित्ता
१. एतच्च ‘स्थापनामात्रं' प्ररूपणामात्रं संज्ञाविज्ञानार्थं क्रियते, बहुकालान्तरितत्वेन पूर्वपश्चिमसाधूनामेकत्रासम्भवात् तत्र परस्परं ग्रहणं 'नास्ति' न घटते । मलवृ ।
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९२
विसेसचुणि
[ कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं चउगुरुगं पत्ते घिप्पइ | आयरिया अभिसेगे जो य गीतत्थो भिक्खू एएसिं फुडं चेव सीसइ जेण असुद्धं अगीतत्थस्स अपरिणामगस्स य गीतत्थस्स वि न सीसइ । एसा भयणा—अहवा असिवादीसु कारणेसु गंतव्वं । तत्थ अडविपवेसे सुद्धो, अद्धाणकप्पो मग्गिज्जइ । एक्केसिं दोण्णि तिण्णि वारे पणगपरिहाणीए वि न लब्भइ ताहे चउत्थपरिट्टे आधाकम्मियं गेण्हइ । तओ णिग्गयाणं इमा सोही ।
चउरो चउत्थभत्ते, आयंबिल एगठाण पुरिमड्डुं ।
णिव्वीयग दायव्वं, सयं च पुव्वोग्गहं कुज्जा ॥५३६०॥
"
"चउरो चउत्थ० गाहा । आयरियो सयमेव पुव्वं चउकल्लाणयं गेण्हइ, चउरो चउत्थभत्ते, चउरो आयंबिले, चउरो एक्कासणए, चउरो पुरिमड्ढे, चउरो निव्वीतीए । पच्छा अपरिणामगप्रत्ययनिमित्तं सेसा वि चउकल्लाणयं गेण्हंति । जो य अपरिणामओ तस्स पंच कल्लाणयं दिज्जइ । पंच अब्भतट्ठादिणो ।
कालसरीरावेक्खं, जगस्सभावं जिणा वियाणित्ता ।
तह तह दिसंति धम्मं, झिज्झति कम्मं जहा अखिलं ॥५३६१॥ "कालसरीरावेक्खं०" गाहा । कण्ठ्या ।
॥ कप्पट्ठियाकप्पट्ठियपगयं समत्तं ॥
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
[गणंतरोवसंपयपगयं ]
[सुत्तं] भिक्खू य गणाओ अवक्कम्म इच्छेज्जा अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, नो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा उवज्झायं वा पवत्तिं वा थेरं वा गणि वा गणधरं वा गणावच्छेतियं वा अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छेतियं वा अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए । ते य से वियरेज्जा एवं से कप्पत्ति अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरत्तए, ते य से नो वितरेज्जा एवं से नो कप्पति अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए ॥४- २०॥
“भिक्खू य इच्छेज्जा अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए" एवं तिण्णि सुत्ताणि १ उच्चारेयव्वाणि । सम्बन्धो
कप्पओ व अकप्पं, होज्ज अकप्पा व संकमो कप्पे ।
गणि गच्छे व तदुभए, चुतम्मि अह सुत्तसंबंधो ॥५३६२॥
“कप्पाओ०” गाहा । ‘गणि' त्ति आयरियस्स गच्छे 'तदुभये' त्ति सुत्तऽत्थाणि चूयाणि एस संबंधो । इदाणिं व्याख्या–
तिट्ठाणे अवकमणं, णाणट्ठा दंसणे चरित्तट्ठा ।
पुच्छिऊण गमणं, भीतो त नियत्तते कोती ॥५३६३॥ [ नि० ]
“तिट्ठाणे अवकमणं०" गाहा । ठाणं ति वा कारणं ति वा एगट्टं । ताणि पुण तिण्णि इमाणि कारणाणि १ नाणट्ठा २ दंसणट्ठा ३ चरितट्ठा | निक्कारणे पुण जइ अण्णगणं उवसंपज्जइ :: ४ (चउगुरु) । आणादी । तम्हा निक्कारणे न गंतव्वं । कारणे वि जइ अणापुच्छा गच्छइ :: । ४ (चतुर्गुरु) तम्हा आपुच्छितव्वं । नाणट्ठाए ताव भण्णति-तम्मि गच्छे जावतियं सुत्तं अस्थि, तं सव्वं गहितं केणइ साधुणा, तस्स य अत्थि सत्ती, जं नाहीयं तं घेत्तुं जे अण्णगणे तं अत्थि जं तेण णाहीयं, ताहे सो आयरियं आपुच्छित्ता जाइ, आयरिएण य विसज्जियव्वो । एवं णाणट्ठाए गमणं, तस्स य आपुच्छिउं वच्चंतस्स इमे अइयारा होज्ज, ते परिहरियव्वा । 'भीतो य नियत्त कोति' एस पढमो अइयारो । अण्णेसिं, इमा गाहा
१. एवमग्रेतनमपि सूत्राष्टकमुच्चारणीयम् । अथास्य सूत्रनवकस्य कः सम्बन्धः ? इति मलवृ ।
-
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९४ विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं चिंतंतो वतिगादी, संखडि पिसुगादि अपडिसेहे य । परिसिल्ले सत्तमए, गुरुपेसविए य सुद्धे य ॥५३६४॥ "चिंतंतो०" गाहा । तत्थ पढमदारं । 'भीओ य नियत्तए कोइ' त्ति अस्य व्याख्यासंसाहगस्स सोउं, पडिपंथिगमादिगस्स वा भीतो ।
आयरणा तत्थ खरा, सयं व णाउं पडिणियत्तो ॥५३६५॥ "संसाधहस्स०" गाहा । कण्ठ्या । 'चिंतेंतो'त्ति अस्य व्याख्यापुव्वं चिंतेयव्वं, निग्गतौ चिंतेति किं णु हु करेमि । वच्चामि नियत्तामि व, तहिं व अण्णत्थ वा गच्छे ॥५३६६॥
"पुव्वं०" गाहा । कण्ठ्या । वइयादी संखडिय दोण्णि दारा एक्कगाहाए वक्खाणिज्जंति
उव्वत्तणमप्पत्ते, लहुओ खद्धस्स भुंजणे लहुगा। णीसट्ठ सुवणे लहुओ, संखडि गुरुगा य जं चऽण्णं ॥५३६७॥
"उव्वत्तण०" गाहा । संपट्ठिओ सो वइयादी सोउं पंथाओ उवत्तए एत्थ गंतुं गावीओ एंतीओ पडिक्खइ संखडीए देसकालं पडिक्खइ, तत्थ उव्वत्तणपडिक्खणेसु मासलहुं। तत्थ जइ खद्धं समुदाणं गेण्हइ खलु वा आइयइ ति :: (चतुर्लघु), तं आदीत्ता अजीरगभएण नीस सुवइ । मा० (मासलहु) । एवं संखडिए वि णवरं चउगुरुगा । खद्दे गेण्हणे भुंजणे य। 'जं चन्न' त्ति आइण्णोमाण संघट्टणादि किलिपाडिसु य तं तं निप्फण्णं । पडिसेव त्ति दारं। ण तस्स गओ संभवइ किं तर्हि ज्ञानार्थ इति वर्तते ? तेणास्य जुज्जइ ।
अमुगत्थ अमुगों वच्चति, मेधावी तस्स कड्डणट्ठाए । पंथे ग्गामे व पहे, वसधीय व कोइ वावारे ॥५३६८॥ अभिलावसुद्ध पुच्छा, रोलेणं मा हु भे विणासेज्जा। इति कढते लहुगा, जति सेहट्ठा ततो गुरुगा ॥५३६९॥
"अमुगत्थ०" ["अभिलावसुद्ध०"] गाहाद्वयम् । कोइ आयरिओ मेहावी कंचि साहुं अन्नस्स आयरियस्स सगासं संपट्ठिअं सोउ, तस्स कड्डणट्ठाए-वरं मम चेव सगासे
१. मुच पुस्तके अत्र “पणगं०" "परिसिल्ले०" "पडिसेह०" इति गाथात्रयं दृश्यते । विशेषचर्णिकता तत पश्चान्न्यस्तम । (गा० ५३७५-६-७)
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५३६०-५३७३] चउत्थो उद्देसो
७९५ अधिज्जतो, ताहे सीसेइ पडिच्छइ वा वावारेइ संदिसतीत्यर्थः । 'अन्नगामे' जत्थ सो भिक्खवेलं काहिति, मज्झेण वा एहिति, जेण वा पंथेणं सो एहिति, तेसु ठाणेसु ते पेसवेइ-तत्थ गंतुं परियटुंता अच्छह । जाहे सो जइ पुच्छेज्ज-केण कारणेणं तुमं इहमागओ ? ताहे तुब्भे भणिज्जाह-अम्हं वायणायरिया अभिलावसुद्धं पाढेंति परियट्टावेंति । जदि अभिलावो कहं वि अण्णहा कीरइ तो आयरियाणं अप्पत्तियं भवति । एएण कारणेणं अहं इहमागओ निव्विउले सुहं अब्भसामि । तत्थ य उवस्सए बोलेणं बहुयाणं मा मे अभिलावो विणासिज्जिहिति तो इहमागओ एतेण प्रकारेण कड्डमाणस्स :: (चतुर्लघु) । अह तस्स सेहो अच्छे । तं सोउं कड्डइमम होतु त्ति उवस्सए वा ठित्ति । जइ अभिलावो सुद्धजणियो उवस्सयं अम्ह एज्ज तो अम्हे इमं पुच्छेज्जह।
अक्खरवंजणसुद्धं, मं पुच्छह तम्मि आगए संते । घोसेहि य परिसुद्धं, पुच्छह णिउणो य सुत्तत्थे ॥५३७०॥ "अक्खर०" गाहा । कण्ठ्या । इदाणिं परिसिल्लस्स व्याख्यापाउयमपाउता घट्ट मट्ठ लोय खुर विविधवेसहरा ।
परिसिल्लस्स तु परिसा, थलिए व ण किंचि वारेति ॥५३७१॥ "पाउय०" गाहा । कण्ठ्या । ‘थलिए व' त्ति देवद्रोणीए । जहातत्थ पवेसे लहुगा, सच्चित्ते चउगुरुं च आणादी। उवधीनिष्फण्णं पि य, अचित्त चित्ते य गिण्हते ॥५३७२॥
"तत्थ पवेसे०" गाहा । तत्थ जइ एक्कओ अतीति :: (चतुर्लघु) । अंतरा सचित्तो लद्धो तेण सह अतीति :: । (चतुर्गुरु) । सचित्ते उवहिणिप्फण्णं । मीसए संजोगओ । तस्स वि पडिच्छंतस्स एवं चेव ।
पिसुगादि गुरुपेसविए य एए दो वि दारा एगगाहाए वक्खाणेइ । ढिंकुणपिसुगादि तहिं, सोतुं णाउं व सण्णिवत्तंते ।
अमुगसुतत्थनिमित्तं, तुज्झम्मि गुरूहि पेसवितो ॥५३७३॥ "ढिंकुण०" गाहा । तत्थ पत्थिओ तत्थ णिसुओ ढिंकुणदट्ठधूमगादि सोउं णाउं वा
१. ततश्चतुर्गुरुकाः इति मलवृ । २. ढिंकुणपिशुकदंशमशकादीन् इति मलवृ ।
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९६
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं नियत्तति ।
इदाणिं गुरुपेसविय । तस्स व्याख्या-अमुगसुतत्थनिमित्तं० पच्छद्धं । जइ गओ{द्धो} भणइ - अहं अमुगेहिं आयरिएहिं तुब्भं सगासं पत्थविओ तो मा० (मासलघु) । किं कारणं?
आणाएँ जिणिंदाणं, ण हु बलियतरा उ आयरियआणा । जिणआणाएँ परिभवो, एवं गव्वो अविणतो य ॥५३७४॥
"आणाए जिणिंदाणं०" गाहा । तित्थगराणं चेव एसा आणा-सुत्तत्थनिमित्तं विहिणा आगयस्स दायव्वाणि सुत्तत्थाणि । सुद्धे य त्ति अस्य व्याख्या-जो एएहिं भीयाइएहिं दोसेहिं विप्पमुक्को आगओ सो सुद्धो । अपायच्छित्तो त्ति भणियं होइ । एएसिं अट्ठण्हं दाराणं जहासंखेण इमं पच्छित्तं
पणगं च भिण्णमासो, मासो लहुगो य संखडी गुरुगा। पिसुमादी मासलहू, चउरो लहुगा अपडिसेहे ॥५३७५॥ परिसिल्ले चउलहुगा, गुरुपेसवियम्मि मासियं लहुगं । सेहेण समं गुरुगा, परिसिल्ले पविसमाणस्स ॥५३७६॥ पडिसेहगस्स लहुगा, परिसिल्ले छ च्च चरिमओ सुद्धो।
तेसि पि होंति गुरुगा, जं चाऽऽभव्वं ण तं लभती ॥५३७७॥
"पणगं च०" ["परिसिल्ले०" "पडिसेहगस्स०"] गाहा । भीयस्स नियत्तं तस्स पंचराइंदिया, चिंतंतस्स भिण्णमासो, जइ वच्चंते वइयादिपडिबंधेण अच्छइ मासलहुं, अह जिब्भादंडेण अच्छइ चउलहगा । संखडीसं चउगुरुं, सनिद्दाणे य मद्दमेसुयं अपत्तेसु अपत्ते वा भिक्खावेलं पडिच्छइ, सव्वत्थ मासलहुं । अह जिब्भादंडेण अच्छइ, सव्वत्थ चउगुरुगा । पिसु गादिसु मासलहुं, अपडिसेधे पविसइ चउलहुगा, परिसेल्ले वि पविसंतस्स :: (चतुर्लघु) सचित्तम्मि ::। (चतुर्गुरु),२ अह सेहेण समं परिसिल्ले पविसइ :: । (चतुर्गुरु), पडिसेवंतं करेंतस्स ::: (षड्लघु)३ 'तेसिं पि होइ गुरुग' त्ति अपडिसेह परिसिल्ला जइ सेहेण समं पविसंति तो चउगुरुगा, आभव्वं व आलभंति ।
अन्नं अभिधारेतुं, अप्पडिसेह परिसिल्लमन्नं वा । पविसंते कुलादिगुरू, सच्चित्तादी व से हाउं ॥५३७८॥
१. सड्ढएसु य इति भाव्यम् ? २. गुरू सचित्तंमि० - अ ब क ड इ। ३. चतुर्गुरु इति मलवृ ।
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५३७४-५३८२] चउत्थो उद्देसो
७९७ "अन्नं अभिधारेउ०" गाहाद्वयम् (?) । जो सो णाणट्ठाए संपढिओ अण्णगणं सोउं जं अभिधारेउं संपट्टिओ, एस अन्नो त्ति अधिकृतः, तं अन्नं अभिधारेउं संपट्टिओ, अह नवरं परिसेल्लस्स उवसंपन्नो अपडिस्सेहो वा जेणं कड्डिओ तस्स उवसंपन्नो, अन्नस्स कस्सयि उवसंपन्नो 'पविसंते' त्ति उवसंपज्जइ जइ तं कुलथेरा तए गुरवः, आदिग्रहणेणं गणथेर-संघथेरा वा णाउं-जहा एस अन्नं आयरियं अभिधारेंतो संपट्ठिओ पंथाओ विप्परिणमित्ता एत्थ पविट्ठो कड्डिउं वा अपडिसेहो य अचित्तादीए एहिं पंथे उप्पाइया एएसिं दिन्ना एयं णाउं ।
ते दोऽवुवालभित्ता, अभिधारेज्जंतें देंति तं थेरा। घट्टण विचालणं ति य, पुच्छा विप्फालणेगट्ठा ॥५३७९॥
"ते दोऽवुवालभित्ता०" गाहा । 'ते दो वि' त्ति अपडिसेध कड्डगं जो परिसिल्लस्स उवसंपन्नो, दोगहणेणं जे य पविट्ठा। एए उवालभित्ता जो सो पुव्वाभिधारिओ तस्स देंति सेहादि । घट्टइत्ता नाम पुच्छित्ता-कस्स अभिधारेउं संपट्ठिय ? त्ति ।
घट्टेउं सच्चित्तं, एसा आरोवणा उ अविहीते। बितियपदमसंविग्गे, जयणाएँ कयम्मि तो सुद्धो ॥५३८०॥
"घट्टेउं०" गाहा । 'एसा आरोवणा तु अविहीय' त्ति अपडिसेहगत्तं करेंतस्स परिसिल्लत्तं च करेंतस्स जं पच्छित्तं पुव्वं तं अविहीए करेंतस्स, विहिए पुण परिसिल्लत्तं करेंतो सुद्धो । का पुण विही ? "बिइयपदं०" पच्छद्धं । अपडिसेहत्तं पि करेंतो सुद्धो । का पुण विही? उच्यते
अभिधारेतो पासत्थमादिणो तं च जति सुतं अस्थि ।
जे अ पडिसेहदोसा, ते कुव्वंतो वि णिद्दोसो ॥५३८१॥
"अभिधारेतो०" गाहा । 'घट्टेउं' त्ति पुच्छित्ता णाउं जहा पासत्थाई अभिधारेउं संपट्ठिओ एवं जाणित्ता पडिसेहगत्तं कयं आयरिएणं, एवं करेंतो सुद्धो । सुद्धो त्ति वा निद्दोसो त्ति वा एगटुं। "तं च जइ सुयं अत्थि" त्ति जो सो पडिसेहं करेइ तस्स जइ तं सुयं अत्थि ।
जं पण सच्चित्ताती, तं तेसिं देति ण वि सयं गेण्हे। बितियऽच्चित्त ण पेसे, जावतियं वा असंथरणे ॥५३८२॥
"जं पुण०" गाहा । जं तस्स अपडिसेहस्स सचित्तहत्थे आसि तं पासत्थादीणं देंति, न अप्पणा कड्डेउं गिण्हइ । बिइयपदेणं अचित्तं ण पेसेज्जा वि । ते संथरंति ताहे जावतिएणं तेसिं पज्जत्तं भवति घेत्तुं सेसं पासत्थादीणं पेसेंति । "अचित्त ण पेसे" त्ति अचित्तं पि न पेसेज्ज ।
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९८
विसेस
णाऊण य वोच्छेयं, पुव्वगए कालियाणुओगे य । सयमेव दिसाबंधं, करेज्ज तेसिं न पेसेज्जा ॥५३८३॥ “णाऊण य० गाहा । कण्ठ्या । इमं परिसिल्लस्स बिइयपदं ।
"
[ गणंतरोवसंपयपगयं
असहातो परिसिल्लत्तणं पि कुज्जा उ मंद धम्मेसू । पप्प व कालऽद्धाणे, सच्चित्तादी वि गेण्हेज्जा ॥५३८४ ॥
“असहातो०” गाहा । कण्ठ्या । कालं प्राप्य दुब्भिक्खे ते उवग्गहं करेंति । 'अद्धाणे' त्ति अद्धाणं विसमाणो ।
कालगयं सोऊणं, असिवादी तत्थ अंतरा वा वि ।
परिसेल्लय पडिसेहं, सुद्धो अण्णं व विसमाणो ॥५३८५ ॥
"कालगयं ०" गाहा । कण्ठ्या ।
व्याख्या
वच्चंतो वि य दुविधो, वत्तमवत्तस्स मग्गणा होति । वत्तम्मि खेत्तवज्जं, अव्वत्तॆ अणप्पिओ जाव ॥५३८६॥
“वच्चंतो वि०” गाहा । जो सो समणो णाणट्ठाए वच्चइ सो दुविहो - वत्तो अव्वत्तो य । एएसिं व्याख्या
सुयअव्वत्तों अगीतो, वएण जो सोलसह आरेणं । तव्विवरीओ वत्तो, वत्तमवत्ते य चउभंगो ॥५३८७॥
“सुय अव्वत्तो०” गाहा । कण्ठ्या । वएण नामं एगे वत्तो नो सुयओ । एवं चउभंगो कायव्वो' । एएसिं वत्तअवत्ताणं संपट्ठियाणं सहाओ किं दायव्वो न दायव्वो ? अत्रोच्यते
वत्तस्स वि दायव्वा, पहुप्पमाणा सहाय किमु इयरे । खेत्तविवज्जं अच्चंतिएस जं लब्भति पुरिल्ले ॥५३८८ ॥
“वत्तस्स वि०” गाहा । कण्ठ्या । जइ पहुच्चंति वत्तम्मि 'खेत्तविवज्जं०' पच्छद्धस्स
जइ णेउं एतुमणा, जं ते मग्गिल्लें वत्ति पुरिमस्सं ।
नियमऽव्वत्त सहाया, णेतु णियत्तंति जं सो य ॥५३८९॥
१. सुएणं णामं एगे वत्तो णो वएण । एगे वएण वि वत्तो सुयओ वि । एगे वएणविणो वत्तो ण सुयओ वि । सं०
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
चो उद्देस
७९९
भासगाहा - ५३८४-५३९३ ]
“जइ णेउं०” गाहा । जे ते सहायगा वत्तस्स तेसिं पराणेतुं जइ पडिआगंतुकामा तं जं उप्पाएंति तं मग्गिल्लस्स जस्स सगासातो उच्चलिया तस्येत्यर्थः । जं सो वत्तो उप्पाएति तं अभिधारिज्जंताऽयरियस्स जो अवत्तो सो नियमा ससहाओ । ते य सो य वच्चंता जं उप्पाएंति तं अग्गिल्लस्स आभवति । एवं अवत्तेणप्पिओ जाव त्ति परिसमत्तं । एवं ताव नियत्तं तहा एस्स भणियं ।
इदाणिं जे सहायगा तेणेव समं अच्छिउकामा ते अच्चंतिया वुच्च॑ति । ते जं उप्पाएंति पंथो तु जं मग्गिल्लस्स खेत्ते लभंति ते मग्गिल्लस्सेव आभवंति जं बाहिं खेत्तस्स तं पुरिल्लस्स आभवंति ।
बिइयं अपहुच्चंते, न देज्ज वा तस्स सो सहाए तु ।
वइगादि अपडिबज्झंतगस्स उवही विसुद्ध उ ॥ ५३९०॥
“बिइयं अपहुच्चंते०” गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् । जइ पुण पडिबंधं करेइ तो जं एगागिस्स पच्छित्तं तं आवज्जइ उवही य से उवहम्मइ ।
एगे तू वच्चंते, उग्गहवज्जं तु लभति सच्चित्तं ।
वच्चंत गिलाणे अंतरा तु तहिँ मग्गणा होइ ॥ ५३९९ ॥
"एगे तू वच्चंते ० " गाहा । जो एगाणिओ वच्चइ सो वत्तो वा जं मग्गिल्लस्स खेत्ते लब्भइ तं मग्गिल्लस्सेव, सेसं पुरिल्लस्स । " वच्चंत० " पच्छद्धं । जो सो णाणट्ठाए संपट्ठिओ दोन्नि आयरिए अभिसंधारेउं जस्स वा तस्स वा रूईए उवसज्जिस्सामि त्ति सो अंतरा गिलाणो जाओ । तेहिं सुयं-जहा अम्हे अभिधारेंतो एंतो तो पंथे गिलाणो जाओ । एत्थ गाहा—
आयरिय दोण्णि आगत, एक्के एक्के वऽणागए गुरुगा ।
ण य लभती सच्चित्तं, कालगते विप्परिणए वा ॥५३९२ ॥
"आयरिय दोण्णि० " गाहा । जइ दो वि आगया जं तेण लद्धं तं तेसिं सामण्णं । जइ तेसिं तं सुयं अत्थि जं सो अज्झाइयामओ तो लब्भति । अह एगो नागओ तस्स :: (चतुर्गुरु), जो आगओ तस्स आभवति सच्चित्तादि । जइ विपरिणओ
-
पंथ सहाय समत्थो, धम्मं सोऊण पव्वयामि त्ति ।
खेत्ते य बाहि परिणयें, वाताहडें मग्गणा इणमो ॥५३९३॥
"पंथ सहाय० गाहा । जो सो णाणट्ठाए संपट्टिओ तस्स कोइ पंथे मिच्छादिट्ठी मिलिओ । तेण तस्स धम्मो कहिओ, सो पुण जत्थ पव्वज्जाए परिणओ जाओ । तं खेत्तं वा
