Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समार्थबोधिनी टीका
प्र थ्रु अ. १ चार्या कमतस्वरूपनिरूपणम्
४९
पीडनेन तैलस्य | अन्यथा दुग्धादेव दधि तिलेभ्य एव तैलमितिव्यवस्था न स्यात् । व्यवस्थाया अभावे सर्वैक्यं स्यात् । तदिह प्रत्येकस्मिन् भूते चैतन्यस्या जुपलभ्यमानतया तत्समुदायेपि चेतना कुतः स्यात्, अन्यगुणस्य=आत्मगुणस्य चैतन्यस्य अन्यत्र भूते असंभवात् नहि घटगुणो जलादिष्वनुवर्तमानः कदाचिदप्युपलव्धस्तद्वदात्मगुणश्चैतन्यं कथमात्मभिन्ने भूते समवेयात् कथमपि नेति मुकुलितार्थः । भूतानां संयोगे सति चैतन्यमुपजायते, ' तच्चैतन्यं किं स्वतंत्रम् आहोस्वित् भूतानां संयोगजन्यं । तत्र न प्रथमः पक्षः समीचीनः तथाहि - काठिन्यइसी प्रकार तिलों में पहले से विद्यमान तैल का पेरने से आविर्भाव होता है । ऐसा न होता तो दुग्ध से ही दही हो और तिलों से ही तेल हो' ऐसी व्यवस्था न होती । व्यवस्था के अभाव मे सभी एक हो जाते ।
इस प्रकार प्रत्येक भूत में चैतन्य की उपलब्धि न होने से उनके समु दाय मे भी चेतना कैसे हो सकती है ? क्योंकि अन्य अर्थात् आत्मा का गुण चैतन्य अन्य में अर्थात् भूतो में होना संभव नहीं है । घट का गुण जलादि मे रहता हुआ कभी नहीं देखा गया । इसी प्रकार आत्मा का गुण चैतन्य आत्मा से भिन्न भूत मे कैसे रह सकता है ? किसी भी प्रकार नहीं रह सकता । यह संक्षिप्त अर्थ है ।
भूतों का संयोग होने पर चैतन्य की उत्पत्ति होती है सो वह चैतन्य क्या स्वतन्त्र है या भुतों के संयोग से ज़न्य हैं ! पहला पक्ष समीचीन नहीं,
છે, તલમા પહેલેથી જ જે તેલ વિદ્યમાન હેાય છે, તેનેા તલને પીલવાની ક્રિયા દ્વારા આવિર્ભાવ થાય છે. જો એવી પરિસ્થિતિ નહાત, તે ધમાથી જ દહી થતુ ન હેાત અને તલમાથી જ તેલ નીકળતુ ન હેાત આપ્રકારની વ્યવસ્થાના અભાવ હેાત તે તેમના વચ્ચે કોઈ પણ પ્રકારની ભિન્નતા જ રહેત નહી
આ પ્રકારે સૂત્રકાર અહી એવી દલીલ કરે છે કે પૃથ્વી આદિ પ્રત્યેક ભૂતમા ચૈતન્યને સદ્દભાવ નથી, તે તેમના સમુદાયમા પણ ચેતના કેવી રીતે હેાઈ શકે ? કારણ કે અન્યને (એટલે કે આત્માને ) ચૈતન્યનેા જે ગુણુ છે તેના સદ્ભાવ અન્યમા (એટલે કે ભૂતામાં) હાવાનુ સ ભવી શકતુ નથી જેમ ઘટાદિમા જળના ગુણુના સદ્ભાવ દેખવામાં આવતા નથી, એજ પ્રમાણે આત્માથી ભિન્ન એવા ભૂતામાં પણ આત્માના ચૈતન્ય ગુણુ કેવી રીતે સ ભવી શકે, આ કથનના ભાવાર્થ એ છે કે આત્માના ચૈતન્યગુણને સદ્ભાવ આત્માંથી ભિન્ન એવા પૃથ્વી આદિ ભૂતામા કદાપિ સભવી શકે જ નહી
tr
પાચ ભૂતાના સ ચાગ થવાથી ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થાય છે ” આ પ્રકારની ચાર્વાકની માન્યતા સામે અમારા આ પ્રશ્નો છે તે ચૈતન્ય શુ સ્વતંત્ર છે, કે ભૂતાના સ યાગથી જન્મ છે પહેલેા પક્ષ સમીચીન (ચેાગ્ય ) નથી, કારણકે પૃથ્વી કઠિનતાણુવાળી છે,
सू. -७