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
८००
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं होज्ज अखेत्तं वा । अखेत्तं नाम अपरिग्गहियं इंदट्ठाणादि वा । तत्र आभाव्यव्याख्या -
खेत्तम्मि खेत्तियस्सा, खेत्तबहिं परिणए पुरिल्लस्स। अंतर परिणय विप्परिणए य णेगा उ मग्गणता ॥५३९४॥
"खेत्तम्मि०" पुव्वद्धं कण्ठ्यम् । “अंतर परिणय०" पच्छद्धं । पव्वज्जाए परिणओ जति अंतरतरे विप्परिणमेइ एत्थ खेत्तं अखेत्तं वा धम्मकहियस्स रागद्दोसं पडुच्च अणेगाओ मग्गणाओ। विप्परिणओ समाणो जइ धम्मकहिओ उज्जू कहयइ, न पुरिल्लस्स वा रागेणं कहयति तो खेत्तम्मि खेत्तियस्स अखेत्ते पुरिल्लस्स । अह विप्परिणएण रागेण ण कहेइ जाहे खेत्ताओ निग्गओ होहिति ताहे काहेहामि त्ति निग्गए कहिए परिणो खेत्तियस्स । एवं विभासा ।
वीसज्जियम्मि एवं, अविसज्जिएँ चउलहं च आणादी। तेसि पि हुंति लहुगा, अविधि विधी सा इमा होति ॥५३९५॥ "वीसज्जियम्मि०" गाहा । यदेतदुक्तम् अधस्तादेतं विसज्जियस्स ।
इदाणिं अविसज्जियस्स भण्णइ-मा णं विसज्जीहामि त्ति अणापुच्छिउ वच्चइ :: (चतुर्लघु), विसज्जिओ दोच्चं अणापुच्छिउं जाइ मासलहुं । केइ भणंति-एयं पाडिच्छियस्स सीसस्स :: (चतुर्गुरु), जेहिं सकासं गओ ते अणापुच्छा गयं पडिच्छंति :: (चतुर्लघु), पडिच्छयं सीसं :: (चतुर्लघु), जं चाभव्वं न लभंति अणापुच्छागयं पडिच्छंतो । सो पुण आयरियो इमेहिं कारणेहिं ण विसज्जेइ -
परिवार पूयहेडं, अविसज्जंते ममत्तदोसा वा ।
अणुलोमेण गमेज्जा, दुक्खं खु विमुंचिउं गुरुणो ॥५३९६॥ "परिवार०" गाहा । कण्ठ्या । इमा आपुच्छणविहीनाणम्मि तिण्णि पक्खा, आयरियउज्झायसेसगाणं च । एक्केक्क पंच दिवसे, अधवा पक्खेण एक्केक्कं ॥५३९७॥
"नाणम्मि०" गाहा । से नाणट्ठाए गंतुकामे तिण्णि पक्खा आपुच्छियव्वा । तत्थ इमो विही जो तम्मि गच्छे आयरियो अन्नो तेणं प्रतिदिवसं आपुच्छावेंति । जदि ण विसज्जइ तो उवज्झाएण पंचदिवसा । जइ न विसज्जेइ तो गच्छेल्लएहिं पंचदिवसे एस एगपक्खो गओ । ताहे बीयपक्खे पुणो एवं चेव पंच पंच दिवसे आयरिये उवज्झाए गच्छेहि । एवं तइयं वि पक्खं । अहवा प्रतिदिवसं पक्खं आयरियेणं, बीयपक्खं उवज्झाएण, तइयं पक्खं गच्छेण ।
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५३९४-५४०२] चउत्थो उद्देसो
८०१ एयविहिमागतं तू, पडिच्छ अपडिच्छणे भवे लहुगा ।
अधवा इमेहिँ आगते, एगादि पडिच्छती गुरुगा ॥५३९८॥ "एयविहि०" गाहा । कण्ठ्या ।
एगे अपरिणते या, अप्पाहारे य थेरए । गिलाणे बहुरोगी य, मंदधम्मे य पाहुडे ॥५३९९॥ एयारिसं विओसज्ज, विप्पवासो ण कप्पती । सीसपडिच्छाऽऽयरिए, पायच्छित्तं विहिज्जती ॥५४००॥
"एगे." ["एयारिसं०"] गाहा । एगाइं आयरिओ छड्डेडं आगओ जो यं पडिच्छइ, जो य आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु) । अपरिणया नाम जे आयरियस्स पासे गच्छंति ते आहारोवहीसेज्जाथंडिल्लाणं अकप्पिया । ते मोत्तुं आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु) । अप्पाहारो नाम अप्पाहारो आयरियो तं चेव पडिपुच्छिउं वायणं देइ तं मोत्तुं आगओ दोण्ह वि :: (चतुर्गुरु) । थेरो को वि तम्मि गच्छे, तस्स सो कारेत्तओ तं छड्डेडं आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु), गिलाणं छड्डेउं आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु), बहुरोगी नाम जो चिरकालं रोगाभिभूओ तं छड्डेउं आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु) । सीसपडिच्छया मंदधम्मा तस्स गुणेन सामायारी अणुपालेति । 'पाहुडे' त्ति असंखडं काउं आगओ, असंखडिया वा तस्स गुणेन न संखडेंति छड्डेउं तं आगओ दोण्ह वि :: । (चतुर्गुरु), पडिच्छंताणं पंच राइंदिया, छेदो ।
बिइयपदमसंविग्गे, संविग्गे चेव कारणागाढे। नाऊण तस्स भावं, कप्पति गमणं अणापुच्छा ॥५४०१॥
"बिइयपदं०" गाहा । असंविग्गो से आयरियो सो न विसज्जेहिंति आपुच्छइत्ता ताहे अणापुच्छाए वच्चेज्जा, संविग्गं पि आगाढकारणेणं नो पुच्छिज्जा।।
अज्झयणं वोच्छिज्जति, तस्स य गहणम्मि अत्थि सामत्थं । ण वि वियरंति चिरेण वि, एतेणऽविसज्जितो गच्छे ॥५४०२॥ "अज्झयणं०" गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् ।
'नाऊण तस्स भावं' ति अस्य व्याख्या-"ण वि वितरंति०" पच्छद्धं कण्ठ्यम् । जो सो आयरिओ पाडिच्छंतओ तस्स वि बिइयपदं । अविहीय अणापुच्छाऽऽगयं वाएज्ज ण य पायच्छित्तं पावेज्ज ।
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०२ विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं णाऊण य वोच्छेदं, पुव्वगते कालियाणुओगे य।
अविहिअणापुच्छाऽऽगत, सुत्तत्थविजाणओ वाए ॥५४०३॥ "णाऊण०" गाहा । कण्ठ्या । जो एएहिं सच्चित्ते । आणीओ तं पि गिण्हेज्ज ।
णाऊण य वोच्छेदं, पुव्वगते कालियाणुओगे य । सुत्तत्थ जाणगस्सा, कारणजाते दिसाबंधो ॥५४०४॥ "णाऊण०" गाहा । अस्य व्याख्याससहायअवत्तेणं, खेत्ते वि उवट्ठियं तु सच्चित्तं । दलियं णाउं बंधति, उभयममत्तट्ठया तं वा ॥५४०५॥
"ससहाय०" गाहा । जो सो अव्वत्तो ससहाएओ णाणट्ठाए वच्चइ तस्स सहाएहिं सचित्तो लद्धो, जो वा खेत्तम्मि खेत्तियस्स त्ति वुत्तो । 'दलियं णाउं' ति । गहणधारणसमत्थं ति णाउं पुव्वगयकालियस्स वोच्छेदं णाउं ताहे अप्पनिज्जयाणं सीसाणं तस्स परोप्परं-सज्झंतवासिणो वयंति, ममत्तं कहिति । ताहे अप्पणो सीसं बंधइ तं वत्ति, जो वा सो अवत्तो आगओ । तं वा एरिसं णाउं अप्पणो सीसं बंधेज्जा । एवं सो कारणे सीसो बद्धो । जया निम्माओ तया आयरियो कालगओ । ताओ
आयरिए कालगए, परियति तं गणं च सो चेव । चोएति य अपढंते, इमा तु तहिँ मग्गणा होति ॥५४०६॥ "आयरिए कालगए०" गाहा । तत्थ आभवंत-अणाभवंताणं मग्गणासाधारणं त पढमे, बितिए खित्तम्मि ततिय सुहदुक्खे। अणधिज्जते सीसे, सेसे एक्कारस विभागा ॥५४०७॥ खेत्तोवसंपयाए, बावीसं संथया य मित्ता य । सुहदुक्ख मित्तवज्जा, चउत्थए नालबद्धाइं ॥५४०८॥
"साधारणं तु०" ["खेत्तोवसंपयाए०"] गाहा । पढमे वरिसे साहारणं, जं सो उप्पाएति कारणे सीसत्ताए बद्धओ तं तस्सेव जं इतरे उप्पायंति, तं तेसि चेव बितिए संवच्छरे जं खेत्तोवसंपण्णओ लब्भइ पुव्वसंथुयमित्तयवएसएयं ते आयरियसीसा लब्भंति, तइए संवच्छरे जं दुक्खोवसपन्नगा लभंति, पुव्वसंथुय-पच्छासंथुए य एवं ते आयरियसीसा लंभति । चउत्थे
१. पुव्वसंथुयामित्तियवज्ज इति भाव्यम् ?
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५४०४-५४१७] चउत्थो उद्देसो
८०३ संवच्छरे ण किं चि वि लभंति । सव्वं कारणियसीसो गिण्हइ । एवं ताव अनहिज्जंते गच्छे। अह अहिज्जति जे पुण इमा चउव्विहा तस्स कालगयायरियस्स सीसा-सीसिणीओ पडिच्छगा पडिच्छिगाओ । एत्थ पुव्वुद्दिट्ठा संवच्छरसंखाए य एक्कारस विभागा भवंति, गमका इत्यर्थः । पुव्वुद्दिढ़ णाम जं तेण जीवंतेण उद्दिटुं । पच्छुद्दिटुं णाम जं कालगते पच्छा कारणिय सीसेण उद्दिढ़।
पुव्वुद्दिढे तस्सा, पच्छुद्दिढे पवाययंतस्स । संवच्छरम्मि पढमे, पडिच्छए जं तु सच्चित्तं ॥५४०९॥ पुव्वं पच्छुद्दिवे, पडिच्छए जं तु होइ सच्चित्तं । संवच्छरम्मि बितिए, तं सव्वं पवाययंतस्स ॥५४१०॥ पुव्वं पच्छुद्दिढे, सीसम्मि य जं तु होइ सच्चित्तं । संवच्छरम्मि पढमे, तं सव्वं गुरुस्स आभवति ॥५४११॥ पुव्वुद्दिटुं तस्सा, पच्छुट्टि पवाययंतस्स । संवच्छरम्मि बितिए, सीसम्मि उ जं तु सच्चित्तं ॥५४१२॥ पुव्वं पच्छुद्दिढे, सीसम्मि य जं तु होति सच्चित्तं । संवच्छरम्मि ततिए, तं सव्वं पवाययंतस्स ॥५४१३॥ पुव्वुद्दिढे तस्सा, पच्छुद्दिढे पवाययंतस्स । संवच्छरम्मि पढमे, सिस्सिणिए जं तु सच्चित्तं ॥५४१४॥ पुव्वं पच्छद्दिष्टे, सिस्सिणिए जं तु होति सच्चित्तं । संवच्छरम्मि बीए, तं सव्वं पवाययंतस्स ॥५४१५॥ पुव्वं पच्छुद्दिढे, पडिच्छगा जं तु होति सच्चित्तं । संवच्छरम्मि पढमे, तं सव्वं पवाययंतस्स ॥५४१६॥
"पुबुद्दिढे०" ["पुव्वं०" "पुव्वं०" "पुव्वु०" "पुव्वं०" "पुव्वु०" "पुव्वं०" "पुव्वं०"] गाहा । तस्येति कालगताचार्यस्य प्रवाचयन्तो कारणियसीसो पडिच्छए त्ति पाडिच्छए वाइज्जते । सेसाओ गाहाओ कण्ठ्याओ।
इमो बितिओ आदेसोसंवच्छराइ तिण्णि उ, सीसम्मि पडिच्छए उ तद्दिवसं । एवं कुले गणे या, संवच्छर संघे छम्मासा ॥५४१७॥
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०४
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं "संवच्छराणि०" गाहा । तिण्णि संवच्छराणि कालगयायरियस्स, किं कारणं जेण सो तेणेव णिप्फादिओ? एवं सीसस्स वाइज्जंतस्स पडिच्छयस्स पुण तद्दिवसं चेव प्रवाचयन्तो गेण्हइ । एवं ताव एक्ककुलिच्चओ। जो एक्कगणिच्चओ प्रवाचयन्तो सो संवच्छरं न हरति, संघेच्चओ छम्मासा ण हरइ ।
तत्थेव य निम्माए, अणिग्गए निग्गए इमा मेरा । सकुले तिन्नि तियाई, गणे दुगं वच्छरं संघे ॥५४१८॥
"तत्थेव य०" गाहा । एवं ताव जो सो कारणे सीसत्ताए बद्धो तम्मि अणिग्गए गच्छातो। अह सो निग्गओ होज्ज गच्छाओ ताहे इमा मेरा-आयरिए कालगए तत्थ य जति नत्थि णिम्माओ कोइ ताहे कुलसमवायं काउं कुले उवटुंति । अहवा कुलथेरस्स उवटुंति, एत्थ गाहाद्वयम् (?) "सकुले तिण्णि तियाइं०" पच्छद्धं । तिण्णि तिया णव संवच्छराणि तं कुलं पाढेंति, ण य सच्चित्तं हरइ । जति ण निम्माया ताहे गणं जाइ । गणो वि दोण्णि संवच्छराणि पाढेंतो ण हरति । तह वि ण निम्माओ संघे उवट्ठायंति । संघो वि संवच्छरं पाढेति ण य हरइ । एएण व दोण्णि एगो य मेलिया बारसाइ एत्तिएण कालेणं जइ निम्माया ता सुंदरं । अह ण निम्माया ताहे पुणो कुलं उवट्ठाइ। पुणो वि कुलं पाढेइ । तावतियं चेव कालं जइ णिम्माओ गणं उवढेति । गणो वि ताव ततियं चेव कालं अणिम्माता संघ उवटुंति सव्वत्थ वि न हरेंति सच्चित्तं । एते वि बारस बारस ता चउव्वीसं । जइ एत्तिएण कालेणं न निम्माया पुणो कुलं गणं संघं सव्वत्थ वि ण हरंति सच्चित्तं । एते तिण्णि बारसगा छत्तीसा । एत्तिएण कालेण जइ णिम्मातो सुंदरं । अह
ओमादिकारणेहि व, दुम्मेहत्तेण वा न निम्माओ। काऊण कुलसमायं, कुलछेरं वा उवटुंति ॥५४१९॥
"ओमादि०" गाहा । एतेहिं कारणेहिं न निम्माया, ताहे कुलसमवायं काउं कुलथेराणं उवटुंति सव्वे । ताहे तेहिं उवसंपज्जिएव्वं । अत्र पुनः अत उच्यते ।
पव्वज्जएगपक्खिय, उवसंपय पंचहा सए ठाणे ।
छत्तीसाऽतिक्कंते, उवसंपय पत्तुवादाए ॥५४२०॥
"पव्वज्ज०" गाहा । एगपक्खियस्स उवसंपज्जियव्वं सो एगपक्खिओ दुविधोपव्वज्जाए सुयेण य । सुयेगपक्खिओ एगवायणिओ । पव्वज्जाएगपक्खियस्सेयं व्याख्या
१. कुत्र पुनः इति चेद् ? उच्यते मुच ।
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्थो उद्देस
गुरुसज्झिलओ सज्झतिओ व गुरुगुरु गुरुस्स वा णत्तू । अधवा कुलिच्चतो ऊ, पव्वज्जाएगपक्खीओ ॥५४२१॥ पव्वज्जाऍ सुएण य, चउभंगुवसंपया कमेणं तु । पुव्वाहियवीसरिए, पढमासइ ततिय भंगे उ ॥ ५४२२॥ सुय सुहदुक्खे खेत्ते मग्गे विणओवसंपयाए य । बावीस संधुय वयंस दिट्ठभट्ठे य सव्वे य ॥५४२३॥
"
भासगाहा - ५४१८-५४२६ ]
"गुरुसज्झिलओ० " ["पव्वज्जाऍ ०" "सुय सुह० " ] गाहाद्वयम् । चउसु भंगेसु पढमे भंगे उवसंपज्जियव्वं । स एत्थ नत्थि, एतदुक्तं भवति 'पुव्वाऽहियवीसरिए' त्ति, जइ पुव्वाहियं तं च विस्सरियं तो जइ पढमभंगिओ नत्थि, ताहे तइयभंगे उवसंपज्जइ । सा उवसंपज्जदा पंचविहा—सुतोवसंपदा, सुहदुक्खोवसंपदा, खेत्तोवसंपदा, मग्गोवसंपदा, विणओवसंपदा । सुओवसंपदाए बावीसं लब्भइ, छन्नालबद्धाई माया, पिया, भाया, भगिणी, पुत्तो, धूया, माउमाया, माउपिया, माउभगिणिं, माउभायं, पिउं मातं, पियं पियं, पिउं भगिणि, पिउं भायं, भगिणीए पुत्तं, भगिणीए धूयं, एवं भाउं पि, [ भाउस्स पुत्त भाउस्स धूपं ] पुत्तस्स पुत्तं पुत्तस्स धूयं । एवं धूयाए वि [ धूया पुत्तं धूयाए धूयं ] बावीसं सुओ[ वसं] पदाए उवसंपण्णो लब्भइ ।
सुहदुक्खोवसंपण्णओ पुव्वसंथुयाणि ताणि य लभंति, खेत्तोवसंपदाए पुव्वसंथुए, पच्छासंथुए मित्ते उ एस एय लब्भइ । मग्गोवसंपदाए एते य लभइ अण्णे य दिट्ठाभट्ठे य लब्भइ । विण[य]उवसंपदाए । नवरं विनयं देइ सव्वं लभइ । जो तं उज्जूयारेइ तेण चउभंगेसु, असइए आसण्णतरेसु पव्वज्जाए उवसंपज्जियव्वं, असइ चउत्थभंगे । किं कारणमिति चेद् उच्यते
सव्वस्स वि कायव्वं, निच्छयओ किं कुलं व अकुलं वा । कालसभावममत्ते, गारवलज्जाहिँ कार्हिति ॥५४२४॥
" सव्वस्स वि० " गाहा । कण्ठ्या । णाणट्ठाए गयं ।
इदाणिं दंसणट्ठाए गमणं ।
८०५
कालिय पुव्वगए वा, णिम्माओ जति य अत्थि से सत्ती । दंसणदीवगहेडं, गच्छति अथवा इमेहिं तु ॥५४२५॥ "कालिय० " गाहा । कण्ठ्या | अहवा इमं कारणं
भिक्खुगा जहिं देसे, बोडियथलिणिण्हएहिँ संसग्गी । तेसिं पण्णवणं असहमाणें वीसज्जिए गमणं ॥५४२६॥
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०६
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं “भिक्खुगा०" गाहा । जं सि विसए भिक्खुगाण थली बोडिगाण वा णिण्हाण वा तत्थ ठिया आयरिया ते य भिक्खुगादी अप्पनिज्जयं सिद्धंतं पन्नवेंति उब्भाति य । आयरियाण य दंसणं पभावणेसु णत्थि खेदो तेण तुण्हित्ता अच्छंति तेण ।
लोए वि अ परिवादो, भिक्खुगमादी य गाढ चमढिंति । विप्परिणमंति सेहा, ओभामिज्जंति सड्ढा य ॥५४२७॥
"लोए वि अ०" गाहा । कण्ठ्या । तो तं असहमाणो को वि चिंतेइ-वच्चामि अण्णं गणं, दंसणपभावगाइं सत्थाणि अहिज्जमि । तस्स तहेव आपुच्छिऊण गमणं, विहीए-गंतव्वं ।
रसगिद्धो व थलीए, परतित्थियतज्जणं असहमाणो । गमणं बहुस्सुतत्तं, आगमणं वादिपरिसा उ ॥५४२८॥ वातपरायणकुविया, जति पडिसेहंति साधु लटुं च ।
अध चिरणुगतो अम्हं, मा से पवत्तं परिहवेह ॥५४२९॥
"रसगिद्धो व०" ["वातपरायणकुविया०"] गाहा । आयरियो रसगेहीए थलीए अच्छइ, णेच्छइ विहरिउं । तत्थ य तेसिं परतित्थिएहिं सद्दहेतुसत्थकुसले हिं ते साधुणो ओभासिज्जंति । तत्थ कोइ सीसो तं असहंतो आयरियं आपुच्छित्ता गंतुं अण्णं गणं दंसणपभावगणि सत्थाई अहिज्जित्ता आगओ, वायजाणगपरिसाओ गमेत्ता परितित्थिए निप्पिट्ठपसिणवागरणे काउं आयरियस्स सगासमागओ ।
काऊण य प्पणाम, छेदसुतस्सा दलाह पडिपुच्छं। अण्णत्थ वसहि जग्गण, तेसिं च णिवेदणं काउं ॥५४३०॥ "काऊण य०" गाहापुव्वद्धं । अस्य व्याख्या
सदं च हेतुसत्थं, अहिज्जिओ छेदसुत्त णटुं मे । एत्थ य मा असुतत्था, सुणिज्ज तो अण्णहिं वसिमो ॥५४३१॥
"सदं च हेतुसत्थं०" पुव्वद्धं । 'अण्णत्थ वसहे' त्ति अस्य व्याख्या-"एत्थ य०" पच्छद्धं । 'एत्थ' त्ति इमाए वसहीए तोऽन्नाए वसहीए वसामो । तत्थ पाडिपुच्छं देज्जह, सो तं आयरियं हरिउकामो।
खित्ताऽऽरक्खिणिवेयण, इतरे पुव्वं तु गाहिता समणा । जग्गवितो सो अ चिरं, जध निज्जंतो ण चेतेती ॥५४३२॥
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०७
भासगाहा-५४२७-५४४०]
चउत्थो उद्देसो णिण्हय संसग्गीए, बहुसो भण्णंतुवेह सो कुणइ । तुह किं ति वच्च परिणम, गतागऽऽते णीणिओ विहिणा ॥५४३३॥ एसा विही विसज्जिएँ, अविसज्जिएँ लहुग दोस आणादी । तेसिं पि हुंति लहुगा, अविहि विही सा इमा होइ ॥५४३४॥ दंसणनिते पक्खो, आयरिउज्झायसेसगाणं तु । एक्केक्क पंच दिवसे, अधवा पक्खेण सव्वे वि ॥५४३५॥ एतविहिआगतं तू, पडिच्छ अपडिच्छणे भवे लहुगा । अधवा इमेहिँ आगत, एगागि( दि) पडिच्छणे गुरुगा ॥५४३६॥ एगे अपरिणए या, अप्पाहारे य थेरए। गिलाणे बहुरोगी य, मंदधम्मे य पाहुडे ॥५४३७॥ एतारिसं विओसज्ज, विप्पवासो न कप्पती । सीसपडिच्छाऽऽयरिए, पायच्छित्तं विहिज्जती ॥५४३८॥ बिइयपदमसंविग्गे, संविग्गे चेव कारणागाढे। नाऊण तस्सभावं, होइ उ गमणं अणापुच्छा ॥५४३९॥
"खित्ताऽऽरक्खिणि०" ["णिण्हय०" "एसा विही०" "दंसणनिते." "एतविहि०" "एगे अपरिणए०" "एतारिसं०'' बिइयपदमसंविग्गे०"] गाहा । आरक्खियस्स पुव्वं निवेदेति । एवं खित्ततो पव्वइउं तं अम्हे अद्धस्ते नेहामो वेज्जसकासं कोय जइ निज्जंतो हडेज्जाहिज्जामि त्ति तो मा तुब्भे अण्णहा चिंतेज्जह । सेसं गाहासिद्धं । नवरं अहं एगं पक्खं आपुच्छणा। आयरियउवज्झायगणा, एगेगो पंचदिवसाणि, अहवा तेण साहुणा आपुच्छिए अहसज्जिए पक्ख गए पण्णरसीए एक्केक्केणं आपुच्छावेइ । दंसणट्ठाए गयं ।
इदाणिं चरितट्ठाएचरित्तट्ठ देसै दुविधा, एसणदोसा य इत्थिदोसा य । गच्छम्मि य सीयंते, आयसमुत्थेहिँ दोसेहिं ॥५४४०॥
"चरित्तट्ठ०" गाहा । जहिं देसे दुविधा दोसा-एसणदोसा, इत्थिदोसा य । तम्मि देसं ते गया होज्जा।
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०८
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं जहियं एसणदोसा, पुरकम्माई ण तत्थ गंतव्वं । उदगपउरो व देसो, जहिं व चरिगाइसंकिण्णो ॥५४४१॥ असिवादीहिँ गता पुण, तक्कज्जसमाणिया तओ णिति । आयरियमणिते पुण, आपुच्छिउ अप्पणा णिति ॥५४४२॥
"जहियं एसणदोसा०"["असिवादीहिँ"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । जइ पुण आयरियो ण निग्गच्छइ तो इयरेहिं णिग्गंतव्वं । एत्थ आपुच्छणकालो इमो -
दो मासे एसणाए, इत्थि वज्जेज्ज अट्ठ दिवसाइं। गच्छम्मि होइ पक्खो, आतसमुत्थेगदिवसं तु ॥५४४३॥ "दो मासे०" गाहा । कण्ठ्या । इत्थिदोसे अट्ठ दिवसाणि । सेज्जायरिमाइ सएज्झए व आउत्थ दोस उभये वा।
आपुच्छति सन्निहियं, सण्णातिगतं व तत्तो उ॥५४४४॥
"सेज्जायरिमाइ०" गाहा । सेज्जातरमाइसु चित्तेणं अज्झोववण्णो, ताओ वा तम्मि परोप्परं वा अज्झोववण्णातो ताहे जति आयरियो सन्निहिओ तो अणापुच्छाए चेव गच्छइ । सण्णाइगयं नाम जइ सन्नाभूमि गयओ तओ च्चेव गंतुं पुच्छित्ता जाइ । जइ तद्दिसिं गंतुकामो अह अन्नदिसं गयं तो ण गंतव्वं । तो अणापुच्छा जाइ, भणइ य-मम वयणेण आपुच्छेज्जाह सो चिंतेइ-जइ पडिक्खामि ता विज्जामि इमं आयरियस्स चरित्ते सीदमाणस्स ।
एयविहिमागयं तू, पडिच्छ अपडिच्छणे भवे लहुगा । अहवा इमेहिं आगय, एगागिदि पडिच्छणे गुरुगा ॥५४४५॥ एगे अपरिणए या, अप्पाहारे य थेरए। गिलाणे बहुरोगी य, मंदधम्मे य पाहुडे ॥५४४६॥ एयारिसं विओसज्ज, विप्पवासो न कप्पई । सीसपडिच्छाऽऽयरिए, पायच्छित्तं विहिज्जइ ॥५४४७॥ बिइयपदमसंविग्गे, संविग्गे चेव कारणागाढे। नाऊण तस्स भावं, अप्पणों भावं अणापुच्छा ॥५४४८॥
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५४४१-५४५२] चउत्थो उद्देसो
८०९ सेज्जायरकप्पट्टी, चरित्तठवणाएँ अभिगया खरिया। सारूविओ गिहत्थो, सो वि उवाएण हायव्वो ॥५४४९॥
"एयविहिमा०' [“एगे०" "एयारिसं०" "बिइयपदम०" "सेज्जायर०"] गाहा । सेज्जातरकप्पट्ठीए होज्ज, संसत्तो होज्ज अभिगय जीवाए क्खरियाए । सो पुण लिंगी वा । सो पुण दुवीयत्ततणये वा ठिओ। अहवा गीहत्थीभूओ चेव । एत्थ जो होउ सो होउ तो उवाएणं चरित्ते वायव्वो । एवं चरित्तठवणाए उवाएणं पण्णवेयव्वो-तुमं विणा अणाहा मो जाता, तो किं तुब्भेच्चयं गच्छं भंजित्ता अन्नगच्छेसु पविसामो ? एवमादीहिं पायपडिया विन्नवेति । अणिच्छे सेज्जायरकप्पट्ठीए धम्मो कहिज्जइ - एएण विणा गच्छो सीयइ, णाणादीणं परिहाणी, तो मा णारगादी संसारं वड्डेहि तुमं । एवं करेंती। एवं खरियाए वि । असइ केवइया वि से दिज्जंति। असइ पाडिपुंछयं देहि त्ति पासुत्तो हरियव्वो ।
एमेव गणावच्छे, गणिआयरिए वि होति एमेव ।
नवरं पुण नाणत्तं, ते नियमा हुति वत्ता उ॥५४५०॥ “एमेव०" गाहा । गणावच्छेइ-आयरियाणं अन्नगणं णाणट्ठाए वयंताणं एवं चेव । एसेव गमो नियमा, निग्गंथीणं पि होति नायव्वो। नाणट्ठ जो उ नेई, सच्चित्त ण अप्पिणे जाव ॥५४५१॥ "एएसु तु'०" गाहा । कण्ठ्या । विसद्देण निग्गंथीए वि घेप्पइ । पंचण्हं एगयरे, उग्गहवज्जं तु लभति सच्चित्तं ।
आपुच्छ अट्ठ पक्खे, इत्थीसत्थेण संविग्गो ॥५४५२॥
"पंचण्हं०" गाहा । निग्गंथं पंचण्हं एगयरो णेज्ज । आयरियो उवज्झायो पवत्ती थेरो गणावच्छेइओ । एएण माणो उग्गहवज्जं सचित्तं लभइ सो अट्ठपक्खे आपुच्छइ ताए चेव विहीए इत्थीसंबंधसत्थे णेयव्वा असइ असंबंधि वि सत्थेण विभासा । त्रीणि सूत्राणि गयाणि ।
[सुत्तं] गणावच्छेतिए य गणादवकम्म इच्छेज्जा अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, कप्पति गणावच्छेतियस्स गणावच्छेतियत्तं णिक्खिवित्ता अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए । णो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव अन्नं गणं उपसंपज्जित्ताणं विहरित्तए,
१. एसेव गमो मुच ।
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१०
विसेसचुणि
[ गणंतरोवसंपयपगयं
कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति जाव विहरित्तए । ते य से णो वितरंति एवं से णो कप्पति जाव विहरित्तए ॥४-२१॥
आयरियउवज्झाए य गणाओ अवक्कम्म इच्छेज्जा अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, कप्पति आयरियउवज्झायस्स आयरिय उवज्झायत्तं णिक्खिवित्ता अण्णं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए । णो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता जाव विहरित्तए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए; ते य से णो वियरंति एवं से णो कप्पति अन्नं गणं उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए ॥४-२२॥
भिक्खू य गणातो अवक्कम्म इच्छेज्जा अन्नं गणं संभोगपडियाए उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, नो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव अन्नं गणं संभोगवडियाए उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तए । ते य से वियरंति एवं से कप्पड़ जाव विहरित्तए; ते य से नो वियरेज्जा एवं से नो कप्पड़ जाव विहरित्तए । जत्थुत्तरियं धम्मविणयं लभेज्जा एवं से कप्पति अन्नं गणं संभोगपडियाए उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए; जत्थुत्तरियं धम्मविणयं नो लभेज्जा एवं से नो कप्पति अन्नं गणं जाव विहरित्तए ॥४-२३॥
" भिक्खू इच्छेज्ज अन्नगणं संभोगपडियाए० " अत्र त्रिण्येव सूत्राणि उच्चारेयव्वाणि ।
संभोगो विहु तिहिँ कारणेहिँ नाणट्ठ दंसण चरिते । संकमणे चउभंगो, पढमो गच्छम्मि सीयंते ॥५४५३ ॥
“संभोगो वि हु०” गाहा । णाणट्ठा दंसणट्ठाए य व्याख्यातो (तम् ।) चरित्तट्टयाए इमो विसेसो- जम्मि गच्छे सो अच्छइ सो गच्छो सीयइ ण आयरियो । एवं भंगा ४ । १
१. गच्छो न सीयइ आयरियो सीयइ । गच्छो न सीयइ आयरियो वि ण सीयइ । गच्छो वि सीयइ आयरियो वि सीयइ ।
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
८११
भासगाहा-५४५३-५४५७]
चउत्थो उद्देसो केसु पुण सीयइ ? पडिलेह दियतुअट्टण, निक्खिव आदाण विणय सज्झाए ।
आलोगठवणभत्तट्ठभासपडलसेज्जातराईसु ॥५४५४॥
“पडिलेह." गाहा । पडिलेहणियं दोण्णि काले यथोक्तं न करेंति । दिवसतो णिवज्जंति' सुवंति य । दंडादि णिक्खवंता ण पडिलेहंति, ण पमज्जंति । दुपडिलेहियं दुपमज्जियं वा करेंति । एवं आदाणे वि गेण्हणे त्ति भणियं होइ । अहारिहं विणयं न पउंजंति । सुत्तपोरुसिं ण करेंति, अत्थपोरुसिं वा।
सत्तविधं आलोयं ण करेंति, संखडिपलोयणाए वा गच्छंति । 'ठवण' त्ति ठवणकुलाई ण ठवेंति, ठवियगरहियादीणि वा भुंजंति । 'भत्तट्ठ' त्ति । मंडलीए ण समुद्दिसंति । गारत्थियभासाहि य भासंति । 'पडलग' त्ति पडलएस आणीयं भुंजंति । सेज्जायरपिंडं भुंजंति । आदिग्रहणेणं उग्गमादि असुद्धं गेहंति । एएसु जइ गच्छो सीयति ण आयरियो । तत्थ इमो विधी
चोयावेइ य गुरुणा, विसीयमाणं गणं सयं वा वि ।
आयरियं सीदंतं, सयं गणेणं च चोयावे ॥५४५५॥
"चोयावेइ०" गाहा। आयरियाणं चोयावेइ । अहवा सो सयं चेव चोएइ, जइ पुण गच्छो न सीदइ आयरितो सीदइ तो सयं वा चोएइ, गच्छेण वा चोयावेति । जति दो वि सीदंति तत्थ इमा गाहा
दणि वि विसीयमाणे, सयं व जे वा तहिं न सीयंति । ठाणं ठाणाऽऽसज्ज उ, अणुलोमाईहिँ चोएति ॥५४५६॥ "दुण्णि वि०" गाहा । कण्ठ्या । चोयणाकालप्रसिद्धये इदमुच्यतेभणमाणे भणाविंते, अयाणमाणम्मि पक्खौ उक्कोसो। लज्जाएँ पंच तिन्नि व, तुह किं ति व परिणय विवेगो ॥५४५७॥
"भणमाणे" गाहा । गच्छे सीयमाणे आयरिए असीदमाणे । सो पुण आयरियो ण जाणइ जहा–गच्छो सीदति । तत्थ सयं चोयेंतो गच्छेण य चोदावेंतो उक्कोसेणं पक्खं अच्छइ । आयरिए पुण सीयमाणे इमो कालो-लज्जाए गोरवेण य पंच वा तिण्णि वा दिवसाणि अभणंतो सुद्धो । अह आयरियो भणइ-तव किं जइ अहं सीदामि तं छंडतो तक्खणमेव निरवेक्खो जाइ।
१. तुयटुंति इति भाव्यम् ? २. न दो वि सीदंतं वा( गा)तो अ ड ।
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१२
विसेस
[ गणंतरोवसंपयपगयं
चतुभंगक इति वर्तते । पुण संविग्गो संविग्गाणं तेणं' जाइ । संविग्गो असंविग्गाणं तेण’ जाइ। ४३ संविग्गो । तत्थ पढमभंगो ताव भण्णइ
संविग्गविहाराओ, संविग्गा दुन्नि एज्ज अन्नयरे । आलोइयम्मि सुद्धो, तिविहोवहिमग्गणा नवरिं ॥५४५८ ॥ "संविग्गविहाराओ०" गाहा । 'अन्नतर' त्ति गीतो अगीतो वा । गीतमगीत गीते, अप्पडिबद्धे न होति उवघातो । अविगीतस्स वि एवं, जेण सुता ओहनिज्जुत्ती ॥५४५९॥ "गीतमगीतो०" गाहा ।
गयाण विमिस्साण व, दुण्ह वयंताण वइयमादीसु ।
पडिबज्झताणं पि हु, उवहि ण हम्मे ण वाऽऽरुवणा ॥५४६०॥
“गीयाण०” गाहा । तत्थ जो सो गीओ सो जइ अपडिबज्झतो वइयादिसु विहिणा आगओ सतो जप्पभितिं संविग्गेहिं फेडितो तप्पभिति आलोयए सुद्धो, उवही य से नोवहम्मइ । अगीतो वि जेण सुतेल्लिया उवहणिज्जति सो वि जइ अपडिबज्झतो सो वि आलोएइ एवं चेव सुद्धो, उवही य॰ तिविह 'उवहि' त्ति तस्स गीयस्स अगीयस्स वा तिविहा उवही, अहाकडो अपरिकम्मो स परिकम्मो य । अस्य त्रिविधोवधेर्मार्गणा मेलनं प्रति ।
आगंतुमहागडयं, वत्थव्व अहाकडस्स असईए ।
मेलिंति मज्झिमेहिं, मा गारवकारणमगीए ॥५४६१॥
"आगंतु० " गाहा । जो सो अगीओ तस्स जइ अणागओ पडिग्गहगोवत्थव्वाण य नत्थि अणागओ ताहे सो आगंतुगइच्चओ उत्तिमसंभोइओ न कीरइ वत्थव्वविच्चेहिं अप्पपरिकम्मेहिं समं मेलिज्जइ । किं कारणं ? मा गारवं काहिति, ममच्चयं उत्तम संभोइयं कयं, अहं चेव सुंदरतरो अह वत्थव्वाणं अहाकडाणि अत्थि तेहिं तेहिं समं मेलिज्जइ न अप्पपरिकम्मेहिं एयं अगीयस्स भणियं ।
गीयत्थे ण मेलिज्जति, जो पुण गीतो वि गारखं कुणति । तस्सुवही मेलिज्जति, अधिकरण अपच्चओ इहरा ॥५४६२॥
१. गणं इति भाव्यम् ? मलवृ । २. गणं इति भाव्यम् ? मलवृ । ३. असंविग्गो संविग्गाणं गणं याति। असंविग्गो असंविग्गाणं गणं याति । सं० ४. उवघायं प्रति अ ड ।
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५४५८-५४६८] चउत्थो उद्देसो
८१३ "गीतत्थे०" गाहा । गीयत्थस्स जइ अहाकडतो पडिग्गहो अत्थि, वत्थव्वाण य अहाकडो नत्थि तो वत्थव्वविच्चएहिं अप्पपरिकम्मेहिं समं ण मेलिज्जति, उत्तमसंभोइओ कीरइ। अहवा सो गीतो गारविओ ता वत्थविच्चएहि अप्पपरिकम्मेहिं समं मेलिज्जइ । किं कारणं? जति उत्तमसंभोइओ कीरइ तो अहिगरणं होज्जा । कहं ? अयाणंतेण केणइ अप्पपरिकम्मेण समं मेलियं पासित्ता असंखडं करेज्जा, अपच्चयो सेहाणं-नूणं एए सीदति ।
एवं खलु संविग्गे, संविग्गे संकमं करेमाणे।
संविग्गमसंविग्गे, असंविग्गे यावि संविग्गे ॥५४६३॥
"एवं खलु०" गाहा । अनेन प्रकारेण यो विधिरुक्तः स आद्यभंगे । द्वितीयभंगे प्रतिषिद्धः संक्रमः । अत्र संक्रमणस्य सदृशम्
सीहगुहं वग्घगुहं, उदहिं व पलित्तगं व जो पविसे । असिवं ओमोयरियं, धुवं से अप्पा परिच्चत्तो ॥५४६४॥ चरणकरणप्पहीणे, पासत्थे जो उ पविसए समणो । जतमाणए पजहिउं, सो ठाणे परिच्चयति तिण्णि ॥५४६५॥
“सीहगुहं०" ["चरणकरण०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । एयं पासत्थेसु भणितं । इमं सेसेसु -
एमेव अहाछंदे, कुसीलओसन्ननीयसंसत्ते । जं तिन्नि परिच्चयई, नाणं तह दंसण चरित्तं ॥५४६६॥ "एमेव०" गाहा । कण्ठ्या । इदाणि तृतीयभंग:पंचण्हं एगयरे, संविग्गे संकमं करेमाणे।
आलोइए विवेगो, दोसु असंविग्गें सच्छंदो ॥५४६७॥ "पंचण्हं०" गाहा । पासत्थादी पंच । एएसिं जो संविग्गेसु संकमइ । पंचेगतरे गीए, आरुभियवते जयंतए तम्मि ।
जं उवहिं उप्पाए, संभोइत सेसमुज्झंति ॥५४६८॥
"पंचेगतरे०" गाहा । गीतत्थो सो अप्पणो एव वयाणि उच्चारित्ता एइ जयणाए, अपडिबझंतो जं पंथे उप्पाएति सो संभोइओ जो पुव्विल्लो उवही तं छड्डेति तस्स इदाणि
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१४ विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं आलोयणविही भण्णइ
पासत्थाईमुंडिएँ, आलोयण होइ दिक्खपभिई तु । संविग्गपुराणे पुण, जप्पभिई चेव ओसण्णो ॥५४६९॥ "पासत्थाई०" गाहा । कण्ठ्या ।।
[सुत्तं] गणावच्छेइए य गणादवक्कम्म इच्छेज्जा अन्नं गणं संभोगपडियाए उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए, णो से कप्पति गणावच्छेइयत्तं अणिक्खिवित्ता संभोगपडियाए जाव विहरित्तए; कप्पति से गणावच्छेइ अत्तं णिक्खिवित्ता जाव विहरित्तए । णो से कप्पइ अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति अन्नं गणं संभोगपडियाए जाव विहरित्तए; ते य से नो वितरंति एवं से णो कप्पति जाव विहरित्तए । जत्थुत्तरियं धम्मविणयं लभेज्जा एवं से कप्पति अन्नं गणं सं० [संभोगपडियाए उवसंपज्जित्ताणं ] जाव विहरित्तए; जत्थुत्तरियं धम्मविणयं नो लभेज्जा एवं से णो कप्पति जाव विहरित्तए ॥४-२४॥
आयरिय उवज्झाए य गणादवकम्म इच्छेज्जा अन्नं गणं संभोग-पडियाए जाव विहरित्तए, णो से कप्पति आयरिय उवज्झायत्तं अणिक्खिवित्ता अन्नं गणं सं० [संभोगपडियाए उवसंपज्जित्ताणं ] जाव विहरित्तए; कप्पति से आयरियउवज्झायत्तं णिक्खिवित्ता जाव विहरित्तए । णो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव विहरित्तयए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति जाव विहरित्तए; ते य से णो वितरंति एवं से णो कम्पति जाव विहरित्तए । जत्थुत्तरियं धम्मविणयं लभेज्जा एवं से कप्पति जाव विहरित्तए; जत्थुत्तरियं धम्मविणयं नो लभेज्जा एवं से णो कप्पति जाव विहरित्तए ॥४-२५॥
एमेव गणावच्छे, गणिआयरिए वि होइ एमेव । णवरं पुण णाणत्तं, एते नियमेण गीया उ॥५४७०॥
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१५
भासगाहा-५४६९-५४७४]
चउत्थो उद्देसो "एमेव गणावच्छे०" गाहा।
[सुत्तं] भिक्खू य इच्छिज्जा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए, नो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छेइयं वा अन्नं आयरिय उवज्झायं उद्दिसावित्तए, कप्पइ से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छेइयं वा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए । ते य से वियरिज्जा एवं से कप्पति अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; ते य से वियरेज्जा एवं से नो कप्पइ अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; नो से कप्पइ तेसिं कारणं अदीवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से तेसिं कारणं दीवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए ॥४-२६॥ ।
"भिक्खू य इच्छिज्जा अण्णं आयरिय-उवज्झाय०" । सुत्तं उच्चारेयव्वं ।
सुत्तम्मि कड़ियम्मी, आयरिउज्झाय उद्दिसाविति । तिहट्ठ उद्दिसिज्जा, णाणे तह दंसण चरित्ते ॥५४७१॥
"सुत्तम्मि कड्डियम्मि०" गाहा । सूत्रार्थे उक्ते इत्यर्थः । नियुक्तिविस्तर: उच्यते"तिण्हट्ठा०" पच्छद्धं । तत्थ
नाणे महकप्पसुतं, सिस्सत्ता केइ उवगए देयं । तस्सऽट्ठ उद्दिसिज्जा, सा खलु सेच्छा ण जिणआणा ॥५४७२॥
"नाणे०" गाहा । केसिंचि आयरियाणं आएसेणं सामायारीए सीसो न उवसंपविज्जति, न वा नाणादीणि दिज्जंति । एस अणाणा अणुवएसो एरिसस्स सगासे ण वट्टइ उवसंपज्जिउं जइ अन्नत्थ नत्थि, ताहे उवसंपज्जिज्जइ णाणादीणं अट्ठाए । ताणि पुण घेत्तुं पुरिल्लं चेव दियव्वं । तत्थ नाणे महाकप्पसुयादीणं अट्ठाए, दंसणे गोविंदनिज्जुत्तादीणं अट्ठाए । चरित्तट्ठाए -
विज्जामंतनिमित्ते, हेऊसत्थ? दंसणट्ठाए। चरित्तट्ठा पुव्वगमो, अहव इमे हुंति आदेसा ॥५४७३॥ आयरियउवज्झाए, ओसण्णोहाविते व कालगते । ओसण्ण छव्विहे खलु, वत्तमवत्तस्स मग्गणया ॥५४७४॥
१. दायव्वं इति भाव्यम् ? मलवृ।
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१६
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं वत्ते खलु गीयत्थे, अव्वत्तें वएण अहव अगीयत्थे ।
वत्तिच्छ सार पेसण, अहवाऽऽसण्णे सयं गमणं ॥५४७५॥
"विज्जामंत०" ["आयरिय०" "वत्ते खलु०"] गाहा । 'छव्विहो' त्ति पासत्थादी, ताहे । छव्विहो पासत्थादी एएसिं एगतरो सो आयरिओ जाओ, ताहे तस्स सीसो अन्नं आयरियं उद्दिसावेइ वा ण वा? तं च ओसण्णं आयरियं अन्नत्थ ठिओ इमं करेइ सारणा पेसणा य । “अह आसपणे सयं गमणं" अस्य व्याख्या
एगाह पणग पक्खे, चउमासे वरिस जत्थ वा मिलति । चोएइ चोयवेइ व, णेच्छंते सयं तु वट्टावे ॥५४७६॥
“एगाह०" गाहा । जइ दूरे पेसेइ अह आसण्णे सयं चेव गंतव्वं । जइ सारिजंति तो णेच्छइ, ताहे गच्छं अप्पणा वट्टावेइ ।
उद्दिसइ व अन्नदिसं, पयावणट्ठा न संगहवाए।
जति णाम गारवेण वि, मुएज्ज णिच्छे सयं ठाई ॥५४७७॥ "उद्दिसइ०" गाहा । कण्ठ्या । एस सुएण वि वत्तो [वएण वि वत्तो] गओ । इदाणि सुएण वि वत्तो वएण अव्वत्तो भण्णइ
सुयवत्तो वतऽवत्तो, भण्णइ गणं ते ण सारितुं सत्तो।
सारेहि सगणमेयं, अण्णं व वयामा आयरियं ॥५४७८॥ "सुतवत्तो०" गाहा । अस्य व्याख्या -
आयरियउवज्झायं, निच्छंते अप्पणा य असमत्थे । तिगसंवच्छरमद्धं, कुल गण संघे दिसाबंधो ॥५४७९॥
"आयरिय०" गाहा । 'इच्छंते' त्ति अन्नं आयरियं उवज्झायं उद्दिसिउं इच्छइ, कुले उवट्ठाइ, कुलिच्चयं उद्दिसइ, तिण्णि संवच्छराणि सचित्तं से न हीरति । तो सगणं संकममाणो इमेणं तावेइ (?) तं ओसण्णं ।
सच्चित्तादि हरंती, कुलं पि नेच्छामों जं कुलं तुब्भं । वच्चामो अण्णगणं, संघं व तुमं जति न ठासि ॥५४८०॥
१. निच्छंते मुच । २. संकममाणो इमं भणइ आयरियं इति भाव्यम् ? सङ्क्रमणाचार्यमिदं भणति
मलवृ।
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१७
भासगाहा-५४७५-५४८६]
चउत्थो उद्देसो एवं पि अठायंते, ताहे तू अद्धपंचमे वरिसे । सयमेव धरेति गणं, अणुलोमेणं च सारेति ॥५४८१॥
"सच्चित्तादि०" [" एवं पि०"] गाहा । गणो एगं संवच्छरं सच्चित्तं न हरइ, तओ संघं संघो छम्मासेण हरइ । एए सव्वे संकलिया अद्धपंचमा वरिसा । एतेणं कालेणं सो वयवत्तो चेव जाओ । कहं ? कप्पट्ठओ पव्वइओ तिवरिसस्स आयारपकप्पो उद्दिट्ठो । एए एक्कारस अद्धपंचमेहिं समं मेलने अद्धसोलस । ताहे सयं चेव गच्छं धरेति ।
अहव जइ अस्थि थेरा, सत्ता परियट्टिऊण तं गच्छं। दुहओवत्तसरिसगो, तस्स उ गमओ मुणेयव्वो ॥५४८२॥ "अहव जइ०" गाहा । कण्ठ्या । जो वएण वत्तो सुतेण अव्वत्तो तस्स इदाणि भण्णइवत्तवओ उ अगीओ, जइ थेरा तत्थ केइ गीयत्था । तेसंतिगे पढंतो, चोएइ स असति अण्णत्थ ॥५४८३॥
"वत्तवओ०" गाहा । कण्ठ्या । "चोए[ति]त्ति, गहणसिक्खाए चोइज्जति असइ सगणिच्चइ थेराणं गणे पाढिज्जइ ।
इदाणिं चउत्थभंगो
जो पुण उभयअवत्तो, वावग असति सो उ उद्दिसती । सव्वे वि उद्दिसंता, मोत्तूणं उद्दिसंति इमे ॥५४८४॥
"जो पुण०" गाहा । जो पव्वज्जाए सुएण य एएय (?) एगपक्खिओ तं उद्दिसावेइ एवं विभासा।
संविग्गमगीयत्थं, असंविग्गं खलु तहेव गीतत्थं ।
असंविग्गमगीतत्थं, उद्दिसमाणस्स चउगुरुगा ॥५४८५॥ "संविग्ग०" गाहा । कण्ठ्या ।१ सत्तरत्तं तवो होति, ततो छेदो पहावई।
छेदेण छिण्णपरियाए, तओ मूलं तओ दुगं ॥५४८६॥ "सत्तरत्तं०" गाहा पूर्वं व्याख्याता । अहवा इमेणं उद्दिसावेज्ज
१. जो....कण्ठ्या नास्ति अ।
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१८
विस
छट्ठाणविरहियं वा, संविग्गं वा वि वयति गीतत्थं । चउरो य अणुग्घाया, तत्थ वि आणाइणो दोसा ॥५४८७॥ "छट्टाणविरहियं ०" गाहा । अस्य व्याख्या–
[ गणंतरोवसंपयपगयं
छाणा जानियो, तव्विरहिय काहियाइता चउरो ।
ते वि य उद्दिसमाणे, छट्टाणगयाण जे दोसा ॥५४८८॥
"छट्टाण०" गाहा । 'काहिगाइगा चउरो' त्ति काहियं मामागं पासणियं संपसारयं एए जइ उद्दिसइ :: (?) । एयं ओसन्ने आयरिए भणियं ।
इयाणि ओधावियकालगए भण्णइ । तत्थ गाहा—
ओधाविय कालगते, जाधिच्छा ताहि उद्दिसावेति ।
अव्वत्ते तिविधे वी, णियमा पुण संगहट्ठाए ॥५४८९ ॥
"ओधाविय०" गाहा । सो पुण ओहाइओ सारूविओ वा गिहत्थो वा जाओ । सो णेणं सारेयव्वो अप्पसागारिए चलणनिवायणं पि कायव्वं - तुब्भेहिं विणा अणाहा अम्हे । एत्थ
गाहाओ ।
""
ओधाविय ओसन्ने, भणति अणाहा वयं विणा तुज्झे । कम सीसमसागरिए, दुप्पडियरगं जतो तिहं ॥५४९०॥
जो जेण जम्मि ठाणम्मि ठावितो दंसणे व चरणे वा ।
सो तं तओ चुतं तम्मि चेव काउं भवे निरिणो ॥ ५४९१॥
'ओहविय० " [ "जो जेण० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । जाहे न होज्ज एवं पि ताहे अन्नं उद्दिसावेइ । अवत्ते तिविहे, बितिपढमभंगमोत्तुं सेसा उवरिल्ला तिन्नि । अहवा इमं तिविहं कुलच्चयं वा गणिच्चयं वा संघिच्चयं वा । एएसिं दोन्हं पगाराणं णियमा संगहनिमित्तं उद्दिसावेयव्वं ।
[सुत्तं] गणावच्छेतिए य इच्छिज्जा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए, नो से कप्पति गणावच्छेतियत्तं अनिक्खिवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से गणावच्छेतियत्तं निक्खिवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए । नो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छतियं वा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता जाव उद्दिसावित्तए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति जाव
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ५४८७-५४९३]
चो उस
८१९
उद्दिसावित्तए । ते य से नो वितरंति एवं से णो कप्पति जाव उद्दिसावित्तए । नो से कप्पति तेसिं कारणं अदीवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पइ से सिं कारणं दीवित्ता अन्नं जाव उद्दिसावित्तए ॥४-२७॥
आयरियउवज्झाए इच्छिज्जा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए, नो से कप्पति आयरियउवज्झायत्तं अनिक्खिवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से आयरियउवज्झायत्तं निक्खिवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए । नो से कप्पति अणापुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छेइयं वा अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से आपुच्छित्ता आयरियं वा जाव गणावच्छेतियं वा अन्नं आयरिय उवज्झायं उद्दिसावित्तए । ते य से वितरंति एवं से कप्पति जाव उद्दिसावित्तए । ते य से णो वितरंति एवं से नो कप्पति जाव उद्दिसावित्तए । णो से कप्पति तेसिं कारणं अदीवित्ता अन्नं आयरियउवज्झायं उद्दिसावित्तए; कप्पति से तेसिं कारणं दीवित्ता जाव उद्दिसावित्तए ॥४-२८॥
सूत्रम् ।
“गणावच्छेइए य इच्छेज्जा ० " सूत्रम् " आयरिय उवज्झायए य इच्छेज्जा ०
11
ती विदीवियकज्जा, विसज्जिता जइ य तत्थ तं णत्थि । णिक्खिविय वयंति दुवे, भिक्खू किं दाणि णिक्खिवितू ॥५४९२॥
दुहाए दुह वि, निक्खिवणं होति उज्जमंतेसु ।
सीअंतेसु अ सगणो, वच्चइ मा ते विणासिज्जा ॥५४९३॥
"तिसु वि दीवियकज्जा ० " [ "दुण्हऽट्ठाए दुण्ह वि० " ] गाहा । 'तीसु वि' त्तिणा दंसणे चरित्ते 'निक्खिविय' त्ति गणावच्छेए गणावच्छेइयत्तं णिक्खिवइ, आयरिओ [आयरियत्तं णिक्खिवइ, उवज्झाओ] उवज्झायत्तं णिक्खिवइ । दोण्हट्ठाए त्ति णाणट्ठाए दंसणट्ठाए 'दोह वि' त्ति गणावच्छे-आयरियउवज्झाया एए आयरिओ उवज्झाया एए जो अन्नो । तत्थ आयरिओ संविग्गो गीयत्थो य अत्थि तस्स निवेऊणं अप्पच्चइओ वत्तइ । जइ असंविग्गो आयरिओ तो तम्मि णिक्खिवंतेण ते परिचत्ता भवंति । तम्हा ते वि णेण णेयव्वा ।
१. एतद्गाथार्धं श्रीमलयगिरिसूरिभिः सूत्रात्पूर्वं व्याख्यातम् ।
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२०
विसेसचुण्णि
[गणंतरोवसंपयपगयं वत्तम्मि जो गमो खलु, गणवच्छे सो गमो उ आयरिए। निक्खिवणे तम्मि चत्ता, जमुद्दिसे तम्मि ते पच्छा ॥५४९४॥ "वत्तम्मि जो०" गाहा । जं उद्दिसियम्मि’ ‘ते पच्छ' त्ति । जह अहगं तहा ते, तेण पहुप्पंते ते ण घेत्तव्वा ।
अपहुप्पंते गिण्हति, संघाडं मुत्तु सव्वे वा ॥५४९५॥
"जह अहगं२०" गाहा । जं उद्दिसावेंति तं ते भणंति-अहं ते सीसो तओ पच्छा परिवारो वि मे तव सीसो । तस्स पुण आयरियस्स को विणओ? जइ से वि अप्पणो पहुप्पंति तो ते सव्वे चेव देंति । अह सो ण पहुप्पइ तस्स संघाडयं दाऊण अवसेसे गेण्हइ । अह असहाओ, सव्वे वि गेण्हइ।
सहु असहुस्स वि तेण वि, वेयावच्चाइ सव्व कायव्वं । ते तेसि अणाएसा, वावारेउं न कप्पंति ॥५४९६॥ "सहु असहुस्स वि०" गाहा । कण्ठ्या ।
॥ गणंतरोवसंपयपगयं समत्तं ॥
१. उद्दिसे तम्मि मुच । २. अप्पगं मुच । ३. नास्ति अ ।
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ विसुंभणपगयं ]
[सुत्तं] भिक्खू य रातो वा वियाले वा आहच्च वीसुंभिज्जा तं च सरीरगं केति वेयावच्चकरे भिक्खू इच्छिज्जा एगंते बहुफासुए पएसे परिद्ववित्तए, अस्थि याइं य केति सागारियसंतिए उवगरणजाते अच्चित्ते परिहरणारिहे, कप्पति से सागारिकडं गहाय तं सरीरगं एगंते बहुफासुए पएसे परिट्ठवित्ता तत्थेव उवनिक्खिवियव्वे सिया ॥४-२९॥
“भिक्खू य रातो०" सुत्तं उच्चारेयव्वं । सम्बन्धः
तिहिँ कारणेहिँ अन्नं, आयरियं उद्दिसिज्ज तहिँ दुण्णि । मुत्तुं तइए पगयं, वीसुंभणसुत्तजोगोऽयं ॥५४९७॥
अधवा संजमजीविय, भवग्गहण जीवयाउ विगए वा । अण्णुसो वृत्तो, इमं तु सुत्तं भवच्चाए ॥ ५४९८॥
“तिहिँ कारणेहिँ०” [" अथवा संजमजीविय०" ] गाहाद्वयम् । 'तिहि' त्ति पासत्थादि १ ओधाविय २ कालगए ३ । चसद्देण आयरियस्स 'आहच्च' त्ति कदाचि 'वीसुं' पृथक् भेज्जा भवेयुः, पृथक् शरीराज्जीवो म्रियत इत्यर्थः । वेयावच्चकरा [दि]भिक्खूणं गहणं, न आयरियादीणं । अच्चित्तं णिज्जीवं उवकरणजायं, कट्टं जेण वुज्झति । सागारकडं णाम सागारियस्सेव एयं न अम्हं कए कज्जे तत्थेव ठाविज्जइ जतो गहियं । शेषं प्रतीतमेषसूत्रार्थोऽयं निर्युक्तिविस्तरः |
पुव्वि दव्वोलोयण, नियमा गच्छे उवक्कमनिमित्तं ।
भत्तपरिण्ण गिलाणे, पुव्वुग्गों थंडिलस्सेव ॥ ५४९९ ।। [ नि० ]
“पुव्वि० " गाहा । जत्थ मासकप्पं वासावासं वा काउकामा, तत्थ ठायंता चेव पलोएंति सागारियसंतियं वहणकट्टं महाथंडिल्लं च । किं कारणं ? उपक्रमहेतोः सो इमेहिं कारणेहिं ‘भत्तपरिण्णगिलाणे’ । एस सणिमित्तो । अणिमित्तो आसुकाऽऽयरिएणं तम्हा उहाणेयव्वो जइ ण उहाणेइ चउगुरुं जा य तेण विणा विराहणा । णाणीणेतुं, तम्हा पडिलेहियव्वं थंडिल्लं च पडिलेहियव्वं दारेहिं ।
पडिलेहणा दिसा णंतए य काले दिया व राओ य । जग्गणबंधणछेयण, एयं तु विहिं तहिं कुज्जा ॥५५००॥
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२२ विसेसचुण्णि
[विसुंभणपगयं कुसपडिमाइ नियत्तण, मत्तग सीसे तणाइँ उवगरणे। काउस्सग्ग पदाहिण, अब्भुट्ठाणे य वाहरणे ॥५५०१॥ काउस्सग्गे सज्झाइए य खमणस्स मग्गणा होइ। वोसिरणे ओलोयण, सुभाऽसुभगइ निमित्तट्ठा ॥५५०२॥
"पडिलेहणा०" ["कुसपडिमाइ०" "काउस्सग्गे०"] दारगाधात्रयम् । तत्थ पडिलेहण त्ति दारं । सा पडिलेहणा वहणकट्ठस्स थंडिलस्स य । तत्थ वहणकट्ठस्स इमं
जं दव्वं घणमसिणं, वावारजढं च चिट्ठए बलियं । वेणुमय दारुगं वा, तं वहणट्ठा पलोयंति ॥५५०३॥
"जं दव्वं०" गाहा । कण्ठ्या । इदाणि थंडिलस्स । महाथंडिल्लं पडिलेहियव्वं । अपडिलेहिए इमे दोसा
अत्थंडिलम्मि काया, पवयणघातो य होति आसण्णे ।
छड्डावण गहणादी, परुग्गहे तेण पेहिज्जा ॥५५०४॥ "अत्थंडिलम्मि०" गाहा । पडिलेहणं ति गयं । इदाणिं दिस त्ति दारंदिस अवरदक्खिणा दक्खिणा य अवरा य दक्खिणापुव्वा । अवरुत्तरा य पुव्वा, उत्तर पुव्वुत्तरा चेव ॥५५०६॥ समाही य भत्तपाणे, उवकरणे तुमंतुमा य कलहो य । भेदो गेलन्नं वा, चरिमा पुण कड्डए अण्णं ॥५५०७॥
"दिस अवर०" ["समाही य०"] गाहा । अवरदक्षिणाए दिसाए महाथंडिलं पडिलेहेयव्वं । तीए इमे गुणा भवंति । भत्त-पाण-उवगरण समाही भवति । एयाए दिसाए तिन्नि थंडिला पडिलेहेयव्वा ।
आसण्ण मज्झ दूरे, वाघातट्ठा तु थंडिले तिन्नि ।
खेत्तुदयहरियपाणा, णिविट्ठमादी व वाघाए ॥५५०७॥
"आसण्ण०" गाहा । किं कारणं तिन्नि पडिलेहिज्जति ? वाघाओ होज्जा, खेत्तं कृष्टं, उदएण वा भावियं, हरियक्काओ वा जाओ, पाणजाइएहिं वा संसत्तं, गामो वा निव्विट्ठो । आदिग्रहणेणं सत्थो आवासिओ । पढमदिसाए विज्जमाणीए जइ दक्खिणदिसाए पडिलेहंति ४
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२३
भासगाहा-५४९५-५५१३] चउत्थो उद्देसो ह्वा (चतुर्गुरु) । इमे दोसा भत्त-पाणोवही न लब्भंति । तहिं अलब्भमाणेहिं इमे दोसा
एसणपेल्लण जोगाण व हाणी भिण्ण मासकप्पो वा। भत्तोवही अभावे, इइ दोसा तेण पढमम्मि ॥५५०८॥ एमेव सेसियास वि, तुमंतुमा कलह भेद मरणं वा । जं पावंति सुविहिया, गणाहिवो पाविहिति तं तु ॥५५०९॥
"एसण०" [“एमेव सेसियासु०"] गाहा । कण्ठ्या । अह पढमाए विज्जमाणीए अवराए पडिलेहंति तो उवगरणं न लब्भइ, दक्खिणपुव्वाए तुमंतुमं भवति, अवरुत्तराए कलहो, पुव्वाए गणभेदो, उत्तराए गेलन्नं, उत्तर-पुव्वाए मरणं । तम्हा पढमदिसाए पडिलेहेयव्वं, तीए असइ बीइयाए पडिलेहेयव्वं । तीए सो च्चेव गुणो जो पढमाए बीइयाए विज्जमाणीए । जइ ततियाए पडिलेहेइ सो चेव दोसो जो तइयाए । एवं चेव जाव चरिमाए पडिलेहेमाणस्स जाव चरिमाए दोसो सो भवइ । बिइयदिसाए अविज्जमाणीए तइयाए दिसाए पडिलेहेयव्वं, तीए सो चेव गुणो जो पढमाए । एवं सेसाओ वि दिसाओ णेयव्वाओ । दिस त्ति गयं ।
इदाणिं णंतए त्ति दारंवित्थाराऽऽयामेणं, जं वत्थं लब्भती समतिरेगं । चोक्ख सुतिगं च सेतं, उवक्कमट्ठा धरेतव्वं ॥५५१०॥ अत्थुरणट्ठा एगं, बिइयं छोडुमुवरि घणं बंधे। उक्कोसयरं उवरिं, बंधादीछादणट्ठाए ॥५५११॥ “वित्थाराऽऽयामेणं०" [“अत्थुरणट्ठा एगं०"] गाथाद्वयं कण्ठ्यम् ।
एएसिं अग्गहणे, चउगुरु दिवसम्मि वण्णिया दोसा । रत्तिं वा पडिच्छंते, गुरुगा उट्ठाणमादीया ॥५५१२॥
“एएसिं०" गाहा। एएसिं तिण्हवत्थाणं अग्गहणे :: । (चतुर्गुरु) । दिवसओ ‘वन्निया' इति तित्थगरेहिं दोसा, के ते? अत उच्यते
उज्झाइए अवण्णो, दुविह णियत्ती य मइलवसणाणं । तम्हा तु अहत कसिणं, धरेंति पक्खस्स पडिलेहा ॥५५१३॥ "उज्झाइए०" गाहा । 'दुविह णियत्ति' त्ति कण्ठ्यम् । णिक्खमिउं कामाणं सम्मत्तं च
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२४ विसेसचुण्णि
[विसुंभणपगयं घेत्तुं कामाणं', सेसं कण्ठ्यम् । णंतए त्ति गतं ।
इदाणिं दिया वा राओ वत्ति ।
आसुक्कार गिलाणे, पच्चक्खाए व आणुपुव्वीए । दिवसस्स व रत्तीइ व, एगतरे होज्जऽवक्कमणं ॥५५१४॥ एव य कालगयम्मि, मुणिणा सुत्तऽत्थगहियसारेणं । न विसातो गंतव्वो, कातव्व विधीय वोसिरणं ॥५५१५॥ "आसुक्कार०" ["एव य०"] गाहाद्वयम् । अस्य व्याख्या
आयरिओ गीतो वा, जो व कडाई तहिं भवे साह । कायव्वो अखिलविही, न तु सोग भया व सीतेज्जा ॥५५१६॥ सव्वे वि मरणधम्मा, संसारी तेण कासि मा सोगं । जं चऽप्पणो वि होहिति, किं तत्थ भयं परगयम्मि ॥५५१७॥ "आयरिओ०" ["सव्वे वि०"] गाहाद्वयम् । दिया वा रातो व त्ति गतं । इदाणिं "जग्गण बंधण०" (५५००) पच्छद्धं । जं वेलं कालगतो, निक्कारण कारणे भ निरोधो। जग्गण बंधण छेदण, एतं तु विहिं तहिं कुज्जा ॥५५१८॥
"जं वेलं काल०" गाहा । दिवसतो वा राओ वा जाए वेलाए कालगतो ताए चेव वेलाए णीणेयव्वो । निक्कारणे एवं कारणे अत्थ दिज्जइ ?
इमेहिं पुण कारणेहिं तं वेलं न णीणिज्जा वि । हिमतेणसावयभया, पिहिता दारा महाणिणादो वा । ठवणा नियगा व तहिं, आयरिय महातवस्सी वा ॥५५१९॥ णंतक असती राया, वऽतीति संतेपुरो पुरवती तु । णीति व जणणिवहेणं, दारनिरुद्धाणि णिसि तेणं ॥५५२०॥ वातेण अणक्कंते, अभिणवमुक्कस्स हत्थपादे उ।
कुव्वंतऽहापणिहिते, मुहणयणाणं च संपुडणं ॥५५२१॥ १. सम्मत्तं...कामाणं नास्ति अ । २. पडिच्छाविज्जइ इति भाव्यम् ?
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा - ५५१४-५५२७]
चो उस
जितणिद्दुवायकुसला, ओरस्सबली य सत्तजुत्ता य । कतकरण अप्पमादी, अभीरुगा जागरंति तहिं ॥५५२२॥
“हिमतेण०” [“णंतक असती० " "वातेण०" "जितणिद्दुवाय०" ] गाहा । 'महाणिणादो व' त्ति महाजणणाओ वा सो तम्मि वा नगरे दंडयादीहिं वा ठवण त्ति आयरिओ वा बहुस्सुओ सो तम्मि वा नगरे मढेसु लोगविक्खाओ । तत्थ पुण इमा विही
44
जागरणट्ठाएँ तहिं, अन्नेसिं वा वि तत्थ धम्मकहा । सुत्तं धम्मक वा, मधुरगिरो उच्चसद्देण ॥५५२३॥
करपायंगुट्ठे दोरेण बंधिउं पुत्तीए मुहं छाए । अक्खयदेहे खणणं, अंगुलिविच्चे ण बाहिरतो ॥५५२४॥ अण्णाइट्ठसरीरे, पंता वा देवतऽत्थ उद्वेज्जा । परिणाम डब्बहत्थेण बुज्झ मा गुज्झगा ! मुज्झ ॥५५२५ ॥ वित्तासेज्ज रसेज्ज व, भीमं वा अट्टहास मुंचेज्जा ।
अभिए सुविहिणं, कायव्व विहीय वोसिरणं ॥ ५५२६ ॥
“जागरणट्ठाऍ तहिं०" गाहाओ चत्तारि कण्ठ्याओ । [ "करपायंगुट्टे० 'अण्णाइदूसरीरे० " "वित्तासेज्ज० " ] परिणामि त्ति काइयं ।
इदाणिं कुसपडिम त्ति दारं
८२५
दोणि य दिवड्ढखेत्ते, दब्भमया पुत्तगऽत्थ कायव्वा । समखेत्तम्मि य एक्को, अवड्ढ अभिए ण कायव्वो ॥५५२७॥
"दोण्णि य दिवड्ड० " गाहा । कालगए समाणे णक्खत्तं पलोएइ । अन्नो दो ड्ढे पणयालीसमुहुत्तेसु नक्खत्तेसु । दोन्नि कज्ज त्ति काणि पुण पणयालीसमुहुत्ताणि नक्खत्ताणि ? उच्यते -
तिण्णेव उत्तराई, पुणवसू रोहिणी विसाहा य । एए छ णक्खत्ते पलयाणसमुहुत्तसंजोगा ॥
तीसुं मुहुत्तेसु एक्को कीरइ विज्जतेसु एस ते विइज्जउ त्ति ण करेइ, एगं कड्ढइ पण्णरसमुहुत्तएसु अभियणाय एक्को वि न कीरइ । काणि पुण अवद्वंभगाणि ? उच्यते
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२६
विसेसचुण्णि
[विसुंभणपगयं सयभिसयय भरणी उ, अद्दाऽसस्सेससाइजेहाए ।
एए छ णक्खत्ता, पन्नरसमुहुत्तसंजोगा ॥ असिवे अविहिपारिट्ठावणियाकाउसग्गो ण कीरइ । कुसपडिम त्ति गयं । इदाणिं णियत्तणो त्ति दारं
थंडिलवाघाएणं, अधवा वि अतिच्छए अणाभोगा। भमिऊण उवागच्छे, तेणेव पहेण न नियत्ते ॥५५२८॥ वाघायम्मि ठवेलं, पुव्वं व अपेहियम्मि थंडिल्ले। तह णेति जहा मैं कमा, ण होंति गामस्स पडिहुत्ता ॥५५२९॥ "थंडिलवाघाएणं०" ["वाघायम्मि ठवेउं०"] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् । पाणमत्तए त्ति
दारं -
सुत्तऽत्थतदुभयविऊ, पुरतो घेत्तूण पाणग कुसे य । गच्छति जति सागरियं, परिढुवेऊण आयमणं ॥५५३०॥ "सुत्तऽत्थ०" गाहा । कण्ठ्या । सीस त्ति । जत्तो दिसाएँ गामो, तत्तो सीसं तु होइ कायव्वं । उठेंतरक्खणट्ठा, अमंगलं लोगगरिहा य ॥५५३१॥ "जत्तो दिसाएँ०" गाहा । तणाई तिकुसमुट्ठिएण एक्केणं, अव्वोच्छिण्णाएँ तत्थ धाराए। संथार संथरिज्जा, सव्वत्थ समो य कायव्वो ॥५५३२॥ विसमा जति होज्ज तणा, उवरिं मज्झे तहेव हेवा य । मरणं गेलन्नं वा, तिण्हं पि उ णिद्दिसे तत्थ ॥५५३३॥ उवरिं आयरियाणं, मज्झे वसभाण हेट्ठि भिक्खूणं । तिण्हं पि रक्खणट्ठा, सव्वत्थ समा य कायव्वा ॥५५३४॥ "कुसमुट्ठिएण०"["विसमा जति०""उवरिं आयरियाणं०"] गाहात्रयं कण्ठ्यम् ।
जत्थ य नत्थि तिणाइं, चुण्णेहिं तत्थ केसरिहिं वा । मिच्छते सो व राया, कुणति गामाण वहकरणं ॥५५३५॥
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५५२८-५५४०] चउत्थो उद्देसो
८२७ "जत्थ य नत्थि तणाइं०" गाहा । तत्थ चुण्णेहिं नागकेसरहिं वा अव्वोछिन्नाए धाराए ककारं काऊण हेट्ठा तकारो कायव्वो । असइ चुण्णाणं केसराणं वा तहेव लेवगादीहि । उवगरणे त्ति।
चिंधट्ठा उवगरणं, दोसा तु भवे अचिंधकरणम्मि । मिच्छत्त सो व राया, कुणति गामाण वहकरणं ॥५५३६॥ उवगरणमहाजाते, अकरणे उज्जेणिभिक्खुदिटुंतो । लिंगं अपेच्छमाणो, काले वइरं तु पाडेत्ति ॥५५३७॥
"चिंधट्ठा उवगरणं०" ["उवगरणमहाजाते."] गाहाद्वयम् । परिविज्जंते अहाजायमुवगरणं ठवेयव्वं रयहरणं मुहपोत्तिया चोलपट्टगो य । जइ एवं न ठवेंति :: । (चतुर्गुरु)। राया व त्ति दंडिओ सोच्चा कोइ उद्दविउ त्ति गामवहणं करेज्ज । उज्जेणी-भिक्खुदिटुंतो त्तिउज्जेणियस्स सावगस्स तच्चणियवेसेणं कालगयस्स तच्चणितपरिवेसणाए आयरिएहिं बोहिओ। 'कालो वरं'२ ति । जस्स गामस्स सगासे परिढुविओ सो गामो गेज्झइ । काले वइरं दवाविज्जइ दंडिएण एए दोसा अचिंधकरणे ।
काउस्सग्गे त्ति । उढाणादी दोसा, हवंति तत्थेव काउसग्गम्मि ।
आगम्मुवस्सयं, गुरुसमीव अविहीय उस्सग्गो ॥५५३८॥ "उट्ठाणादी०" गाहा । पदाहिणं त्ति ।
जो जहियं सो तत्तो, णियत्तइ पयाहिणं न कायव्वं । उढाणादी दोसा, विराहणा बालवुड्डाणं ॥५५३९॥ "जो जहियं०" गाहा। अब्भुट्ठाणे त्ति ।
जड़ पुण अणीणिओ वा, णीणिज्जंतो विविंचिओ वा वि । उद्वेज्ज समाइट्ठो, तत्थ इमा मग्गणा होति ॥५५४०॥ "जइ पुण०" गाहा । कण्ठ्या ।
१. व राया मुच । २. संपत्ति अधिकम् ड ।
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२८ विसेसचुण्णि
[विसुंभणपगयं वसहि निवेसण साही, गाममज्झे य गामदारे य ।
अंतर उज्जाणंतर, णिसिहिया उद्विते वोच्छं ॥५५४१॥ "वसहि०" दारगाहा । अस्य व्याख्याउवस्सय निवेसण साही, गामद्धे दारे गामो मोत्तव्यो। मंडल कंड हेसे, णिसीहियाए य रज्जं तु ॥५५४२॥
"उवस्सय०" गाहा । तं कलेवरं णिज्जमाणं जइ वसधीए उद्वेज्ज वसही मोत्तव्वा । अह णिवेसणे उद्वेज्जा निवेसणं मोत्तव्वं । साहीए' उढेज्जा साहीरे मोत्तव्वा । गाममज्झे उद्वेज्जा गामस्स अद्धं मोत्तव्वं । गामदारे उद्वेज्ज गामो मोत्तव्वो । गामस्स य उज्जाणस्स य अंतरा मंडलं मोत्तव्वं । उज्जाणे अद्वेकडं मोत्तव्वं । उज्जाणस्स य णिसीहिगाए य अंतरा देसो मोत्तव्वो । निसीहियाए उद्वेज्ज रज्जं मोत्तव्वं ।
वच्चंते जो उ कमो, कलेवर पवेसणम्मि वोच्चत्थो ।
णवरं पुण णाणत्तं, गामदारम्मि बोद्धव्वं ॥५५४३॥
"वच्चंते०" गाहा । अह निसीहियाए परिझुविओ उद्वेत्ता पडिपडेज्जा वसही मोत्तव्वा। निसीहियाए उज्जाणस्स य अंतरा जइ पडिपडेज्ज अह उज्जाणे पडिपडेज्जा साही मोत्तव्वा । उज्जाण गामाण अंतरे गामद्धं मोत्तव्वं । गामदारे गामो मोत्तव्यो । गाममज्झे मंडलं, साहीए कंडं मोत्तव्वं । निवेसणे [पडइ] दोसो मोत्तव्वो वसहीए पविसीओ रज्जंतों (रज्जं मोत्तव्वं)।
बिइयं वसहिमतिते, तगं च अण्णं च मुच्चते रज्जं । तिप्पभितिं तिन्नेव उ, मुयंति रज्जाइँ पविसंते ॥५४४४॥
"बिइय०" गाहा । निज्जूढो जइ बिइयवारा एति दा (तदा) रज्जाणि मोत्तव्वाणि । अह निज्झूढो तइयवारा एइ तिन्नि रज्जाणि मोत्तव्वाणि । तेण परं बहुसो वारा पविसंते तिन्नि चेव रज्जाणि मोत्तव्वाणि ।
असिवादी बहिया कारणेहिं, तत्थेव वसंति जस्स जो उ तवो ।
अभिगहिया णभिगहितो, सा तस्स उ जोगपरिवुड्डी ॥५५४५॥
"असिवादी०" गाहा । जइ बहिया असिवादीहिं कारणेहिं न निग्गया ताहे तत्थ चेव वसंता जोगपरिवड्ढि करेंति । पोरिसिइच्चा पुरिमटुं काउं सति सामत्थे आयंबिलं पारेंति । असइ
१. सोहिए अ ड । २. सोही ड । ३. उद्वेज्ज कंडं इति भाव्यम् ? मलवृ ।
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५५४१-५५५१] चउत्थो उद्देसो
८२९ णिव्वीइयं । असमत्थो जइ तो एकासणयं एवं सबीइयं । एवं पोरिसि वा चउत्थादि असमत्थो पुरिमड्डइच्चो चउत्थो । एवं छठ्ठट्ठमादी य विभासा ।
अण्णाइट्ठसरीरे, पंता वा देवतऽत्थ उठ्ठिज्जा । काइय डब्बहत्थेण, भणेज्ज मा गुज्झया ! मुज्झा ॥५५४६॥ "अण्णाइट्ठ०" गाहा । अब्भुट्ठाणे त्ति गयं । इदाणी वाहरणे त्ति दारं । गिण्हइ णामं एगस्स दोण्ह अधवा वि होज्ज सव्वेसिं । खिप्पं तु लोयकरणं, परिण गणभेद बारसमं ॥५५४७॥
"गिण्हइ०" गाहा । जावइयाणं णामं गेण्हइ तावइयाणं खिप्पं लोयं करणं बारसमं च दिज्जइ । नवरंतस्स दसमं अट्ठमं छटुं चउत्थं वा, एयं परिण्णग्गहणं गणभेदो य कीरइ । तो गणातो णेति । काउसग्गे त्ति ।
चेइयघरुवस्सए वा, हायंतीतो थुतीओ तो बिंति । सारवणं वसहीए, करेति सव्वं वसहिपालो ॥५५४८॥ अविधिपरिट्ठवणाए, काउस्सग्गो य गुरुसमीवम्मि । मंगलसंतिनिमित्तं, थओ तओ अजितसंतीणं ॥५५४९॥
"चेइयघरुव्वसए०" ["अविधिपरिट्ठवणाए०"] गाहा । चेइयघरं गच्छंति' । चेइयाणि वंदित्ता संतिनिमित्तं अजियसंतित्थओ परियट्टिज्जइ । तिण्णि वा थुईओ परिहायंतीओ कड्डिज्जति, तओ आगंतुं आयरियस्स सगासे अविहिपारिट्ठावणियाए काउसग्गो कीरइ । 'सज्झाए खमणस्स मग्गणा' (५५०२) अस्य व्याख्या
खमणे य असज्झाए, रातिणिय महाणिणाय णितए वा । सेसेसु णत्थि खमणं, णेव असज्झाइयं होति ॥५५५०॥ "खमणे य०" गाहा । कण्ठ्या । वोसिरणे त्तिउच्चारपासवणखेलमत्तगा य अत्थरण कुसपलालादी । संथारया बहुविधा, उज्झंति अणण्णगेलन्ने ॥५५५१॥
१. विशेषचूर्णिः पुनरित्थम्- तओ आगम्म चेइयघरं । इति मलवृ ।
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
८३०
विस
अहिगरणं मा होहिति, करेइ संथारगं विकरणं तु । सव्ववहि विगिंचती, जो छेवइतस्स छित्तो वि ॥५५५२ ॥ "उच्चार० " [ " अहिगरणं मा० " ] गाहाद्वयं कण्ठ्यम् ।
असिवम्मि नत्थि खमणं, जोगविवड्डी य णेव उस्सग्गो । उवयोगद्धं तुलितुं, णेव अहाजायकरणं तु ॥ ५५५३॥
" असिवम्मि० " गाहा । असिवे खमणं नत्थि, जोगविवड्ढीए परिहरिज्जइ, काउस्सग्गो य वज्जिज्जइ, पडिस्सए य मुहुत्तं संचिक्खाविज्जति जाव उवउत्तो, तत्थ अहाजाय ण करेइ । ओलोयण त्ति ।
""
[ विसुंभणपयं
अवरज्जुगस्स य ततो, सुत्तऽत्थविसारएहिँ थेरेहिं । अवलोयण कायव्वा, सुभाऽसुभगती निमित्तट्ठा ॥५५५४ ॥ जं दिसि विड्ढितो खलु, देहेणं अक्खुएणं संचिक्खे | तं दिसि सिवं वदंती, सुत्त त्थविसारदा धीरा ॥५५५५ ॥ जड़ दिवसे संचिक्खति, तति वरिसे धातगं च खेमं च । विवरीए विवरीतं, अकड्डिए सव्वहिं उदितं ॥५५५६॥ खमगस्साऽऽयरियस्सा, दीहपरिण्णस्स वा निमित्तं तू । सेसे तधऽण्णधा वा, ववहारवसा इमाय गती ॥५५५७ ॥ थलकरणे वेमाणितों, जोतिसिओ वाणमंतर समम्मि । गड्डाऍ भवणवासी, एसगती से समासेणं ॥ ५५५८ ॥ एक्केक्कम्मि उ ठाणे, हुंति विवच्चासकारणे गुरुगा । आणाय दोसा, विराधणा संजमाऽऽयाए ॥ ५५५९ ॥ “अवरज्जुगस्स य०”["जं दिसि विग० "'" 'जड़ दिवसे० 'थलकरणे० " "एक्केक्कम्मि उ० " ] गाहाओ षट् । अवरज्जुओ बिइयदिवसो ।
"" खमगस्साऽऽयरि० "
एएण सुत्त न गतं, सुत्तनिवातो तु दव्व सागारे
I
उट्ठवणम्मि वि लहुगा, छड्डणें लहुगा अतियणे य ॥५५६०॥
"
"एएण सुत्त न० गाहा । उच्चारियसरिसं ति एयं भणितं । सुत्तणिवातो पुण सागारियसंतिए वहणकट्ठे राओ कालगए । जइ वहणकट्टं अणुण्णवणट्ठाए सागारियं उट्ठवेइ :: (चतुर्लघु), आउज्जोवणादी दोसा । अह परिद्ववेत्ता तत्थेव छड्डित्ता एइ अहिकरणं :: (चतुर्लघु),
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
भासगाहा-५५५२-५५६५] चउत्थो उद्देसो
८३१ सो पदुट्ठो वोच्छेद-कडगमद्दादी करेज्जा । जइ पुण आणेत्ता तहेव दोण्णि जणा पविसंति :: ४ (चतुर्लघु) । इमे दोसा
मिच्छत्तऽदिन्नदाणं, समलावण्णो दुगुंछितं चेव। दिय रातो आसितावण, वोच्छेओ होति वसहीए ॥५५६१॥ "मिच्छत्त०" गाहा । अदिण्णादाणं कप्पइ एएसिं ति मन्नेज्जा । तम्हाअइगमणं एगेणं, अण्णाएँ पतिवेंति तत्थेव। णाए अणुलोमण तस्स वयण वितियं उट्ठाण असिवे वा ॥५५६२॥[नि०]
"अइगमणं०" गाहा । एगो जणो तरियं जाव ण चेतति सागारिओ ताव आगंतुं तत्थेव जहा आसि तहा ठवेइ । जइ णाम णायं होज्जा ताहे अणुलोमिज्जइ । अस्याः पुरातनगाथाया व्याख्या
जइ नीयमणापुच्छा, आणिज्जति किं पुणो घरं मज्झं ।
दुगुणो एसऽवराधो, ण एस पाणालओ भगवं ! ॥५५६३॥
"जइ नीय०" गाहा । एयं तस्स सागारियस्स वयणं आयरिओ सोउं आयरिएणं इमं भाणियव्वं
किमियं सिट्ठम्मि गुरू, पुरतो तस्सेव णिच्छुभति तं तू ।
अविजाणताण कयं, अम्ह वि अण्णे वि णं बेंति ॥५५६४॥
"किमियं०" गाहा । सीसएहिं से सिटुं । सेज्जायरेहिं वा कटुं नीयंति । अमुएण साहुणा अणापुच्छाए ततो आयरियो तस्सेव पुरतो तं साहुं कइयवेणं निच्छुब्भति ।
वारेति अणिच्छुभणं, इहरा अण्णाएँ ठाति वसहीए।
मम णीतो णिच्छुभति, कइतव कलहेण वा बितिओ ॥५५६५॥
"वारेति०" गाहा । जति सो सागरिओ वारेइ वा निच्छुब्भो त्ति न णीच्छुब्भइ । अह ण वारेइ ताहे अन्नाए वसहीए ठाइ । बिइज्जओ से दिज्जइ । माइट्ठाणेणं कोइ साहु भणइ-मम णियल्लओ जइ निछुब्भइ अहं पि जामि । अह सागारिएण समं कोइ कलहेइ ताहे सो वि णिच्छुब्भइ२ । सो से बिइज्जओ होइ । बितियपदं उढिओ सो गामो, असिवगहिओ वा तेण तत्थेव कट्ठ परिठवेज्ज ।
॥विसुंभणपगयं समत्तं ॥
१. अह....निच्छुब्भइ नास्ति अ । २. ण छुब्भइ अ ।
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 832 विसेसचुण्णि [अहिगरणपगयं [अहिगरणपगयं] [सुत्तं] भिक्खू य अहिकरणं कट्ट तं अहिगरणं अविओसवित्ता नो से कप्पति गाहावतिकुलं भत्ताए वा पाणाए वा निक्खमित्तए वा पविसित्तए वा, बहिया वियारभूमि वा विहारभूमि वा णिक्खमित्तए वा पविसित्तए वा, गामाणुगामं वा दूइज्जित्तए, गणातो वा गणं संकमित्तए, वासावासं वा वत्थए / जत्थेव अप्पणो आयरियउवज्झायं पासेज्जा बहुस्सुयं बब्भागमं तस्संतिए आलोइज्जा पडिक्कमिज्जा निदिज्जा गरहिज्जा विउट्टेज्जा विसोहेज्जा अकरणयाए अब्भुट्ठिज्जा आहारिहं तवोकम्मं पायच्छित्तं पडिवज्जेज्जा / से य सुएण पट्टविए आईयव्वे सिया, से य सुएण नो पट्टविए नो आदिइतव्वे सिया।से य सुएणं पट्टवेज्जमाणे नो आदियति से निज्जूहियव्वे सिया // 4-30 // ___ "भिक्खू अधिकरणं कट्ट तं अधिकरणं अविओसवित्ता नो से कप्पति०' सुत्तं उच्चारेयव्वं / सूत्रसम्बन्धःकेण कयं कीस कयं, णिच्छुब्भऊ एस किं इहाणेती। एमादि गिहीतुदितो, करेज्ज कलहं असहमाणो // 5566 // "केण कयं०" गाहा / तस्स पुण अहिकरणस्स कहं उप्पत्ती ? अचियत्तकुलपवेसे, अतिभूमि अणेसणिज्जपडिसेहे / अवहारऽमंगलुत्तर, सभावअचियत्त मिच्छत्ते // 5567 // "अचियत्त०" गाहा / अवहारो सेहस्स आसियावणाए यात्राभिप्रस्थितो अमंगलं मण्णमाणो / सेसं कठ्यम् / पडिसेहे पडिसेधो, भिक्ख वियारे विहार गामे वा / दोसा मा होज्ज बहू, तम्हा आलोयणा सोधी // 5568 // "पडिसेहे०" गाहा। 'पडिसेहे' त्ति तित्थगरेहिं पडिसिद्धं न वट्टइ अहिकरणं काउं तस्मिन् प्रतिषेधे व्युत्क्रान्ते पुनः प्रतिषेधः क्रियते / अविओसविते न वट्टइ भिक्खं हिंडिउं संघाडइल्लेणं /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५५६६-५५७३] चउत्थो उद्देसो तत्तो चेव उवसामेयव्वं / णेच्छंते भाणितव्वं - ण वट्टइ ममं तुमे समं साधिकरणेण समं भिक्खं हिंडिउं / एवं सण्णाभूमि गंतुं गामाणुगामं दूइज्जित्तए / किं कारणं ? उच्यते-दोसो मा होज्जा बहूसो गिहत्थो पदुट्ठो उद्दवेज्जा, अगणिकाएण वा वसहिं झामेज्जा / एवमादयो बहुविहा वक्ष्यमाणा: तम्हा उवसामेयव्वं / एत्तो चेव जइ तम्हा इति हेतुः कारणं अणिच्छे इदं कारणं / कार्यं आलोयणा सोही / अस्य व्याख्या अहिकरण गिहत्थेहि, ओसार विकड्ढणा य आगमणं / आलोयण पत्थवणं, अपेसणे होंति चउलहुगा // 5569 // "अहिकरण." गाहा / गृहस्थेन साकमधिकरणे कृते जइ नेच्छइ उवसमिउं अह कड्डणं निवारणं चेत्यर्थः / आगंतुं उवस्सयं आयरियस्स आलोएयव्वं / ताहे आयरिएणं वसभा पेसेयव्वा तस्स गिहत्थस्स मूलं / उवसामणा / जति न पेसेइ :: 4 (चतुर्लघु) / के दोसा ? आणादिणो य दोसा, बंधण णिच्छुभण कडगमद्दो य / वुग्गाहण सत्थेण व, अगणुवगरणं विसं वारे // 5570 // "आणादिणो य०" गाहा / सो गिहत्थो जेण समं अहिकरणं सो बंधणं वा करेज्जा तस्स साहुस्स / जेण समं अहिकरणं, अण्णस्स वा अणेगाण वा साहूणं कडगमद्दो' सव्वे साधुणो मारेज्जा / 'वुग्गाहण' त्ति सो लोगं उग्गाहेज्जा-नत्थि एतेसिं दिन्ने पारलोइयं फलं, एते सन्नं वोसिरित्ता विक्खिरंति न य निल्लेवेंति, असुइणो एए / 'सत्थेणं'ति आउधं शस्त्रं, तेण अभिहणेज्जा / 'अगणि'त्ति पडिस्सयं अगणिकाएणं झामेज्जा, उवगरणं वा आसियाडेज्जा विसं' ति विसं वा देज्जा / 'वारणं'ति अस्य व्याख्या रज्जे देसे गामे, निवेसण गिहें णिवारणं कुणति / जा तेण विणा हाणी, कुल गण संघे य पत्थारो // 5571 // "रज्जे०" गाहा / रज्जे निवारणं करेज्ज - मा एएसिं भत्तं वसधिं उवधिं वा कोइ देज्जा, कुलस्स वा एवं करेज्जा गणस्स वा संघस्स वा। एयस्स णत्थि दोसो, अपरिक्खियदिक्खगस्स अह दोसो / पभु कुज्जा पत्थारं, अपभू वा कारवे पभुणा // 5572 // "एयस्स णत्थि०" गाहा / जम्हा इमे दोसातम्हा खलु पट्ठवणं, पुव्वं वसभा समं च वसभेहिं। अणुलोमण पेच्छामो, णेंति अणिच्छं पि तं वसभा // 5573 //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 834 विसेसचुण्णि [ अहिगरणपगयं "तम्हा खलु०" गाहा / जे वसभा एत्थ विज्जति गमगा ते 'पुव्वं' ति जेण साहुणा अधिकरणं कतं, सो अच्छति ताव जाव वसभा पुव्वं तं गमयंति / किं कारणं ? मा दटुं आहणेज्ज / अह नज्जति माहणिस्सति, तो तं घेत्तुं जंति / ते पुण वसभा केरिसा सहायगा साहुणो णेति ? अत उच्यते तस्संबंधि सुही वा, पगता ओयस्सिणो गहियवक्का / तस्सेव सुहीसहिया, गमेंति वसभा तगं पुव्वं // 5574 // "तस्संबंधि०" गाधार्द्धम् / 'तस्सेव०' पच्छद्धं / जे तस्स गिहत्थस्स सुहिणो गिहत्था ते वि निज्जति गमगा, गंतुं च इमं भन्नति सो णिच्छुब्भति साहू, आयरिए तं च जुज्जसि गमेतुं / नाऊण वत्थुभावं, तस्स जती णिति गिहिसहिया // 5575 // “सो णिच्छुब्भति०" गाहा / ‘णाऊण वत्थुभावं' ति तं अहिकरणं गिहत्थं जाणंति तस्सभावं मा णीआ हणेज्ज तं साहुं अणुलोमए पेच्छामो त्ति, जइ सो गिहत्थो भणइ पेच्छामो ताव कलहमेत्तं ताहे एवं (जं) भणिउं णाऊण वत्थुभावं तस्स जइणि ति गिहिसहिया अह सो साहू णेच्छेज्ज तो बला वसभेहिं णेयव्वो / जइ सो गिहत्थो णेच्छइ उवसमिउं ताहे सो साहू जेण समं अहिकरणं तत्थ न धरिज्जइ तम्मि उवस्सतो, कहिं ठविज्जइ ? अत उच्यते वीसं उवस्सए वा, ठवेंति पेसंति फड़पतिणो वा / देंति सहाते सव्वे, व णेति गिहिते अणुवसंते // 5576 // "वीसुं उवस्सए०" गाहा / कण्ठ्या / अध साधू णेच्छति उवसमितुं तो इमं पच्छित्तं अविओसियम्मि लहुगा, भिक्ख वियारे य वसहि गामे य / गणसंकमणे भण्णति, इहं पि तत्थेव वच्चाहि // 5577 // "अविओसियम्मि०" गाहापुव्वद्धं कण्ठ्यम् / पच्छद्धस्सेयं व्याख्या-जइ अणुवसंतो अण्णं गणं जाइ तत्थ गतो पुच्छिओ अहिकरणं धरिज्जइ तम्मि उवस्सतो कहिं ठविज्जइ ? अत उच्यते-काउं आगओ हं / एवं सिढे त्ति अणागयं व्याख्यातम् / तओ से इमं वत्तव्वं - इह वि गिही अविसहणा, ण य वोच्छिण्णा इहं तुह कसाया। अन्नेसिं पाऽऽयासं, जणइस्ससि वच्च तत्थेव // 5578 // सिम्मि न संगिण्हति, संकंतम्मि उ अपेसणे लहुगा। गुरुगा अजयणकहणे, एगतरपतोसतो जं च // 5579 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५५७४-५५८५] चउत्थो उद्देसो 835 "इह वि गिही०" ["सिटुम्मि न संगि०"] गाहा / कण्ठ्या / सो य तेहिं न संगिण्हियव्वो / अण्णगणं च संकंते पुरिल्लेहिं संघाडओ पयट्टेयव्वो / सो गंतुं जइ अजतणाए कहेति- एस साधिकरणो, सव्व गच्छेण वि(णि)सक्कितो (उव)सामेतुं, एवं समक्खं जइ साहति अजयणा भवति / एमाए जयणाए सीसइ / 'एगतर' त्ति पुरिल्लसंजयाणं तस्स वा गिहत्थस्स, ताधे सो पुण सव्वेहिं पण्णवेयव्वो / उवसामियो गिहत्थो, तुमं पि खामेहि एहि वच्चाहि / दोसा हु अणुवसंते, ण य सुज्झति तुज्झ सामइगं // 5580 // "उवसामियो०" गाहा। एवं सो तत्थ विट्ठागं अलभमाणो। गाढयरं पदुट्ठो तस्स गिहत्थस्सतमतिमिरपडलभूतो, पावं चिंतेइ दीहसंसारी / पावं ववसिउकामे, पच्छित्ते मग्गणा होति // 5581 // "तमतिमिर०" गाहा / एवं चिंतेति-उद्दवणट्ठाए एत्थ पच्छित्ते मग्गणा / वच्चामि वच्चमाणे, चउरो लहुगा य होंति गुरुगा य। उग्गिण्णम्मि य छेदो, पहरणे मूलं च जं जत्थ // 5582 // "वच्चामि०" गाहा / 'वच्चामि' त्ति संकप्पे कए :: 4 (चतुर्लघु), वच्चमाणो त्ति पदभेदे कए :: / (चतुर्गुरु), वच्चंतो कटुं मग्गइ ::: 6 (षड्लघु), लद्धे वि गहिते ::: / 6 (षड्गुरु), उग्गिण्णे छेदो / पहारे पडिए जइ न मरइ छेदो चेव, जं चण्णं गाढादिपरियावणादि / अह मओ मूलं / तं चेव णिवेती, बंधण णिछुब्भण कडगमद्दो य / आयरिए गच्छम्मि य, कुल गण संघे य पत्थारो // 5583 // "तं चेव०" गाहा / सो गिहत्थो तं कयाइ वहट्ठाए आगयं दटुं तं चेव साहु णिट्ठवेज्जा पाणेहिं बंधेज्ज वा / सेसं कण्ठ्यम् / एवं ता एगाणियस्स पच्छित्तं-अह सहायए गेण्हति, इमे संजयगणे गिहिगणे, गामे नगरे व देस रज्जे य। अहिवति रायकुलम्मि य, जा जहिं आरोवणा भणिया // 5584 // “संजय०" गाहा / अस्य व्याख्यासंजतगणो तदधिवो, गिही तु गाम पुर देस रज्जे वा। एतेसिं चिय अहिवा, एगतरजुतो उभयतो वा // 5585 //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 836 विसेसचुण्णि [अहिगरणपगयं तहिँ वच्चंते गुरुगा, दोसु तु छलहुग गहणे छग्गुरुगा। उग्गिणि पहरणे छेदो, मूलं जं जत्थ वा पंथे // 5586 // "संजतगणो०" ["तहिँ वच्चंते०"] गाहा / संजएण वा संजयाण वा जे गिहत्था ते गामेल्लगा वा गामाहिपई वा नगरं वा नगराधिपई वा देसं वा देसाहिवइं वा रज्जं वा रज्जाहिपइं वा / एएहिं समं वच्चंतस्स संजयसहाएसु चउलहुयादी तं चेव पच्छित्तं / सेसेसु गिहीएसु समं पदभेदादी :: (चतुर्लघु), ::: (षड्लघु), ::: / (षड्गुरु) छेदो, मूलं / 'एगतरजुत्तो' त्ति :: / (चतुर्गुरु), गामादीणं एयं 'उभयतो 'त्ति गामेण य गामाहिपइण य इत्यादि / 'जं वच्चंते' त्ति छक्काय चउसु लहुगादी भिक्खुमादीणं पच्छित्तविसेसणट्ठाए इदमुच्यते भिक्खुस्स दोहि लहुगा, गणवच्चे गुरुग एगमेगेणं / उज्झाए आयरिए, दोहि वि गुरुगं च णाणत्तं // 5587 // "भिक्खुस्स दोहि०" गाहा / जे एते पच्छित्ता भणिया एए भिक्खुस्स तवेण वि कालेण वि लहुगा, गणावेच्छेइयस्स तवगुरुगा। आयरियउवज्झायाणं दोहिं वि गुरुगा / एसेव गमो नियमा, गणि आयरिए य होति णायव्यो / नवरं पुण नाणत्तं, अणवठ्ठप्पो य पारंची // 5588 // "एसेव०" गाहा / जत्थ मूलं भिक्खुस्स तत्थ गणिस्स अणवठ् / आयरियस्स पारंचियं / काऊण अकातूण व, उवसंत उवट्ठियस्स पच्छित्तं / सुत्तेण उ पट्टवणा, असुत्ते रागो व दोसो वा // 5589 // "काऊण" गाहा / को केणं ति ('कातूणं' ति) गिहत्थस्स पहारादि / 'अकातूण' त्ति पदोसं मोत्तुं अण्णं ण किंचि काउं उवसंतो जत्थेव आयरियोवज्झायं पासेज्जा कप्पति से ते संतिए उवाइणावेत्तए, पायच्छित्तस्स उवट्ठाइत्तए त्ति भणियं होति / से य सुत्तेण ववहारसुत्तं उच्चारेयव्वं / तस्स सुओवदेसेण पायच्छित्तं दायव्वं / इतरहा रागो दोसो वा भवइ / रागो बहुयं आवण्णे थेवं देज्जा। दोसोपदेसणं थोवं, आवण्णस्स बहुयं देज्जा। थोवं जइ आवण्णे, अतिरेगं देति तस्स तं होति / सुत्तेण उ पट्ठवणा, सुत्तमणिच्छंत निज्जुहणा // 5590 // 1. जे एते...पारंचियं / नास्ति ड /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 837 भासगाहा-५५८६-५५९३] चउत्थो उद्देसो जेणऽधियं ऊणं वा, ददाति तावति अमप्पणा पावे। अहवा सुत्तादेसा, पावति चतुरो अणुग्धाता // 5591 // "थोवं०"["जेणऽधियं०"] गाहा / जइ थेवे बहुयं देज्जा जावइएण अहियं तं पावइ / अहवा बहुए थोवं देइ जावइएणं ण पूरेति तं देंतओ पावइ / अहवा थेवे अहियं वा देंतस्स सुत्तादेसेण :: / (चतुर्गुरु) / अध सो सुतेणं विज्जंतं णेच्छइ तो भण्णति-अण्णत्थ सोधिं करेहि / एसा निज्जूहणा। बितियं उप्पाएतुं, सासणपंते असज्झे पंच वि पयाई। आगाढे कारणम्मि, रायसंसारिए जतणा // 5592 // "बितियं०" गाहा / बितियपदे उप्पाएज्जा / सो सासणपंतो असज्झो ण सक्केति सासिउ, ताहे संजए सहाए गेण्हेज्जा / गिहत्था य गाम-नगर-देस-रज्जाए / एते पंच पदा रायसंसारियं पि करेज्जा जयणाए, विभासा / सो पुण सासेंतओ इमेरिसो विज्जाओरस्सबली, तेयसलद्धी सहायलद्धी वा / उप्पादेउं सासति, अतिपंतं कालकज्जो वा // 5593 // "विज्जा०" गाहा / अन्नो वि वंसो ठविज्जति / जधा-अज्जकालएणं सगवंसो। ॥अहिगरणपगयं समत्तं //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 838 [परिहारियपगयं विसेसचुण्णि [परिहारियपगयं] [सुत्तं] परिहारकप्पट्ठियस्स णं भिक्खुस्स कप्पति आयरियउवज्झाएणं तद्दिवसं एगगिहंसि पिंडवायं दवावित्तए, तेण परंणो से कप्पति असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा दाउंवा अणुप्पदाउंवा / कप्पति से अन्नतरं वेयावडियं करित्तए / तं जहा-उट्ठावणं वा निसिआवणं वा तुयट्टावणं वा उच्चार-पासवणखेल-सिंघाणविगिंचणं वा विसोहणं वा करित्तए / अह पुण एवं जाणिज्जा छिन्नावाएसु पंथेसु आउरे झिंझिए पिवासिए, तवस्सी दुब्बले किलंते मुच्छिज्ज वा पवडिज्ज वा एवं से कप्पति असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा दाउं वा अणुप्पदाउंवा // 4-31 // "परिहारकप्पट्ठियस्स णं भिक्खुस्स०" सुत्तं उच्चारेयव्वं / सम्बन्धः पच्छित्तमेव पगतं, सहुस्स परिहार एव न उ सुद्धो / तं वहतो का मेरा, परिहारियसुत्तसंबंधो // 5594 // वीसुंभणसुत्ते वा, गीतो बलवं च तं परिटुप्पा / चोयण कलहम्मि कते, तस्स उ नियमेण परिहारो // 5595 // "पच्छित्त०" ["वीसुंभण."] गाहाद्वयम् / आवण्णपरिहारकप्पट्ठिओ तस्स परिहारकप्पट्ठितस्स 'तद्दिवसं पि' ति सक्क-महादी पुव्वद्धं / ऊसवो इंदमहाति तद्दिवसं वियर विच्छड्डाए साहू आणेति, कस्सइ भावो होज्जा ताहे आयरिया से संघाडयं देंति, तेण परं ण कप्पइ से अणुपरिहारिउं सकारणे उवट्ठणादी करेज्ज, जओ छिण्णद्धाणं किलंतो तदा दिज्जइ / एस सुत्तथो। आह चोयक:- प्रमादो न कार्य इत्युपदेशेन चरन् कथं परिहारत्वं प्राप्तः ? अत्र उच्यतेकंटगमादीसु जहा, आदिकडिल्ले तहा जयंतस्स / अवसं छलणाऽऽलोयण, ठवणा जुत्ते य वोसग्गो // 5596 // [नि०] "कंटगमादीसु०" गाहा / आदिकडिल्लमुग्गमादि / अहवा णाणादिबलिएण य आलोएयव्वं / आलोइए नाम ठवणा प्रायश्चित्तप्राप्त इत्यर्थः / ‘णाए'त्ति आवन्नो 'परिहारिय' त्तिरे एयाए आलोयणाए एतं ज्ञातं, आचार्येण जुत्तो संघयणेण आगमादीहि य 'वोसग्गो' त्ति झाणणानिमित्तं भयजणणनिमित्तं निरूवसग्गनिमित्तं च सव्वो गच्छो काउसग्गं करेइ / चउवीसत्थयं 1-3. न दृश्यते मुच /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 839 भासगाहा-५५९४-५६०३] चउत्थो उद्देसो अणुपेहेत्ता चउवीसत्थयं चेव उच्चारेत्ता इमं सव्वं भणंति एस तवं पडिवज्जति, ण किंचि आलवति मा ण आलवहा / अत्तचिंतगस्सा, वाघातो भे ण कातव्वो // 5597 // "एस तवं०" गाहा / एएणऽम्हे णालवियव्वा / अम्हेहिं वि एसो णालवियव्वो / आलावण पडिपुच्छण, परियट्टट्ठाण वंदणग मत्ते / पडिलेहण संघाडग, भत्तदाण संभुंजणा चेव // 5598 // "आलावण०" गाहा / न एएण अम्हं आलावओ दायव्वो / अम्हेहिं वि एयस्स आलावओ न दातव्यो / एवं पाडिपुच्छणं परियट्टणं उट्ठवणं वंदणगं उच्चारमत्तयं-पासवण-खेलमत्तयं / तिन्नि वि एक्कं चेव पडिलेहणियं / संघाडगं भत्त-पाणं संभुंजणं / एएसु वितहाचरणे इमं पच्छित्तं संघाडगोउ जाव उ, लहुओ मासो दसण्ह उ पयाणं / लहुगा य भत्तदाणे, संभुजण होतऽणुग्घाता // 5599 // "संघाडगोउ०" गाहा / आलावगातो आढवेउं जाव संघाडगो ताव जइ गच्छिल्लगा परिहरियस्स करेंति तो गच्छिल्लियाणं मासलहुं सव्वत्थ, अह भत्तपाणं देइ :: (चतुर्लघु) / अह संभुंजंति :: / (चतुर्गुरु) / इदाणिं पारिहारियस्स / अट्टण्हं तु पदाणं, गुरुओ परिहारियस्स मासो उ। भत्तपदाणे संभुंजणे य चउरो अणुग्घाया // 5600 // "अट्टण्हं तु०" गाहा / उच्चारादी तिन्नि वि मत्तगा एक्कं चेव तेण तिण्णि जाव संघाडगो ताव पारिहारियस्स मासगुरुं, भत्तदाणे संभुंजणे य दोसु वि :: / (चतुर्गुरु) / कुव्वंताणेताणि उ, आणादि विराहणा दुवेण्हं पि / देवय पमत्त छलणा, अधिगरणादी य उदितम्मि // 5601 // "कुव्वंताणेताणि उ०" गाहा / कण्ठ्या / कप्पइ एगगिहंसि पिंडवायं दवावेत्तए अस्य व्याख्या सूत्रार्थे उक्ता तथाप्यशून्यार्थं पुनरप्युच्यते / संखडीए विउलं व भत्तपाणं, दट्टणं साहवज्जणं चेव / नाऊण तस्स भावं, संघाडं देंति आयरिया // 5602 // भावो देहावस्था, तप्पडिबद्धो व ईसि भावो से। अप्पातित हयतण्हो, वहति सुहं सेस पच्छित्तं // 5603 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 840 विसेसचुण्णि [परिहारियपगयं देहस्स तु दोबल्लं, भावो ईसिं व तप्पडीबंधो / अगिलाएँ सोहिकरणेण वा वि पावं पहीणं से // 5604 // आगंतु एयरो वा, भावं अतिसेसिओ से जाणिज्जा। हेऊहि व से भावं, जाणित्ता अणतिसेसी वि // 5605 // सक्कमहादी दिवसो, पणीयभत्ता व संखडी विपुला। धुलंभिग एगघरं, तं सागकुलं असागं वा // 5606 // "विउलं व०" ["भावो देहावत्था०" "देहस्स तु०" "आगंतु एयरो०" "सक्कमहादी दिवसो०"] गाहा / साहूहिं णालप्पइ, तस्स तं दटुं तिव्वा सद्धा होज्ज / ताहे आयरियो तं जाणेत्ता भणति-उग्गाहेउ अज्जो / अमुगघरं एज्जसि तत्थ गयस्स आयरियो विउलं भत्त-पाणं दवावेइ तेण परं न वट्टइ दाउं / कप्पइ से अण्णतरं वेयावडियं करेत्तए / तं उट्ठावणं वा जाव विसोहणं / भत्तं वा पाणं वा, ण दिति परिहारियस्स ण करेंति / कारणे उट्ठवणादी, चोयग गोणीय दिटुंतो // 5607 // उद्वेज्ज निसीएज्जा, भिक्खं हिंडेज्ज भंडगं पेहे। कुवियपियबंधवस्स व, करेइ इयरो व तुसिणीओ // 5608 // "भत्तं वा पाणं०" ["उद्वेज्ज०"] गाहा / सो भगवं अणिगूहियबलविरिओ असित्तिट्ठोजयतया (?) भणइ-उद्वेज्जामि / ताहे अणुपरिहारिओ उट्ठवेइ, एवं णिसीएज्जामि तुयट्टेज्जामि भंडयं पेहेज्जामि, भिक्खं हिंडिज्जामि / तत्थ वि से अणुपरिहारिओ हिंडमाणस्स इमं करेइ - णीणेति पवेसति व, भिक्खगए उग्गहं तउग्गहियं / रक्खति य रीयमाणं, उक्खिवइ करे य पेहाए // 5609 // "णीणेति०' गाहा / 'उग्गहं' ति परिग्गहगं तदोग्गहियंति परिहारियहत्थमयं अणुपरिहारिओ णीणेइ, पडलेसु वा छुब्भइ / चोयगो भणइ-कीस उट्ठवेज्जइ ? बहुतरी से निज्जरा होहिति / एत्थ आयरियो गोणिदिटुंतं करेइ / जहा गोणी पच्चुविट्ठा जइ न उट्ठिज्जइ तो मरइ / तहा सो वि अनुट्ठविज्जंतो मरइ, संजमजीवियं च कम्मक्खयट्ठयाए चिरं इच्छिज्जइ। लवसत्तमव्याख्या कार्या / किञ्चान्यत् - एवं तु असढभावो, विरियायारो य होति अणुचिण्णो। भयजणणं सेसाण य, तवो य सप्पुरिसचरियं च // 5610 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५६०४-५६१३] चउत्थो उद्देसो 841 "एवं तु असढभावो०" गाहा / कण्ठ्या / अह पुण जाणेज्जा छिण्णावातेहि आलावगोछिण्णावात किलंते, ठवणा खेत्तस्स पालणा दोण्हं / असुहस्स भत्तदाणं, कारणे पंथे व पत्ते वा // 5611 // "छिण्णावात०" गाहा / जहा अद्धाणे परिहारियो तण्हाए वा छुहाए वा परिताविज्जंतो गामंतरइ पाविउं [न सक्केइ] ताहे अणुपरिहारिओ भत्तपाणं गहाय अंतरग्गामे तस्स देइ / अह सो वि असत्तिट्ठो ताहे दोण्ह वि दिज्जइ / ठवणाखेत्तस्स त्ति उवयंति डहरगामं, पत्ता परिहारिए अपावंते / तस्सऽट्ठा तं गामं, ठविंति अन्नेसु हिंडंति // 5612 // "उवयंति०" गाहा / जइ डहरयं गामं पत्ता परिहारिओ य ण पावइ तो पच्छिल्लया तं परिहारियस्स ठवेउ उब्भामय भिक्खायरियाए वच्चंति / वेलइवाते दूरम्मि य गामे तस्स ठाविउमद्धं / अद्धं अडंति सो वि य, अद्धमडे तेहिं अडिते वा // 5613 // "वेलइवाते०" गाहा / कण्ठ्या / एयं अद्धाणे भणियं / इदाणिं अच्छंताणं भण्णति-परिहारिओ अणिगुहियबलवीर्यार्थम् उब्भामग भिक्खायरियाए वच्चइ / तत्थ ठिता ताव कियंतो ण वएइ, आगंतुं तम्मि आगंतुमसमत्थे ठवणा खेत्तस्स भवइ, खेत्तंतो हिंडइ, उब्भामय भिक्खायरियाए ण वच्चइ / एवं ठवणा खेत्तस्स पालणा दोण्हं ति अस्य व्याख्या-असुहस्स भत्तं पाणं कारणे जइ सो [परिहारि] खेत्ते हिंडितुं ण सक्केइ ताहे अणुपरिहारिओ भिक्खं हिंडित्ता पडिग्गहे से छुब्भइ, अणुपरिहारियस्स मंडलीउ दीज्जइ / अह अणुपरिहारिओ वि असत्तो हिंडिउं ताहे कप्पट्ठिओ देइ / जाहे कप्पट्ठिओ नत्थि ताहे गच्छे यो गीतत्थो सो देइ / एवं परिहारियस्स अणुपरिहारियस्स वि गच्छिल्लिया देंति / एवं दो वि पालिता सारक्खिया अणुकंपिया भवंति / असहुस्स भत्तदाणं कारणे इति वर्तते / 'पंथेव पत्ते व'त्ति परिहारिएणं अणिगुहियबलवीरिएणं होयव्वं ति काउं जइ उब्भामय भिक्खायरियाए एगओ हिंडिउं न चएइ असमुद्दिट्ठो जत्थ वा गओ तत्थ न फव्वइ२ ताहे अणुपरिहारिओ पडियागच्छंतस्स अंतरा पंथे भत्तपाणं णेउं देइ / अह गामं हिंडित्ता पदं पि गामाओ ण चएइ आगंतुं, ताहे अणुपरिहारिओ गामं चेव णेउं देइ / जइ अणुपरिहारियो असत्तो तो कप्पट्ठिओ, जो वा गच्छे गीतत्थो पंथे वा तत्थेवाणेउं देइ / एवं ताव असहुस्स पारिहारियस्स अणुपारिहारियस्स गच्छिल्लएहिं कारणे कयं / इदाणि परिहारिओ य गच्छिल्लयाणं कारणे जहा करेंति तं भण्णइ / 1. सु ड। 2. फव्वीह (लभ्) यथेष्ट लाभ प्राप्त करना (गु) फावq / (पासम 622) /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 842 विसेसचुण्णि [परिहारियपगयं बिइयपदकारणम्मि, गच्छे वाऽऽगा सो तु जयणाए। अणुपरिहारिओं कप्पट्ठितो व आगाढ संविग्गो // 5614 // "बिइयपद०" गाहा / अस्य व्याख्या कप्पद्विय परिहारी, अणुपरिहारी व भत्तपाणेणं / पंथे खेत्ते व दुवे, सो वि य गच्छस्स एमेव // 5615 // "कप्पट्ठिय परिहारी०" गाहा / जहा परिहारियस्स अणुपरिहारियकप्पट्ठिएहिं पंथे वा खेत्ते वा जयणाए कयं ताहे सो वि जयणाए कारेइ करेइ य / कहं पुण करेइ ? मयण च्छेव विसोमे, देति गणे सो तिरो व अतिरो वा / तब्भाणेसु सएसु व, तस्स वि जोगं जणो देति // 5616 // एवं ता पंथम्मि, जत्थ वि य ठिया तहिं पि एमेव / बाहिं अडती डहरे, इयरे अद्धद्ध अडिते वा // 5617 // "मयण०" ["एवं ता पंथम्मि०"] गाहा / मदणकोद्दवकूरो लद्धो, तेण भुत्तेण सव्वे असहू जाया। ‘च्छेवि य'त्ति असिवेणं गच्छो गहिओ सव्वे पडिया विसेण वा, एतेसु आगाढेसु कारणेसु परिहारिओ भत्त-पाणं ओसहाणि वा उप्पाएत्ता अणुपरिहारियस्सइ देइ / सो वि तेसिं देइ, अणुपरिहारियं वा संदिसइ जं तेसिं कायव्वं / तस्सासइ कप्पट्ठिएण कारेइ / अह ते दो वि असहू ताहे सयं चेव करेइ सव्वं जं तेसि कायव्वं / 'सोउं'२ ति वेज्जं पुच्छइ जं संदिसइ तं सोउं जयणाए करेइ / अणुपरिहारिएण वा करेइ, कप्पट्ठिएण वा / एवं जावट्ठिओ होत्ति भणियं होइ / एवं ताव भत्त-पाणा उट्ठवणादीणि अववदिया{दि}णि / इदाणिं वायणपडिपुच्छणपरियट्टया अववदिज्जति / बितियं आगाढसंविग्गो ते गच्छिल्ला पन्नत्तिमहाकप्पसुतादीणं अगाढजोगपडिवन्नया आयरिओ य आइल्लएण असमत्थो कालगओ वा, ताहे वायणादीणि देज्ज / सया वि दोसो वुत्तो होइ / संविग्गगहणं३ / मा भूत् कस्स विमतिः स्यात्-पूर्वसूत्रेण प्रतिसिद्धं अन्येन सूत्रेणानुज्ञातं पूर्वापरविरुद्धमाचरमाणेणं असंविग्गया भवति / तस्य मतिव्यपोहार्थं संविग्गगहणं क्रियते / // परिहारियपगयं समत्तं // 1. च्छेव वि - मुच / 2. न दृश्यते मुच / 3. स च तां ददानोऽपि संविग्न एव / मा भूत् कस्यापि - मलवृ /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ [महानईपगयं] [सुत्तं] णो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा इमाओ पंच महण्णवाओ महानदीओ उद्दिट्ठाओ गणियाओ वंजियाओ अंतो मासस्स दुक्खुत्तो वा तिक्खुत्तो वा उत्तरित्तए वा संतरित्तए वा / तं जहा-गंगा जउणा सरउ कोसिया मही // 4-32 // "णो कप्पइ उभयस्स इमाओ पंच०" सुत्तमुच्चारेयव्वं / सम्बन्धः अद्धाणमेव पगतं, तत्थ थले पुव्ववणिया मेरा / जति होज्ज तत्थ तोयं, तत्थ उ सुत्तं इमं होति // 5618 // "अद्धाणमेव०" गाहा / न इति प्रतिषेधे / इमाउ त्ति सुत्तउत्ता, उद्दिट्ट नदीउ गणिय पंचेव / गंगादि वंजिताओ, बहुओदग महण्णवातो तू // 5619 // "इमाउत्ति०" गाहा / उद्दिट्टा इति निर्दिष्टा गणियाउ सध्येया वंजीयाओ विसेसियाओ। 'इमाओ' त्ति सांप्रतमेवोच्यन्ते / 'पंचे' त्ति अविशेषितगणनया य विशेषणार्थम् / महान् प्राधान्ये बहुत्वे च आर्णवं उदकं , तत् प्रधानं बहुत्वं च जासु भवंति / महार्णवादिग्रहणं समुद्रतडागादिप्रतिषेधार्थं / अब्भंतर उमासस्स? मासो कालमासो, कम्ममासो पुव्वुत्तो दुक्खुत्तो द्विवारा वा विभाषायां तिक्खुत्तो त्रिवारा उत्तरित्तए जंघाहिं संतरित्तए नावाहिं / वक्किया सक्को त्ति थलम्मि आकाउं२ (?) एष सूत्रार्थः / अयं नियुक्तिविस्तरः / पंचण्हं गहणेणं, सेसा वि उ सूइया महासलिला / तत्थ पुरा विहरिंसु य, ण य तातो कयाइ सुक्खंति // 5620 // [नि०] "पंचण्हं०" गाहा / पंचग्रहणात् तस्य तृतीयग्रहणमिति कृत्वा / शेषं कण्ठ्यम् / पंच परूवेतूणं, णावासंतारिमे उ जं जत्थ / उत्तरणम्मि वि लहुगा, तत्थ वि आणाइणो दोसा // 5621 // "पंच परूवेतूणं०" गाहा / 'पंचे' ति संख्या / जाओ नदीओ जम्मि विसए 1. अंतो मासस्स मुच / 2. चक्किया सक्केति थलम्मि आगासं इति भाव्यम् ? अत्रैतद् वाक्यं सन्दर्भरहितं प्रतिभाति / 5638 तमायां गाथायां कदाचित् सम्भवति /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 844 विसेसचुण्णि [महानईपगयं जारिसियाओ य पंच परूवियाओ य नावा संतारिमे 'जं जत्थ' त्ति संजम छक्कायचउलहुगादी आयविराधणा य होज्जा / एवं संतरणे / उत्तरणम्मि ति / अपिपदं संभावने संतरणे वि :: 4 (चतुर्लघु), उत्तरणे वि :: 4 (चतुर्लघु) / सुद्धं सुद्धणे य / जे संतरणे उक्ता दोषा ते उत्तरणे वि। संखेवेणं भणियं / इदाणिं वित्थारेणं भण्णइ अणुकंपा पडिणीया, व होज्ज बहवो उ पच्चवाया ऊ / एतेसिं णाणत्तं, वोच्छामि अहाणुपुव्वीए // 5622 // "अणुकंपा०" गाहा / तत्थ अणुकंपा ताव भण्णइछुभणं जले थलातो, अण्णे वोयारिता छुभति साहू / ठवणं व पत्थिताए, दटुं णावं व आणेती // 5623 // "छुभणं०" गाहा / नावा वाणिज्जओ वा, नाविओ वा भद्दवो साहूणं, साहुं पासित्ता उत्तरिउकाम त्ति अणुकंपाए थलाओ नावं जले छुभेज्जा / पुव्वविलग्गा वा केति नावाए ताहे साधुणा न मायंति त्ति काउं तडे उत्तारेज्जा, जले वा पक्खिवेज्जा संपट्ठियाए वा नावाए साहुं आगत त्ति काउं णाउं ठवेज्ज, परकूलाओ वा दढ् णावं आणेज्जा / नावियसाधुपदोसो, णियत्तणऽच्छंतगा य हरियादी / जं तेणसावएहि व, पवहण अण्णाएँ किणणं वा // 5624 // "नाविय०" गाहा / जे ते नावाओ उयारिया ते नावियस्स वा साहूण वा पदुस्सेज्जा पदुट्ठा जं करेज्जा तस्स विभासा, जे य तडे ओयारिया तडे ठिया / हरियादीणं विराहणं करेंति / जं वा तेण सावएहिं पाविस्संति / अवहंति वा णावं पवाहेज्जा अण्णं / अणुकं पाए इमं णिदरिसणं मज्जणगतो मुरुंडो, णावं दट्ठण अप्पणा णेति / कहिगा जति अक्खेवा, तति लहुगा मग्गणा पच्छा // 5625 // "मज्जणगतो०" गाहा / पाडलिपुत्ते गंगाए मुरुंडो णावाए उदए रमइ / साहुणो परकूले पासित्ता सयमेव णावं नेउं साधुणो आरुहित्ता कहं कहेह त्ति भणइ / कहाए आढत्ताए आढत्तो सणियं कड्ढावेइ / चिरेण उत्तारिया / अंतपुरे य रण्णा कहितं / जधा सुंदराओ कहाओ तरंगयादिआओ कहयंति साहवो अंतेउरियाणं कोउगं जातं / ताहे मग्गित्ता रण्णा साहुणो पवेसिया। सुत्तऽत्थे पलिमंथो, णेगा दोसा य णिवघरपवेसे / सइकरण कोउएण, भुत्ताऽभुत्ताण गमणादी // 5626 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 845 भासगाहा-५६१४-५६३२] चउत्थो उद्देसो "सुत्तत्थे०" गाहा / एए अणुकंपाए दोसा / अणुकंपा गया / इदाणिं पडिणीयट्ठयाए वुब्भण सिंचण बोलण, कंबलसबला य धाडितिनिमित्तं / अणुसट्टा कालगता, णागकुमारेसु उववण्णा // 5627 // "वुब्भण" गाहा / न ताव वक्खाणिज्जति / वुब्भण-सिंचण-बोलणाणि / दिटुंतं ताव पढमं वक्खाणेइ / कंबल-संबला य धाडियनिमित्तं / एयं सामाइयनिज्जुत्तीए भणियं / वीरवरस्स भगवतो, नावारूढस्स कासि उवसग्गं / मिच्छद्दिट्ठि परद्धो, कंबलसबलेहिं तारिओ भगवं // 5628 // "वीरवरस्स०" गाहा / वुब्भणस्य व्याख्यासीसगया वि ण दुक्खं, करेह मज्झं ति एवमवि वोत्तुं / जा छुब्भंतु समुद्दे, मुंचति णावं विलग्गेसु // 5629 // "सीसगया वि०" गाहा / कण्ठ्या / सिंचणस्स व्याख्यासिंचइ ते उवहिं वा, ते चेव जले छुभेज्ज उवधिं वा / मरणोवधिनिष्फन्नं, अणेसिग तणादि तरपण्णं // 5630 // "सिंचइ०" गाहा / बोलनमप्यत्रैव व्याख्यायते इति साधुणो उवधि वा सिंचंति / उदएणं 'ते चेव'त्ति साधुणो जं च उवहिणा विणा अणेसनिज्जं उवहिं गेण्हंति, तणाणि वा सेविस्संति, तरपण्णट्ठाए वा चिरं रुद्धा धरेज्जेज्जा, बज्झेज्ज वा / पडिणीयट्ठयाए त्ति गतं / इदाणिं बहवे य पच्चवाया अस्य व्याख्या संघट्टणाऽऽयसिंचण, उवगरणे पडण संजमे दोसा / सावत तेणे तिण्हेगतर, विराधणा संजमाऽऽयाए // 5631 // "संघट्टणा०" गाहा / अस्य व्याख्यातसउदगवणे घट्टण, सिंचण लोगे अ णावि सिंचणता / वुब्भण उवधाऽऽतुभये, मगरादि समुद्दतेणा य // 5632 // 1. [ महुराए जिणदासो, आहीर विवाह गोण उववासे / भंडीर मित्त अवच्चे, भत्ते णागेहिं आगमणं // 470 // ] (आव० नि०)
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 846 विसेसचुण्णि [महानईपगयं "तस उदग०" गाहा / त्रसानामुदकस्य वनस्पतेः एषां संघट्टणा भवति / सिंचति लोगेणं वा, नावारूढेणं नाविएणं वा, पडणं पतणं नावातो, उदके साहुस्स उवहिस्स वा दोण्ह वि वा वुब्भण मह एमेव अच्छाहे सलिलाणं एए संजमविराधणा दोसा / इदाणिं आयाए सावय-तेणो / अस्य विभाषा ओहारमगरादीया, घोरा तत्थ उ सावया / सरीरोवहिमादीया, णावातेणा य कत्थई // 5633 // "ओहारमगरादिया०" गाहा / आदिग्रहणात् सुंसुमारादयः, तेहिं मारिज्जेज्ज, तेणा सरीरोवहीणं णावा तेणा / तिण्हेगतर त्ति / अस्य व्याख्या सावय तेणे उभयं, अणुकंपादी विराहणा तिण्णि / संजम आउभयं वा, उत्तरणावुत्तरंते वा // 5634 // "सावय०" गाहा / सावया 1 तेणा 2 तेणावि [सावया वि] 3 / अणुकंपाए 1, पडिणीयट्ठयाए 2, बहवो य पच्चावाया' 3 / अहवा एते तिन्नि / अहवा इमे संजमविराधणा 1, आयविराधणा 2, उभयविराहणा 3 / अहवा सारुभणट्ठिए उदकं उयरंते 1 णावागयस्स 2 उत्तरंते 3 / उक्तं विस्तरतः संतरणं / इदाणिं उत्तरणं विस्तरेणोच्यते / तत्थ गाहाउत्तरणम्मि परुविते, उत्तरमाणस्स चउलहू होति / आणाइणो य दोसा, विराहणा संजमाऽऽताए // 5635 // "उत्तरणम्मि" गाहा / उत्तरणं णावाए विणा उत्तरिज्जंति / तं उत्तरणं तिविधंजंघद्धा संघट्टो, संघट्टवरिं तु लेवों जा णाभी। तेण परं लेवोवरि, तुंबोडुव णाववज्जेसु // 5636 // "जंघद्धा०" गाहा / जाव जंघद्धा ताव उदगसंपुट्ठो (संघट्टो ?) जाव णाभी याव(ता) लेओ, णाभीउवरेण लेवुवरि / तं च तुंवोडुव णावावज्जं उत्तर[ण]मुच्यते / एत्थ संजमआयविराहणा दोसा / संघट्टणा य सिंचण, उवगरणे पडण संजमे दोसा। चिक्खल्ल खाणु कंडग, सावत भय बुब्भणे आया // 5637 // 1. अणुकंपा प्रत्यनिकार्थतया वा 3 मलवृ /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 847 भासगाहा-५६३३-५६४२] चउत्थो उद्देसो "संघट्टणा०" गाहा / कण्ठ्या / [सुत्तं] अह पुण एवं जाणिज्जा-एरवइ कुणालाए जत्त चक्किया एगं पायं जले किच्चा एगं पायं थले किच्चा एवण्हं कप्पति अंतो मासस्स दुक्खुत्तो वा तिक्खुत्तो वा उत्तरित्तए वा संतरित्तए वा; एवं नो चक्किया एवण्हं नो कप्पति अंतो मासस्स दुक्खुत्तो वा तिक्खुत्तो वा उत्तरित्तए वा संतरित्तए वा // 4-33 // “एरवति कुणालाए जत्थ चक्किया एगं पायं" सुत्तं उच्चारतव्वं / एरवति जम्हि चक्किय, जलथलकरणे इमं तु णाणत्तं / एगो जलम्मि एगो, थलम्मि इहई थलाऽऽगासं // 5638 // एरवति कुणालाए, वित्थिण्णा अद्धजोअणं वहति / कप्पति तत्थ अपुण्णे, गंतुं जा वेरिसी अण्णा // 5639 // "एरवति०" ["एरवति०"] गाहाद्वयम् / सूत्रार्थः गाथाद्वयम् / 'मेत्थ य नाणत्तं' नाम जं कप्पति अंतोमासस्स उयरंतो पढमं जले, ततो बितियपायं आगासेणं थले विभासा / एयाए जयणाए कप्पइ अंतोमासस्स दुक्खुत्तो वा तिक्खुत्तो वा उत्तरित्तए संतरित्तए वि पडिआगमित्तएणं / एस सुत्तत्थो / इदानीं निज्जुत्तीए उत्तरणपंथप्रकारा भण्णंति / तेसु जयणाए संकम थले य णोथल, पासाणजले य वालुगजले य / सुद्धदग पंकमीसे, परित्तऽणंते तसा चेव // 5640 // [नि०] उदए चिक्खल्ल परित्तऽणंतकाइग तसे त मीसे त / अक्कंतमणक्कंते, संजोए होति अप्पबहुं // 5641 // [नि०] "संकम थले य०" ["उदए चिक्खल्ल०"] गाहा / पुरातनं गाथाद्वयम् अस्य व्याख्या तिविहो पंथो / थलेणं संकमेणं णो थलेणं ति / तत्थ थलेणं जो णदीखोप्परेण परिहरित्ता गम्मइ / संकमे इमा गाहा एगंगिय चल थिर पारिसाडि सालंबवज्जिए सभए। पडिपक्खेसु त गमणं, तज्जातियरे व संडेवा // 5642 // 1. इमं तु नाणत्तं मुच /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 848 विसेसचुण्णि [महानईपगयं ["एगंतिय०"] गाहा / संकमो दुविहो-तज्जाओ अतज्जाओ य / तज्जाओ णाम जो तत्थेव पहाणेहिं पुढवी पहाणसंडेऽवगासो / अतज्जाओ जो दारुगेहिं कओ / सो एगंतिओ अणेगंतिओ वा / एगंतियो जो एगेणं फलएणं / अणेगंतिओ जो अणेगेहिं फलएहिं / एक्केक्को दुविहो-चलो थिरो य / पुणो दुविहो-अपरिसाडी सपरिसाडी य / एक्केक्को दुविहो-वेइयाबद्धो अवेइयाबद्धो य / सोवइयो एगओ दुविहो वा / पुणो सभओ णिब्भओ य / तत्थ पुव्वं थलेण गंतव्वं / तस्स असइ सरुए वा संकमेणं तज्जाएणं थिरेण अपरिसाडिणा गंतव्वं / तस्सासइ सरुए वा अतज्जातेणं एगतिएण थिरेणं दुहओ वेइयाबद्धेणं अपरिसाडिणा गम्मइ / एवं अप्पाबहुगं णाऊण वच्चेज्ज / थलेणं ति णदि कोप्पर वरणेण व, थलमुदयं णोथलं तु तं चउहा / उवलजल वालुगजलं, सुद्धमही पंकमुदगं च // 5643 // "णदि कोप्पर०" गाहा / थले णाम परिरएणं गम्मइ, जहा कोप्परो णदीणं / णो थलपाणियं / तं चउव्विहं-पाहाणजलेणं, वालुगजलेणं, सुद्धमहीए, अचित्ताए उदगेणं गम्मइ / पंकजलेणं जं उदएणं कद्दमे खुप्पंतेहिं गम्मइ / जं तं पाहाणजलं तं दुविहं-अक्कंतं अणक्कंतं च / एक्केक्कं दुविहं-सपच्चवायं णिपच्चवायं च / एवं वालुगाजलं पि, सुद्धोदयं पि / एयं पुण चउव्विहं पि जहासंभवं पुढविक्कायं संजत्ता वणस्सइकायपरिणत्तणंतथिराऽथिरअक्कंततसपच्चवायणिपच्चवायबेइंदियादीहिं वि थिराथिरमक्कंतमणक्कंत संजत्ता होज्ज, जेहिं अपत्ता दोसा संजमआयविराहणाउ प्रति तहा गच्छंति / पंकजलस्स इमे दोसा - लत्तगपहेय खुलए, तहऽद्धजंघाएँ जाणुउवरिं च / लेवे य लेवउवरिं, अक्कंतादी उ संजोगा // 5644 // "लत्तगपहेय०" गाहा / लत्तगो णाम णहघातेसु जाव चिक्खल्लो खुप्पइ / सेसं कण्ठ्यम् / एत्थ वि तहेव अक्कंतादी संजोगेहिं गंतव्वं / जो वि य होतऽक्कंतो, हरियादितसेहिं चेव परिहीणो। तेण वि तु न गंतव्वं, जत्थ अवाया इमे होति // 5645 // "जो वि य होतऽक्कंतो०" गाहा / गिरिनदि पुण्णा वालाऽहि कंटगा दूरपारमावत्ता / चिक्खल्ल कल्लुगाणि य, गारा सेवाल उवला य // 5646 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५६४३-५६५२] चउत्थो उद्देसो 849 "गिरिनदि०' गाहा / कण्ठ्या / काहल्लिगा' पाहाण छिंदंति तेउण करेंति तो कोंकणविसए गारा गारिसरिच्छा णीणाणीणउरणगा (?) / सेसं कण्ठ्यम् / गमणे विही उवलजलेण तु पुव्वं, अक्कंत-निरच्चएण गंतव्वं / तस्सऽसति अणक्कंते, णिरच्चएणं तु गंतव्वं // 5647 // "उवलजलेण तु०" गाहा / कण्ठ्या / एमेव सेसएसु वि, सिगतजलादीहिँ होति संजोगा। पंक महुसित्थ लत्तग, खुलऽद्धजंघा य जंघा य // 5648 // "एमेव सेसएसु०" इमा सहायस्स गाहा। अड्डोरुतमित्तातो, जो खलु उवरिं तु कद्दमो होति / कंटादि जढो वि य सो, अत्थाहजलं व सावायं // 5649 // "अड्डोरुत०" गाहा / कण्ठ्या / जत्थ अचित्ता पुढवी, तहियं आउतरुजीवसंजोगा। जोणिपरित्तथिरेहिं य, अक्कंतणिरच्चएहिं च // 5650 // "जत्थ अचित्ता पुढवी०" गाहा / जत्थ आउक्काए अचित्ता पुढवी अक्कं ता णिपच्चवायाए ताव गम्मइ, असइ अणक्कंताए वि णिपच्चवायाए, असइ सचित्तपुढवीए एवं चेव / जत्थ आउक्काए वणस्सइकाओ तत्थ परित्त-मीस-सचित्त-अणंत-मिस्स-सचित्तअक्कंत-अणक्कंत-सपच्चवाय-णिप्पच्चवाइएहिं गंतव्वं / एमेव तु संजोगा, उदगस्स चउव्विहेहिँ तु तसेहिं। अक्कंतथिरसरीरेणिरच्चएहिं तु गंतव्वं // 5651 // "एमेव तु०" गाहा / कण्ठ्या / तेऊवाउविहूणा, एवं सेसा वि सव्वसंजोगा। उदगस्स उ कायव्वा, जेणऽहिगारो इहं उदए // 5652 // "तेऊवाउ०" गाहा / जत्थ आउक्काए सचित्तपुढविक्काओ वणस्सइकाओ य / कयरेणं गम्मउ पुढविक्काएणं? एवं विभासियव्वं / अंतोमासस्स दुक्खुत्तो वा उत्तरित्तए वा संतरित्तए वा अस्य व्याख्या१. कल्लुका: मुच / = पाषाणेषु द्वीन्द्रियजातिविशेषा भवन्ति ते पावो छेदयन्ति /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 850 विसेसचुण्णि [महानईपगयं एरवइ जत्थ चक्किय, तारिसए न उवहम्मती खेत्तं / पडिसिद्धं उत्तरणं, पुण्णासति खेत्तऽणुण्णायं // 5653 // सत्त उ वासासु भवे, दगघट्टा तिन्नि होंति उडुबद्धे / जे तु ण हणंति खेत्तं, भिक्खायरियं व न हणंति // 5654 // “एरवइ जत्थ चक्किय०"["सत्त उवासासु०"] गाहा। एरवतिनदी कुणालाजणवए अद्धजोयणवित्थिण्णा अद्धजंघाए उदगं, तीए पुण केसुइ पदेसेसु उदगं अत्थि केसु वि नत्थि / तीए उत्तरिउं जत्थ भिक्खायरियाए गम्मइ तत्थ जइ उडुबद्धे तिण्णि उदगसंघट्टा ते गयाऽगएणं / वासासु सत्त ते गमणागमणेणं चोद्दस, जत्थेरिसं तत्थ न उवहम्मइ / 'पुन्ने सइ'१ अस्य अर्थः / पुण्णे मासकप्पे वासावासे वा जइ पुणणुत्तिन्नाणं अत्थि अन्नं खेत्तं तो न उत्तरियव्वं / जाणि अणुतिन्नाणि खेत्ताणि तेसु विहरियव्वं / अह अणुत्तिण्णाणं अन्नं णत्थि खेत्तं तो उत्तरियव्वं / जह कारणम्मि पुण्णे, अंतो तह कारम्मि असिवादी / उवहिस्स गहण लिंपण, णावोयग तं पि जतणाए // 5655 // "जह कारणम्मि०" गाहा / जह कारणे पुण्णे मासकप्पे वासा य सो तो अन्नखेत्ता असतीए दिटुं उत्तरणं / तहा अंतो वि मासस्स असिवादीहिं कारणेहि उवही वाहल्लिओ लेवस्स वा अट्ठाए उत्तरेज्ज / णावादीसु उत्तरियवे इमा जयणा णाव थल लेवहेढा, लेवो वा उवरि एव लेवस्स / दोण्णी दिवड्डमक्कं, अद्धं णावाएँ परिहाती // 5656 // दो जोयणाइँ गंतुं, जहियं गम्मति थलेण तेण वए। मा य दुरूहे नावं, तत्थावाया बहू वुत्ता // 5657 // "णाव थल०" ["दो जोयणाइं०"] गाहा / णावाए उत्तरियव्वाए दो जोयणाई परिहरंतो थलेणं वच्चउ मा य णावाए / लेवोवरिणा उत्तरियव्वो दिवढे जोयणं परिहरंतो थलेणं वच्चउ मा य लेवोवरिएणं / लेवेणं उत्तरियव्वे जोयणं परिहरंतो थलेणं वच्चउ मा य लेवेणं / जंघद्धे उत्तरियव्वे अद्धजोयणं परिहरंतो थलेणं वच्चउ मा य जंघद्धाए / एएसिं परिहारपरिमाणं असइए णावाए लेवोवरिणा वा लेवेण वा जंघद्धाए वा गम्मइ / थलसंकमणे जयणा, पलोयणा पुच्छिऊण उत्तरणं / परिपुच्छिऊण गमणं, जति पंथो तेण जतणाए // 5658 // 1. पुन्नासह मुच /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५६५४-५६६३] चउत्थो उद्देसो 851 "थलसंकमणे०" गाहा / थलेणं गंतव्वं पडिपुच्छिऊण जइ पंथो अत्थि वच्चंति / समुदाणं पंथो वा, वसही वा थलपथेण जति नत्थि / सावततेणभयं वा, संघट्टेणं ततो गच्छे // 5659 // णिभए गारथीणं, तु मग्गतो चोलपट्टमुस्सारे। सभए अत्थग्घे वा, उत्तिण्णेसुं घणं पढें // 5660 // दगतीरे ता चिट्ठे, णिप्पगलो जाव चोलपट्टो तु / सभए पलंबमाणं, गच्छति काएण अफुसंतो // 5661 // "समुदाणं०" गाहा / कण्ठ्या / तओ उदगसंघट्टेणं वच्चंति / तत्थ का जयणा["णिभए गारत्थीणं०" "दगतीरे०"] पायं उक्खिवित्ता पुणो जयणाइ ठवेइ / जाहे जंतुगाओ' उवरि ताहे अंतग्गएण जलेण जयणाए अविल्लोहंतो वच्चइ, जाहे थलं पत्तो भवति ताहे पाए णिप्पगलेइ, इरियावहियं पडिक्कमइ / दगलेवे जइ गिहत्था अत्थि उत्तरंतया जेण ते उत्तरंति तेण उत्तरियव्वं / जइ णत्थि भयं पच्छा तेसु उत्तिन्नेसु उल्लभइ मग्गओ जत्तियं पाणियं पावइ तित्तियं तित्तियं उस्सारेइ उवरिहुत्तं चोलपढें-ओवस्स पच्चवायं अणग्घं२ वा होज्ज पाणियं ताहे पुरओ उल्लुभइ मग्गओ वि ण उल्लुभइ / जाहे ते उद्धतिण्णा ताहे ते उल्लुभइ / तहिं पुण पडिपट्टयं घणं बंधइ, जाहे उत्तिण्णो ताहे तं चोलपट्टयं धरेतो अच्छइ जाव निप्पगलो जाओ। अह सपच्चवायं ताहे गलंतेण वि वच्चइ, ण य अंग अल्लियावेइ / एवं गिहत्थेहिं समं / अह नत्थि गिहत्था, ण य कोइ पुच्छिऊण दीहमहल्ला ताहे उयारं उत्तारं च पडिलेहंति उवगरणं, एक्का जोगं करेंति / एतदेवार्थम् - असइ गिहि णालियाए, आणक्खेउं पुणो वि पडियरणं / एगाभोगं च करे, उवकरणं लेव उवरिं वा // 5662 // "असइ गिहि०" गाहा / कण्ठ्या / बितियपद तेण सावय, भिक्खे वा कारणे व आगाढे। कज्जुवहि मगर छुब्भण, नावोदग तं पि जतणाए // 5663 // "बितियपद०" गाहा / बिइयपदे णावाए वा लेवोवरियादीहि वा गच्छेज्ज विज्जमाणे वि थलपरिहारे / तेणा दुविहा-सावया वा परिहारेण भिक्खं वा णत्थि परिहारेणं, आगाढं णाम 1. जंघाओ इति भाव्यम् ? 2. चोलपट्टयं / [ अह] तत्थ पच्चवायं अत्थग्धं इति भाव्यम् ?
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 852 विसेसचुण्णि [महानईपगयं आगाढं गेलण्णं, अहिडक्कविसादिउ जहाइया णेयव्वाणि / 'कज्जुवधि' त्ति अस्य व्याख्या पुरओ दुरुहणमेगौ, पडिलेहा पुव्व पच्छ समगं वा। सीसे मग्गो मज्झे, बितियं उवकरण जयणाए // 5664 // "पुरओ०" गाहा / पुरओ अप्पाणं ण दाएंति / किं कारणं ? भद्दयपंतदोसा / एगते अवक्कमियव्वं / एगा जोगं भंडगं करेत्ता सुसीसोवरियं काउं पडिलेहेत्ता चोलपट्टयं घणं बंधइ, सागारं भत्तं पच्चक्खंति / एगं महल्लं पडिग्गहगं उम्मत्थिअंबंधिऊण हत्थेण गेण्हंति / 'पुट्वि पच्छा समगं व' त्ति / गिहत्थाणं किं पुव्वं दुरूहियव्वं पच्छा अध समगं? जइ भद्दया तो पुव्वं दुरूहियव्वं, अह पंता तो तेसिं सभावं नाउं मा रुसेज्ज तओ पच्छा समगं वा, विभासा / 'सीसे' त्ति / णावाए सीसे उस्सग्गेण मज्झे दुरूहियव्वं / जइ मज्झे ठागो नत्थि तो अणुण्णाओ संतो पुरवो वा मज्झओ वा दुरूहेज्जा / 'मगरच्छुब्भणं' ति जइ पंताओ भए छुब्भेज्ज, णावा विणसेज्ज वा, ताहे पुव्वकए एगायते भंडए विलग्गिउं मगरादीणं भए ते हत्थपादफोडणाहिं त्रासिंतो तरइ / अह णत्थि मगरादीणं भयं तो जयणाए तरति / अहवा एगाजोगयकयस्स उवगरणस्स उवरिं विलग्गस्स मगराओ भयं ण होहिति / णय विहडप्फडो वुब्भिहिति / सो वा उवकरणं वा णावोदगं ति, जइ वि णावादीहि बला णावोदयं उस्सिचावेज्ज, तं जयणाए उस्सिचेज्ज / सणियं छुब्भति विभासा / बिइयं ति उत्तरंतो पच्छा उत्तरइ / पुव्वं वा 'उवकरण जयणाए' त्ति एगंतं गंता जं अंतं चीरं तं पाउणइ, णवकाणि चीवराणि ण पडिदंसेइ / अप्पसागारियाणि करेइ / मा तरवन्नट्ठाए' मग्गिहिति / जइ तरवन्नं मग्गंति धम्मकहाणुसट्ठीए कीरइ / अह णेच्छेज्जा ताहे जं तं अंतं चीरं तं दिज्जइ / एवं उवकरणजयणाए। // महानईपगयं समत्तं // 1. तरपण्यं इत्यर्थः मलवृ /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ [उवस्सयविहिपगयं] [सुत्तं] से तणेसु वा तणपुंजेसु वा पलालेसु वा पलालपुंजेसु वा अप्पंडेसु अप्पपाणेसु अप्पबीएसु अप्पहरिएसु अप्पुस्सेसु अप्पुत्तिंगपणग दगमट्टियमक्कडगसंताणएसु अहेसवणमायाए नो कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा तहप्पगारे उवस्सए हेमंतगिम्हासु वत्थए // 4-34 // "से तणेसु वा तणपुंजेसु वा०" सुत्तं उच्चारेयव्वं / संबन्धोअद्धाणातो निलयं, उविंति तहियं तु दो इमे सुत्ता। तत्थ वि उडुम्मि पढम, उडुम्मि दूइज्जणा जेणं // 5665 // अहवा अद्धाणविही, वुत्तो वसहीविहिं इमं भणई। सा वी पुव्वं वुत्ता, इह उ पमाणं दुविह काले // 5666 // "अद्धाणातो०" ["अहवा अद्धाणविही०"] गाहाद्वयम् / उडुबद्धे पूर्वं सूत्रमुच्यतेपश्चाद्वासावासे कस्मात् कारणात् ? यस्माद् उडुबद्ध रीयिज्जति, तेणं कारणेणं उडुबद्धे सुत्तं / पुव्वं वासावाससुत्तं, पच्छा दुविध काले त्ति उडुबद्धे वासावासे य / तणगहणाऽऽरणतणा, सामगमादी उसूइया सव्वे / सालीमाति पलाला, पुंजा पुण मंडवेसु कता // 5667 // पुंजा उ जहिं देसे, अप्पप्पाणा य होंति एमादी / अप्प तिग पंच सत्त य, एतेण ण वच्चती सुत्तं // 5668 // वत्तव्वा उ अपाणा, बंधणुलोमेणिमं कयं सुत्तं / पाणादिमादिएसुं, ठंते सट्टाणपच्छित्तं // 5669 // थोवम्मि अभावम्मि य, विणिओगो होति अप्पसहस्स। थोवे उ अप्पमाणो, अप्पासी अप्पनिद्दो य // 5670 // निस्सत्तस्स उ लोए, अभिहाणं होइ अप्पसत्तो त्ति / लोउत्तरे विसेसो, अप्पाहारो तुअट्टिज्जा // 5671 // बिय मट्टियासु लहुगा, हरिए लहुगा व होंति गुरुगा वा / पाणुत्तिंगदएसुं, लहूगा पणए गुरू चउरो // 5672 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 854 विसेसचुण्णि [उवस्सयविहिपगयं ___"तणगहण०" ["पुंजा उ जहिं०" "वत्तव्वा उ अपाणा०" "थोवम्मि०" "निस्सत्तस्स उ०" "बिय मट्टियासु०"] गाहाद्वयम् / तणसंगिण्हणट्ठाए ते तणपुंजा उवरिं मंडवेसु कीरंति / मा हेट्ठा भूमीए विणिस्सिहिति / तेसु देसेसु अप्पाणि तणाणि, तेण कारणेणं संगिण्हंति / अल्पाः प्राणाः द्वयो त्रयो वा / नैतत् सूत्रेणोक्तम् / अल्पशब्द: अभावे द्रष्टव्यः / आहयद्देवं तेण अपाणेसु अबीएसु एवमादिसुत्ताभिलावेणं वत्तव्वं ? उच्यते-सुखमुखोच्चारणार्थं अप्पसद्दो सुत्ते कतो / जइ पुण दोण्णि तिन्नि वा जत्थपाण बींदिया तेसु जइ ठाइ ता तेसिं विराहणाए जं निप्फण्णं तं पावइ / एस सुत्तत्थो / अयं नियुक्तिविस्तर: सवणपमाणा वसही, अधिठंते चउलहुं च आणादी / मिच्छत्त अवाउड पडिलेह वाय साणे य वाले य // 5673 // [नि०] "सवण" गाहा / शृण्वते आभ्यामिति श्रवणे कर्णावित्यर्थः / जइ पुण अहेसवणाणं ठाति :: (चतुर्लघु), आणादि / मिच्छत्तं कधं भवइ ? जेहिं सागारियं वेउव्वियं अवाउडियं वा ते अतिते पडिमाए लोगो पासित्ता [भणिज्ज] हिरीपडिच्छादणमवि तित्थकरेणं णाणुण्णायं / लज्जामइयं च अलंकारं / नूणं असव्वण्णू सो / एवं मिच्छत्तं / 'अपडिलेह'' त्ति उप्पि अपडिलेहिए सीसं अप्फिडति, तत्थ पाणविराहणानिप्फण्णं / ओणयाणं च अतिन्तनिन्ताणं वाएणं कडी पट्ठी य घेप्पइ / उणयस्स य अतितस्स य सागारियं लंबमाणं पिट्ठतो साणो मज्जारो वा हरेज्ज / 'वाले य' त्ति उवरिं सीसे अप्फिडिए सप्पो तत्थ अल्लीणो डसेज्जा / बितियपदे अलंभे वसहीए, अन्नेसु य खेत्तेसु य असइ वाहिणिताए सवणमायाए वा एज्ज तत्थ इमा जयणा सवणपमाणा वसही, खेत्ते ठायंत वाहि वोसग्गो / पाणादिमादिएसुं, वित्थिण्णाऽऽगाढ जतणाए // 5674 // "सवण." गाहा / वसहीए बाहिं आवस्सयं करेंति / अण्णो वि जो काउस्सग्गो सो बाहिं कीरइ / जइ पुण पाणजाइएहि संसत्ता सा य विच्छिण्णा वसही ताहे छारेहिं पुईए वलि हन्नइ / जे ओआससंसत्ता / 'आगाढ' त्ति अगाढकारणे ठियाणं एस जयणा / वेउव्वऽवाउडाणं, वुत्ता जयणा णिसिज्ज कप्पो वा / उवओग णितऽइंते, हु छिंदणा णामणा वा वि // 5675 // "वेउव्व०" गाहा / जे य वेउव्वित्ता अवाउडिया वा तेसिं पुव्वमेव जयणा भणिया / 1. पडिलेह-मुच /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ भासगाहा-५६६५-५६७७] चउत्थो उद्देसो 855 अतितिणिता' य पिट्ठओ निसज्जं कप्पं वा करिति / संसत्तेसु उवओगं करेंति दट्ठण ताण परिहरंति / अतितिणितिया जाणि य तणाणि उवरिं लबंति ताणि छिदंति / णामतो णाम उवरिं उक्कएत्ता उत्तसिंति / __ [सुत्तं] से तणेसु वा जाव संताणएसु उप्पिसवणमायाए कप्पति निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा तहप्पगारे उवस्सए हेमंतगिम्हासु वत्थए // 4-35 // “से तणपुंजेसु वा जाव उप्पि सवण." सुत्तं उच्चारेयव्वं / चोदको भणति–णारद्धव्वं एतं सुत्तं / किं कारणं ? अत्थावत्तीए चेव सिद्धं / जइ अवसेवणमायाए ण कप्पति अर्थादापन्नं सवणमायाए कप्पइ / आयरियो भणति-अणुत्तं न सद्दहिज्जति, न य पमाणं णियमियं भवति / अत एवोक्तम् "ववहार णऽत्थवत्ती" गाहा / [सुत्तं] से तणेसु वा जाव संताणएसु अहेरयणीमुक्कमउडेसु नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा तहप्पगारे उवस्सए वासावासं वत्थए // 4-36 // सुत्तं–“से तणपुंजेसु वा जाव अहेरयणी०" सुत्तं उच्चारेयव्वं / अंजलिमउलिकयाओ, दोण्णि वि बाहा समूसिया मउडो। हेट्ठा उवरिं च भवे, मुक्कं तु तओ पमाणाओ // 5676 // हत्थो लंबइ हत्थं, भूमीओ सप्पो हत्थमुट्टेति / सप्पस्स य हत्थस्स य, जह हत्थो अंतरा होति // 5677 // ["अंजलिमउलि०" "हत्थो लंबइ०"] जत्थ वसही य मालो जं वा वंसकटेहिं गोपुच्छसहाणं कीरइ, हेट्ठो व छिण्णं उवरुवरितणा अंतरं जं तं उवरिल्लमुत्तउडं भण्णइ, तस्स पुण भूमीउं इमं पमाणं / भूमीओ चउत्थहत्थोऊण जं मकुडं पावइ एरिसीए ण कप्पइ वसहीए वासावासं ठाइउं / किं कारणं ? भूमीउ संथारओ तिण्णि हत्था उच्चो कीरइ / किं कारणं ? संथारे पासुत्तस्स हेटेणं हत्थो हत्थं लंबइ / सप्पो भूमीउ जहण्णेणं हत्थं उढेइ / तिहत्थुच्चे 1. नास्ति-अ इ / 2. ववहार णऽत्थवत्ती, अणप्पिएण य चउत्थ भासाए / मूढणय अगमितेण य, कालेण य कालियं नेयं // [5235 ]
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 856 विसेसचुण्णि [उवस्सयविहिपगयं संथारए कए सप्पस्स य साहुस्स य अंतरा हत्थो पमाणं / एएण कारणेणं तिण्णि हत्था उच्चो कीरइ / संथारयस्स उवरितणिया रयणीए मउडं तत्थ कहं उवढेउ, अच्छउ साहू पडिलेहाए सुज्झइ तेण इमं पमाणं / माला लंबइ हत्थं, सप्पो संथारए निविट्ठस्स। सप्पस्स य सीसस्स य, जह हत्थो अंतरा होति // 5678 // काउस्सग्गं तु ठिए, मालो जइ हवइ दोसु रयणीसु / कप्पइ वासावासो, इय तणपुंजेसु सव्वेसु // 5679 // "माला लंबइ हत्थं०" ["काउस्सग्गं तु०"] गाहा / उप्पि तु मुक्कमउडे, अहि ठंते चउलहुं च आणाई। मिच्छत्ते वालाई, बीयं आगाढं संविग्गो // 5680 // "उप्पि तु०" गाहा / कण्ठ्या / अहेव मउडेइ :: (चतुर्लघु) आणादि / माले वा आवडेज्ज दीहजाईण वा वेज्जेण काउसग्गठिए मालि जइ हवइ दोसु रयणीसु कप्पइ वासावासो य तणपुंजेसु सव्वेसु / बिइयपदेसु मुक्कमउडेसु ठाएज्ज असिवोमदरियासु खेत्ताणं वा अलंभे ताहे तत्थेव अच्छइ। दीहाइमाईसु उ विज्जबंधं, कुव्वंति उल्लोय कडं च पोत्तिं / कप्पाऽसईए खलु सेसगाणं, मुत्तुं जहण्णेण गुरुस्स कुज्जा // 5681 // "दीहाइमाईसु०" वृत्तं कण्ठ्यम् / [सुत्तं] से तणेसु वा जाव संताणएसु उप्पिरयणी मुक्कमउडेसु कप्पति निग्गंथाण य निग्गंथीण य तहप्पगारे उवस्सए वासावासं वत्थए // 4-37 // "से तणपुंजेसु वा जाव उप्पिरयणि" सुत्तं उच्चारेयव्वं / अहियगहणादपरिमाणं दीवड्डेण हत्थेण दोहिं वा अड्डाइज्जेहिं वा। // उवस्सयविहिपगयं समत्तं // // कप्पचुण्णीए चउत्थो उद्देसो समत्तो // // कप्पस्स चउत्थो //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / सुयं में आउसं॥ श्रुतभवन संशोधन केन्द्र